چکیده:

 

در سال‌های اخیر نگرانی‌های فزاینده‌ای نسبت به محیط زیست در بین صاحب نظران همه حوزه‌های علمی پدیدار شده که پژوهشگران و متخصصان بازاریابی نیز از این دغدغه فارغ نبوده اند، به گونه‌ای که به پیدایش مفهوم جدیدی از بازاریابی با عنوان «بازاریابی سبز» منجر شده است. پژوهش‌های زیادی به منظور بررسی مزایای این پدیده نوین بازاریابی و عناصر آمیخته آن بر کسب و کار انجام شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نگرش مصرف كنندگان نسبت به آمیخته بازاریابی سبز و تأثیر آن بر قصد خرید مصرف کنندگان محصولات لبنی شركت صالح صورت گرفته است. بر این اساس، نمونه‌ای مشتمل بر 390 نفر از مصرف كنندگان محصولات و کارشناسان شركت لبنی مذكور به شیوه تصادفی طبقه‌ای متناسب با حجم هر طبقه، در مناطق 4 گانه شهر بابل انتخاب گردیده و بررسی شدند. مدل مفهومی تحقیق بر مبنای مطالعات نظری آمیخته بازاریابی سبز و قصد خرید مصرف كننده، طراحی و بر مبنای آن، پرسشنامه‌هایی طراحی گردیده و داده‌های مورد نظر جمع آوری گردید.

در نهایت با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری به بررسی فرضیات تحقیق پرداخته شد و مشخص گردید، که سه متغیر محصول سبز، ترفیع سبز و توزیع سبز بر روی متغیر قصد خرید دارای اثر معنادار می‌باشند در صورتی که متغیر قیمت سبز دارای اثر معنادار نمی‌باشد.

 

واژه‌های كلیدی: مسئولیت اجتماعی، بازاریابی سبز، آمیخته بازاریابی سبز، قصد خرید مصرف كننده.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول: کلیات تحقیق  ……………………………………………………………………………………………..	1
1-1- مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………..	2
1-2- بیان مسأله تحقیق  ………………………………………………………………………………………………	3
1-3- اهمیّت و ضرورت تحقیق  …………………………………………………………………………………..	5
1-4- پرسش‌های تحقیق  …………………………………………………………………………………………….	6
1-4-1- پرسش اصلی تحقیق ………………………………………………………………………………………	6
1-4-2- پرسش‌های فرعی تحقیق …………………………………………………………………………………	6
1-5- فرضیه‌های تحقیق ………………………………………………………………………………………………	7
1-5-1- فرضیه اصلی تحقیق ……………………………………………………………………………………….	7
1-5-2- فرضیه‌های فرعی تحقیق…………………………………………………………………………………..	7
1-6- هدف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….	7
1-7- قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………	7
1-7-1- قلمرو زمانی تحقیق………………………………………………………………………………………….	7
1-7-2- قلمرو مکانی تحقیق…………………………………………………………………………………………	8
1-7-3- قلمرو موضوعی تحقیق …………………………………………………………………………………..	8
1-8- جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق………………………………………………………………………..	8
1-9- روش كار……………………………………………………………………………………………………………	8
1-9-1- نوع روش تحقیق…………………………………………………………………………………………….	8
1-10- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی تحقیق…………………………………………………………..	9
1-10-1- مسئولیت اجتماعی سازمان……………………………………………………………………………..	9
1-10-2- بازاریابی سبز………………………………………………………………………………………………..	10
1-10-3- محصول سبز…………………………………………………………………………………………………	11
1-10-4- قیمت سبز…………………………………………………………………………………………………….	11
1-10-5- ترفیع سبز…………………………………………………………………………………………………….	12
1-10-6- توزیع سبز…………………………………………………………………………………………………….	12
1-11- جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………	13
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش………………………………………………………………………….	14
2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..	15
2-2- شرکت فرآورده‌های لبنی صالح……………………………………………………………………………..	17
2-3- مسئولیت اجتماعی سازمان……………………………………………………………………………………	18
2-4- بازاریابی سبز………………………………………………………………………………………………………	22
2-4-1- سطوح بازاریابی سبز ………………………………………………………………………………………	27
2-4-2- مراحل بازاریابی سبز ……………………………………………………………………………………….	28
2-4-3- بازاریابی سبز در ایران………………………………………………………………………………………	31
2-5- آمیخته بازاریابی سبز…………………………………………………………………………………………….	35
2-5-1- محصول سبز…………………………………………………………………………………………………..	35
2-5-2- قیمت سبز………………………………………………………………………………………………………	42
2-5-3- ترفیع سبز……………………………………………………………………………………………………….	45
2-5-4- توزیع سبز………………………………………………………………………………………………………	48
2-6- قصد خرید مصرف كننده……………………………………………………………………………………..	53
2-7- پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..	56
2-7-1- پیشینه تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………….	56
2-7-2- پیشینه تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………..	59
فصل سوم: روش تحقیق………………………………………………………………………………………………..	64
3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..	65
3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………….	65
3-3- الگوی مفهومی و متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………	66
3-4- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….	67
3-4-1- متغیر مستقل……………………………………………………………………………………………………	67
3-4-2- متغیر وابسته……………………………………………………………………………………………………	67
3-5- مراحل انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………..	68
3-6- جامعه و نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………………………	70
3-7- تعیین حجم نمونه………………………………………………………………………………………………..	70
3-8- ابزار سنجش……………………………………………………………………………………………………….	72
3-9- روایی و پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………	76
3-10- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………………………………………………………….	79
فصل چهارم: آزمون و ارزیابی فرضیه‌ها……………………………………………………………………………	80
4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..	81
4-2- تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به جمعیت شناختی پاسخ دهندگان…………………………..	81
4-3- آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………………….	86
4-4- تحلیل عاملی تأییدی متغیر‌های پژوهش………………………………………………………………….	89
4-4-1-شاخص‌های نیکویی برازش مدل………………………………………………………………………..	90
4-4-2- تحلیل عاملی تأییدی متغیرهای مستقل (ابعاد آمیخته بازاریابی)………………………………	92
4-4-3–تحلیل عاملی تأییدی متغیر وابسته (متغیر خرید سبز)…………………………………………..	95
4-5- بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها: (آزمون کولموگروف- اسمیرنوف)………………………….	98
4-6- تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………….	101
4-6-1-پرسش اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………	101
4-6-2- پرسش‌های فرعی تحقیق………………………………………………………………………………….	101
4-6-3- فرضیه‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………	102
4-6-4- فرضیه اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………	102
4-6-5- فرضیه‌های فرعی تحقیق…………………………………………………………………………………..	102
4-7- بررسی فرضیه 1 (آمیخته محصول سبز X1 با قصد خرید Y)……………………………………	102
4-7-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون……………………………………………………………………………	103
4-7-2-آزمون معنادار بودن ضرایب……………………………………………………………………………….	104
4-8- بررسی فرضیه 2 (آمیخته ترفیع سبز X2 با قصد خرید Y)……………………………………….	105
4-8-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون……………………………………………………………………………	106
4-8-2- آزمون معنادار بودن ضرایب………………………………………………………………………………	107
4-9- بررسی فرضیه 3 (آمیخته توزیع سبز X3 با قصد خرید Y)……………………………………….	108
4-9-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون……………………………………………………………………………	109
4-9-2-آزمون معنادار بودن ضرایب……………………………………………………………………………….	110
4-10- بررسی فرضیه 4 (آمیخته قیمت سبز X4 با قصد خرید Y)…………………………………….	112
4-10-1-آزمون معنادار بودن رگرسیون…………………………………………………………………………..	112
4-10-2-آزمون معنادار بودن ضرایب……………………………………………………………………………..	113
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………………………………………..	115
5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..	116
5-2- تحلیل و پیشنهادهایی مبتنی بر نتایج بررسی‌های جمعیت شناختی……………………………	117
5-3- پیشنهاداتی مبتنی بر نتایج تحلیل عاملی تاییدی ……………………………………………………..	118
5-3-1- محصول سبز …………………………………………………………………………………………………	118
5-3-2- ترفیع سبز ……………………………………………………………………………………………………..	118
5-3-3- توزیع سبز …………………………………………………………………………………………………….	119
5-3-4- قیمت سبز …………………………………………………………………………………………………….	119
5-3-5- خرید سبز …………………………………………………………………………………………………….	120
5-4- نتایج آزمون فرضیه‌های تحقیق و تجزیه و تحلیل آن‌ ها……………………………………………..	120
5-4-1- بررسی فرضیه 1………………………………………………………………………………………………	121
5-4-2- بررسی فرضیه 2………………………………………………………………………………………………	122
5-4-3- بررسی فرضیه 3………………………………………………………………………………………………	123
5-4-4- بررسی فرضیه 4 …………………………………………………………………………………………….	124
5-5- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………….	125
5-5-1- پیشنهادهای اجرایی………………………………………………………………………………………….	126
5-5-2- پیشنهاد به پژوهشگران آتی……………………………………………………………………………….	127
5-6- محدودیت‌های تحقیق………………………………………………………………………………………….	127
فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………………	128
پیوست پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..	134
چکیده لاتین ……………………………………………………………………………………………………………….	139

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول
جدول 2-1: علایق و نگرانی‌های ذینفعان در مورد محصولات شرکت‌ها………………………………………..	38
جدول 2-2: خلاصه‌ای از پیشینه داخلی و خارجی……………………………………………………………………..	63
جدول 3-1: مناطق نمونه گیری شده…………………………………………………………………………………………	71
جدول 3-2: نمونه پرسشنامه طراحی شده همراه با منابع……………………………………………………………..	74
جدول 3-3: ضریب آلفای کرونباخ برای هر سوال و متغیر…………………………………………………………..	78
جدول 4-1: توزیع فراوانی حجم مورد مطالعه به تفکیک جنسیت…………………………………………………	82
جدول 4-2: توزیع فراوانی حجم مورد مطالعه به تفکیک وضعیت تأهل………………………………………..	83
جدول 4-3: توزیع فراوانی حجم مورد مطالعه به تفکیک سن………………………………………………………	84
جدول 4-4: توزیع فراوانی حجم مورد مطالعه به تفکیک میزان تحصیلات…………………………………….	86
جدول 4-5:  اطلاعات مربوط به میانگین و انحراف معیار سوالات ……………………………………………..	87
جدول 4-6:  اطلاعات مربوط به میانگین و مد سوالات …………………………………………………………….	88
جدول 4-7:  شاخص‌های برازش مدل ابعاد آمیخته بازاریابی ……………………………………………………..	95
جدول 4-8:  شاخص‌های برازش مدل متغیر خرید سبز …………………………………………………………….	97
جدول 4-9: جدول کلموگروف- اسمیرنوف پرسش نامه…………………………………………………………….	99
جدول4-10: جدول کلموگروف- اسمیرنوف برای سوالات پرسش نامه……………………………………….	100
جدول4-11: خلاصه مدل  (تفسیر R2)…………………………………………………………………………………..	102
جدول4-12: بررسی رابطه خطی بودن بین نسبت آمیخته محصول سبز و قصد خرید………………………	104
جدول4-13: نتایج حاصل از آزمون معناداری ضرایب برای فرضیه 1 …………………………………………..	105
جدول4-14: خلاصه مدل (تفسیر R2) ……………………………………………………………………………………	106
جدول4-15: نتایج حاصل از آزمون معناداری ضرایب برای فرضیه 2 …………………………………………..	107
جدول4-16: نتایج حاصل از آزمون معناداری ضرایب برای فرضیه 2 …………………………………………..	108
جدول4-17: خلاصه مدل  (تفسیر R2)……………………………………………………………………………………	109
جدول4-18: بررسی رابطه خطی بودن بین نسبت آمیخته توزیع سبز و قصد خرید………………………….	110
جدول4-19: نتایج حاصل از آزمون معناداری ضرایب برای فرضیه 3 …………………………………………..	111
جدول4-20: خلاصه مدل  (تفسیر R2)…………………………………………………………………………………..	112
جدول4-21: بررسی رابطه خطی بودن بین نسبت آمیخته قیمت سبز و قصد خرید………………………….	113
جدول4-22: نتایج حاصل از آزمون معناداری ضرایب برای فرضیه 4 …………………………………………..	114

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودار و شکل‌ها
شکل3-1: شکل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………….	67
شکل 3-2: مراحل انجام تحقیق………………………………………………………………………………..	69
نمودار 4-1: نمایش هندسی توزیع فراوانی حجم نمونه به تفکیک جنسیت…………………….	82
نمودار 4-2: نمایش هندسی توزیع فراوانی حجم نمونه به تفکیک وضعیت تأهل……………	83
نمودار 4-3: نمایش هندسی توزیع فراوانی حجم نمونه به تفکیک سن………………………….	85
نمودار 4-4: نمایش هندسی توزیع فراوانی حجم نمونه به تفکیک میزان تحصیلات………..	86
شکل 4-5: مدل اندازه گیری ابعاد آمیخته بازاریابی در حالت تخمین استاندارد……………….	93
شکل 4-6: مدل اندازه گیری ابعاد آمیخته بازاریابی در حالت ضرایب معناداری………………	94
شکل 4-7: مدل اندازه گیری متغیر خرید سبز در حالت تخمین استاندارد………………………	96
شکل 4-8: مدل اندازه گیری متغیر خرید سبز در حالت ضرایب معناداری……………………..	96

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

1-1- مقدمه:

در بازاریابی پیچیده و رقابتی فعلی، شرکت‌ها دریافته‌اند که کسب شهرت و اعتبار بسیار دشوار و از دست دادن آن بسیار آسان است. شرکت‌های درون گرا، نسبت به تحولات سریع بازار، رقبا، نظام توزیع، رسانه‌های جمعی و فن آوری های جدید، علایق و سلیقه‌های مشتریان و انتظارات آن‌ ها از محصولات شرکت بینش و آگاهی لازم را بدست نمی‌آورند و از تحولات موجود در جهت رسیدن به اهداف خود استفاده نمی‌کنند. این تحولات حتی منجر می‌شود که بازارهای انبوه به بازارهای کوچک تبدیل شوند و کانال‌های توزیع و عناصر موجود در زنجیره توزیع دچار تحول گردند.

آلودگی‌های زیست محیطی كه در نتیجه تولیدات و مصارف انسانی پدید آمده، از جمله مسائلی هستند كه بارها توسط سازمان‌های فعال در این زمینه به عنوان تهدیدی برای بشر شناخته شده‌اند. در این میان برخی از صنایع با به کار گیری اقداماتی، گام‌های لازم را جهت كاهش اثرات نهایی كه بر محیط زیست می‌توانند داشته باشند برداشته‌اند. از جمله این اقدامات بازاریابی سبز یا محیط زیست دوستانه است، یعنی؛ توسعه زیست محیطی و طبیعی فعالیت‌های بازاریابی، با به‌کارگیری نقش مسئولیت پذیری زیست محیطی/ اجتماعی شرکت‌ها به منظور توسعه پایدار (كیو، 2011، ص 4).

در این اقدامات شرکت‌ها باید فعالیت‌های خود را در تولید، توزیع، ترفیع و قیمت گذاری محصولات به گونه‌ای انجام دهند كه ضمن حداقل نمودن زیان‌های زیست محیطی، مصرف كنندگان را نیز به سوی رفتاری محیط زیست دوستانه سوق دهند. این اقدامات و پیامدهای آن، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.

 

 

1-2- بیان مسأله تحقیق:

در قرن جدید چالش اصلی بشر، یافتن روشی منصفانه و پایدار برای تولید، مصرف وزندگی کردن است. در این میان دغدغه‌های مصرف کنندگان در برابر پاسخگویی زیست محیطی که با قوانین زیست محیطی نیز هم راستا شده، تعداد روبه رشد شرکت‌ها را به منظور طراحی و ایجاد برنامه‌های محیط زیست دوستانه تحت فشار قرار داده است (مین وگیل،2001). در سال 1970، در روز زمین، جنبشی جدید برای حفظ محیط زیست به وجود آمد که برای آموزش دادن به افراد درباره خطرهای ناشی از آلودگی، آموزش‌هایی در سطح وسیع بدهد. در آن زمان، بیشتر مردم علاقه‌ای به مسأله حفظ محیط زیست نداشتند. ولی در سال 1990 در روز زمین در سراسر آمریکا مردم به این موضوع توجه کردند و مقاله‌هایی در مجله‌های مشهور و روزنامه‌ها منتشر شد. چنین به نظر می‌رسد که آن روز به عنوان یک نقطه آغاز برای دهه زمین به وجود آمد که طرفداران حفظ محیط زیست دارای نیروهای توده‌ای و جهانی شدند (کاتلر[2]، 1386). از آن جا که منابع محدود بوده و خواسته‌های بشر نامحدود است، برای بازاریابان مهم است که بدون نقصان در دست‌یابی به اهداف سازمانی، منابع را به طور کارآمد به مصرف رسانند. بازاریابی سبز یک استراتژی بازاریابی است که به بازاریابان در دست‌یابی به این هدف کمک می‌کند. این نوع بازاریابی، از طریق ایجاد مزایای قابل تشخیص زیست محیطی بر اساس آنچه که مشتری انتظار آن را دارد از محیط زیست حمایت می‌کند (دعایی، 1385). از این رو شرکت‌ها باید تأثیرات منفی زیست محیطی خود را در تولید، توزیع، تأمین مواد اولیه و مصرف انرژی به طرز قابل توجهی کاهش دهند. در غیر این صورت به وسیله قوانین و تقاضای سرسختانه مشتریان به عقب رانده خواهند شد (گرانت[3]، 2008 ). بنابراین بهترین استراتژی برای بازاریابان ارائه اطلاعات مشروح در مورد اعتبار زیست محیطی محصولاتشان به مشتریان است (هارتمن وآپولازا[4]، 2006). در این راستا شرکت باید با اطلاع رسانی اقداماتی که در زمینه سبز نمودن فعالیت‌های خود نموده نظر مشتریان را جلب نماید. بازاریابی سبز فرایندی اجتماعی است که افراد گروه‌ها از طریق مبادله محصولات و ارزش آن‌ ها، نیاز و خواسته خود را از طریق روش اخلاقی که آثار منفی بر محیط زیست را حداقل کند، برآورده می‌کنند. به عبارت دیگر، به گفته ‘پولونسکی’ بازاریابی سبز شامل تمام فعالیت‌هایی است که برای ایجاد و تسهیل مبادلات به منظور ارضای نیازها و خواسته‌های بشری طراحی می‌شود به طوری که این ارضای نیازها و خواسته‌ها، حداقل آثار مضر و مخرب روی محیط زیست را داشته باشند (کندی[5]، 2008). برای مثال شرکت مک‌دونالد با تبلیغ پیامد اقداماتی که در جهت کاهش میزان اتلاف در حین فعالیت‌های بازاریابی انجام داده، سبز نمودن فعالیت‌های خود را به اطلاع مصرف کنندگان رسانده است (گراو و همکاران[6]، 1996). از سوی دیگر از آنجا که مشکلات زیست محیطی که مردم با آن‌ ها مواجه هستند، روزبه روز در حال افزایش است، باید آگاهی زیست محیطی آن‌ ها ارتقاء یابد (جهری و ساهاساکمونتری[7]،1998). زیرا مشتریان برای خرید آگاهانه نیازمند اطلاعات هستند و فقدان اطلاعات می‌تواند مانع از به‌کارگیری معیارها و ویژگی‌های سبز در هنگام تصمیم به خریدشان گردد. (پراکاش[8]،2002).

در دنیای امروز محیط زیست و دغدغه‌های حفظ آن روز به روز در حال رشد است. در این راستا عواملی وجود دارد که از لحاظ قانونی بازدارنده‌ای برای از بین بردن محیط زیست است، برای مثال در سال 1992 ISO 14700که مربوط به مدیریت محیط زیست می‌باشد تصویب شد که شامل ISO 147001, 147004, 14010, 14011, 1470012, 1470013, 14020, 14030, 14040 می باشد. (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران،1386). از این رو شرکت‌های تولیدی برای حفظ بازار خود باید این استانداردها را رعایت کنند. از طرفی مصرف کنندگان هم دغدغه‌ی آینده محیط زیست را دارند بنابراین به سمت خرید محصولاتی می‌روند که کم‌ترین اثرات منفی بر محیط را دارد. بر همین اساس این تحقیق چگونگی پیاده کردن آمیخته بازاریابی سبز برای فروش محصول و باقی ماندن در بازار را بررسی می‌کند و همچنین دیدگاه مشتریان محصولات لبنی صالح را نسبت به محیط زیست تشخیص داده و از آن در جهت افزایش فروش محصولات استفاده کنیم.

[1] Cao

[2] Kotler

[3] Grant