فهرست مطالب      صفحه

چکیده فارسی.. ‌۱

فصل اول : مقدمه و کلیات پژوهش

۱-۱ مقدمه. ‌۲

۱-2 بیان مساله. ‌۲

۱-3 سوالات و فرضیه های تحقیق.. ‌4

۱-4 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن. ‌5

۱-5 هدف­های تحقیق.. ‌6

۱-6 مفاهیم بنیادین.. 7

۱-۷ ساختار کلی پژوهش…. ‌13

فصل دوم: مطالعات فیلم و جشنواره­ها

مقدمه. 14

۲-۱ پیشینه مطالعات فیلم. ۱4

۲-۱-۱ نظریه فیلم. ‌۱5

۲-۱-2 نظریه کلاسیک فیلم. ‌۱7

۲-۱-2-1 نظریه تدوین آیزنشتاین با تحلیل فرمالیستی.. 18

۲-۱-2-2 نظریه پدیدارشناسی واقع­گرای بازن. 19

۲-۱-3 نگرۀ مؤلف در تحلیل فیلم. 21

۲-۱-4 نظریه نشانه­شناسی ساختگرا در تحلیل فیلم. ‌22

۲-۱-4-1 نظریه زبان فیلم کریستین متز. 25

2-1-4-2 مطالعه زبان و معنا در فیلم. 27

۲-۱ -5 روان­تحلیلی فیلم. 30

۲-1-6 تحلیل فمینیستی فیلم. 31

۲-۱ -7 تحلیل فیلم و پساساختارگرایی.. 32

۲-1-8 نظریه شناختی و تحلیل فیلم. 32

۲-۱ -9 مطالعات فرهنگی فیلم. 34

۲-1-10 مطالعه جامعه شناختی فیلم. 35

۲-۱ -11 مطالعه انتقادی فیلم. 36

۲-1-12 گفتمان اقتصادی فیلم. 37

۲-۱ -13 گفتمان سیاسی فیلم. 37

۲-1-14 جمع بندی و نتیجه گیری بخش اول فصل دوم. 38

۲-2 گفتمان جشنواره­ها 39

مقدمه. 39

۲-۲-1 مراسم جایزه بزرگ اسکار. ‌39

۲-۲-1-1 جایزه آکادمی.. 40

۲-۲-1-2 تاریخچه و زمان مراسم. ‌41

۲-۲-1-3 قوانین آکادمی اسکار. ‌42

۲-۲-2 تاریخچه نهادمندی جشنواره فیلم کن.. ‌44

۲-۲-2-1 قوانین جشنواره کن.. ‌45

۲-۲-2-2 جایزه جشنواره کن.. 46

۲-۲-3 نظام جشنواره­ها و جایزه­ها ‌46

۲-۲-4 نگاه هنری جشنواره­ها ‌47

۲-۲-5 تقابل جشنواره کن و اسکار. 48

۲-۲-6 هالیوود و روند جهانی جشنواره­ها ‌49

2-2-7 ایدئولوژی و جهان فیلم. 51

۲-2-8 مخاطب جشنواره­ای.. ‌53

۲-2-9 اهداف و اهمیت جشنواره­ها ‌54

۲-2-10 گفتمان جهانی جشنواره­های فیلم. 55

۲-2-11 ایران و جشنواره­های بین­المللی.. ‌55

۲-2-12 جمع بندی بخش دوم فصل دوم. ‌57

۲-3 پیشینه پژوهش…. ‌58

فصل سوم: مبانی نظری و روش تحقیق

مقدمه. 61

۳-۱ مباحث نظری.. ‌61

۳-۱-۱ نشانه و نشانه­شناسی.. ۶2

۳-۱-۲ نشانه­شناسی پساساختگرا ۶4

۳-۱-۳ نشانه­شناسی اجتماعی.. 66

۳-۱-۴ گفتمان و تحلیل گفتمان. ‌67

۳-۱-5 تحلیل گفتمان انتقادی.. ‌69

 

 

۳-۲ رویکردهای نظری.. ‌7۱

۳-۲-۱ رویکرد نشانه­شناسی بارت… ‌7۲

۳-۲-۲ رویکرد تحلیل گفتمان فوکو. 74

۳-2-3 تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک… 76

۳-3 روش شناسی و الگوها 78

۳-3-۱ روش تحلیل رمزگان بارت… ‌78

۳-3-۲ الگوی چندروشی پیشنهادی برای تحقیق.. ‌84

۳-4 جمع بندی فصل سوم. ‌84

فصل چهارم: مبانی نظری، تجزیه و تحلیل

مقدمه. 8۵

۴-1 شیوه تحلیل.. 86

۴-۲ فیلم طعم گیلاس عباس کیارستمی.. ‌88

۴-2-1 معرفی کارگردان. 88

۴-2-2 اهمیت و ویژگی­های فیلم. ‌89

۴-2-3 عوامل تولید فیلم. 90

۴-2-4 موقعیت زمان و مکان. ‌90

۴-2-5 گزیده داستان فیلم. 91

۴-2-6 معرفی شخصیت­های فیلم. ‌91

۴-3 تحلیل نشانه شناسی فیلم. ‌93

۴-3-1 سکانس اول. 93

۴-3-2 سکانس گفتگو با سرباز. 9۵

۴-3-3 پاساژ (صحنه  بدون گفتگو) ‌99

۴-3-4 سکانس گفتگو با طلبه. ‌100

۴-3-5 پاساژ دوم. 108

۴-3-6 سکانس گفتگو با پیرمرد. ‌۱۱0

۴-3-7 سکانس آخر قبل از مؤخره ۱۱6

۴-3-8 مؤخره ۱۱۹

۴-3-9 نشانه­ های مشترک در طول فیلم. ‌۱۲1

۴-4 فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی.. ‌۱۲4

۴-4-1 معرفی کارگردان. ‌۱۲4

۴-4-2 اهمیت و ویژگی فیلم و کارگردان. ‌۱۲4

۴-4-3 عوامل تولید. ‌۱۲۶

۴-4-4 موقعیت زمانی و مکانی.. ۱۲۶

۴-4-5 خلاصه داستان. ‌۱۲۷

۴-4-6 معرفی شخصیت­های فیلم. ۱۲۸

۴-5 تحلیل نشانه­شناسی فیلم جدایی.. ۱30

4-5-1 سکانس اول (دادگاه) 132

۴-5-2 سکانس دوم (منزل نادر و سیمین) 134

۴-5-3 سکانس رفتن سیمین و آمدن راضیه. 140

۴-5-4 سکانس­ها و صحنه­های منتخب… 141

۴-6 نشانه­ های مشترک کلی.. ۱۴۰

۴-۷ تحلیل گفتمان انتقادی فیلم­ها ۱5۰

۴-۷-۱ تحلیل منارعات گفتمانی جامعه در دوران ساخت فیلم. ۱52

۴-۷-2 تحلیل گفتمان فیلم طعم گیلاس… ‌۱59

۴-۷-3 تحلیل گفتمان فیلم جدایی نادر از سیمین.. ۱6۵

۴-7-3-1 گفتمان سیاسی فیلم. 166

۴-7-3-2 گفتمان اجتماعی (سنتی و مدرن) ‌۱7۱

۴-7-3-3 گفتمان طبقاتی (فرادست و فرودست) ۱73

۴-7-3-4 گفتمان جنسیت… 175

۴-7-3-5 گفتمان دینی.. ۱77

۴-7-3-6 نشانه­ های مشترک گفتمانی.. 178

۴-8 جمع­بندی و نتیجه گیری فصل چهارم. ‌۱81

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادات‌

مقدمه. ‌۱۸4

۵-۱ خلاصه و جمع بندی مباحث… 184

۵-۲ پاسخ به سؤالات و فرضیه ­ها ‌۱۸6

۵-2-1 سؤال اصلی.. ‌۱۸6

5-2-2 مقایسۀ فیلم طعم گیلاس و جدایی نادر از سیمین…… ‌۱86

۵-2-2-1 تفاوت دو فیلم. 187

5-2-2-2 مشترکات دو فیلم. 190

۵-2-3 پاسخ به سؤالات فرعی و اثبات فرضیه ­ها 192

۵-۲-3-1 تحلیل گفتمان جشنواره کن و اسکار. ‌193

۵-2-3-2 دلایل استقبال مخاطبان داخلی و خارجی.. ‌195

5-3 سخن پایانی. 198

۵-4 پیشنهاد برای پژوهش­های آینده ‌۱۹۳

پیوست­ها ‌201

منابع پژوهش…. ‌208

چکیده انگلیسی.. 214

چکیده:

سینما به عنوان هنر هفتم، بخشی از نظام ارتباطات محسوب می شود که همواره بر تولید و تحلیل معانی، نشانه ها و نمادهای هنری و فرهنگی دلالت می کند. سینمای غالب جهان به صورت کلی تحت تأثیر دو جریان قرار دارد: اروپا و آمریکا. نمود بارز تقابل این دو جریان مهم را می توان از منظر تقابل جشنوارۀ فیلم کن  نمایندۀ سینما به مثابه هنر و اسکار نمایندۀ سینما به مثابه صنعت/ تجارت بررسی کرد. گفتمان سینمایی” واقعیت” را بازتولید می کند. به دلیل اینکه این گفتمان ها همزمان هم محصول واقعیت هستند، هم سازنده ی آن، ایدئولوژی را هم بازتاب می دهند، و هم آن را تقویت می کنند، و از این نظر بازتابنده ی مناسبات قدرت هستند. هدف اصلی: شناخت مؤلفه های هنری و فرهنگی مؤثر در موفقیت  فیلمهای ایرانی در جشنواره های معتبر جهانی از جمله کن و اسکار می باشد، تا از این طریق گفتمان جشنواره­های کن و اسکار بررسی شود. برای نیل به این هدف، از تلفیق دو رو یکرد نشانه­شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است. در این پژوهش در سطح نشانه­شناسی که برای دست­یابی به وجوه هنری و زیباشناختی فیلم­ها بکار گرفته شده، از الگوی رمزگان بارت کمک گرفته شده است. همچنین برای وجوه گفتمانی، تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک که نشان می دهد چگونه ایدئولوژی­ها، متون و گفتار روزانۀ ما را تحت تأثیر قرار می­دهد، ارائه گردیده است. در هر دو روش هدف نهایی دست یابی به دلالت های سازنده معانی هستند همان دلالت هایی که در ایجاد یک گفتمان جهانی توسط یک فیلم نقش دارند. در نهایت با توجه به یافته­ های تحلیل فیلم طعم گیلاس  عباس کیارستمی به عنوان برگزیدۀ جشنوارۀ کن و فیلم جدایی نادر از سیمین به عنوان برگزیدۀ جشنوارۀ اسکار، به تحلیل گفتمان غالب بر جشنواره­های بزرگ جهان پرداخته شده است. در نتیجه مشخص شد جشنوارۀ کن به وجوه زیبایی شناختی توجه می کند و به مؤلفه­ های سینمایی توجه کمتری دارد در مقابل جشنواره اسکار به مؤلفه­ های سینمایی توجه دارد. همچنین هر دو جشنواره دارای گفتمان سیاسی نیز هستند ولی این در مورد جشنواره اسکار نمود ظاهری بیشتری دارد.

کلید واژه ­ها:

گفتمان سینمایی، تحلیل گفتمان انتقادی، مطالعات سینمایی، رمزگان بارت، فیلم، اسکار، کن

1-1 مقدمه

در این فصل کلیاتی که پیش از انجام تحقیق به عنوان زمینه ای برای آغاز کار صورت گرفته، آورده می­ شود که شامل بیان مسأله، اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن، هدفهای تحقیق، سوالات یا فرضیه ­های تحقیق، چارچوب نظری[1] تحقیق، روش تحقیق، پیشینه پژوهش، روش گردآوری اطلاعات و روش تجزیه[2] و تحلیل اطلاعات، است. در خاتمه تعاریفی از مفاهیم و واژه­ های کلیدی تحقیق ارائه خواهد شد. 

1-2 بیان مساله تحقیق :

سینما به عنوان هنر هفتم، بخشی از نظام ارتباطات محسوب می شود که همواره بر تولید و تحلیل معانی، نشانه[3] ها و نمادهای هنری و فرهنگی دلالت می کند. هنرمند کسی است که با درك صحیح مؤلفه های یادشده و شناخت ساختارهای انتقال معانی در بازتولید رفتارهای معطوف بر هنر کوشش نماید. از سوی دیگر سینما امروزه از نمونه ابزارهای مهم و کارساز در تولید معانی، قادر است به سهولت میراث فرهنگی یک ملت (اعم از تاریخ، دین و ارزشهای اجتماعی) را به مخاطبان خارجی معرفی کند. پس داشتن سینمایی قوی و جذاب برای یک کشور، به معنای برخورداری از قدرت انتقال معانی و اثربخشی بر افکار عمومی در سطح بین المللی است. سینمای غالب جهان به صورت کلی تحت تأثیر دو جریان قرار دارد: اروپا و آمریکا. نمود بارز تقابل این دو جریان مهم را می توان از منظر تقابل جشنوارۀ فیلم کن و اسکار بررسی کرد. اما سؤال این است که “مؤلفه های هنری و فرهنگی که یک فیلم را به قابلیتی می رساند تا مخاطبین جهانی داشته باشد، و در جشنواره های معتبر جایزه کسب نماید، کدامند؟ و چه رابطه معناداری بین مؤلفه های یاد شده با هم و با گفتمان غالب بر جشنواره های جهان وجود دارد؟”  دغدغه محقق دستیابی به مؤلفه های یادشده در چارچوب روش علمی تحقیق است. در این راستا، محقق بر آن است تا فیلم “جدایی نادر از سیمین” ساخته اصغر فرهادی را به عنوان اولین فیلم ایرانی دریافت کننده جایزه اسکار و دیگر جوایز بین المللی، و فیلم “طعم گیلاس” عباس کیارستمی را به عنوان تنها فیلم ایرانی دریافت کننده نخل طلای کن، از حیث یک کار هنری و فرهنگی مورد مطالعه موردی قرار داده و مؤلفه های هنری غیر تکنیکی آن فیلمها که باعث شد تا مخاطبین بین المللی پیدا کنند و قابلیت دریافت جوایز معتبر جهانی را به دست بیاورد، مورد پژوهش قرار دهد؛ مؤلفه هایی که به نظر محقق شناسایی، چگونگی کاربست و تبیین حضورآنها در فیملهای کارگردانان موفق، می تواند برای ساخت فیلمهای موفق در آینده مؤثر باشد. سؤال دیگری که در اینجا مجال پاسخ خواهد یافت این است که، عباس کیارستمی و اصغر فرهادی به عنوان هنرمند چگونه این نشانه ها و نمادهای فرهنگی و هنری را در ساختار تولید معنا[4] در آثار خود به کار بسته اند؟ و چه نوع نشانه هایی را برای برقراری ارتباط با مخاطبین خود بکار گرفته اند؟”

رویکرد روشی این تحقیق نشانه­شناسی با زمینه پساساختارگرایی[5] و تلفیق آن با روش تحلیل گفتمان انتقادی[6] می باشد. پساساختارگرایی از دل بی اعتمادی عمیق نسبت به نظریۀ جامع به ظهور رسید، و نقطه آغاز آن این اعتقاد بود که همۀ متن ها چفت و بست دوگانه ای از گفتمان ها و ناگفتمان ها هستند (هیوارد،1993/137:1381). روش نشانه شناسی[7] مورد نظر، الگوی رمزگان رولان بارت[8] می باشد. بارت در کتاب S/Z پنج دسته رمزگان اصلی را از هم جدا دانست. رمزگان اصلی هر دو سویۀ معناشناسیک و همنشینی را در بر می گیرد. شیوه ای که واحدهای معنایی به یکدیگر وصل می شوند و شیوه ای که این واحدها به دنیای خارجی مرتبط می شوند. (احمدی،240:1380) معنا حاصل مبادلات پیچیده ای است که از تأثیر و تأثر متن و بافت موقعیتی، اجتماعی و سیاسی بیرون متن ناشی می شود. به کمک دانش تحلیل انتقادی گفتمان، امکان دستیابی به زمینۀ اجتماعی ورای متون میسر می شود و با بررسی عوامل برون متنی و لایه ها و سطوح متون، می توان به کشف ایدئولوژی حاکم بر به کارگیرندگان آن رسید. (یارمحمدی،62:1385) رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان مورد استفاده در تحقیق الگوی وندایک، غیاثیان (1386)، خواهد بود.

1-3 سوالات و فرضیه های تحقیق ( بیان روابط بین متغیرهای مورد مطالعه) :

الف- سؤال اصلی:

مؤلفه های هنری و فرهنگی که یک فیلم را به قابلیتی می رساند تا مخاطبین جهانی داشته باشد، کدامند؟ و چه رابطه ای بین مؤلفه های یاد شده و گفتمان غالب بر جشنواره های اسکار و کن وجود دارد؟

ب- سؤالات فرعی:

1-  مؤلفه های هنری و فرهنگی موثر در فیلم (جدایی …)که باعث شد تا جایزه جهانی اسکار دریافت نماید، کدامند؟

2- دلالت های مؤثر در فیلم طعم گیلاس برای دریافت جایزه نخل طلا چه بوده اند؟

3- رمزگان غیر سینمایی مؤثر در جذب مخاطبین داخلی و خارجی ، کدامند؟

4-  هنرمند (کیا رستمی و فرهادی) چه نوع نشانه ها و نمادهایی را در ساختار تولید معنا بکار گرفته است؟

5- کنش گران اجتماعی چگونه بازنمایی می شوند؟

ب- فرضیه ها:

1- مؤلفه های فرهنگی و هنری و ساخت کلان ایدئولوژی بر موفقیت فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی، به عنوان متغییرهای مستقل، در دریافت جوایز بین المللی (بخصوص اسکار) به عنوان متغییرهای وابسته، تأثیر گذار بوده اند.