چکیده

کشور ایران از جمله کشورهایی است که حاکمیت ساختار بسیط بر ارکان  اجرایی و تقنینی آن موجبات بروز مشکلات عمده ای خصوصا در حوزه حکمروایی فراهم آورده است. گستره قلمرو حاکمیت دولت تا اعماق مسولیتها و وظایف نهاد های غیر دولتی، مشکلات و مسائلی را دامن زده است که می بایست با دیدی علمی و حرفه ای به آن نگاه شود. نهاده حاکمیت با در بر گرفتن حوزه های جاری زندگی شهروندان، از عمده ترین مقولات است که نیازمند سیاستگذاری مناسب است. مدل سیاستگذاری که با دخیل کردن مردم در فرایند های حکمروایی اشکال بهتری از کارایی، اثر بخشی، بهروه وری و رفاه را فراهم آورد. واگذاری اقتدار محلی حکومت مرکزی به ساختار های مردمی و دموکراتیک تر من الجمله سازمان های مردم نهاد، نشانه های بهبود کارایی و دقت در برآورده سازی منافع روزانه مردم و به اعتباری اعضای جامعه مدنی است. کوچک سازی حوزه عمل و دخالت حکومت مرکزی در اموری که عملا می بایست واگذار گردند چیزی غیر از واگشایی گره ها و مشکلات  عمومی در عرصه محلی نیست. نگاهی به مشکلات سطح تهران بعنوان فضایی که دولت همواره داعیه دخالت در امور آن را دارد نشان می دهد که مهمترین عامل آن، استیلا سازمان ها و نهاد های دولتی بر حوزه های غیر وظیفه ای به صورت ناکار آمد است که بعضا مشکلاتی ایجاد کرده است که راه برون رفت آن شکستن سلطه حکومت مرکزی بر مدیریت شهرها است. این پژوهش با بهره گیری از مدل دلفی به ترسیم پرسشنامه پرداخته و از طریق گویه های معنا دار به تعداد 346 نفر از مسئولین و فعالین سازمان های مردم نهاد که از طریق فرمول کوکران به دست آمده است را مورد پرسش منطبق با فرضیات قرار داده است . پژوهش صورت گرفته با برتافتن ابعاد سیاستی موضوع نشان می دهد که با گسترش قلمرو حکمروایی مطلوب در نهادهای قدرت و افزایش سازمان های مردم نهاد توام با درک صحیح از مولفه های حکمرانی خوب  و تخصیص سهم بیشتری به مقوله مشارکت مردمی، میتوان به گره گشایی از بخش قابل توجهی از مسائل پیش آمده در سطح  شهر تهران پرداخت.

 

کلید واژه ها: سازمان های مردم نهاد ، حکمروایی مطلوب ، جامعه مدنی ، سرمایه اجتماعی ، شهر تهران

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان مطلب	صفحه
چکیده	5
فصل اول – کلیات	10
1-     مقدمه	11
1-2 – طرح مساله	11
1-3-  پیشینه تحقیق	14
1-4 – سوال	24
1-5 – فرضیه	24
1-6 – اهداف تحقیق	25
1-7- تعریف مفاهیم	26
1-7-1- جامعه مدنی	26
1-7-2- سرمایه اجتماعی	27
1-7-3- حکمرانی خوب	27
1-7-4- سازمان های مردم نهاد	28
1-8 – روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها	29
الف – نوع و روش تحقیق	30
ب- روش گردآوری اطلاعات	30
پ- ابزار  گردآوری اطلاعات	30
ت- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات	31
1-9 سازماندهی تحقیق	31
فصل دوم – چهارچوب نظری : سازمان های مردم نهاد و  حکمروایی مطلوب	33
2-1 مقدمه	34
2-2 – سازمان های غیردولتی	34
2- 3- تعریف جامعه مدنی	40
2-3-1 – مولفه های جامعه مدنی	45
2-3-2- جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی	45
2-4 – سرمایه اجتماعی و سازمان های غیردولتی	48
2-4-1- مفهوم سرمایه اجتماعی	48
2-4-2- سرمایه اجتماعی و توسعه	50
2-4-3 – سرمایه اجتماعی و دموکراسی	50
2-4-4- شکل گیری سرمایه اجتماعی	51
2-4-5- اندازه گیری سرمایه اجتماعی	51
2-5 – حکمرانی و ابعاد آن	53
2-5-1- تعاریف حکمرانی	54
2-5-2 – سطوح حکمرانی	56
2-6 – مفهوم حکمرانی در عرصه سیاستگذاری	56
2-7 – نظریات حکمرانی خوب	58
2-8 – شاخص های حکمرانی خوب	59
2-8-1- مشارکت پذیری	60
2-8-2- وفاق عمومی هدفمند	60
2-8-3- شفافیت	61
2-8-4- پاسخگویی و مسئولیت پذیری	61
2-8-6- کارایی و اثر بخشی	61
2-8-7- تساوی و برابری	62
2-8-8- حاکمیت قانون	62
2-8-9- کنترل فساد	62
2-9 – حکمرانی شهری و چگونگی آن	64
2-9-1- حکمرانی خوب شهری	67
2-9-2- حقایقی در خصوص حکمرانی خوب شهری	68
2-9-3- پیشینه بحث حکمرانی خوب شهری	69
2-9-4- معیارهای حکمرانی خوب شهری	70
2- 10 – شاخص های تحقق حکمرانی خوب شهری در سطوح محلی	71
2-11- اهداف حکمرانی خوب شهری	72
2-12- حکمرانی خوب شهری و حکومت محلی	73
2-13- مدل یا الگوی نظری پژوهش	77
فصل سوم – کالبد شکافی سازمان های غیردولتی در تهران؛ چالش ها و فرصت ها	87
3-1 – سازمان های غیردولتی در ایران	79
1-1-3 -دامنه و موضوع فعالیت	79
3-1-2- دستگاه های حمایتگر سازمان های غیر دولتی	80
2-3- جایگاه سازمان های مردم نهاد در قانون اساسی	81
3-3- سازمان های مردم نهاد در اسناد بالادستی – توسعه ای	83
3-4 – بررسی وضعیت حکومت محلی در شهر تهران از منظر شاخص های حکمروایی خوب	87
3-5- سازمان های غیردولتی : فرصت ها و موانع حکمروایی مطلوب در ایران و تهران	89
3-5-1- مزایای سازمان های مردم نهاد	89
3-5-1-1 – حلقه واسط میان جامعه و حکومت	89
3-5-1-2-اولویت بندی تقاضاهای اجتماعی	90
3-5-1-3- مشاوره به حکومت	90
3-5-1-4- نقد عملکرد حکومت	91
3-5-1-5- تاثیرات سازمان های مردم نهاد بر نهادهای دولتی	92
3-5-1-6- ارتقای سطح فرهنگ مشارکت عمومی	92
3-5-1-7- افزایش آگاهی های اجتماعی مردم	93
3-5-1-8- توان بالا برای جذب نخبگان اجتماعی	94
3-5-1-9- ایجاد هماهنگی و انسجام اجتماعی	95
3-5-1-10- کاهش خشونت های اجتماعی	96
3-5 -2- موانع ساختاری	97
3-5-2-1 – مانع فرهنگی	97
3-5-2-2 – مانع سیاسی	97
3-5-1-3- مانع قانونی	98
3-5-2-4 – مانع اقتصادی	99
3-5-3  – موانع شکلی	99
3-5-3-1 – موانع درونی	99
الف – کلی بودن و مبهم بودن اهداف و وظایف	100
ب- ضعف مدیریت	100
پ- فقدان اعتبار و نداشتن پایگاه اجتماعی	101
ت- فقدان تخصص و مهارت های حرفه ای	101
ث- عدم آگاهی این سازمان ها نسبت به نقش و جایگاه خود	102
ج- همسویی با دولت	102
چ-ضعف عضو پذیری	103
ح- محدودیت منابع مالی	103
خ- عدم حضور فعال در عرصه بین المللی	104
3-5-4 – موانع بیرونی	104
3-5-4-1 – تعریف نشدن نوع رابطه دولت با سازمان های غیردولتی	104
3-5-4-2 – عدم وجود هویت جمعی مشترک در میان سازمان های غیردولتی	105
3-5-4-3 – فقدان درک و پذیرش نقش سازمان های غیردولتی در جامعه	105
3-5-4-4 – ضعف آمار و اطلاعات در مورد این سازمان ها	105
فصل چهارم – روش شناسی	107
4-1- روش پژوهش	108
4-2-  متغییرهای پژوهش	108
الف- تعاریف نظری متغییرهای مستقل و وابسته	108
ب- تعاریف عملیاتی متغییرهای مستقل و وابسته	112
4-3-  جامعه آماری	112
4- 4- تعیین حجم نمونه	113
4-5- روش نمونه گیری	113
4-6-  شیوه نمونه گیری	114
4-7-  روش گرداوری اطلاعات	115
4-8-  ابزار گردآوری داده ها	118
–     اعتبار و دقت اندازه گیری	118
–     پایایی تحقیق	119
–     اعتبار تحقیق	119
4-9-  قلمرو تحقیق	120
–     قلمرو موضوعی	120
–     قلمرو مکانی	120
–     قلمرو زمانی	120
4-10-  مدل تحلیلی پژوهش	121
فصل پنجم – تجزیه و تجلیل اطلاعات	122
5-1 داده کاوی پرسشنامه	125
5-2 بررسی سوال و فرضیات تحقیق	150
نتیجه گیری و راهبردهای پیشنهادی	152
فهرست منابع و ماخذ	158

• 1 مقدمه

هر پدیده اجتماعی برای ایجاد و تداوم ، نیازمند جایگاهی در ساختار نظام اجتماعی است و این جایگاه نیز خود نشات گرفته از نیازی است که جامعه مورد نظر به وجود آن پدیده نشان می دهد .  در بحث سازمان های مردم نهاد ، می توان به اهمیت این سازمان ها به عنوان نقش آفرین های تحقق حکمروایی مطلوب و شایسته در چهارچوب ارتقاء سرمایه اجتماعی در جامعه مدنی با رویکرد شکل دهی به مدلی شایسته برای سیاستگزاری اشاره کرد .

از این روی در فصل اول این تحقیق با چنین رویکردی به بررسی جایگاه سازمان های مردم نهاد در تحقق حکمروایی خوب در تهران پرداخته می شود . محقق در این فصل با بیان مساله به چرایی اهمیت و ضرورت پرداختن به بحث ححمروایی مطلوب ( خوب ) می پردازد و در تلاش خواهد بود تا ضمن تبیین دقیق مساله از طریق فرضیات و سوالات مشخص به اهمیت نقش سازمان های مردم نهاد به عنوان عاملی در جهت تحقق حکمروایی مطلوب در جامعه مدنی بپردازد . تعریف کلید واژگان اصلی تحقیق ، بیان روش تحقیق و نحوه دسته بندی اطلاعات جمع آوری شده در مسیر دانایی و سازماندهی فصول از دیگر       بخش های این فصل محسوب می شود . به بیان دیگر در این فصل تلاش بر این است که چهارچوب نظری بحث به درستی بیان شده و نقشه راه ادامه تحقیق طراحی گردد .

 

1-2  طرح مساله

سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان وجود معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میان ایشان مجاز است، در آن سهیم هستند. مشارکت در ارزش ها و هنجار ها به