چکیده:

تداوم فعالیت بورس اوراق بهادار در هر کشوری به منزله تداوم مراحل رشد و توسعه اقتصادی به شمار می‏رود و تنها در این شرایط است که نظر سرمایه گذارانی که دارای سلایق و ترجیحات متفاوتی هستند، جلب می‏شود. تقارن اطلاعاتی درصورتی وجود دارد که مدیران و بازار اطلاعات یکسانی در مورد شرکت دارند. بنابراین مدیران و بازار، عدم اطمینان در مورد شرکت را یکسان تحمل می‏کنند. اما در صورتی که اطلاعات موردنیاز به صورت نامتقارن بین افراد توزیع شود، می‏تواند نتایج متفاوتی را نسبت به موضوعی واحد سبب شود. بنابراین قبل از اینکه خود اطلاعات برای فرد تصمیم گیرنده مهم باشد، این کیفیت توزیع اطلاعات است که باید بصورت دقیق مورد ارزیابی قرار گیرد.

در این تحقیق به بررسی رابطه میان اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی بر قیمت سهام شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، با در نظر گرفتن متغیرهای مستقل اندازه شرکت و نسبت مالکیت نهادی پرداخته شده است. این تحقیق مبتنی بر اطلاعات واقعی بازار سهام می‏باشد و اطلاعات آن از طریق نرم افزارهای اطلاعاتی انتشاریافته  از سوی بورس اوراق بهادار تهران و همچنین صورت‏های مالی اساسی و سایر گزارشات مالی انتشار یافته از سوی بنگاه‏های اقتصادی گردآوری شده است. در این پژوهش، فرضیات تحقیق بر مبنای یک نمونه آماری تصادفی انتخابی شامل137 شرکت، در یک قلمرو زمانی چهار ساله از سال 1386 تا 1389 صورت پذیرفته است. همچنین برای اندازه گیری عدم تقارن اطلاعاتی و اجزا اقلام تعهدی (عادی و غیرعادی)  به ترتیب از دامنه تفاوت پیشنهادی خرید و فروش سهام و مدل تعدیل شده جونز  مبتنی بر خطای برآورد استفاده شده است. به منظور آزمون فرضیه‏ها از مدل‏های رگرسیون ساده و چند متغیره و روش داده‏های پانل استفاده شده است. نتایج تحقیق رابطه معنی داری بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید وفروش سهام با قدرمطلق اقلام تعهدی، اندازه شرکت، نسبت مالکیت نهادی و قیمت سهام نشان می‏دهد. همچنین نتایج تحقیق رابطه معنی داری بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام با قدرمطلق اقلام تعهدی غیرعادی نشان نمی‏دهد.

 

 

واژه‏های کلیدی: عدم تقارن اطلاعاتی، دامنه تفاوت پیشنهادی خرید و فروش سهام، اقلام تعهدی، قیمت سهام، نسبت مالکیت نهادی، اندازه شرکت.

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                             صفحه

 

فصل اول :کلیات طرح

1

1-1 مقدمه 2

1-2 بیان مساله تحقیق 3

1-3 بیان اهمیت انجام تحقیق (اهمیت نظری و کاربردی) 6

1-3-1 بیان اهداف تحقیق 7

1-4 مدل تحقیق 7

1-4-1 مدل مفهومی 8

1- 5 فرضیات یا سولات تحقیق (بیان روابط بین متغیرهای مورد مطالعه) 8

1- 6 روش تحقیق 9

1-7 جامعه آماری (قلمرو مکانی-زمانی-موضوعی) 9

1-8 روش نمونه گیری-اندازه نمونه 9

1-9 روش و ابزار گردآوری داده‏ها 10

1-10 روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 10

1-11 تعاریف متغیر‏ها واصطلاحات تحقیق (نظری-عملیاتی) 10

1-11-1 عدم تقارن اطلاعاتی: 10

1-11-2 دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام: 10

1-11-3 اقلام تعهدی حسابداری: 11

1-11-4 اقلام تعهدی غیر عادی(اختیاری): 11

1-11-4-1 مدل جونز تعدیل شده: 12

1-11-6 اندازه شرکت: 12

1-11-7 نسبت مالکیت نهادی: 12

13

2-1 مقدمه 14

2-2 مفهوم اطلاعات در اقتصاد و حسابداری: 14

2-2-1 اقتصاد اطلاعات: 14

2-2-2 اطلاعات حسابداری: 15

2-2-3 خصوصیات کیفی اطلاعات مالی : 17

2-2-4 نقش اطلاعات در بازارهای سرمایه: 18

2-2-5 ارزش اطلاعات حسابداری برای سرمایه گذاران: 20

2-3 فرضیه بازار کارا: 20

2-4 حسابداری تعهدی: 22

2-5 عدم تقارن اطلاعاتی: 22

2-5-1 مفهوم عدم تقارن اطلاعاتی: 24

2-5-2 چگونگی شکل گیری نظریه عدم تقارن اطلاعاتی: 24

2-6 تاثیر عدم تقارن اطلاعاتی بر بازارهای مالی: 26

2-7 عدم تقارن اطلاعاتی و دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام: 27

2-7-1 مفهوم دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام: 28

2-7-2 اجزای دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام: 31

2-7-3 مبانی نظری وتجربی دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام: 32

2-8 بازار کارای اورق بهادار و عدم تقارن اطلاعاتی 34

2-9 اقلام  تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی : 36

2-10 مالکیت نهادی و عدم تقارن اطلاعاتی: 38

2-10-1  سرمایه گذاران نهادی و عدم تقارن اطلاعات: 40

2-11 ارزش بازار سرمایه و عدم تقارن اطلاعات : 43

2-12 مروری بر تحقیقات پیشین 45

2-12-1 تحقیقات خارجی 45

2-12-2 تحقیقیات داخلی: 59

 

66

3-1 مقدمه 67

3-2 روش تحقیق 68

3-3 قلمرو تحقیق 69

3-4 جامعه آماری 69

3-5 نمونه آماری و روش نمونه گیری 69

3-6 روش گردآوری اطلاعات 70

3-7 فرضیه‏های تحقیق 71

3-8 مدل‏های تحقیق: 72

3-9 معرفی متغیرهای تحقیق 72

3-9-1 عدم تقارن اطلاعاتی: 72

3-9-2 قدرمطلق کل اقلام تعهدی حسابداری: 73

3-9-3-1 مدل جونز تعدیل شده: 74

3-9-4 اندازه شرکت: 75

3-9-5 نسبت مالکیت نهادی: 75

3-10 روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 75

76

4- 1 مقدمه: 77

4-3 نتایج حاصل از آزمون فرضیه‏های پژوهش: 80

4-3-1 نتایج آزمون فرضیه اول: 80

4-3-2 نتایج آزمون فرضیه دوم: 81

4-3-3 نتایج آزمون فرضیه سوم: 81

4-3-5 نتایج آزمون فرضیه پنجم: 83

4-3-6 نتایج آزمون فرضیه ششم: 83

5-1 مقدمه 86

5-2 خلاصه و نتیجه گیری 86

5-3 پیشنهادات تحقیق 88

5-4 محدودیت‏های تحقیق 89

5-5 پیشنهادات برای محققین بعدی 90

فهرست منابع و مآخذ 91

منابع و مآخذ فارسی 91

منابع و مآخذ لاتین 94

 

 

فهرست جدول‏ها

 

 

عنوان                                                صفحه

 

جدول 4-1…………………………………………………………………………………………………………………………..77

جدول4-2  ………………………………………………………………………………………………………………………….78

جدول4-3 ………………………………………………………………………………………………………………………………………..79

جدول4-4 …………………………………………………………………………………………………………………………..79

جدول 5-4…………………………………………………………………………………………………………………………..80

جدول6-4………………………………………………………………………………………………………………………81

جدول 7-4 …………………………………………………………………………………………………………………..81

جدول 8-4 ……………………………………………………………………………………………………………………….82

جدول9-4  ……………………………………………………………………………………………………………………..83

جدول10-4  ………………………………………………………………………………………………………………………84

جدول5-1…………………………………………………………………………………………………………………………..87

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

عنوان                                                صفحه

 

نمودار2-1 ………………………………………………………………………………………………………………………….29

نمودار 2-2………………………………………………………………………………………………………………………….30

نمودار 2-3………………………………………………………………………………………………………………………….31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات طرح

 

 

1-1 مقدمه

در حال حاضر بنگاه‏های اقتصادی در محیطی بسیار متغیر و رقابتی فعالیت می‏کنند. بازار سرمایه را می‏توان نیروی محرکه توسعه اقتصادی قلمداد کرد، که واکنش به موقع و درست سرمایه گذاران و سایر ذینفعان در مقابل چنین شرایطی که شرکت‏ها و بنگاه‏ها در آن حضور دارند و به شدت تحت تاثیر آن قرار می‏گیرند، از موضوعات بسیار چالش برانگیز و در عین حال با اهمیت عصر حاضر است. سرمایه گذاران برای انجام چنین واکنشی که حداکثر بازده و کمترین ریسک را به دنبال داشته باشد، نیاز به آگاهی و دانش دارند؛ در واقع همواره به دنبال شناسایی و کشف شاخص‏ها و متغیرهایی هستند که با حداکثر اطمینان، صحت و دقت آن‏ها را جهت اخذ تصمیمات بهینه به سمت حداکثر بازده رهنمون سازد(کرمشاهی ،1389).

از لحاظ نظری، اطلاعات به هر نوع داده جمع آوری شده با بهره گرفتن از روش‏های مختلفی نظیر مطالعه، مشاهده، شایعه و سایر موارد اطلاق می‏گردد. با توجه به جنبه‏ه ای اقتصادی اطلاعات، گزارشگری مالی و سیستم حسابداری نقش حیاتی در بازار سرمایه کارا ایفا می‏کنند. بر این اساس تدوین کنندگان استانداردهای حسابداری تلاش می‏کنند تا بر انطباق اطلاعات سیستم حسابداری با اطلاعات سودمند مورد نیاز سرمایه گذاران بیفزایند. آن‏ها هدف اصلی حسابداری را تامین نیازهای اطلاعاتی بازار سرمایه در راستای تصمیم گیری‏های اقتصادی عنوان می‏کنند. بنابراین ارزیابی سودمند اطلاعات حسابداری در ارزشیابی سهام یا مربوط بودن اطلاعات حسابداری به ارزش شرکت که در تحقیقات اخیر مورد توجه زیادی قرار‌گرفته، به عنوان یک الگوی اصلی در تحقیقات حسابداری مطرح شده است (کردستانی و رودنشین،1385).

همچنین جذب سرمایه‏های کوچک و وجوه سرگردان داخلی و هدایت آن‏ها در مسیر فعالیت‏های  تولیدی و صنعتی لازمه دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی است. بی شک ارائه اطلاعات مفید و معیارهای صحیح به سرمایه گذاران در بورس، به طوری که مبنای منطقی برای تصمیم گیری صحیح آنان فراهم سازد می‏تواند از یک سو با حفظ استمرار حضور سرمایه گذاران در بورس به واسطه حفظ منابع و جلوگیری از زیان دیدن آنان موجب رونق بیشتر بورس گردد و از سوی دیگر با ایجاد زمینه ای برای تخصیص بهینه منابع محدود اقتصادی به طرح‏های سودآورتر، رشد و شکوفایی اقتصادی کشوررا در پی داشته باشد (تهرانی و فنی اصل ،1386).

تقارن اطلاعاتی درصورتی وجود دارد که مدیران و بازار اطلاعات یکسانی در مورد شرکت دارند. بنابراین مدیران و بازار، عدم اطمینان در مورد شرکت را یکسان تحمل می‏کنند. اما در صورتی که اطلاعات موردنیاز به صورت نامتقارن بین افراد توزیع شود، می‏تواند نتایج متفاوتی را نسبت به موضوعی واحد سبب شود. بنابراین قبل از اینکه خود اطلاعات برای فرد تصمیم گیرنده مهم باشد، این کیفیت توزیع اطلاعات است که باید بصورت دقیق مورد ارزیابی قرار گیرد(قائمی و وطن پرست ،1384).

با توجه به نقش مهم اطلاعات در بازار سرمایه، قیمت اوراق بهادار رابطه مستقیمی با اطلاعات در اختیار سرمایه گذاران دارد، که واکنش بازار به اعلان سود را می‏توان اولین معیار عدم تقارن اطلاعاتی شرکت از طریق افشای اطلاعات دانست، که بر طبق آن افراد مطلع از اعلان سود(یا هر خبر با اهمیت دیگر) را نسبت به دیگران در موقعیت تصمیم گیری بهتری قرار می‏دهد.

 

1-2 بیان مساله تحقیق

در دنیای اقتصاد امروزی و درشرایطی که هر روز محیط اقتصادی پیچیده تر و مبهم تر می‏شود، سرمایه گذاران و سایر ذینفعان همواره به دنبال متغیرها و عواملی هستند که بتوانند آن‏ها را در تصمیمات خود لحاظ کرده و گام به سوی تصمیمات بهینه تر با سود حداکثر و ریسک حداقل بردارند (کرمشاهی،1389).

تصور اطلاعات کامل در اقتصاد ناممکن است. بدیهی است افراد مختلف چیزهای متفاوتی را می‏دانند. این مسئله از خصوصیات بازار غیرمتمرکز می‏باشد. در دهه 1970 میلادی سه دانشمند به نام‏های مایکل اسپنس[1]،جورج آکرلوف[2] و جوزف استیلیتز[3] در زمینه اقتصاد اطلاعات، نظریه ای را پایه گذاری کردند که به نظریه عدم تقارن اطلاعاتی موسوم شد.عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیریت و سهامداران و انگیزه‏های مختلف برای مدیریت سود به وسیله مدیران یکی از مهم ترین عوامل است.

عدم تقارن اطلاعاتی به وضعیتی اطلاق می‏شود که در آن یکی از طرفین مبادله اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل در اختیار داشته باشد. این امر به علل مختلف از جمله وجود معاملات و اطلاعات محرمانه به وقوع می‏پیوندد. ویلیام اسکات در کتاب تئوری حسابداری مالی خود، عدم تقارن اطلاعاتی را مزیت اطلاعاتی برخی از طرف‏های معامله نسبت به سایرین در یک دادوستد بازرگانی تعریف می‏کند.

زمانی که معامله گران از وجود افراد غیرمطلع در بازار آگاه شوند، در این حالت افزایش سطح عدم تقارن اطلاعاتی از طریق گسترش دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام[4] نشان داده می‏شود. دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام نشان دهنده میزان شکاف موجود میان «قیمت پیشنهادی خرید سهام» و «قیمت پیشنهادی فروش سهام» می‏باشد. قیمت پیشنهادی خرید سهام، به قیمتی گفته می‏شود که سرمایه گذار یا بازارگردان[5] برای خرید سهام خاصی پیشنهاد می‏کند.قیمت پیشنهادی فروش سهام نیز به قیمتی گفته می‏شود که یک فروشنده سهام یا بازارگردان برای فروش آن سهام پیشنهاد می‏کند. معامله براساس اطلاعات نهانی به دلیل افزایش هزینه‏ های معامله، سبب افزایش اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش می‏شود.قضیه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام ریشه در جریان عرضه و تقاضای غیر عادی دارد که این خود از وجود اطلاعات محرمانه ناشی می‏شود. هنگام وجود اخبار محرمانه بد، عرضه سهام زیاد می‏شود و قیمت‏های پیشنهادی فروش نیز کاهش می‏یابد. برعکس، هنگام وجود اخبار محرمانه خوب، تقاضا زیاد می‏شود و قیمت پیشنهادی خرید نیز افزایش می‏یابد.

یکی از نکات مهمی که همواره در مورد بازارهای سرمایه به ویژه بورس‏های اوراق بهادار مطرح می‏شود، بحث کارایی بازار است که بر طبق آن تمامی اطلاعات موجود در بازار، اثرات خود را بر روی قیمت سهام منعکس می‏کنند .از دیدگاه فرضیه بازار کارا، دلیل وجود حسابداری را می‏توان عدم تقارن اطلاعاتی بیان کرد که در آن یکی از طرفین معامله، اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل در اختیار دارد.این امر به دلیل وجود معاملات و اطلاعات درونی به وجود می‏آید.حتی اگر قیمت بازار اوراق بهادار کاملا منعکس کننده اطلاعات باشد، باز هم این احتمال وجود دارد که افراد درون سازمانی در مورد وضعیت کیفی شرکت از افراد برون سازمانی اطلاعات بیشتری در اختیار داشته باشند و بتوانند به واسطه این مزیت اطلاعاتی در جهت کسب منافع بیشتر اقدام کنند(احمد پور،1386).

با در نظر گرفتن اهمیت سود حسابداری و نقش وجوه نقد به عنوان یکی از منابع مهم و حیاتی هر واحد اقتصادی و استفاده از آن در بسیاری از تصمیمات مالی از قبیل مدل‏های ارزشیابی اوراق بهادار، سود حسابدرای به دو جز نقدی و تعهدی تفکیک می‏شود :

جز نقدی +  جزتعهدی= سود حسابداری

جریانات نقدی عملیاتی+ اقلام تعهدی = سود حسابداری

جریانات نقدی عملیاتی ـ سود حسابداری =    اقلام تعهدی

(بختیاری،1386،2).

جز تعهدی نیز خود به اجزا دیگری چون اختیاری (غیرعادی) و غیراختیاری(عادی) قابل تجزیه می‏باشد. اقلام تعهدی حسابداری با تطابق دادن هزینه‏ ها با درآمدهای حاصل شده در یک دوره مالی، جریانات نقدی را بدون در نظر گرفتن زمان وقوع به سود خالص تبدیل می‏کنند. حسابداری تعهدی در تعیین سود در دوره‏های زمانی متفاوت، حق انتخاب قابل توجهی به مدیران اعطا می‏کند. در واقع این نوع از سیسیتم حسابداری، مدیران کنترل چشمگیری بر زمان تشخیص برخی اقلام هزینه از جمله هزینه‏ های تبلبغات و مخارج تحقیق و توسعه دارند. از سوی دیگر مدیران در سیستم تعهدی حسابداری با گزینه‏های متفاوتی در مورد زمان تشخیص درآمدها روبه رو هستند مانند تشخیص سریعتر درآمد از طریق انجام فروش‏های نسیه، اینگونه عملکرد از سوی مدیران به عنوان مدیریت سود شناخته می‏شود(قورتولیش،1388). از این رو این اقلام ممکن است به خاطر دستکاری‏های آگاهانه مدیریت(مدیریت سود) و یا اعمال دیدگاه‏های شخصی نیز دارای انحرافاتی باشند. لذا لازم است سرمایه گذاران جهت دستیابی به درک کاملی از معنای ارزشی اقلام تعهدی متحمل هزینه قابل توجهی برای پردازش اطلاعات شوند. سرمایه گذارانی که در فهمیدن ارزش اقتصادی واقعی اقلام تعهدی کند عمل می‏کنند، در سال جاری ارزش درستی از این اقلام را نخواهند داشت(اسلون[6]،1996).قسمت اعظم این ارزشگذاری نادرست اقلام تعهدی را می‏توان به اقلام تعهدی غیرعادی نسبت داد(ژی[7]،2001). ارزش گذاری نادرست اقلام تعهدی بیانگر این واقعیت است که سرمایه گذاران، به طور میانگین، قادر به درک اطلاعات موجود در اقلام تعهدی نیستند. در نتیجه گروه خاصی از سرمایه گذاران آگاه مانند افراد درون سازمانی و مالکین نهادی قادر خواهند بود تا با بهره گیری از این ارزش گذاری نادرست اقلام تعهدی، فعالیت‏های تجاری خود را به سمت سود سوق دهند. با توجه به موارد فوق می‏توان انتظار داشت که اقلام تعهدی باعث ایجاد ناهمسانی اطلاعاتی در بازار شده، برتری اطلاعاتی سرمایه گذاران آگاه را افزایش داده و منجر به عدم تقارن اطلاعاتی در بازار گردد. از طرفی طبق مدل عدم تقارن اطلاعاتی کوپلند و گالای (1983)و گلستن و میلگرام(1985)، بازار گردان‏ها و سرمایه گذاران از انجام معامله با افراد مطلع دچار زیان می‏شوند و این زیان را از طریق گسترش دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام جبران می‏کنند. لذا عدم تقارن اطلاعاتی در بازار منجر به افزایش دامنه تفاوت قیمت‏های پیشنهادی می‏شود. در نتیجه سوال اساسی تحقیق به صورت زیر خواهد بود:

“آیا دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید وفروش سهام با قدرمطلق اقلام تعهدی رابطه معنی داری دارد؟”

[1] Michael Spence

[2] George Akerlof