1-1- اهمیت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………. 1…………..

فصل دوم: مبانی نظری و پژوهش‌های پیشین

2- 1- انگور……………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

2- 2- کرم خوشه‌خوار انگور……………………………………………………………………………………………………………….. 6

2- 2- 1- رده‌بندی و پراکنش……………………………………………………………………………………………………………. 6

2- 2- 2- ریخت‌شناسی……………………………………………………………………………………………………………………. 7

2- 2- 3- زیست‌شناسی و خسارت…………………………………………………………………………………………………….. 8

2- 2- 4 – فرمون جنسی کرم خوشه‌خوار ………………………………………………………………………………………… 10

2- 3- تله‌‌ی دلتا …………………………………………………………………………………………………………………………… 11

2- 4- ردیابی و پیش‌آگاهی خوشه‌خوار انگور و نیاز گرمایی………………………………………………………………… 12

2- 5- تحقیقات داخلی روی خوشه‌خوار انگور با بهره گرفتن از تله‌ی فرمونی………………………………………………. 13

2- 6- تحقیقات خارجی روی خوشه‌خوار انگور با بهره گرفتن از تله‌ی فرمونی……………………………………………… 16

فصل سوم: روش تحقیق

3- 1- منطقه‌ی مورد بررسی در این پژوهش…………………………………………………………………………………….. 20

3- 1- 1- شهر بیضا………………………………………………………………………………………………………………………. 20

3- 1- 2- انتخاب ایستگاه‌………………………………………………………………………………………………………………. 20

3- 1- 3- شرایط زراعی و کنترلی ایستگاه‌های انتخابی……………………………………………………………………… 21

3- 2- مواد مورد استفاده…………………………………………………………………………………………………………………. 22

3- 2- 1- فرمون……………………………………………………………………………………………………………………………. 22

3- 2-2 – تله………………………………………………………………………………………………………………………………… 22

3- 3- روش انجام کار…………………………………………………………………………………………………………………….. 23

3- 3- 1- نمونه‌برداری…………………………………………………………………………………………………………………… 23

3- 3- 1- 1- سال نخست……………………………………………………………………………………………………………… 23

3- 3- 1- 2- سال دوم…………………………………………………………………………………………………………………… 23

3- 3- 2- محاسبه‌ی دمای کمینه و بیشینه……………………………………………………………………………………… 23

3- 3- 3- روش یک سینوسی محاسبه نیاز گرمایی موثر……………………………………………………………………. 24

3- 3- 3- 1- زیر هر دو آستانه……………………………………………………………………………………………………….. 24

3- 3- 3- 2- برخورد با آستانه‌ی پایین…………………………………………………………………………………………… 24

– 3- 3- 3- بین آستانه‌ها…………………………………………………………………………………………………………….. 25

3- 3- 3- 4- برخورد با آستانه بالا ………………………………………………………………………………………………… 25

3- 3- 3- 5- برخورد با هر دو آستانه………………………………………………………………………………………………. 26

3- 3- 3- 6- بالای هر دو آستانه…………………………………………………………………………………………………….. 26

3- 4- تعداد نسل و پیش‌آگاهی کرم خوشه‌خوار انگور………………………………………………………………………… 27

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش و بحث

4- 1- تغییرات جمعیت و تفسیر آن در ایستگاه‌های مختلف در سال 1391………………………………………… 28

4- 2- تغییرات جمعیت و تفسیر آن در ایستگاه‌های مختلف در سال 1392………………………………………… 31

4- 3- تعداد نسل و مقایسه‌ی تغییرات جمعیت در دو سال 91 و 92………………………………………………….. 34

4- 4- تاثیر دما بر میزان شکار شب‌پره‌ها………………………………………………………………………………………….. 37

4- 5- نیاز گرمایی برای پدیدار شدن حشرات کامل در نسل‌های مختلف…………………………………………….. 39

4- 6- پیش بینی زمان سمپاشی بر اساس نتایج……………………………………………………………………………….. 40

4- 7- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5- 1- نتایج کلی…………………………………………………………………………………………………………………………… 43

5- 2- پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………… 43

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

فهرست شکل‌ها

فصل دوم: مبانی نظری و پژوهش های پیشین

شکل 2- 1- پراکنش جغرافیایی کرم خوشه‌خوار انگور در کشورهای مختلف جهان………………………………….. 7

شکل 2- 2- مراحل مختلف زندگی کرم خوشه خوار انگور از تخم تا حشره کامل…………………………………….. 9

شکل 2- 3- خسارت نسل‌های اول تا سوم کرم خوشه خوار انگور ………………………………………………………….. 9

شکل 2- 4- ساختار شیمیایی فرمون جنسی خوشه‌خوار انگور…………………………………………………………….. 11

شکل 2- 5- تله…………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

فصل سوم: روش تحقیق

شکل 3- 1- نقشه‌ی هوایی روستای پشت‌باغ و ایستگاه‌های نمونه‌برداری……………………………………………… 21

شکل 3- 2- فرمون………………………………………………………………………………………………………………………… 22

شکل 3- 3- محل نصب و ارتفاع تله فرمونی در باغ……………………………………………………………………………. 22

شکل 3- 4- منحنی سینوسی تغییرات دما پایین هر دو آستانه…………………………………………………………… 24

شکل 3- 5- منحنی سینوسی تغییرات دما آستانه‌ی دمایی پایین را قطع می‌کند…………………………………. 25

شکل 3- 6- منحنی سینوسی تغییرات دما بین دو آستانه…………………………………………………………………… 25

شکل 3- 7- منحنی سینوسی تغییرات دما آستانه‌ی دمایی بالا را قطع می‌کند…………………………………….. 26

شکل 3- 8- منحنی سینوسی تغییرات دما هر دو آستانه‌ی دمایی را قطع می‌کند………………………………….. 26

شکل 3- 9- منحنی سینوسی تغییرات دما بالای هر دو آستانه……………………………………………………………. 26

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش و بحث

شکل 4- 1- میانگین تعداد شکار در تله در ایستگاه 1 در بیضا (سال 1391)………………………………………. 29

شکل 4- 2- میانگین تعداد شکار در تله در ایستگاه 2 در بیضا (سال 1391)……………………………………… 29

شکل 4- 3- میانگین تعداد شکار در تله در ایستگاه 3 در بیضا (سال 1391)……………………………………… 30

شکل 4- 4- میانگین تعداد شکار در تله از میانگین کل ایستگاه‌ها در بیضا (سال 1391)…………………….. 30

شکل 4- 5- میانگین تعداد شکار در تله در ایستگاه 1 در بیضا (سال 1392)……………………………………… 32

شکل 4- 6- میانگین تعداد شکار در تله، در ایستگاه 2 در بیضا (سال 1392)……………………………………… 32

شکل 4- 7- میانگین تعداد شکار در تله، در ایستگاه 3 در بیضا (سال 1392)…………………………………….. 33

شکل 4- 8- میانگین تعداد شکار در تله از میانگین کل ایستگاه‌ها در بیضا (سال 1392)…………………….. 33

شکل 4- 9- میانگین تعداد شکار در تله، در دو سال 1390 و 1391 در ایستگاه 1 در بیضا………………….. 35

شکل 4- 10- میانگین تعداد شکار در تله، در دو سال 1390 و 1391 در ایستگاه 2 در بیضا……………….. 35

شکل 4- 11- میانگین تعداد شکار در تله، در دو سال 1390 و 1391 در ایستگاه 3 در بیضا……………….. 36

شکل 4- 13- میانگین درجه حرارت روزانه در سال 91…………………………………………………………………….. 38

شکل 4- 14- میانگین درجه حرارت روزانه در سال 92…………………………………………………………………….. 38

 فهرست جدول‌ها

فصل دوم: مروری بر پژوهش‌های انجام شده

جدول2- 1- طبقه بندی علمی انگور………………………………………………………………………………………………….. 3

جدول 2- 2- سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد انگور …………………………………………………………………. 4

جدول2- 3- ترکیبات موجود در 100 گرم میوه‌ی انگور……………………………………………………………………….. 5

جدول2- 4- طبقه بندی علمی کرم خوشه‌خوار انگور……………………………………………………………………………. 6

جدول2- 5- ترکیبات موجود در فرمون خوشه‌خوار انگور و نسبت آن‌ ها……………………………………………….. 10

فصل سوم: روش تحقیق

جدول 3- 1- ارتفاع از سطح دریا، مختصات جغرافیایی باغات مورد تحقیق………………………………………….. 21

فصل چهارم: نتایج و بحث

جدول 4- 1- محاسبه‌ی نیاز گرمایی به طور پیوسته برای تمام نسل‌ها………………………………………………….. 39

 پیوست

پیوست 1- جدول محاسبه‌ی روز-درجه و روز-درجه تجمعی بر اساس روش یک سینوسی……………………….. 4

چکیده :

فارس یکی از مهم‌ترین استان‌‌های تولید کننده انگور کشور می‌باشد. منطقه بیضا از توابع شهرستان سپیدان سهم بسیار چشمگیری در میزان تولید انگور استان فارس دارا می‌باشد. کرم خوشه‌خوار انگور، Lobesia botrana (Denis&Schiffermüller 1775)، از عوامل مهم و بازدارنده‌ی تولید در این منطقه می‌باشد که حداقل یک یا دو نوبت مبارزه‌ی شیمیایی با آن اجنتاب‌ناپذیر می‌باشد. بنابراین پایش و پیش‌آگاهی این آفت در منطقه جهت تعیین دقیق زمان سمپاشی و افزایش کارآمدی آن لازم به نظر می‌رسد. به همین منظور، دو سال پیاپی (1391 و 1392)، از آغاز فروردین تا زمان ناپدید شدن شب‌پره‌ها در باغ، در سه ایستگاه از تاکستان‌های بیضا، تله‌های فرمونی در ارتفاع 5/1 متری از سطح زمین در تاج درخت نصب و بازدید از آن‌ ها هر 5 روز یک‌بار و تعویض فرمون‌ها هر 15 روز یک‌بار انجام شد. در این دو سال روند تغییرات جمعیت آفت با کمک تله‌ی فرمونی پایش و بررسی شد. همچنین کمینه و بیشینه‌ی دمای شبانه‌روزی 12 سال (از سال 1381 تا 1392) از اداره کل هواشناسی شهرستان زرقان گرد‌آوری و برای تمام روزهای سال میانگین دماهای کمینه و بیشینه محاسبه شد. سپس روز-درجه‌ی مؤثر در رشد و نمو کرم خوشه‌خوار انگور در قالب روش یک سینوسی محاسبه گردید. سرانجام با بهره گرفتن از نتایج دو سالانه‌ی به‌دست آمده از نمونه‌برداری‌ها، روز-درجه‌ی مؤثر محاسبه شده به روش یک سینوسی و تلفیق این دو مجموعه – تعداد نسل آفت، بازه‌ی زمانی ظهور و اوج پرواز نسل‌ها و بهترین زمان سمپاشی علیه آفت- تخمین و نتیجه‌گیری شد.

همان‌طور که از یافته‌های دو سال بر‌می‌آید، نتایج همخوانی بالایی داشتند به‌طوری که آفت سه نسل داشت و دوره‌ی ظهور و اوج پرواز حشرات کامل در نسل‌های مشابه و دمای مؤثر محاسبه شده برای این رخداد‌ها در دو سال بسیار به هم نزدیک بود. نسل اول حشرات کامل با جمعیت کم و به‌صورت پراکنده از پایان فروردین تا پایان اردیبهشت ماه ظاهر شدند. این نسل جمعیت قابل توجهی نداشت و اوج پرواز آن به خوبی تشخیص داده نشد. نیاز گرمایی محاسبه شده در دامنه‌ی زمانی بروز این نسل 230 تا 525 روز-درجه سلسیوس برآورد شد. نسل دوم حشرات کامل در بازه‌ی زمانی دو ماهه‌ی خرداد و تیر پدیدار شد، اما ظهور و بروز آن از 20 خرداد تا 20 تیر (30 روز) بسیار چشمگیر بود.

اوج پرواز این نسل در آخر خرداد و اول تیر رخ داد. نیاز گرمایی محاسبه شده در دامنه‌ی زمانی بروز چشمگیر این نسل و اوج پرواز آن به ترتیب 780 -1260 و 960 تا 1050 روز-درجه سلسیوس برآورد شد. نسل سوم حشرات کامل در بازه‌ی زمانی دو ماهه‌ی مرداد تا شهریور پدیدار شد، اما در بازه‌ی زمانی 20 مرداد تا 20 شهریور (30 روز) بروز آن بسیار چشمگیر بود و در میانه‌ی این دوره همواره جمعیت زیاد بود. سپس از اواخر دهه دوم شهریور جمعیت آفت کاهش یافت و در دهه اول مهر ناپدید گردید.

نیاز گرمایی محاسبه شده در دامنه‌ی زمانی بروز چشمگیر این نسل و اوج پرواز آن به ترتیب 1775 تا 2235 و 1900 تا 2000 روز-درجه سلسیوس برآورد شد. بنابر نتایج به‌دست آمده، زمان مناسب جهت مبارزه با نسل اول به خوبی مشخص نشد اما برای دو نسل دوم و سوم در صورتی که میزان شکار تله‌ها بیانگر انبوهی آفت باشد به ترتیب اواخر خرداد تا اوایل تیر و اواخر مرداد تا اوایل شهریور بهترین زمان مبارزه با آفت می‌باشد.

مقدمه

1 –1 –اهمیت تحقیق

انگور یكی از با ارزش‌ترین محصولات باغی است كه تولید آن در ایران و دنیا اهمیت زیادی دارد. ایران به علت برخورداری از شرایط جغرافیایی و اقلیمی مناسب، یکی از مهم‌ترین مناطق پرورش انگور در جهان محسوب می‌شود. بر اساس آمار فائو[1] در سال 2012 تولید جهانی انگور 58 میلیون تن می‌باشد که از این رقم 2 تا 3 میلیون تن سهم کشور ایران است. سطح زیر کشت انگور در ایران در مجموع برابر با 330 هزار هکتار (240 هزار هکتار آبی و 90 هزار هکتار دیم) می‌باشد. در میان مناطق انگور خیز کشور، استان‌ فارس با 76 هزار هکتار سطح زیر کشت، بیشترین سطح زیر کشت را در کشور به خود اختصاص داده ‌است. مطابق آمارنامه‌ی وزارت جهادکشاورزی در سال 1390، سطح زیرکشت انگور در استان فارس 76 هزار هکتار (72 هزار هکتار بارور و 4 هزار هکتار غیر بارور) میزان تولید این محصول در استان فارس 550 هزار تن و میانگین عملکرد انگور در واحد سطح 8 تن در هکتار می‌باشد منطقه‌ی بیضا با 1535 هکتار سطح زیر کشت اهمیت بالایی در تولید انگور استان فارس دارد.

کرم خوشه‌خوار انگور یکی از آفات کلیدی انگور در اکثر نقاط کشور و استان فارس به حساب می‌آید که هر سال به درخت انگور حمله کرده و در صورت عدم مبارزه خسارات کمی و کیفی بسیاری به این محصول وارد می‌کند که موجب ریزش محصول و کاهش بازار پسندی آن می‌گردد. در بسیاری از مناطق، مبارزه‌ی شیمیایی با این آفت یک نیاز است اما از سویی دیگر استفاده‌ی بی‌رویه و بدون برنامه از سموم شیمیایی احتمال بروز مقاومت در آفت را گسترش داده و اثرات جانبی دیگری مانند نابودی دشمنان طبیعی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، افزایش پسماند سم روی میوه و تهدید سلامت مصرف کنندگان را در پی خواهد داشت.

پس مبارزه با این آفت باید به نحوی صورت گیرد که هم آفت در حد چشمگیری کنترل شود و هم اثرات بد و ناخواسته‌ی آن روی محیط‌زیست و سلامت مصرف کنندگان به حداقل ممکن برسد. دستیابی به چنین اهدافی زمانی میسر می‌گردد که آفت پایش شده و بهترین زمان برای مبارزه‌ی شیمیایی علیه آن تعیین گردد.

پایش آفات یکی از بخش‌های اصلی مدیریت تلفیقی آفات است و می‌تواند زمان پدیدار شدن نسل‌ها، مراحل مختلف زیستی در هر نسل و روند زندگی و فعالیت آفات را مشخص کند. اگر پایش دقیق باشد، می‌توان از آن در پیش‌آگاهی از خسارت و مبارزه با آفت استفاده‌ی بسیاری نمود (فادامیرو[2]، 2004). بدون داشتن پیش‌آگاهی، قضاوت در مورد استفاده از سموم شیمیایی کاری مشکل است.

کارآمدی پیش‌آگاهی بیشتر به نوع پایش بستگی دارد. تله‌های فرمونی ابزارهای بسیار سودمندی برای پایش روند زیستی و خسارت آفات می‌باشند. به‌طور معمول حشرات در طبیعت به‌ کمک مواد شیمیایی با هم ارتباط برقرار می‌سازند.