فصل اوّل

بینامتنیت.. 2

بینامتنیت از دیدگاه ناقدان غربی. 2

 بینامتنیت از دیدگاه ناقدان عربی. 9

اصطلاحات بلاغی مرتبط با تناص… 9

تلمیح. 9

تضمین. 10

اقتباس.. 10

معیارهای سه­گانه­ی بینامتنی. 12

نفی جزئی یا اجترار. 12

نفی متوازی یا امتصاص… 13

نفی کلی یا حوار. 13

فصل دوّم

آشنایی با شعر شیعی. 14

آشنایی با شعر شیعی. 15

مضامین و مفاهیم شعر شیعی. 15

عشق ورزیدن به اهل بیت(ع) 15

رثاء اهل بیت(ع) و یارانشان. 16

ویژگی­های شعر شیعی. 17

استفاده از براهین عقلی در برخورد با مخالفان اهل بیت(ع) 17

صداقت و ارادت شاعران شیعی. 18

آمیختگی عناصر دینی و سیاسی. 19

بیان حقّانیت ائمه(ع) در جانشینی پیامبر(ص) 20

هجو دشمنان خاندان پیامبر اکرم (ص) 20

بیان مسائل تاریخی. 21

مسأله­ رجعت و ظهور امام زمان (عج) 21

استفاده از آیات و روایات در شعر. 22

کمیت.. 24

دعای أئمّه در حقّ کمیت.. 25

شعرکمیت.. 28

هاشمیات.. 29

عبدى كوفى شاعر ولایت و حریت.. 30

تولد و وفات.. 31

عبدی و شعر ولایی. 31

شعر مکتبی. 32

نبوغ عبدی در ادب و حدیث.. 33

اعتراف سید حمیری به نبوغ شعری عبدی. 35

دیک الجن الحمصی. 35

ماجرای دلدادگی دیک­الجن. 36

زندگی ادبی دیک­الجن. 37

دیوان دیک­الجن. 38

نگاهی کلی بر سبک شعری دیک­الجن. 39

فصل سوّم

روابط بینامتنی قرآنی و روایی شعر شاعران. 40

روابط بینامتنی اشعار کمیت اسدی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 41

روابط بینامتنی با قرآن کریم 41

روابط بینامتنی با احادیث.. 55

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 59

روابط بینامتنی اشعار عبدی کوفی با آیات قرآن کریم و روایات.. 65

اروابط بینامتنی با آیات قرآن کریم 65

روابط بینامتنی با احادیث.. 76

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 89

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 95

روابط بینامتنی اشعار دیک­الجن الحمصی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 99

روابط بینامتنی با قرآن کریم 99

روابط بینامتنی با احادیث.. 109

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 114

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 118

نتیجه­ پژوهش.. 124

الملخّص… 126

موجز الرسالة…………………………………………………………………..127

فهرست­ها

فهرست منابع و مراجع. 136

فهرست پایگاه­های اینترنتی. 141

فهرست أعلام 142

فهرست آیات.. 146

فهرست احادیث.. 151

چکیده:

بینامتنی یکی از رویکردهای نقد جدید است، که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می­دهد. این رویکرد، نگرش به متن را به طور کلی دگرگون کرد. بر اساس آن، متن پایدار وجود ندارد؛ متون در نهایت حاصل آثار پیش از خود یا معاصر با خود می­باشد. این رویکرد به متون، مورد توجّه منتقدان غرب و جهان عرب واقع شد و واکنش­های متفاوتی را برانگیخت.

شاعران مكتبى و مدافعان ولایت اهل ‏بیت(ع)، پیوسته از عقیده و ایمان خویش، مشعلى برافروخته و از هنر و ادب خود، سلاحى ساخته­اند، تا از «حق‏» دفاع ‏كنند و با «باطل‏» بستیزند. شاعران شیعی در راستاى فرهنگ اهل ‏بیت(ع) و دفاع از ولایت، شعر را در خدمت عقیده قرار داده­اند. قرآن کریم از آغاز نزول تا کنون به دلیل حیاتی بودن و برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف همواره، این معدن غنی، الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان دین بوده است و در هر دوره، صاحبان شعر و ادب مناسب با ذوق و توانایی خویش، از واژگان، سبک، معنا و درون­مایه­ی این گنجینه­ی بی ­پایان بهره برده­اند.

کمیت اسدی، عبدی کوفی و دیک­الجن الحمصی از جمله شاعرانی بوده ­اند که در برخی از اشعار خویش، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از آیات قرآنی استفاده نموده ­اند. خواننده با نگریستن در اشعار این سه شاعر با قرآن کریم و روایات، به خوبی به جلوها­ی بینامتنی اشعار این شاعران و قرآن کریم و روایات پی خواهد برد؛ روابطی که آگاهانه و آشکار و بیشتر آن در ذیل نفی جزئی یا «اجترار» و بعضاً در ذیل نفی متوازی یا «امتصاص»، بنابر معیارهای بینامتنی از دیدگاه محمد بنیس قرار می­گیرند.

Abstract:

Intertextuality is one of the new critical approaches of this period that considers the relation among texts. This approach transformed the way critics looked at the texts. Based on this no consequent text is available. Texts are follow their previous or contemporary works. This approach to texts received a lot of attention from western critics and caused different views on the subject.

Traditional poetics along with advocates of (valayat) consequently aroused fires from their faith and beliefs and build a weapon from their art and literature in order to defend truth and fight untruth. Shite poetics along culture of (valayat) and defending it used poems in their beliefs. Quran from day of coming because of vitality has been known to be full of literal and spiritual description and been used by poetics, scientists and clergy men in each period.  Stylists have used this source of literature according to their talent and ability.

Komeit assadi, Abdi  kufy  and dik aljen Alhmsy are among the poets who used Quranic verses in some of their poems. The reader of these poems will somehow be familiar with Quranic verses and its applications .intertextuality. These interactions which are obvious and clear are a fraction of this source, others are occurred by a slight change in meaning that according to Mohammad Benis is considered intertextuality.

مقدمه:

علم نقد همواره در ادبیات از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده و به عنوان راهی برای ارزش­گذاری آثار ادبی از دیرباز مورد توجّه قرار گرفته است. پدیده­ بینامتنی به عنوان یک نظریه­ی جدید و مدرن که ارائه دهنده نگرش­های تازه در علم نقد است، امروزه بسیار حائز اهمیت است و جنبه ای از زندگی پسامدرن را نشان می­دهد. این نظریه­ی به عنوان یک امر حتمی برای هر متن می­باشد و هیچ متن ادبی­ای، از این امر مستثنی نیست، هر اثر در یک زمانی تحت تأثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحوّل آثار پیشین به خود هویت بخشیده است؛ به عبارت دیگر در هر اثری باید به دنبال ارجاعی به قبل آن اثر و یا معاصر آن بود؛ چرا که خاصیت ذهنی انسان اقتضا می­ کند تا پیوسته از تجربیات ذهن فعّال و پویای خود استفاده کند. نویسنده و افکار او در یک زمان از تفکّرات دیگران تأثیر می­پذیرد و در زمان دیگر اندیشه­ های مخاطبین خود را تحت تأثیر قرار می­دهد. چنین نگرش­هایی به متن امروزه به عنوان یک قانون برای هر متن تبدیل شده و در حیطه­ی نظریه­ی ادبی به عنوان «بینامتنی» جای می­گیرد.

سؤال­هایی که در این رابطه در ذهن صورت می­گیرد، می ­تواند چنین باشد:

1.آیا بدون کمک گرفتن از دیگر اندیشه­ها می­توان اندیشید؟

2. آیا بدون اشاره به دیگر نوشته­ها می­توان نوشت؟

در واقع پذیرش پاسخ منفی به این پرسش­ها، خود به معنای رسمیت شناختن بینامتنی است.

قرآن کریم ارزشمندترین اثری است که به عنوان یک میراث ادبی و دینی جامع و کامل در آثار شاعران می­درخشد. قرآن کریم به علت برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف، همواره الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان بوده است. در واقع استفاده از آیات و مفاهیم قرآنی در شعر در هر دوره ضرورت به شمار می­رفته؛ چرا که شعرهایی بیشترین تأثیر را داشتند که در پروردن مضامین آن­ها از آیات قرآنی و یا حتی احادیث پیامبر(ص) و أئمه­ی اطهار(ع) استفاده می­شد.

درباره پیشینه­ی پژوهش، می­توان گفت که پژوهش­هایی در زمینه­ بینامتنی در دانشگاه­های جهان عرب، انجام شده است. از آن جمله می­توان به «مظاهر التناص الدینی فی شعر أحمد مطر» پایان نامه کارشناسی ارشد، نوشته عبدالمنعم محمد فارس و «التناص فی روایة الیاس خوری»، پایان نامه کارشناسی ارشد نوشته­ی أمل أحمد عبداللطیف أحمد در دانشگاه نابلس(فلسطین) اشاره نمود. در این زمینه پژوهش­هایی نیز در ایران صورت گرفته است که از آن میان می­توان به مقاله­ «بینامتنی دیوان ابوالعتاهیه و نهج البلاغه»، نوشته­ی مرتضی قائمی، پایان نامه­ «روابط بینامتنی قرآنی با اشعار احمد مطر» نوشته­ی ماشاء الله واحدی و فرامرز میرزایی، مقاله­ «بینامتنی قرآنی و روایی در شعر سید حمیری»، نوشته­ی قاسم مختاری، مقاله­ «بینامتنی دینی در ادبیات زنان کویت»، نوشته­ی فاطمه ذوالقدر، مقاله­ «ظاهرة التناص فی لغة محمود درویش الشعریة»، نوشته­ی مرضیه زارع زردینی، «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، نوشته­ی مرتضی قائمی و مقاله­ «بینامتنی اشعار عبدالوهّاب البیاتی با قرآن کریم»، نوشته­ی طیبه سیفی اشاره نمود.

درباره ضرورت تحقیق باید متذکر شد که برای خواننده این نکته اهمیت دارد که بداند شاعران شیعه تا چه اندازه در گفتن اشعار خود به قرآن کریم و کلام اهل بیت(ع) نظر داشته اند و همچنین برای ادب دوستان مفید خواهد بود که بدانند چه مضامین مشترکی بین شعر شاعران و آیات قرآن و سخنان أئمه­ی اطهار(ع) وجود دارد. با این حال این موضوع آن­گونه که شایسته است مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته است، و این نوشتار میزان بهره­مندی از آیات و روایات را در اشعار شاعرانی چون «کمیت بن زید اسدی»، «عبدی کوفی» و «دیک الجن» با توجّه به نظریه­ی بینامتنی مورد بررسی قرار می­دهد.

فرضیه ­های پژوهش

• آشکار بودن روابط بینامتنی باعث شده که اکثر روابط از نوع نفی متوازی و نفی جزئی باشد
• روابط بینامتنی در اشعار سه شاعر بیشتر در واژگان و مضمون می­باشد.
• واژگان قرآنی و روایی جزء لا ینفک اشعار شاعران شیعی است.
• کمیت اسدی، عبدی کوفی و دیک­الجن از مضامین آیات قرآن و حدیث برای بیان اهداف دینی خویش بهره برده­اند.

شیوه و ساختار پژوهش:

شیوه و ساختار این پژوهش که از یک مقدمه، سه فصل و نتیجه تشکیل شده است، کتابخانه­ای و کاربردی است.