ملخّص البحث :

 بیان مسئله ؛

الأدب العربی مرآة تتجلّی فیه الّروح العربیّة فی جمیع ادوارها التاریخیة و زید فی بهائه بأدب أهل البیت علیهم السلام فالإمام الحسین (ع) هو من أهل البیت بحیث کان أدیباً ، خطیباً ، مفوّهاً و کان عالماً و شاعراً أیضاً ، ترک مجموعة من الشعر و خطب و مواعظ و أدعیة، فی هذه الرسالة سنبحث هذا السوال و هو :
ها أن الإمام الحسین (ع) استثمر الأدب بفنونه المختلفة من أجل التعبیر عن الفکر الجهادی الأصیل الذی کان یؤمن به و یعمل من أجل تنفیذه فی الحیاة ؟

ضرورة البحث ؛

بما أننا شیعة أهل البیت (ع) و الإمام الحسین (ع) کان نبراساً و متراساً لیس فقط لمن تشیّع ، بل لکل من آمن باالإسلام و آمن بالعدل و الخیر و الحریة ، فمن الضروری ان نتعرف علی هذا الفکر الجهادی فی حیاة الإمام (ع) و الجهاد الدعوی الذی استشهد فی سبیله .

منهج البحث ؛

دراسة المصادر ، و المراجع المکتوبة منها و الألکترونیّة أیضاً ، و استخراج ما یخصُّ ادب الإمام الحسین (ع) و فکره الثّوری الإسلامی الأصیل .

 

الکلمات الدلیله : الامام الحسین  (ع)- اهل البیت (ع)-  الادب العربی- الفکر الجهادی   

 

الفهرس

الموضوع                                                                                                               الصفحه    

المقدمة                                                                                                           1

الباب الأوّل – الفصل الأوّل

من هو الحسین (ع)                                                                                   4

مولده                                                                                                    4

نشأته                                                                                                    6                   حیاته الاجتماعیة                                                                                    7

فضله و مکانته                                                                                          8

الباب الأوّل – الفصل الثّانی

آراء المؤرخین و الکتّاب المسلمین فی الإمام الحسین (ع)                                         11

الحسین (ع)فی الأدیان  السّماویّة                                                                     14

الباب الثّانی – الفصل الأوّل 

الفکر السّیاسیّ فی الإسلام                                                                            17

تمهید                                                                                                   18

موقف الإسلام تجاه السّیاسة الرشیدة                                                                18

دلائل اعجاز السّیاسة الإسلامیة و سّرنجاحها                                                                   19

الأحزاب السّیاسیّة فی صدر الإسلام                                                                  20

الباب الثّانی – الفصل الثّانی                                      

السّیاسة فی فکر الإمام الحسین (ع)                                                                 22

الفرق الإسلامیة بعد ارتحال النّبیّ (ص)                                                              23

الإمام الحسن (ع)و مواجهة السّیاسیّة لمعاویة                                                       26

آثار الإصلاحیه السّیاسیّة لنهضة الإمام (ع)                                                          28

الخطط السّیاسیّة الحسینیة                                                                           29

ماذا یرید الاموّیون من الحسین(ع) ؟                                                                 30

الفکر الاموی و الفکر الحسینی                                                                        31

الحسین(ع) العقل السّیاسیّ فی الامة                                                                32

لغة الحسین (ع) السّیاسیّة                                                                            32

الباب الثالث – الفصل الأوّل

الفکر الجهادی فی حیاة الإمام الحسین (ع)                                                          33

ألجهاد من خلال القران الکریم                                                                        34

ألجهاد فی أقوال الرسول الاکرم (ص)                                                                34

فضل الجهاد فی کلام الإمام علی (ع)                                                                35

ألفکر الجهادی و الإمام الحسین (ع)                                                                  36

ألحرکة الجهادیة للإمام الحسین (ع)                                                                 38

رفض البیعة لیزید                                                                                     38

خروج الإمام (ع) و إعلان الثّورة                                                                       39

الخطب الجهادیة للإمام الحسین (ع)                                                                 41

خطبته (ع) فی مجلس معاویة                                                                         42

خطبته (ع) فی مکة عند خروجه الی العراق                                                        44

 

الخطبة التی خطبها (ع) فی ذوخشب                                                                46

الخطبة الثّانیة فی ذوخشب                                                                           46

خطبة (ع) فی البیضة                                                                                  47

الخطبة التی خطبها (ع) فی ذو حسم                                                               49

الخطبة التی خطبها (ع) مساء لیلة عاشورا                                                                     49

الخطبة الجهادیة للإمام الحسین (ع) یوم عاشورا                                                     51

قیمة الخطبة و اهمّیّتها                                                                                55

الکتب و الرسائل                                                                                                  56

الباب الثالث – الفصل الثّانی

الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر فی خطب الإمام الحسین (ع)                                  59

الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و اهمیتهما فی الإسلام                                         60

اهمیة الامر بالعمروف و النهی عن المنکر فی الکتاب و السنة                                               61

الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فی خطب و حکم الإمام علی (ع)                                       63

لماذا یعتبر المسلمون الامر بالمعروف و النهی عن المنکر من أساسیات دینهم                            64

الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فی خطب الإمام الحسین (ع)                                  64

الباب الرابع – الفصل الأوّل

قیاده الإمام الحسین و نهضته الإصلاحیه                                                             68

تمهید                                                                                                   69

النهضة الإصلاحیة و القیاده الحسینیه                                                                70

الثّورة الإصلاحیة و اسبابها                                                                             71

الباب الرابع – الفصل الثّانی

أثر حادثة الطف فی الأدب الإسلامی                                                                 73

ماهو أدب الطف ؟                                                                                      74

ألحطب التی اُلقیت بعد إستشهاد الإمام الحسین (ع)                                                         75

خطبة السیّدة زینب (س) فی الکوفة                                                                 75

خطبة السیّدة زینب (س) فی مجلس یزید فی الشام                                                         78

آثار الحرکة الحسینیة فی المجتمع الإسلامی                                                       86

 

 

الباب الخامس – الفصل الأوّل

المواعظ و الحکم و الادعیة للإمام الحسین (ع)                                                      87

مواعط و حکم الإمام (ع)                                                                                        88

کلام الحسین  (ع)فی التوحید و معرفه الله (عزوجل)                                               89

و من کلام له (ع) فی الاخلاق و التربیة الّروحیة                                                    90

جوابه (ع) عن مسائل سأله رسول ملک الروم                                                       92

کلمة فی حق شهر رمضان                                                                            93

کلام الإمام (ع) فی حق القران الکریم                                                                96

و من کلام له  (ع)مع ابن ألأزرق                                                                     97

و من کلام له (ع) فی العقل و العلم و المعرفة                                                       97

أدعیة الإمام الحسین (ع)                                                                             99

دعاء الإمام (ع) لطب الغیث النافع                                                                    100

دعاء الإمام (ع) عند الصباح و المساء                                                                 101

دعاء الحسین  (ع)فی القنوت                                                                         101

دعائه (ع) فی طلب التوفیق من الله سبحانه و تعالی                                                          102

دعائه (ع) فی إزاء الکعبة                                                                                        102

دعاء الإمام  (ع) المعروف بدعاء عرفة                                                                104

الباب الخامس – الفصل الثّانی

الحکم المنظومة للإمام الحسین (ع)                                                                 115

الحکمة و الموعظة فی شعر الإمام (ع)                                                               117

نماذج من أشعاره(ع) فی الحکمة و الموعظة                                                                   118

ألعتاب و الغزل العفیف فی شعر الإمام (ع)                                                                    122

ألرثاء فی شعر الإمام (ع)                                                                                        124

ألفخر فی اشعار الإمام (ع)                                                                            125

أبیات عرفانیه للإمام (ع)                                                                                        130

نتیجة البحث                                                                                           132

نتیجة البحث باللغة الفارسیة ( چکیده بحث)                                                        134

نتیجة البحث باللغة الانجلیزیة                                                                        136

فهرس المنابع و المآخذ                                                                                          137

 

المقدّمة

ألحمدُ لله ربّ العالمین ، نحمدهُ حمداً لمن خصَّ سیّد المرسلین بکمال الفصاحة بین البدو والحضر ، و أنطقهُ بجوامع الکلم ، فأعجز بُلغاء ربیعة و مضر ، و أنزل علیه الکتاب ، و أتاه الحکمة و فصل الخطاب ، و منحه فضل الدنیا و خصّهُ بالسعادة الأبدیة،صلی الله علیه و علی آله الطیبین الطاهرین و أصحابه المنتجبین.

و بعد :

فی التاریخ اعدادٌ کبیرة من الرجالِ و النساءِ نبغوا فی شتّی الفنون و العلوم و الآداب و سعوا فی إحیاء وجدان البشریة ، فطار صیتهم فی العالم ، و کان نصیبهم بین المجتمعات کل إعجاب و تقدیر و إکبار و تجلیل، لأنهم إمتازوا عن غیر هم بشتی المزایا .
فالأدب العربی الذی هو مرآة تتجلّی فیه الّروح العربیّة فی جمیع أطوارها و أدوارها من یوم نشأتها و حتی یومنا هذا لم یستثنی من هذه القاعدة ، لقد خُلدَّت فیه آثار مکتوبة و منظومة یتجلی فیها العقل الأنسانی بالأنشاء أوالفن الکتابی من قبل هولاء النابغین .
و بما إنَّ فرعنا فرع اللغة و تاریخ الأدب العربی علی المنهجِ العلوی، إعتمدت برسالتی هذه علی الفن الأدبی النثری لأهل البیت علیهم السلام، هذا البیت النبوی الشریف الذی ضمَّ رجالات و نساء کانوا عناوین بارزة فی صحیفة الابداع و التکوین، هم الذین تربوا فی بیوت أذن الله أن یُرفع فیها اسمه ،
و امتزجت حیاتهم مع القرآن، هذا الکتاب و الدستور السماوی الذی تحّدی اللغة العربیّة ببلاغة و عذوبة و ترکیباته الأدبیة، هولاء الذین هم فی طلیعة عظماء التاریخ و من المستحیل أن یجود الدهر بأمثالهم، لقد ورئوا الفصاحة و البلاغة من جدهم رسول الله (ص) الذی کان أفصح و أبلغ العرب وهو القائل : «أنا أفصح من نطق بالضاد» و قال أیضاً : «أنا أفصح العرب»، و ارتووا العلوم من باب مدینة علم النّبیّ (ص) و سیّد الخطباء الإمام علی علیه السلام تلک الشخصیة التی عبر عنها التاریخ الأدبی  «بالثروةالفکریة و الأدبیة الواسعة» لذلک و جهت الإهتمام برسالتی هذه إلی الأدب العربی الإسلامی، خاصة أدب أهل البیت (ع) الذین هم أساس الأدب العربی فی جمیع فنونه و بما فیه من کلام منظوم و منثور.
و موضوع الرسالة یحمل عنوان «الحیاة الفکریة و الإجتماعیة فی أدب الإمام الحسین(ع) » و الذی یتضمن خطب  و مواعظ و وصایا و أدعیة و رسائل الإمام (ع) التی إتصفت بعمق التفکیر و دقّة القیاس و قوة الملاحظة و بلاغة التعبیر إلی ذروة رفیعة فی الإنشاء العربی یمتاز عن غیره ، لأن کلامه کلام رسول الله (ص) و کلام رسول الله کلام القرآن ، و القرآن هو مصدر اللغة و الأدب العربی .
أجل إنه الحسین(ع) و ما ادراک ما الحسین (ع) ؟
ألیس المدرسة القرآنیة و الفصاحة المحمّدیة ، و البلاغة الحیدریة أساس أدبه ؟
أو لیس العلم الغزیر النابع من الوحی الإلهی فضیلة ؟
أو لیس النسب الشریف من أسباب عظمة ؟
نعم هو الحسین (ع) الذی قضی حیاتة فی عبادة الله جل جلاله و طاعة رسول الله (ص) و خدمة الناس ، و ختمها بأعظم تضحیة عرفها التاریخ حتی الأن.
بلی کان علیه السلام أکثر الناس علماً ، و أفضلهم عملاً ، و أسخاهم کفاً ، و أحسنهم خُلقاً ، و أوسعهم حِلماً ،واکرمهم نسباً ، وأرقهّم قلباً وأَشدهم بأساً وشجاعة ، هذه کُلها صفات و حقایق ثابته بالإجماع بین المؤرخین و أهل السیر ، یعترف بها حتّی الأعداء.
و بما انّهُ لیس بإمکانی أن أُحیط بعلمیّة الإمام (ع) و حیاته الجهادیة ، و فکرته السّیاسیّة ، و لکن رغم ذلک و من أجل الوصول الی تحقق الموضوع بشکل جید و مطلوب و مفید تصفحتُ أکثر من سبعین مصدراً من الکُتبِ و المراجعِ القیّمة ، من کتُبِ التاریخِ و الاخلاق و الأدب العربی  و المقاتل، والمعاجم، و أخذتُ و لخصتُ منها علی قدر إِستطاعتی لتبین حیاة الإمام (ع) و نشأته و أقوال المشاهیر و المفکرین و آرائهم فی حقه ، و السّیاسة فی فکرته ، و الفکر الجهادی فی حیاته ، و الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر فی سیرته ، و القیادة الإصلاحیة فی نهضته ، و أثر الأدب الحسینی فی المجتمع العربی و الإسلامی فی ثورته ، و مختصراً من مواعظه و حکمه و أدعیة المأثورة، و أشعاره علیه السلام ، راجیاً المولی العلی القدیر ان یوفقنی لتحقیق هذا الهدف إنه ولی التوفیق و هو المستعان .

 

الباب الأوّل

الفصل الأوّل : من هو الحسین (ع)؟

• مولدهُ
• نشأته
• حیاتة الإجتماعیة
• فضلهُ و مکانته

 

من هوالحسین (ع) :

 

مولده ُ :

فهرست مطالب

 

فصل اول:

1-1) مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-2) تشریح و بیان موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-3) ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-4) سابقه تحقیقات و مطالعات انجام گرفته……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10

1-5) فرضیه‌های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

1-6) اهداف اساسی از انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 12

1-7) نتایج مورد انتظار پس از انجام این تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13

1-8) روش انجام پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 13

1-8-1 ) روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14

1-8-2) روش های گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14

1-8-3) قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 14

1-8-4) جامعه­ آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 15

1-8-5) نمونه­ آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-8-6) روش یا روش­های نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………  15

1-8-7) روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه‌ها…………………………………………………………………………………………………………. 15

1-9)تعریف واژه ­ها و اصطلاحات تخصصی طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 17

فصل دوم:

2-1)  مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 19

2-2) انواع داده ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………                             . 21

2-2-1 ) داده ­های سری زمانی……………………………………………..                          ……………………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-2-2) داده ­های مقطعی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-3) داده ­های پانل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………22

2-3) مدل­های سری زمانی تک متغیره………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 22

2-4) مفاهیم مهم در تحلیل سری­های زمانی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 22

2-4-1)  مانایی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-4-2 ) خودکوواریانس، خودهمبستگی و خودهمبستگی جزئی………………………………………………………………………………………………………………………………. 24

2-4-3)  تابع خودهمبستگی و خودهمبستگی جزئی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 24

2-4-4)  فرایند نوفه­ی سفید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 25

2-4-5 ) آماره­ی Q……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 25

2-5)  فرایندهای خودرگرسیو(AR)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 27

2-6)  فرایندهای میانگین متحرک (MA)……………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. 28

2-7)  فرایندهای خودرگرسیو  میانگین متحرک (ARMA) …………………………………………………………………………………………….. ………………………………….. 28

2-8)  مدل­های خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) …………………………………………………………………………………………….. ………………………….. 30

2-9)  مراحل ساخت مدل­های  ARIMA…………………………………….

 …………………………………………………………………………………………………………………………….. 30

2-10 ) انواع نامانایی……………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-11 ) آزمون ریشه­ واحد……………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 32

2-12)  معیارهای اطلاعاتی……………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-13)  شبکه­ های عصبی مصنوعی……………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-13-1) نرون­های بیولوژیکی……………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-13-2) سیر تاریخی شبکه­ های عصبی……………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-13-3) کاربرد شبکه­ های عصبی……………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-13-4) اجزا و ساختار شبکه­ های عصبی……………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………. 38

2-13-5) مدل ریاضی نرونها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

2-13-6)  الگوریتم پس­انتشار خطا……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 44

2-13-7) معماری شبکه­ های پس­انتشار………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

2-13-8) طراحی شبکه­ عصبی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….45

2-13-9) الگوریتم یادگیری Levenberg- Marquardt……………………………………………………………………………………………………………………………………… 48

2-13-10) مزایا و معایب شبکه­ عصبی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ..49

2-14) ماشین بردار پشتیبان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

2-15) ماشین بردار پشتیبان دو کلاسه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

2-16) ماشین بردار پشتیبان با حاشیه ثابت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………54

2-17) ماشین بردار پشتیبان با حاشیه منعطف……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

2-18) ماشین بردار پشتیبان چند کلاسه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….59

2-19)رویکرد طبفه بندی غیر خطی در ماشین بردار پشتیبان……………………………………………………………………………………………………………………………………60

2-20) رگرسیون بردار پشتیبان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….63

2-20-1) رگرسیون خطی بردارپشتیبان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….63

2-20-2) رگرسیون غیرخطی بردار پشتیبان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..66

2-21) مزایا و معایب ماشین بردار پشتیبان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….67

2-22)  شبکه­ های عصبی و عملکردهای متفاوت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……68

2-23)  مروری بر مطالعات ترکیبی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. .73

فصل سوم:

3-1) مقدمه  79

3-2) فرضیه ­های تحقیق  79

3-3) متغیرهای تحقیق و نحوه گردآوری داده ­ها 80

3-4) دوره­ زمانی انجام تحقیق و روش نمونه گیری   80

3-5) برازش مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته(ARIMA) 80

3-6) برازش شبکه­ عصبی مصنوعی  83

3-7) مدل ترکیبی  84

3-7-1) شرح  مدل ترکیبی  85

3-7-2) برازش مدل ترکیبی  86

3-8) مقایسه­ عملکرد و آزمون فرضیه  87

3-9) آزمون دایبولد- ماریانو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….87

3-10) جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..89

فصل چهارم:

4-1) مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91

4-2) بررسی مانایی بازده­های لگاریتمی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

4-3)محاسبه­ی معیار میانگین مجذور خطا………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 93

4-4) محاسبه­ی تابع زیان قدر مطلق درصد خطا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 96

4-5) آزمون فرضیه ­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 100

 فصل پنجم:

5-1) نتیجه ­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 116

5-2) پیشنهادات برای تحقیقات آتی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 118

منابع و مآخذ

منابع داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 119

منابع خارجی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121

 

فهرست اشکال

شکل 2-1) ساختار پایه­ای شبکه­ عصبی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 38

شکل 2-2) نرون با یک ورودی عددی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

شکل 2-3) شبکه تک لایه با چندین نرون و بردار ورودی…………………………………………………………………………………………………….. ……………………………….. 43

شکل 2-4) شبکه­ های عصبی با چندین لایه و چندین نرون……………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

شکل 2-5) شبکه­ عصبی پیش­خور با تابع فعال سازی تانژانت هیپربولیک………………………………………………………………………………………………………….. 45

شکل2-6) طبقه بندی کلاس داده ها توسط ماشین بردار پشتیبان……………………………………………………………………………………………………………………………53

شکل 2-7) طبقه بندی بهینه کلاس داده ها توسط ماشین بردار پشتیبان……………………………………………. …………………………………………………………………54

شکل2-8) ماشین بردار پشتیبان با حاشیه ثابت…………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………..55

شکل2-9) فرایند ماشین بردار پشتیبان……………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………….57

شکل 2-10) ماشین بردار پشتیبان با حاشیه نرم…………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………..59

شکل 2-11) طبقه بندی غیر خطی ماشین بردارپشتیبان………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………60

شکل 2-12) تابع ضرر وپنیک و متغیرهای slack………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………….64

 

فهرست جداول

جدول 4-1) آزمون دیکی و فولر برای بازده لگاریتمی سری زمانی شاخص کل……………………………………………………………………………………………………… …94

جدول 4-2) قدرمطلق خطا برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با هر یک از اجزای تشکیل دهنده…………………………………………………… 95

جدول 4-3) قدر مطلق خطا برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان با هریک از اجزای تشکیل دهنده………………………………… 97

جدول 4-4)قدرمطلق درصد خطا برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با هر یک از اجزای تشکیل دهنده………………………………………….. 99

جدول 4-5) قدرمطلق درصدخطا برای مقایسه مدل ترکیبی آریماورگرسیون بردار پشتیبان با هریک ازاجزای تشکیل دهنده……………………………..100

جدول 4-6) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با آریما(قدرمطلق خطا) ………………………………………………………………………….. 102

جدول 4-7) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با شبکه عصبی(قدرمطلق خطا) ……………………………………………………………. 105

جدول 4-8) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با هر یک بطور مجزا(قدر مطلق خطا) 104

جدول 4-9) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با آریما (قدرمطلق درصد خطا) ………………………………………………………………. 105

جدول 4-10) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با شبکه عصبی(قدرمطلق درصدخطا)………………………………….. 106

جدول 4-11) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با هر یک بطور مجزا(قدر مطلق درصد خطا)………………………… ………………………………………. ………………………….. …………………………………………………………………………………………………………….. 107

جدول 4-12) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان با آریما( قدر مطلق خطا)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………108

جدول4-13) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان با SVR( قدر مطلق خطا)………………………………….108

جدول4-14) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و SVR با هر یک بطور مجزا(قدر مطلق خطا)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….109

جدول 4-15) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان با آریما( قدر مطلق درصد خطا)……………………..112

جدول 4-16) آزمون مقایسه زوجی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی با شبکه عصبی( قدر مطلق خطا)……………………………………..112

جدول4-17) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه مدل ترکیبی آریما و SVR با هر یک بطور مجزا(قدر مطلق

درصد خطا)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..112

جدول 4-18) آزمون مقایسه زوجی دو مدل ترکیبی(قدر مطلق خطا)…………………………………………………………………………………………….113

جدول4-19) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه دو مدل ترکیبی(قدر مطلق خطا)……………………………………….114

جدول 4-20) آزمون مقایسه زوجی دو مدل ترکیبی( قدر مطلق درصد خطا)………………………………………………………………………………..114

جدول4-21) آزمون دایبولد-ماریانو و آماره تعدیل شده برای مقایسه دو مدل ترکیبی(قدر مطلق درصد خطا)……………………………115

 

فصل اول:

طرح تحقیق

1-1) مقدمه

سرمایه و نیروی انسانی از ارکان اصلی تولید هستند و تامین این عوامل و تخصیص بهینه آنها لازمه رشد اقتصادی است. این تخصیص مستلزم وجود بازار و عملکرد مطلوب نیروهای بازار است. دررابطه با سرمایه بازار بورس می ­تواند این وظیفه را بر عهده داشته باشد. مهم­ترین وظیفه بازار بورس، جذب سرمایه ­های پراکنده و هدایت آنها بسوی فعالیت­های سرمایه ­گذاری از طریق یک فرایند تخصیص بهینه است.

نوسان قیمت سهام نیز در تمام بازارهای بورس امر طبیعی و عادی است، اما در هر صورت می­توان با یک پیش ­بینی از قیمت سهام ترکیبی مطلوب از آنها را انتخاب و نوسان­ها را کاهش داد. پیش ­بینی شاخص ­های مهم بازار بورس می ­تواند گامی در جهت افزایش و شفاف نمودن اطلاعات در بازار سرمایه باشد.

پیش ­بینی شاخص ­های بورس یا بازار سرمایه همواره مورد توجه مطالعات بوده است. این توجه در سال­های اخیر منجر به پیشرفت الگوهای مورد استفاده در پیش­پیش‌بینی شده است. لیکن باید پیش ­بینی را مورد توجه قرار داد که با دقت بیشتری صورت گیرد و نسبت به نتایج واقعی مشاهده شده خطای کمتری داشته باشد.

پیش­بینی­ سری­های زمانی یکی از مهم­ترین روش­های پیش ­بینی است که در آن از مشاهدات گذشته­ی یک متغیر به منظور توسعه­ مدل و پیش ­بینی در آینده استفاده می­گردد. روش­های سری زمانی، درطول چند دهه گذشته توسعه بسیاری یافته اند، اما یکی از مهمترین و پرکاربردترین آن­ها مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) می­باشد که  تحت عنوان روش باکس و جنکینز شناخته می­ شود.

خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) که خلاصه شده‌ی (Autoregressive Integrated Moving Average) می‌باشد، یکی از پرکاربردترین مدل‌ها در پیش‌بینی سری‌های زمانی در طول سه دهه گذشته بوده است، اما پیش‌فرض اصلی آن این است که رابطه‌ی خطی میان ارزش‌های سری برقرار باشد. بنابراین رابطه‌های غیرخطی بوسیله‌ی مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته نمی‌توانند خوب توضیح داده شوند.

یکی دیگر از روش‌های مورد استفاده در پیش‌بینی سری‌های زمانی  شبکه‌ی عصبی است که توان تخمین روابط غیر‌خطی مختلفی را دارا می‌باشد (اصطلاحاً به شبکه‌ی عصبی تخمین زننده‌ی همگانی می‌گویند). اما استفاده از شبکه، طبق ادبیات تحقیق در روابط خطی نتایج پیچیده‌ای در بر داشته است.

نوع دیگر از روش­های پیش ­بینی سری زمانی رگرسیون بردار پشتیبان(SVR ) است. ماشین بردار پشتیبان، تابع رگرسیون را با به کارگیری یک دسته تابع خطی تخمین می زند و عملیات رگرسیون را با تابعی که انحراف از مقدار واقعی در آن به میزان کمتر از ɛ مجاز است انجام می دهد سپس با کمینه کردن ریسک ساختاری ، بهترین جواب را ارائه می دهد.[57]

بطور کلی باید به این نکته اشاره کرد که دانستن الگوی داده‌ها، مبنی بر خطی و غیرخطی بودن در دنیای واقعی کمی دشوار است و به ندرت سری‌های زمانی به طور خالص خطی و غیرخطی می‌باشند و اغلب از هر دو الگو تبعیت می‌کنند. بنابراین مسأله اینجاست که چگونه می‌توانیم قیمت پایانی و دامنه‌ی نوسان قیمت را با خطای کمتری پیش‌بینی کنیم؟

1-2) تشریح و بیان موضوع

در زمینه مدل‌سازی سری­های زمانی، روش­های متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدل‌های سنتی مانند میانگین متحرک، هموارسازی نمایی و خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته پیش‌بینی آینده را به روابط خطی از گذشته محدود می‌نمایند و الگوهای خطی را مدل سازی می­ کنند. از این مدل‌ها به دلیل سادگی در فهم و کاربرد در دهه‌ های اخیر بسیار استفاده شده است. با وجود انعطاف پذیری بالای مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته در مدل سازی الگوهای خطی این مدل نمی ­تواند الگوهای غیر خطی را خوب مدل سازی کند.

به دلیل مشاهده الگوهای غیرخطی در دنیای واقعی یک سری از مدل‌های غیرخطی مانندARCH GARCH,   ،TGARCH  مطرح گردیدند. همگی این مدل‌ها، الگوهای غیرخطی بخصوصی­ را­ توضیح می‌دهند.

اما شبکه عصبی مجازی(ANN) توان و قدرت پیش‌بینی روابط غیرخطی را داراست و کاملاً انعطاف پذیر عمل می کند. شبکه­ های عصبی مصنوعی از عناصر عملیاتی ساده­ای ساخته می­شوند که به صورت موازی در کنار یکدیگر عمل می­ کنند. این عناصر که از سیستم­های عصبی زیستی الهام گرفته شده ­اند، در تلاش­اند که به صورت ناپارامتریک، مغز انسان را شبیه سازی نمایند. نكته حائز اهمیت در استفاده از مدل شبکه عصبی وجود نتایج متفاوت برای روابط خطی است. برای مثال مارکهام و راکس اذعان داشتند عملکرد شبکه عصبی برای مساله‌های رگرسیون خطی وابسته به اندازه نمونه و سطح شوک (Noise) می‌باشد. [53]

از طرفی ماشین بردار پشتیبان (SVM) به عنوان تکنیک نوین یکی از روش­های یادگیری ماشینی است که بر مبنای تئوری یادگیری آماری واپنیک در دهه 90 میلادی توسط واپنیک و همکارانش ارائه گردید.  این روش از جمله روش‌های نسبتاً جدیدی است که در سال‌های اخیر کارایی خوبی نسبت به روش‌های قدیمی‌تر از جمله شبکه‌های عصبی پرسپترون نشان داده است. رگرسیون بردار پشتیبان این عمل را با تابعی كه انحراف از مقدار واقعی در آن به میزان كمتر از ɛ مجاز است، انجام می­دهد.

همانطور که ذکر شد با وجود مزایای متعدد، شبکه های عصبی با محدودیت هایی از جمله مدل­سازی روابط خطی و همچنین نیازمند بودن به شمار بالای نمونه برای آموزش(به منظور انجام فرایند یادگیری) مواجه می­باشد. اما چون دانستن خصوصیات داده ­ها مبنی بر خطی و یا غیر خطی بودن در واقعیت کمی دشوار است و از طرفی به ندرت روابط کاملا خطی و یا کاملا غیر خطی مشاهده می­ شود، بنابراین این ایده به ذهن می­رسد که ترکیب مدل خطی آریما با مدل­های غیر خطی شبکه عصبی پیشخور و ماشین بردار پشتیبان می ­تواند باعث بهبود دقت پیش ­بینی گردد.

در مدل ترکیبی سعی بر این داریم ابتدا روابط غیر­خطی در پسماندها را با بهره گرفتن از شبکه­ عصبی و رگرسیون بردار پشتیبان شناسایی کرده سپس پسماندهای بدست آمده را به مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته اضافه کنیم. با این ترکیب، بخش خطی بوسیله‌ی مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و بخش غیرخطی بوسیله‌ی شبکه عصبی و رگرسیون بردار پشتیبان پیش‌بینی خواهد شد.

با عنایت به مطالبی كه ذكر شد این سوال پیش می ­آید كه کدامیک از مدل­های رگرسیون بردار پشتیبان، شبكه عصبی، خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و مدل­های تركیبی، با دقت بالاتر و خطای كمتری توانایی پیش ­بینی شاخص بورس اوراق بهادار تهران را دارد؟

[1]- Autoregressive Integrated  Moving Average

[2] -Universal

 

الفصل الأول: الكلیات والمفاهیم

1 -الكلیات: 14

تبین المسألة: 14

الأسئلة الأصلیة والفرعیة: 15

سوابق الموضوع والفرضیات: 16

ضرورة البحث: 17

منهج البحث: 17

أهذاف التحقیق: 18

2 –المفاهیم وتعریف أهم الكلیات المحوریة: 18

تعریف التعامل عند أهل اللغة: 18

تعریف التعامل عند أهل الشرع: 19

تعریف الإمام عند أهل اللغة: 20

تعریف الإمام عند أهل الشرع: 21

تعریف المذهب عند أهل اللغة: 22

تعریف المذهب عند أهل الشرع: 23

تعریف العصمة عند أهل اللغة: 25

تعریف العصمة عند أهل الشرع: 26

أئمة أهل البیت  عترة الرسول’: 28

كتاب الله الثقل لأكبر: 28

العترة الثقل الأصغر: 29

أهل البیت^أدرى بما فی البیت: 30

انحصار المذاهب الأربعة: 34

 

 

 

الفصل الثانی : تعامل أبی حنیفة النعمان مع أئمة أهل البیت ^

1 – نظرة إلى حیاة أبی حنیفة: 37

الإمام علی× بارك والد أبی حنیفة: 37

كیف أختار أبو حنیفة منهجه: 38

أُصول مذهب الإمام أبی حنیفة: 40

2 -تعامل أبی حنیفة غیر المباشر مع الأئمة^: 41

مشایخ أبی حنیفة كانوا من أصحاب الأئمة^: 41

حمادأستاذأبی حنیفة كان من أصحاب الباقر والصادق÷: 42

كان حماد یحب أهل البیت^ ویبغض أهل الشام: 43

أخذ العلم من أصحاب الأئمة^ خُفْیة: 43

النخعی أستاذ حماد من أصحاب السجاد×: 44

إبراهیم النخعی یقول بالمسح على الأرجل: 46

كان ابراهیم النخغی من شیعة العلویین: 46

كان إبراهیم النخعی یفتی بلعن الحجاج: 48

علقمة أستاذ إبراهیم النخعی كان من خلص أصحاب علی×: 49

تلمیذ الإمام الصادق× یحجُّ أبا حنیفة: 52

بعض أصحاب الصادق× فی مجلس أبی حنیفة: 53

أبو حنیفة وحدیث الغدیر: 54

أبو حنیفة كان یرجع الناس إلى أصحاب الصادق×: 55

2 -تعامل أبی حنیفة المباشر مع الأئمة^: 55

لقاء أبی حنیفةالأول مع الإمام الصادق×: 57

أبو حنیفة یمدح الإمام الصادق×: 57

الصادق× ینهى أبا حنیفة عن القیاس ویحاججه: 59

الصادق× مع أبی حنیفة وقصة الحمار: 63

أبو حنیفة یسأل الصادق× عن آیة السلم: 64

أبو حنیفة یسأل الصادق× عن آیة النعیم: 64

حوار الصادق× مع أبی حنیفة فی القیاس: 65

أبو حنیفة وتقبیل عصا رسول الله’: 69

الصادق× یظهر بطلان فتوى لأبی حنیفة: 70

أبو حنیفة یرجع عن قوله لقول الصادق×: 71

انبهار أبی حنیفة بأجوبة الكاظم×: 71

مسائل أبی حنیفة المتعددة للصادق×: 73

أبو حنیفة یحاور الصادق× فی حكم الشاهد والیمین: 74

أبو حنیفة یسلم للصادق× أنه لا مخرج له منه: 74

أبو حنیفة على طعام الصادق× یتعلم كیفیة الشكر: 74

أبو حنیفة وتلقیه لبعض الدروس عند الصادق×: 75

أبو حنیفة یبكی عند الصادق× لروایته عن آبائه: 75

أبو حنیفة كان محسوبا من شیعة الأئمة^: 76

أبو حنیفة یمارس التقیة خوفا من بطش السلطان: 76

حوار بین الصادق× وأبی حنیفة فی مسائل عدة: 77

 

الفصل الثالث : تعامل مالك بن أنس مع أئمة أهل البیت ^

مالك بن أنس عاصر خمسة من الأئمة^: 82

بدأ مالك بطلب العلم فی سن مبركة: 82

أصول مذهب مالك: 83

2 – تعامل مالك غیر المباشر مع الأئمة^: 84

أُحِیط مالك فی المدینة بعلوم أئمة أهل البیت^: 84

عبد الله بن هرمز الأستاذ والمعلم الأول لمالك: 85

ابن هرمز شیخ مالك یذم العمل بالرأی: 86

 

ابن هرمز شیخ مالك كان لا یصلی التراویح: 87

والد عبد الله بن هرمز وسهم ذوی القربى: 87

ابن هرمز شیخ مالك خرج فی الثورة دفاعا عن أهل البیت^: 88

كان مالك یحب الاقتداء بابن هرمز: 90

ابن هرمز أخذ عن شیخه عبید الله بن عتبة: 90

أخذ مالك بالواسطة عن ابن عتبة من أستاذه ابن هرمز: 91

ابن عتبة شیخ ابن هرمز كان سَبَبًا فی ترك سب الإمام علی×: 92

ابن شهاب الزهری شیخ مالك: 93

الزهری عمل لبنی أمیة أكثر من أربعین سنة: 94

كان الزهری یظهر محبة للسجاد×: 95

الزهری شاهد السجاد× مثقلا بالحدید: 95

مالك أثبت من روى عن الزهری: 96

درس السجاد× فی أحكام الصوم وتفصیله العجیب: 97

أبو حازم الأعرج شیخ مالك والزهری: 99

أبو حازم الأعرج من الذین أخذوا عن الأئمة^: 101

أبو حازم من الدعاة المستورین الموالین للأئمة^: 102

كتاب الإمام زین العابدین × إلى الزهری: 103

مواعظ أبی حازم مقتبسة مما تعلمه عن الأئمة^: 106

من مواعظ أبی حازم فی شأن السلطان والعلماء: 109

ربیعة الرأی من أصحاب الصادق× شیخ مالك: 111

بكاء ربیعة خشیة تحمل الإفتاء: 111

اشتهار أمر مالك على شیخه ربیعة بفعل السیاسة: 112

اعتراض الصادق× على ربیعة فی الإفتاء: 114

حوار بین الصادق× وربیعة فی من شتم النبی’: 114

3 -تعامل مالك المباشر مع الإمام الصادق×: 115

مالك یمدح الإمام الصادق× ویثنی علیه كثیرا: 115

البصری صاحب مالك وقصته مع الصادق×: 117

تعلم مالك أدب روایة الحدیث عن الصادق×: 119

عبور جسر جهنم بولایة علی× رواها مالك: 119

 

الفصل الرابع :  تعامل الشافعی بن أدریس مع أئمة أهل البیت^

1 – نظرة إلى حیاة الشافعی : 121

الشافعی وطلب العلم: 122

الشافعی أخذ العلم عن بعض أصحاب الأئمة^: 122

رحلة الشافعی فی طلب العلم: 123

الشافعی حلقة الوصل بین أئمة المذاهب الثلاثة: 123

الشافعی عاصر ثلاثة من الأئمة^: 123

ظلم السلاطین منع الشافعی من مصاحبة الأئمة^: 124

الشافعی ینجو من القتل فی محنته بفعل التقیة: 125

أصول مذهب الشافعی: 126

مذهبه القدیم والجدید: 127

2 -تعامل الشافعی غیر المباشر مع الأئمة^: 127

علم الشافعی یرجع إلى أبی حنیفة ومالك: 127

سفیان بن عُیْینَة شیخ الشافعی لقی الصادق×: 128

سفیان بن عیینة من أصحاب الصادق×: 129

سفیان بن عیینة اتهم بالتشیع: 130

سفیان بن عُیْینَة شیخ الشافعی لقی الصادق×: 130

ابن عیینة یسأل الزهری عن تسمیة زین العابدین×: 131

الإمام زین العابدین أزهد الناس قاله الزهری لسفیان: 131

یقول الزهری ما لقیت أحدا أفضل من علی بن الحسین×: 132

سفیان بن عیینة أحد رواة حدیث الغدیر: 132

قصة فاطمة مع أبیها رسول الله’ یرویها ابن عیینه: 133

أهل البیت^ أمان الأمة من الظلال: 134

زین العابدین × والدعوة إلى الدین: 135

حِکَمْ ومواعظ الإمام زین العابدین×: 135

الشافعی وابن راهویة ممن روى عن الرضا×: 136

ابن راهویه شیخ الشافعی من رواة حدیث السلسلة الذهبیة الرضویة: 137

حوار بین الشافعی وشیخه ابن راهویة: 139

تبرك الشافعی بقبر موسى الكاظم×: 139

مدح الشافعی لأهل البیت^: 140

الشافعی یتفاءل بتشرفه برؤیة أمیر المؤمنین× المباركة: 142

الشافعی یأخذ بمذهب الصادق× فی سهم ذوی القربى: 143

فتوى الشافعی بوجوب الصلاة على الآل فی الصلاة المكتوبة: 152

الشافعی فیه تشیع وانحیاز شدید لسنة النبی’: 153

كان الشافعی شدید التشیع: 153

كان الشافعی لا یصلی التراویح: 154

الشافعی یقتبس الحِکَمْ من كلام الأئمة^: 154

 

الفصل الخامس : تعامل أحمد بن حنبل مع أئمة أهل البیت^

أحمد بن حنبل عاصر خمسة من الأئمة^: 158

أصول مذهب أحمد بن حنبل: 158

2 -تعامل أحمد بن حنبل غیر المباشر مع الأئمة^: 159

مشایخ أحمد من أصحاب الأئمة^: 160

محمّد بن فضیل من أصحاب الصادق× أخذ عنه أحمد: 162

روایة محمد بن فضیل: 163

روایة مقتل الرضا× بالسم ظلما بأرض خراسان: 164

حدیث المعراج فی اختیار أمیر المؤمنین× خلیفة: 164

3 – تعامل أحمد بن حنبل المباشر مع الأئمة^: 165

أحمد ومشاهدته كرامة الكاظم: 165

ما قاله أحمد فی شأن أئمة أهل البیت ×: 166

شهادة أحمد فی شأن الإمام علی ×: 166

ما قاله أحمد فی علی× ومعاویة: 167

ما قاله أحمد فی شأن زین العابدین×: 167

أحمد وحدیثه عن كتاب أمیر المؤمنین×: 167

أحمد ومعرفة علی× شرط فی قبول الصلاة: 168

أحمد بن حنبل یوثق أصحاب الأئمة^ من الشیعة: 168

نتیجة البحث.. 171

فهرس مصادر البحث.. 175

 

المقدمة

الحمد لله رب العالمین وصلى الله على سیدنا وحبیب قلوبنا وقرة عیوننا وبهجة نفوسنا رسول رب العالمین سیدنا محمد المصطفى الأمین خیرة خلقه أجمعین وعلى أهل بیته صفوة المؤمنین وخلاصة المتقین السادة المطهرین فی كتابه المبین صلاة دائمة إلى أبد الآبدین وعلى صحبه الأخیار المنتجبین الراضین المرضیین وعلى أتباعهم بالحسنى إلى یوم الدین.

إن هذه الرسالة المسماة بـ (تعامل أئمة المذاهب الأربعة مع المعصومین ^) موضوعها البحث والتنقیب فی كیف كان تعامل أصحاب المذاهب الأربعة مع أئمة أهل البیت ^، باعتبارهم أئمة حدیث وفقه عند أتباعهم، یرجعون إلیهم فی فروع الدین وأحكامه، فالبحث یدور حول: لقائهم بالأئمة ^ وبأصحابهم، وكیفیة الرجوع إلیهم والأخذ عنهم، ومقامهم ومكانتهم^ عندهم. وهذه الرسالة تسعى إلى إبراز ذلك التعامل بشكل جلی بالاعتماد على ما ورد فی كتب الفریقین سنة وشیعة بكل أمانة بعون الله تعالى.

أئمة: جمع إمام، وكلمة إمام: لها معانی عدة فی مصطلح المتشرعة، إمّا بیّنة بحسب الإضافة كما یقال: إمام صلاة الجماعة، إمام فی الحدیث والفقه وما شابه ذلك، وإمّا بحاجة إلى بیان بحسب ما یذهب إلیه كل فریق، ومن المعلوم أن إمامة أصحاب المذاهب الأربعة إمامة حدیث وفقه.

وقد قسّم أهل السنة الإمامة إلى صغرى وكبرى، فالكبرى یختلف مفهومها عن إمامة الفقه، وتطلق بحسب ( الإصطلاح السیاسی ) على كل من یلی أمر المسلمین، وهی عندهم رئاسة عامة ومنصب قیادی تكون لمن ناب عن رسول الله’ بالبیعة بعد الاختیار أو بالعهد من خلیفة سابق أو بالشورى أو بالغلبة، ویعتقدون أنها لم تكن بنص من الله عز وجل ولا من رسوله’، ویسمون الإمام خلیفة وأمیر المؤمنین.

وأما الشیعة الجعفریة فتعتقد بأن الإمامة كانت بنص من الله سبحانه وتعالى للمصطفین من عباده لطفا ورحمة منه، ونعمة أنعم بها على خلقه، ویسمون صاحبها ولیا وإماما وخلیفة، وهی نیابة عن رسول الله’ تكون بتعیین وتنصیب منه، وأنها إمامة تقى وعلم وهدى واقتداء، وتكون القیادة من مشمولاتها، لأن الإمامة أعظم وأوسع من أن تكون مختزلة فی قیادة سیاسیة كما یتوهم غیرهم، فالقیادة مجرد وظیفة یتقلدها الإمام إذا اجتمعت شرائطها، وأهمها بیعة النصرة، ولا یسعى إلیها بالقهر والغلبة وسفك الدماء ألبته، فإمامة الخلفاء الثلاثة محصورة فی القیادة  السیاسیة لا تتعداها, وإمامة أصحاب المذاهب محصورة فی الحدیث والفقه، وأما إمامة أهل البیت ^ فمطلقة وغیر محصورة، فهذا هو الفارق الجوهری بین إمامتهم وإمامة غیرهم.

وتعامل الأربعة مع أئمة أهل البیت ^ ینقسم إلى قسمین: تعامل مباشر وتعامل غیر مباشر، المباشر معلوم، وغیر المباشر یكون بالواسطة، إما فی زمانهم، وإما بعد زمانهم، والواسطة أعم من أن تكون عن طریق رسالة أو كتاب، أو نقل روایة وما شاكل ذلك، ومن أهم الوسائط الأبناء والموالی والأصحاب.

فأتباع أهل البیت ^ یتعاملون مع أئمتهم فی عصر غیبة الإمام بواسطة النقل المتواتر عبر الأجیال، بالتّلقی عن عدول الأمة من العلماء والفقهاء، والمَوثُوق مما دُوّن فی بطون الكتب المَعلُومة، یتعاملون معهم بكل احترام وبكل حب ومودة، ومستمرون فی اتّباعهم طوال هذه القرون المتعاقبة لم یفارقوهم، فهم حاضرون فی قلوبهم، وفی عقولهم، وفی وجدانهم، وإن غابت عن أبصارهم أشخاصهم، مقدّمون عندهم على من سواهم، یرجعون إلیهم فی كل صغیر وجلیل من أمور دینهم ودنیاهم، ویتقربون إلى الله بولایتهم ویتبرؤون من أعدائهم أعداء الإسلام والمسلمین.

ولسائل أن یسأل: طوال هذه القرون المتعاقبة كیف كان تعامل إخواننا أهل السنة مع أئمة أهل بیت النبی’؟ بدون شك التاریخ والسیرة كفیلان بالإجابة، ونحن لا نظن بالسواد الأعظم من الأمة المرحومة إلا وهی مع أهل البیت ^، قلوبهم عامرة بمودتهم، ویتقربون إلى الله عز وجل بحبهم. وإن جهل بعض المسلمین حقیقة التشیع لآل الرسول’، فسعینا فی هذه الرسالة محصور بموضوع تعامل الأربعة المباشر وغیر المباشر مع أئمة أهل البیت ^ والتعرف علیهم.

ولا یخفى أیضا بأن مشایخ وأستاذة أصحاب المذاهب الأربعة وتلامیذهم من أهم الوسائط بینهم وبین أئمة أهل البیت ^، بالإضافة إلى ما جاء فی الكتب والمراسلات. وأما الأخبار التی ننقلها فإننا نسعى لتوضیح الفكرة المستنبطة منها، ولو استلزم بعض الاسترسال بدون الدخول فی التحلیل المطول أو المقارنة المسهبة، حفاظا على منهج البحث.

ونعتقد بأن أئمة أهل البیت ^ امتداد طبیعی للرسالة المحمدیة، ورثوا علم الكتاب والسنة كابرا عن كابر، وقد أغناهم الله عن إعمال الرأی والقیاس والاستحسان، فمنهجهم كما یروى عن الإمام الصادق×: ( حدیثی حدیث أبی، وحدیث أبی حدیث جدّی، وحدیث جدّی حدیث علی بن أبی طالب، وحدیث علی حدیث رسول اللّه ’ وحدیث رسول اللّه قول اللّه عزّ وجلّ)  فلا یوجد عند المسلمین سلسة حدیثیة تماثل هذه السلسة الذهبیة مطلقا، فالذی رُوِیَ عن الإمام علی × كالذی یُروى عن بقیة الأئمة ^ حذو القذة بالقذه، والتعامل مع أحدهم كالتعامل مع أبیهم الإمام علی × وجدهم رسول الله ’، وقد كان الإمام الصادق × فی زمانه هو قطب الرحى وقبلة العلماء والعرفاء، ینهلون من معینه الصافی، فانتشرت عنه معظم علوم أهل البیت ^، وقد ساعدته الظروف المرحلیة مثل الهدوء السیاسی النسبی، بخلاف من سبقه أو تقدمه من الأئمة ^ كما هو معلوم، فالإمام الصادق × من أقوى حلقات التواصل مع أمة جده رسول الله ’، وبذلك نعتبر المتعاملین معه متعاملین مع سائر أئمة أهل البیت ^.

فالجو العام الذی خلقه أئمة أهل البیت ^ بحسن سیرتهم وسلوكهم وبهاء عبادتهم وأدعیتهم وعظیم أخلاقهم وتدفق علومهم، كان عاملا فاعلا ومؤثرا قویا فی أوساط الأمة، بما فی ذلك أصحاب المذاهب الأربعة، فالإنسان  یتفاعل ویتأثر بما یحیط به تلقائیا وبدون شعور، وهذه سنة الله فی خلقه، وقد یلتفت لما حوله من المؤثرات فیتعامل معها ایجابا أو سلبا، فالذی یهمنا هو التعرّف على مسار تعامل  الأربعة مع أئمة أهل البیت ^.

وغیر خافی على كل متتبع بأن هواجس الخوف من سلاطین الجور وأصحاب النفوذ والضلال وأهل الفتن الحالقة ومن والاهم، وكونهم لا یزالون على مر العصور والأزمان یشكلون حائلا قویا أمام ظهور الحق ونشر المعرفة، فقد اُجبِر أكثر الناس على السكوت خوفا من استباحة دمائهم  وأعراضهم وأموالهم، وحاول بعضهم إیصال الحق بشتى طرق الایماءات والإشارات بدون تصریح، وتشجع البعض الآخر فصرح بالحق بكل وضوح، فناله ما ناله من المحن والإحن والاستئصال والقتل، ولهذا استوجب رصد الحق واقتناصه من كل قول أو إشارة خفیة صدرت عن عالم أو فقیه، سیما أصحاب  المذاهب الذین ابتلوا فی محن تشیب الصغیر وتهرم الكبیر.

فالدارس لنشأة المذاهب الأربعة وكیفیة انتشارها، وتأثیر الحكام القوی علیها وما جرى بین مقلدیها ومریدیها من تحزب وتعصب، لا یستبعد أن یُدس ویُكذب علیهم وتُخفى بعض الحقائق من سیرتهم، فقد كانت كل فرقة تجر النار إلى قرصها لكسب ولاء السلطان وود الرعیة وغیر ذلك، وقد کُذب على ر سول الله ’ وما أدراك ما روسل الله ’، فكیف تسلم من هذه الآفة رعیته وأتباعه؟ وهذا الأمر یكون آكد فی تعامل الأربعة مع أئمة أهل البیت ^ الذین حوربوا بألوان الحروب كما هو معلوم، فعلینا أن ندرس ذلك التعامل بحذر شدید، ونكون من المنصفین فیما ینسب للأربعة من مخالفات أو ضلالات، ولا ینبغی أن نركن إلى كل نقل استأنس به أهل الشیعة أو أهل السنة.

ولعل هناك من یستبعد أن یروی الإمام عن غیر الإمام فی علوم الدین، لأنه وارث لعلم النبی ’ فلا یحتاج إلى غیره، بل غیره محتاج إلیه، لكن الإمام قد یروی عن غیر المعصوم من باب إقامة الحجة أو لغرض آخر وهذا لا ینافی طهارته، فإنه یسمع من الرواة فیقرّ الحق ویعدل الخطأ وینكر الباطل، وقد كان النبی ’ یحب أن یستمع للقرآن الكریم من غیره وهو صاحبه، ویستمع لأحادیث أهل الكتاب وهو أعلم بما یقولون، وأما الحوادث والوقائع فإنه یسأل عنها ویرویها كغیره، لكنه لا یثنی ركبتیه لیتعلم من غیر المطهرین، وللمتتبع أن یقف على ذلك فی سیرتهم ^.

فرواة العلم والفقهاء قد لا یلتزمون بمذاهب مشایخهم وأساتذتهم، وهذا لا یؤثر فی ولائهم بحسب ما جرى علیه الحال عند العامة، فكم من فقیه أخذ العلم عن شیخه وأستاذه وهو ینتسب إلیه ویفتخر به، إلا أنك تراه یخالف مذهبه، وهذا ما ابتلى به أئمة  أهل البیت ^، فكم من منتسب إلیهم غیر ملتزم بمنهجهم.

هناك طُرق واتجاهات عاشها أصحاب المذاهب الأربعة، مثل سبیل الإمام علی ×، وسبیل كلٍ من عمر بن الخطاب وعثمان بن عفان وابن عباس وابن عمر وابن مسعود وغیرهم، وقد استمرت هذه السُبل من بعدهم عن طریق أتباعهم كما هو معلوم، فالذی سلك سبیل الإمام علی × هم أبناؤه الأئمة ^ بالدرجة الأولى، ثم أصحابهم وشیعتهم، فهل كان أصحاب المذاهب الأربعة یسلكون هذا السبیل أم یترنحون بینه وبین السبل الأخرى؟ سیتبین هذا فی تعاملهم مع أئمة أهل البیت ^.

فالإمام علی والأئمة من ولده ^ یعتمدون فی منهجهم على نصوص الكتاب والسنة النبویة فی أصول الإیمان وفروع الدین، ولا یتجاوزونهما قید أنملة، ومعظم أصول وكلیات القواعد الشرعیة قد أساسها الأئمة ^، بینما الغالب على نهج الخلفاء الثلاثة وأصحاب المذاهب الأربعة، بعد الكتاب وما وصلهم من السنة، الاعتماد على الرأی والقیاس والاستحسان، لغیاب النص النبوی بسبب منع روایة الحدیث وتدوینه بعد رحیل النبی ’ لعشرات السنین.

ثم إن أئمة أهل البیت ^ قد مُنِحُوا جاذبیة ربّانیة، تهوی إلیهم أفئدة الناس على اختلاف مذاهبهم ومشاربهم حتى من غیر المسلمین، بل إنك تجد أعداءهم ینجذبون إلیهم مقهورین، والكل یُسعد عندما یُنسب إلیهم، فأنت فی راحة عندما تُنسَبُ إلیهم ما دمت لست على مذهبهم، أما إذا أخذت بمذهبهم وأتـّبعتهم ولو شیئا قلیلا، تحولت بسرعة البرق الخاطف إلى رافضی بغیض فی نظرهم!!

فهل كان أصحاب المذاهب الأربعة یخاطرون بالانتساب إلیهم أو الاقتراب من مذهبهم مع حلول البلاء بتهمة الترفض؟ وسیتبین ذلك أیضا من خلال كیفیة تعاملهم معهم.

هناك عوامل مهمة فی مراحل نقل روایة الحدیث وتداولها بین المشایخ والطبقات، فالمرحلة الأولى بدأت بعد رحیل النبی ’ بنقل الحدیث عن أهل بیته ^ وعن بعض أصحابه رضوان الله تعالى عنهم، نقلا مجردا عن تدریس فقه الحدیث وقواعده، هذا لمن أجاز نقل الحدیث، لأن الخلفاء الثلاثة كما أسلفنا، كانوا قد منعوا روایة الحدیث وتدوینه، حتى أجازه عمر بن عبد العزیز فی نهایة القرن الأول، وجاءت المرحلة الثانیة فبدأ فیها التفقه فی الحدیث وتدریسه ووضع القواعد

فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه

1 – 1. مقدمه —————- 2

1 – 2. ترکیبات موجود در پساب­های پالایشگاهی—- 4

1 – 3. استاندارد دفع پساب —– 5

1 – 4. مشکلات ناشی از وجود آمونیاک وکامپونت­های نیتروژن در آببلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 9

1 – 5. روش­های حذف آمونیاک و کامپونت­های نیتروژن در آب بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——-  10

1 – 6. فرایندهای غشایی ——- 12

1 – 7. اهداف پروژه    ——–  13

1 – 8 .نتیجه ­گیری  ———– 14

فصل دوم: فرایندهای غشایی 

2 – 1. غشاء چیست؟ ———- 16

2 – 2. توسعه تاریخی غشاها —   17

2 – 3. دورنمایی از محدوده و کاربردهای فرایندهای غشایی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———   20

2 – 4. مدول­های فرایند­های غشایی ————–  23

2 – 5. مزایای استفاده از تکنولوژی غشاء ———-  27

2 – 6. میکرو فیلتراسیون ——  28

2 – 7. اولترا فیلتراسون  ——– 30

2 – 8. انواع فرایندهای فیلتراسیون ————–   31

2 – 9. فاکتورهای مؤثر بر شار عبوری حین فیلتراسیون بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————    34

2- 9 – 1. اختلاف فشار در دو طرف غشاء ———  34

2 – 9 – 2. سرعت خطی یا سرعت جریان متقاطع  –   36

2 – 9 – 3. دما  ————    37

2 – 10. دلایل کاهش شار  —-   37

2 – 10 – 1. قطبیت غلظتی  —  38

2 – 10 – 2. گرفتگی غشاء  —-  38

2 – 11. مکانیزم های جداسازی غشایی———–   46

2 – 11 – 1. نفوذ نادسن ——  47

2 – 11 – 2. نفوذ سطح گزینشگر —————  48

2 – 11 – 3. موئینگی تراکمی —  48

2 – 11 – 4. غربالگری مولکولی –  49

2 – 11 – 5. انحلال نفوذ ——  49

2 – 12. غشاء­های پلیمری —— 50

2 – 12 – 1. نفوذ ————  52

2 – 12 – 2. جذب ———–  54

2- 13. اسمز معکوس ———- 55

2 – 14. غشاءهای ماتریس آمیخته ————–   65

فصل سوم: مواد و روش­ها

3 – 1. مواد شیمیایی ———   81

3 – 1 – 1. پلی­ال ————  82

3 – 1 – 2. دی ایزوسیانات —-   82

3 – 1 – 3. زنجیرگسترنده —–  83

3 – 1 – 4. کاتالیست ———  83

3 – 1 – 5. حلال ———–    83

3 – 2. روش انجام کار ——–  84

3 – 2 – 1. تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای سنتز پلی­یورتان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——    84

3 – 2 – 2. واکنش سنتز پلی­یورتان ————-  85

3 – 2 – 3. ساخت غشای چگال از پلی­یورتان خالص بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————   88

3 – 2 – 4. فیلم­کش با تیغه استیل قابل تنظیم  —-  88 

3 – 3. نکات ضروری  ——–    89

3 – 4. دستگاه مورد استفاده برای تست غشاء —–    92

 

 

3 – 4 – 1. سیستم اسمز معکوس با مدول غشائی —   92

3 – 5. طرح آزمایشات ——–   96

3 – 6. بررسی مشخصات غشاء —————-     96 

3 – 6– 1. آنالیز گرماسنجی روبشی تفاضلی ——    96

3 – 6 – 2. آنالیز طیف سنجی مادون قرمز فوریه —    97

3 – 6 – 3. آنالیز میکروسکوپ الکترونی ———    97

3 – 6 – 4. آنالیز توزین حرارتی (TGA) ——–   98

3 – 6 – 5. آنالیز زاویه تماس (CA) ————  98

فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری

4 – 1. نتایج آنالیزهای غشاءهای ساخته شده —–  102

4 – 1 – 1. نتایج آنالیز RFTI —————-  102

4 – 1 – 2. نتایج آنالیز DSC —————-   103

4 – 1 – 3. نتایج آنالیز TGA – 107

4 – 1 – 4. نتایج حاصل از آنالیز CA ———– 109 

4 – 1 – 5. نتایج آنالیز SEM – 110

4 – 2. آزمون­های تراوایی غشاء —————-  114

4 – 2 – 1. بررسی اثر فشار بر روی تراوایی غشاء­  –  114 

4 – 2 – 2. بررسی تأثیر گذشت زمان بر شار عبوری از غشاءبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 115

4 – 3. نتیجه گیری نهایی —-  119

4 – 4. پیشنهادات ———-   121

منابع و مراجع ————— 122

چکیده:

امروزه جداسازی غشایی به عنوان جایگزین فناوری­ها معمول فرایند­های جداسازی و به ویژه در جداسازی گازها و محلول­هایی با آلودگی­های خیلی کم و یا دست یابی با درجه خلوص بالا مطرح شده است. غشاءهای پلیمری برای جداسازی استفاده می شوند با این حال عملکرد جداسازی آنها به اندازه کافی برای امکان سنجی صنعتی مناسب نیست. از سوی دیگر غشاءهای معدنی دارای عملکرد جداسازی خوبی هستند اما فراوری آن­ها با مشکلاتی همراه است. بنابراین توسعه غشاهءها با مورفولوژی جدید برای اصلاح خواص تراوش گازی غشاءها مورد نیاز است.

در نتیجه غشاءهای ماتریس آمیخته متشکل از ماتریس­های پلیمری و ذرات معدنی / آلی پراکنده در ابعاد نانو نوع جدیدی از غشاءها هستند که برای از بین بردن محدودیت غشاءهای پلیمری توسعه داده شده ­اند. بهترین مکانیزم انتقال از این غشاء ها با بررسی اثر پارامترهای آماده سازی و عملیاتی می ­تواند به دست آید. در این پروژه به بررسی اثر مقادیر 3 درصد وزنی از نانوسیلیکا اصلاح نشده و نانوسیلیکا اصلاح شده با فلوئور (نانو سیلیکا فلوئوره)، زمان و فشار بر عملکرد جداسازی غشاءهای آمیخته نانوکامپوزیتی پرداخته می­ شود. غشاءهای مورد استفاده در این پروژه یک ساختار خاص از پلی­یورتان و نانوذرات سیلیکا و سیلیکا فلوئوره می­باشد. ساخت غشاءهای خالص پلی یورتان و غشاءهای ماتریس آمیخته پلی یورتانی مورد بررسی قرار گرفته است. نانو ذرات سیلیکا اصلاح نشده از شرکت مرک (آلمان) تهیه شده ­اند ونانو ذرات سیلیکا فلوئوره در دانشگاه شیراز سنتز شده ­اند. غشاءها با بهره گرفتن از فیلم­کش و روش تبخیر حلال تهیه شده ­اند.

برای تفهیم بهتر از ساختار غشاء آنالیزهای TGA ، FESEM ، FTIR ، DSC  وContact angle (CA) استفاده شده است. آنالیز DSC نشان داد که افزایش نانوذرات منجر به افزایش دمای انتقال شیشه­ ای و مقاومت حرارتی نانوکامپوزیت­های پلیمری می­ شود. آنالیز FTIR حضور ذرات نانوسیلیکا و فلوئور را بر روی سطح نانوکامپوزیت­ها نشان می­دهد. تصاویر SEM تغییر مورفولوژی پلیمر را با اضافه کردن نانوذرات نشان می­دهد. آنالیزTGA  افزایش مقاوت حرارتی را با اضافه کردن نانوذرات را نشان می­دهد. آنالیز CA اثر نانوذرات را بر روی آب دوستی یا آب گریزی غشاء نانوکامپوزیتی را نشان می­ دهد. افزایش نانوذرات تراوایی گاز آمونیاک را از غشاء به طور چشمگیری افزایش می­دهد.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

حضور ترکیبات آلی در آب یکی از عمده­ترین منابع اصلی آلودگی محیط­های آبی می­باشند. امروزه گازها اهمیت خاصی پیدا کرده ­اند به طوری که عمده خوراک­های صنایع شیمیایی گازها هستند که می­توان به آمونیاک، نیتروژن، اکسیژن، گازهای طبیعی اتیلن و پروپیلن اشاره کرد. جداسازی یک یا چند گاز در بسیاری از صنایع لازم و ضروری است. بسیاری از این ترکیبات برای جانوران و گیاهان و محیط زیست خطرناک هستند. ترکیبات آروماتیک سمی­تر از ترکیبات آلیفاتیک هستند و اجزای با وزن ملکولی متوسط سمی­تر از اجزای سنگین­تر (نظیر قیرها) می­باشند. از فرایندهایی که امروزه برای جداسازی به کار می­روند می­توان به تقطیر سرمایشی، جذب­سطحی، جذب و جداسازی غشایی اشاره کرد ] 4 – 1 [ .

در فرایندهای زیادی در پالایشگاه­ها، پتروشیمی­ها و صنایع زیردستی نیاز به آب وجود دارد ولی در همه این فرایندها نیاز به آب تصفیه شده با درجه ی خلوص بالا نیست و می­توان از آب­های بازیابی شده نیز در بسیاری از موارد استفاده کرد. قسمت عظیمی از آب مورد استفاده می ­تواند بازیابی گردد و کسری از آن به علت تبخیر در مراحل مختلف هدر می­رود. عمده­ترین منابع تولید پساب­های نفتی و پالایشگاهی، جریان پساب حاصل از عملیات نفتی و گازی میادین خشکی  و دریایی است. بازیابی پساب­ها به خصوص در نواحی نفت خیز خشک به دلیل کمبود آب بسیار مهم است. حجم آب تولیدی در حین فرایندهای نفتی که اصطلاحاً به آن آب تولید شده گفته می­ شود در مورد میادین خشکی ایالات متحده سالانه در حدود 33 میلیارد بشکه تخمین زده شده است . این آب­های تولیدی به علت دارا بودن مقادیر قابل توجهی مواد نفتی، آلی و معدنی قابلیت تزریق به چاه یا تخلیه در آب­های سطحی را ندارند ] 5 [. شکل 1-1 یک نمونه از موازنه آب در یک پالایشگاه را نشان می­دهد.

به طور تقریبی 5 تا 3/5 متر مکعب پساب (با فرض اینکه آب خنک کن مورد استفاده در پالایشگاه بازگردانی شود) به ازای هر تن نفت خام ورودی به پالایشگاه تولید می­ شود و کیفیت پساب­های تولیدی و خصوصیات آن­ها به نوع و وضیعت فرایند بستگی دارد ] 6 [.

2-1- ترکیبات موجود در پساب­های پالایشگاهی

پساب­های حاصله از بخش­ها و فرایندهای مختلف بسته به ماهیت هر مرحله دارای مشخصه­های آلایندگی متفاوتی هستند. ترکیبات حاضر در پساب­ های مختلف عبارتند از هیدروکربن­ها (آلیفاتیک یا آروماتیک)، کامپونت­های نیتروژن، ترکیبات فنلی، نفت­خام، حلال­ها، کلرید­ها، گوگرد و … ] 7 [. در جدول 1-1، منابع آلاینده­های صنایع پالایشگاهی آورده شده استو

همان گونه که در جدول فوق بیان شده است منابع مختلف و همچنین آلاینده­های مختلفی برای برای ایجاد آلودگی در آب در صنایع پالایشگاهی و صنایع زیردستی وجود دارد از آنجا که در این پروژه تمرکز ما در حذف آمونیاک می­باشد از بیان سایر آلاینده­ها و روش­های حذف آن­ها خودداری می­کنیم.

3-1- استاندارد دفع پساب

صنعتی شدن موجب پیشرفت اقتصادی کشورها می گردد. با این حال ، موجب مصرف منابع طبیعی و افزایش تقاضای انرژی نیز می شود. به علاوه ضایعات صنعتی یکی از نگرانی های محیط زیستی است. دفع فاضلاب بدون تصفیه مناسب می تواند اثرات مخرب طولانی مدتی به خصوص بر روی گیاهان و آبزیان منطقه داشته باشد. از این رو لازم است که صنایع با آلودگی بالا روش­های تصفیه مناسبی را برای کاهش آلودگی پساب های خود در نظر بگیرند]  7 ، 6 [ بدین منظور، برای پساب هایی که وارد محیط زیست می شوند، استانداردهایی تعیین شده است. این استانداردها بر حسب اینکه پساب ها وارد چه محیطی می شوند، متفاوت است. برای مثال، استاندارد آب دریا و آب مورد استفاده در کشاورزی متفاوت است. جدول (1-2) حدود مجاز برخی آلاینده های صنعتی برای تخلیه به آب های سطحی ، چاه جاذب و مصارف کشاورزی و آبیاری را نشان می دهد.

تبصره 1 –  تخلیه با غلظت بیش از میزان مشخص شده در جدول در صورتی مجاز خواهد بود که پساب خروجی ،غلظت کلراید ،سولفات و مواد محلول منبع پذیرنده را در شعاع 200 متری بیش از 10 درصد افزایش ندهد.

تبصره 2 – تخلیه با غلظت بیش از میزان مشخص شده در جدول در صورتی مجاز خواهد بود که پساب خروجی ،غلظت کلراید ،سولفات و مواد محلول پساب خروجی نسبت به آب مصرفی بیش از 10 درصد نباشد.

تبصره 3 –  درجه حرارت باید به میزانی باشد که  بیش از 3 درجه سانتیگراد در شعاع 200 متری محل ورود آن، درجه حرارت منبع پذیرنده را افزایش یا کاهش ندهد.

تبصره 4 – تعداد تخم انگل ( نماند) در فاضلاب تصفیه شده شهری در صورت استفاده از آن جهت آبیاری محصولاتی که به صورت خام  مورد استفاده قرار می­گیرند، نباید بیش از یک عدد در لیتر باشد.

در میان آلاینده های موجود درآب­های فرایندی که نیاز به تصفیه دارند، غلظت عمومی آمونیاک  در پساب­های تولید شده در پالایشگاه­های نفت و پتروشیمی متفاوت می­باشد و خروجی از واحد های سنتی حاوی مقادیر آمونیاک بیشتر ازحد قبول استانداردهای بین ­المللی است.

مقادیر آمونیاک موجود در پساب­های آلوده به آمونیاک که به آب­های سطحی تخلیه می­شوند گاهی به 2000  میلی­گرم بر لیتر می­رسد، این مسأله مخرب و تأسف­بار است.

4-1- مشکلات ناشی از وجود آمونیاک وکامپونت­های نیتروژن در آب

تعداد زیادی فرایند های صنعتی در صنایع پالایشگاهی و در صنایع زیردستی وجود دارد که لازم است آمونیاک  (NH3) وکامپونت های نیتروژن از ترکیبات سایر گازها یا بخار های آبی جدا شود. وجود کامپونت های نیتروژن و آمونیاک در آب باعث چنین مشکل محیطی می شوند ]  7 ، 6 [. برخی از این مشکلات عبارتند از :

– انباشتگی در آب های سطحی

– افزایش اثر سمی بر روی ماهیان

– کاهش ضریب ضدعفونی

– خطر مسمومیت ساکنین ساحلی

– افرایش میزان اکسیژن حل نشده در آب

– مشکلات بچه های مبتلا به یرقان و …

بنابراین کنترل کامپونت­های نیتروژن و آمونیاک در پساب­های صنعتی و همچنین آب­های سطحی الزامی است ] 7 [ .

5-1- روش­های حذف آمونیاک و کامپونت­های نیتروژن در آب

تلاش­ های زیادی برای حذف یا جذب آمونیاک و کامپونت­های نیتروژن از آب­های سطحی و پساب­های صنعتی شده­­است تا یک روش جذب عملی وکارآمد برای رفع این مشکل مطرح شود    ] 7 [. روش­های زیادی برای جداسازی آمونیاک  و کامپونت­های نیتروژن آزمایش شده است ] 7 [، از قبیل :

– تخریب حرارتی

– تبخیر

– روش­های شیمیایی و فیزیکی

– روش­های بیولوژیکی شامل نیتروژن دهی / نیتروژن گیری

– کلردار کردن نقطه شکست

– تبادل آهن

– زدودگی هوا

– جداسازی با انجماد کامل

– روش های غشایی

روش­های معمول در تصفیه پساب­های آلوده به آمونیاک در صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی تخریب حرارتی، تبخیر و فرایندهای جذب و واجذب غشایی می­باشد ] 7 [ . روش های تخریب حرارتی و تبخیر دارای معایب متعددی هستند، از قبیل :

– فرایند شدیداً به تغییر کیفیت پساب حساس است.

– تجهیزات به کار رفته اندازه بزرگی دارند.

– در برخی از موارد ماده شیمیایی نیاز است.

خلاصة الرسالة

تبع الفتح الاسلامی هجرة عربیة من شرق الجزیرة العربیة و عمان الى العراق، و اصبح العراق ولایة من ولایات الخلافة الاسلامیة، بل اصبحت الكوفة عاصمة الدولة الاسلامیة ایام خلافة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام و مسكنا للصحابة و التابعین و أئمة الاطهار علیهم السلام.

و ازدحمت بغداد بقراء القرآن فی العصر العباسی و اتسعت اماكن العبادة و تأسست اول مدرسة للتجوید فی الصوت و بنیت المقامات العراقیة و جذور الطریقة العراقیة. ثم استمرت هذه الطریقة و تطورت و اخذت تابعا مستقلا فی اواخر القرن التاسع عشر و اوائل القرن العشرین المیلادی على ید الملا عثمان الموصلی.

ان الطریقة العراقیة، طریقة محلیة تعتمد على لحون العرب و اصواتها و فروع المقامات كالركبانی و الحكیمی، و یتغلب علیها طابع الحزن و طابع الاداء المقامی الذی یعرف بأداء الموروث، و تمثل خلاصة المقامات التی یودیها الملحنون و المنشدون و القراء، فهی مزیج من الالحان العربیة و التركیة و الكردیة و الفارسیة، و اصوات المناطق الجنوبیة و الریفیة، و المناطق الشمالیة و الجبلیة و المناطق الغربیة و الصحراویة.

یتناول هذا البحث الطریقة العراقیة لتلاوة القرآن الكریم، و تاریخها و اشهر قراؤها و المقامات المستعملة فیها و تبحث عن مستقبلها.

كلمات دلالیة:

القرآن، العراق، المقامات، القراء، التلاوة

 

 

الفهرس

المقدمة. 1

السؤال الاصلی: 1

الاسئلة الفرعیة: 1

ضرورة البحث: 1

منهج البحث: 2

سابقة البحث: 2

مخطط الرسالة: 5

الفصل الاول. 7

1-1- نزول القرآن. 9

1-2- تدوین و جمع القرآن. 12

1-3- تلاوة القرآن الكریم 19

1-4- الشكل الظاهری.. 23

1-5- المحتوا و السیاق الباطنی. 25

1-5-1- تناسق نظمه وتناسب نغمه‌ 28

1-5-2- تناسب أجراس حروفه مع صدى معانیه. 29

1-6- التجوید 31

1-6-1- مخارج الحروف: 32

1-6-2- صفات الحروف: 39

1-7- الوقف و الابتداء. 41

1-7-1- الوقف التام : 41

1-7-2- الوقف الكافی : 42

1-7-3- الوقف الحسن : 42

1-7-4- الوقف القبیح : 42

1-8- مراتب تلاوة القرآن الكریم 43

1-8-1- مرتبة التحقیق: 43

1-8-2- مرتبة الحَدْر : 43

1-8-3- مرتبة التدویر: 44

1-9- المقامات وتلاوة القرآن الكریم: 45

الفصل الثانی. 47

2-1- العراق. 49

2-2- جغرافیا العراق. 50

2-3- المناخ. 52

2-4- التاریخ القدیم لبلاد الرافدین. 53

2-5- العراق بعد الفتح الاسلامی. 56

2-6- الخلافة العباسیة. 58

2-7- حكم المغول. 63

2-8- الإمبراطوریة العثمانیة. 64

2-9- العراق مهد الانبیاء و الاوصیاء. 66

2-10- تلاوة القرآن الكریم فی العراق. 67

2-10- فن التلاوة العراقیة. 72

2-10-1- الموصل: 75

2-10-2 البصرة: 76

2-11- اسلوب التلاوة العراقیة. 78

2-12- المقامات العراقیة. 79

2-12-1- المقامات العراقیة الرئیسیة وفروعها : 81

2-12-2 المقامات العراقیة المستقلة : 82

2-12-3- أسماء القطع والاوصال الداخلة فی المقامات العراقیة : 82

2-12-4- أقسام المقام من حیث البدایة : 82

2-12-5- المقامات العراقیة العربیة: 83

2-12-6- المقامات العراقیة التركمانیة: 86

2-12-7- المقامات العراقیة الكردیة: 87

2-12-8 المقامات المستقلة: 88

الفصل الثالث: 89

3- 1- القرن الاول: 91

3-1-1- على بن ابى طالب علیه السلام 91

3-1-2- عبد اللّه بن مسعود: 93

3-1-3- عبد اللّه بن عباس: 95

3-1-4- ابو الاسود ظالم بن عمرو الدؤلى: 95

3-1-5- علقمة بن قیس النخعى الكوفى: 96

3-1-6- عمرو بن شرحبیل الهمدانى: 96

3-1-7- عبید بن فضیلة الخزاعى الكوفى المقرئ: 97

3-1-8- ابو عبد الرحمن عبد اللّه بن حبیب السلمى: 97

3-1-9- زر بن حبیش الأسدی الكوفی: 97

3-1-10- ابو العالیة رفیع بن مهران الریاحى: 98

3-1-11- سعید بن جبیر: 98

3-1-12- نصر بن عاصم اللیثى البصرى: 99

3- 2- القرن الثانی: 100

3-2-13- یحیى بن وثاب الأسدی: 100

3-2-14- یحیى بن معمر ابو سلیمان البصرى: 101

3-2-15- عاصم بن ابى النجود (بهدلة) الأسدی الكوفى: 101

 

3-2-16- حمران بن اعین الشیبانى: 103

3-2-17- أبان بن تغلب بن رباح: 103

3-2-18- سلیمان بن مهران الاعمش: 104

3-2-19- ابو عمرو بن العلاء المازنى: 106

3-2-20- حمزة بن حبیب الزیات: 106

3-2-21- عیسى بن عمر الهمدانى الكوفی: 107

3-2-22- سلام بن سلیمان ابو منذر المزنى البصرى: 107

3-2-23-حفص بن سلیمان الأسدی،الغاضرى الكوفى: 108

3-2-24- على بن حمزة بن عبد اللّه بن بهمن بن فیروز الكسائى: 108

3-2-25- سلیم بن عیسى ابو عیسى الكوفى: 109

3-2-26-شجاع بن ابى نصر البلخى: 109

3-2-27- ابو بكر شعبة بن عیاش الأسدی الكوفى: 110

3-2-28-ایوب بن المتوكل البصرى الصیدلانى: 110

3-2-29-ابو یوسف الاعشى:یعقوب بن محمد الكوفى: 110

3-3- القرن الثالث: 111

3-3-30-یحیى بن المبارك الیزیدى: 111

3-3-31-الحسین بن على الجعفى الكوفى: 111

3-3-32-یحیى بن آدم: 112

3-3-33-یعقوب بن اسحاق الحضرمى: 112

3-3-34-عبید اللّه بن موسى العبسى الكوفى: 112

3-3-35- عبد اللّه بن صالح العجلى الكوفى: 113

3-3-36-خلاد بن خالد ابو عیسى الشیبانى: 113

3-3-37-خلف بن هشام البزار: 113

3-3-38-روح بن عبد المؤمن الهذلى،البصرى: 114

3-3-39-محمد بن المتوكل اللؤلؤى البصرى: 114

3-3-40-ابو عمر الدورى حفص بن عمر الازدى: 114

3-3-41-سلیمان بن یحیى الضبى: 114

3-3-42-القاسم بن احمد الخیاط: 115

3-3-43-ادریس بن عبد الكریم الحداد المقرئ: 115

3-4- القرن الرابع: 115

3-4-44-احمد بن فرح بن جبرئیل: 115

3-4-45-محمد بن هارون بن نافع التمار: 116

3-4-46-الحسن بن الحسین بن على الصواف: 116

3-4-47- محمد بن جریر ابو جعفر الطبرى المفسر المؤرخ: 116

3-4-48-الحسن بن على أبو بكر البغدادی بن العلاف: 117

3-4-49-إبراهیم بن محمد بن عرفة نفطویه: 117

3-4-50- احمد بن موسى بن العباس بن مجاهد: 118

3-4-51-موسى بن عبید اللّه بن یحیى بن خاقان،: 119

3-4-52-احمد بن محمد بن اسماعیل المقرئ: 119

3-4-53-ابن شنبوذ محمد بن احمد: 119

3-4-54- محمد بن القاسم بن الانبارى: 120

3-4-55-ابو الحسین احمد بن عثمان بن بویان: 120

3-4-56-عبد الواحد بن عمر ابو طاهر البغدادى: 120

3-4-57-محمد بن الحسن بن محمد ابو بكر النقاش: 121

3-4-58-بكار بن احمد بن بكار: 122

3-4-59- محمد بن الحسن بن یعقوب بن مقسم: 122

3-4-60-احمد بن العباس: 123

3-4-61-زید بن على بن احمد: 123

3-4-62-احمد بن عبد العزیز: 123

3-4-63-على بن محمد ابو الحسن الهاشمى: 124

3-4-64-عبد اللّه بن الحسن: 124

3-4-65-احمد بن نصر ابو بكر الشذائى: 124

3-4-66- علی بن عمر أبو الحسن الدارقطنی البغدادی: 124

3-4-67-عبد اللّه بن الحسین ابن حسنون ابو احمد السامرى البغدادى: 125

3-4-68-محمد بن احمد بن إبراهیم ابو الفرج الشنبوذى البغدادى: 125

3-4-69- علی بن إسماعیل ابن الحسن الأستاذ أبو علی البصری: 125

3-4-70- إبراهیم بن أحمد أبو إسحاق الطبری المالكی: 126

3-4-71- علی بن محمد ابن یوسف أبو الحسن ابن العلاف البغدادی: 126

3-5- القرن الخامس: 127

3-5-72- محمد بن جعفر ابن محمد بن هارون أبو الحسن التمیمی الكوفی: 127

3-5-73- محمد بن عبد الله ابن الحسین أبو عبد الله الجعفی الكوفی: 127

3-5-74- علی بن أحمد ابن عمر بن حفص أبو الحسن ابن الحمامی البغدادی: 127

3-5-75- أحمد بن رضوان ابن محمد بن جالینوس: 128

3-5-76- محمد بن یاسین أبو طاهر البغدادی البزاز: 128

3-5-77- محمد بن علی بن أحمد ابن یعقوب ابو العلاء الواسطی: 128

3-5-78- الحسن  بن محمد ابن إبراهیم أبو علی البغدادی: 129

3-5-79- أبو الفتح بن شیطا: 129

3-5-80- محمد بن علی بن موسى أبو بكر الخیاط: 129

3-5-81- حسن بن القاسم بن علی الواسطی: 130

3-5-82- عبد السید بن عتاب أبو القاسم البغدادی الضریر: 130

3-5-83- أبو الخطاب بن الجراح: 131

3-6- القرن السادس: 131

3-6-84- أحمد بن علی بن بدران أبو بكر الحلوانی البغدادی: 131

3-6-85- الحسین بن محمد ابن عبد الوهاب: 131

3-6-86- محمد بن الخضر ابن إبراهیم المحولی: 132

3-6-87- عبد الله بن علی ابن أحمد : 132

3-6-88- المبارك بن الحسن ابن أحمد بن علی بن فتحان بن منصور: 133

3-6-89- علی بن عساكر ابن المرحب بن العوام أبو الحسن البطائحی: 134

3-6-90- نصرالله بن علی ابن منصور أبو الفتح ابن الكیال الواسطی: 134

3-6-91- محمد بن أبی محمد ابن أبی المعالی: 135

3-7- القرن السابع: 135

3-7-92- عبد الوهاب بن علی بن علی بن عبید الله: 135

3-7-93- عبد الصمد بن أحمد ابن عبد القادر بن أبی الجیش: 136

3-7-94- أحمد بن یوسف بن حسن بن رافع: 137

3-7-95- العماد أبو الحسن الموصلی: 137

3-8- القراء المعاصرین: 138

3-8-1- ملا عثمان الموصلی. 138

3-8-2- عبد الفتاح معروف ظاهر. 145

3-8-3- عبد الله بن ذا النون الموصلی. 146

3-8-4- عبد القادر بن عبد الرزاق الخطیب البغدادی.. 147

3-8-5- الحافظ خلیل اسماعیل. 151

3-8-6- الحافظ الملا مهدی العزاوی.. 156

3-8-7- الحاج محمود عبد الوهاب.. 160

3-8-8- الحافظ عبد الستار الطیار. 162

3-8-9- القارىء عبد الرحمن توفیق. 165

3-8-10- علاء الدین بن محمد علی القیسی. 168

3-8-11- فراس محمد حسین عبد الحمید الطائی. 170

3-8-12- ضاری بن ابراهیم العاصی. 173

3-8-12- القارىء الحاج عامر فاضل حسن الكاظمی. 176

3-8-13- الشیخ رافع العامری.. 179

الفصل الرابع. 183

4-1- التوطئة. 185

4-2- مراتب التلاوة الطریقة العراقیة: 186

4-2- 1- الترتیل: 186

4-2- 2- التحقیق: 187

4-3- التحلیل الفنی للطریقة العراقیة فی تلاوة القرآن الكریم: 187

4-3-1- التلاوة الأولى. 188

4-3-2-التلاوة الثانیة. 188

4-3-3-التلاوة الثالثة. 188

4-3-4-التلاوة الرابعة. 188

4-3-5- التلاوة الخامسة. 189

4-3-6-التلاوة السادسة. 189

4-3-7-التلاوة السابعة. 189

4-3-8-التلاوة الثامنة. 189

4-3-9-التلاوة التاسعة. 190

4-3-10-التلاوة العاشرة 190

4-3-11-التلاوة الحادیة عشر. 190

4-3-12-التلاوة الثانیة عشر. 190

4-3-13-التلاوة الثالثة عشر. 191

4-3-14-التلاوة الرابعة عشر. 191

4-3-15-التلاوة الخامسة عشر. 191

4-3-16-التلاوة السادسة عشر. 191

4-3-17-التلاوة السابعة عشر. 192

4-3-18-التلاوة الثامنة عشر. 192

4-3-19-التلاوة التاسعة عشر. 192

4-3-20-التلاوة العشرون. 192

4-3-21-التلاوة الحادیة والعشرین. 193

4-3-22-التلاوة الثانیة والعشرین. 193

4-3-23-التلاوة الثالثة والعشرین. 193

4-3-24-التلاوة الرابعة والعشرین. 194

4-3-25-التلاوة الخامسة والعشرین. 194

4-3-26-التلاوة السادسة والعشرین. 194

4-4-تحلیل التلاوة: 195

4-5- المدرسة القرآنیة العراقیة بعد سقوط الطاغیة: 199

4-6-أهم معالم النهضة القرآنیة فی العراق بعد سقوط الطاغیة: 201

4-7-العنصر النسوی فی الساحة القرآنیة العراقیة: 202

الخاتمة. 204

مستقبل الطریقة العراقیة. 206

المقترحات.. 207

المصادر. 211

المنابع. 216

 

 

المقدمة

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله الذی لا یبلغ مدحته القائلون, ولا یحصی نعماءه العادون, ولا یؤدی حقه المجتهدون، الذی لا یدركه بعد الهمم, ولا یناله غوص الفطن, الذی لیس لصفته حد محدود, ولا نعت موجود. ثمَّ الصلاة والسلام على خیر الأنام النبیّ محمد بن عبد الله الذی أرسله الله سبحانه وتعالى رحمة للعالمین, و على آله الأخیار المنتجبین الذین بهم فتح الله, وبهم یختم, صلوات الله علیهم أجمعین، وبعد:

فإن هذه مقدمة أطمح من خلالها إلى بیان الإطار العام للرسالة، وتسلیط الضوء على مكوناتها الأساسیة وفیها:

 

السؤال الاصلی:

ما هی الطریقة العراقیة لتلاوة القرآن الکریم؟

الاسئلة الفرعیة:

 

• ماهی المقامات و النغمات المستعملة فی الطریقة العراقیة لتلاوة القرآن الکریم؟

فصل اول:مقدمه

1-1- مروری بر کاربرد سیستم­های خبره……………….. 2

1-2- اهمیت موضوع، هدف از انجام تحقیق و روش انجام آن… 4

1-3- معرفی فصل­های بعدی………………………….. 5

فصل دوم: پیاده سازی یک سیستم کنترل فرایند آماری

2-1- مقدمه…………………………………….. 6

2-2- کنترل کیفیت……………………………….. 6

2-3- کنترل فرایند آماری…………………………. 7

2-3-1- نقش انحرافات تصادفی و با دلیل در تغییر پذیری کیفیت 8

2-3-2- پیاده­سازی یک سیستم کنترل فرایند آماری……. 10

2-4- پیش نیاز­های پیاده­سازی……………………… 11

2-5- طراحی سیستم اندازه ­گیری و جمع­آوری داده ­ها در کنترل فرایند آماری….12

2-5-1- تعیین پارامتر­های کنترلی………………… 12

2-5-2- تعیین پریود اندازه ­گیری…………………. 13

2-5-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترها…14

2-5-4- تعیین روش اندازه ­گیری و دستورالعمل­های مورد نیاز برای ثبت داده ­ها و انجام اقدامات اصلاحی….15

2-6- تعیین سیاست­ها و استراتژی های ارتقاء کیفیت……. 15

2-7- آموزش……………………………………. 16

2-8- تعیین ساختار اجرایی……………………….. 17

2-9- تجزیه و تحلیل…………………………….. 19

2-10- مشکلات اجرایی کنترل فرایند آماری……………. 19

2-11- جمع­بندی…………………………………. 22

فصل سوم: طراحی سیستم خبره جهت استفاده در کنترل فرایند آماری

3-1- مقدمه……………………………………. 23

3-2- سیستم های خبره……………………………. 23

3-3- تعیین پروژه جهت طراحی سیستم خبره……………. 27

3-3-1- انتخاب الگوی مناسب…………………….. 27

3-3-2- عواید سیستم…………………………… 28

3-3-3- ابزار­های مورد نیاز برای طراحی…………… 29

3-3-4- هزینه………………………………… 29

3-3-5- مراحل ایجاد یک سیستم خبره………………. 30

3-3-6- تحویل سیستم…………………………… 31

3-3-7- نگهداری و تکامل سیستم………………….. 31

3-4- طراحی سیستم خبره………………………….. 31

3-4-1- طراحی پایگاه دانش……………………… 31

3-4-2- طراحی موتور استنتاج……………………. 35

3-5- ارائه مدلی برای یک سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری..38

3-5-1- واحد اندازه ­گیری پارامتر­های کنترلی……….. 40

3-5-2- تعیین ورودی­ ها و خروجی­های سیستم………….. 40

3-5-3- نحوه دستیابی به قوانین و چگونگی کسب دانش برای ایجاد پایگاه دانش….41

3-5-4- چگونگی نمایش دانش در سیستم خبره مورد نظر…. 42

3-5-5- چگونگی روش استنتاج در سیستم خبره مورد نظر… 43

3-5-6- چگونگی اعتبارسنجی سیستم ایجاد شده……….. 44

3-5-7- نحوه به روز­آوری دانش سیستم خبره…………. 44

3-6- جمع­بندی………………………………….. 44

فصل چهارم: پیاده­ سازی کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری آن در کاشی مرجان

4-1- مقدمه……………………………………. 45

4-2- فرایند تولید کاشی…………………………. 45

4-3- وضعیت کنترل کیفیت در کاشی مرجان…………….. 46

4-4- پیاده­سازی کنترل فرایند آماری در شرکت کاشی مرجان…47

4-3-1- تعیین پارامتر­های کنترلی………………… 47

 

 

4-3-2- تعیین پریودهای اندازه ­گیری………………. 48

4-3-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترهای کنترلی…51

4-3-4- تعیین اقدامات اصلاحی و دستورالعمل­های مورد نیاز….51

4-3-5- تعیین سیاست­ها و استراتژی­ های ارتقاء کیفیت…. 51

4-3-6- آموزش………………………………… 52

4-3-7- تجزیه و تحلیل…………………………. 52

4-4- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری در کاشی مرجان…..52

4-4-1- تعیین ورودی­ های و خروجی­های سیستم…………. 53

4-4-2- طراحی پایگاه دانش……………………… 62

4-4-3- طراحی موتور استنتاج……………………. 63

4-4-4- استفاده از نر­م­افزار جهت ایجاد سیستم خبره…. 63

4-4-5- اعتبارسنجی سیستم با بهره گرفتن از داده ­های قبلی. 67

4-5- نتایج حاصل از کار با سیستم خبره طراحی شده……. 68

4-6- جمع­بندی………………………………….. 71

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه ­گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه……………………………………. 72

5-2- خلاصه و جمع­بندی……………………………. 72

5-2-1- پیاده­سازی سیستم کنترل فرایند آماری………. 72

5-2-2- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری    72

5-2-3- پیاده­سازی سیستم کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره مربوط به آن….74

5-3- پیشنهادات………………………………… 74

فهرست منابع…………………………………… 76

چکیده:

چالش فرا روی اکثر مؤسسات تولیدی و خدماتی هنگام مواجه شدن با کاهش کیفیت کالا و خدمات آن مؤسسات، یافتن علل کاهش کیفیت و خدمات این سازمان‌ها است. در صورتی که تعداد کنترل­ها در طول فرایند تولید و یا ارائه خدمت زیاد باشد و تاثیر پذیری این پارامتر­های کنترلی بر روی هم بالا باشد تشخیص عامل بروز عیب یا خطا بسیار مشکل است. در این تحقیق، با مدل­سازی و طراحی یک سیستم خبره به استقرار سیستم کنترل کیفیت آماری در واحد­های صنعتی کمک خواهد شد و به سادگی می­توان یک سیستم پشتیبانی از تصمیم برای شناسایی علل به وجود آورنده عیوب محصول، ایجاد نمود. با بهره گرفتن از علم فازی، وجود عدم قطعیت نیز مد نظر قرار گرفته است. این سیستم برای شرکت کاشی مرجان نیز جهت استفاده در کنترل آماری فرایند خود، طراحی شده است و نتایج اجرا بررسی شده است.

فصل اول: مقدمه

1-1- مروری بر کاربرد سیستم­های خبره

در سال­های اخیر تحقیقات هوش مصنوعی، برای پدیدآوری نرم افزارهایی که بتوانند فکر کنند، آغاز گردیده است و در این میان انسان در جستجوی سیستم­هایی مشابه انسان­های کارشناس می­باشد. لذا به عنوان شاخه­ای از رشته وسیع هوش مصنوعی، تصور سیستم خبره، تصور برنامه کامپیوتری بود که توانایی جایگزینی با فرد خبره در رشته علمی یا عملی خاصی، مثلاً در کنترل فرایندها در کار تصمیم­گیری، را داشته باشد و توضیحاتی را برای افراد خبره یا غیرخبره ارائه دهد.

کاربردهای پیچیده یا غیرکلاسیک در سیستم­های خبره مطرح می­باشند و شامل کاربردهایی هستند که دربردارنده فعالیت­ها در دامنه های غیرکلاسیک می­باشند. دامنه های غیرکلاسیک، دامنه­های پویا و جدیدتری هستند که دو مبحث کاملاً متمایز “کنـترل فرایند” و “امور مـالی” به این دامنه­ها تعلق دارند[1]. به هرحـال از دید فنی در مقـابل دامنه­های کلاسیک، این دامنه­ها آن­هایی هستند که هنگام تداوم استدلال، هدف استدلال ممکن است تغییر یابد، یا امکان دارد پاسخ در محدوده زمانی معینی مورد نیاز باشد، و توصیف کامل این سیستم­ها یا در دسترس نبوده (به ویژه در امور مالی) و یاناقص وبسیار پیچیده باشد.

اولین سیستم­های خبره در دهه 1970 توسعه یافتند. از نخستین سیستم‌های خبره می‌توان به DENDERAL اشاره کرد که در سال 1965 توسط پژوهشگران هوش مصنوعی در دانشگاه استنفورد ساخته شد[2].

DENDERAL می‌توانست با بررسی آرایش و اطلاعات مربوط به یک ماده، ساختار مولکولی آن را شبیه‌سازی کند. کارکرد این نرم‌افزار چنان خوب بود که می‌توانست با یک متخصص رقابت کند. از دیگر سیستم‌های خبره مشهور می‌توان به MYCIN اشاره کرد که در سال 1972 در استنفورد طراحی شد. MYCIN برنامه‌ای بود که کار آن تشخیص عفونت‌های خونی با بررسی اطلاعات به دست آمده از شرایط جسمی بیمار و نیز نتیجه آزمایش‌های او بود.

PROSPECTOR  یک متخصص در امر زمین­ شناسی است که احتمال وجود رسوبات معدنی در یک ناحیه بخصوص را پیش ­بینی می­ کند. این سیستم در سال 1987 توسط «ریچارد دودا» و «پیتر هارد» و «رنه ربو» ساخته شد.

در اوایل دهه 80 سیستم­های متخصص به بازار عرضه شد که می­توانستند مشورت­های مالیاتی، توصیه­های بیمه­ای و یا قانونی را به استفاده­کنندگان خود ارائه دهند.

 سیستم­های خبره­ی اندکی نیز برای استفاده در سیستم­های کیفیتی ایجاد شده ­اند. از این میان می­توان به مواردی اشاره نمود. یک سیستم کنترل کیفیت مبتنی بر دانش که می­توانست روش اجرایی بازرسی­ها و نیز چارت­های کنترلی مورد نیاز برای متغیر­های کمی و کیفی را مشخص کند در سال 1988 توسط حُسنی [3] توسعه یافت که یکی از اولین سیستم­های خبره در زمینه کنترل کیفیت است. البته این سیستم تنها قادر به انتخاب چارت کنترلی مناسب و نیز تشخیص تحت کنترل بودن یا خارج از کنترل بودن فرایند بود. در سال 1989 نیز سیستم خبره­ای جهت تخصیص فرایند تضمین کیفیت در زمینه مواد اولیه توسط کراوفرد و ایادا [4] ایجاد شد که وظیفه اصلی آن کنترل مواد ورودی به صنایع تولیدی بود. تعداد زیادی سیستم­ خبره نیز  طراحی شدند که کار اصلی آن­ها انتخاب کنترل چارت مناسب برای هر پارامتر بود که از آن جمله می­توان به سیستم خبره طراحی شده توسط الکساندر و جاناتان [5] اشاره کرد.

البته سیستم­های خبره­ای نیز جهت استفاده در کنترل کیفیت آماری طراحی شده ­اند که از میان آن­ها می­توان به سیستم خبره­ای که توسط جیمز، اوانز و لیندسی [6] در سال 1988 طراحی شد اشاره نمود. این سیستم نه تنها می­توانست چارت کنترلی مناسب را انتخاب کند، بلکه قادر بود تفسیر­های مورد نیاز بر روی هر نمودار را نیز به کاربر خود ارائه کند. سیستم­های خبره­ای نیز برای ارزیابی سطح کیفیت تولید در سال های 1990 به بعد توسعه یافتند که اکثر آن­ها با شاخص های کیفیتی نظیر قابلیت فرایند کار می­کردند که از جمله آن ها می­توان به سیستم خبره طراحی شده توسط برینک و ماهالینگام [7] اشاره کرد. سیستم خبره­ای نیز در سال 1989 به همت دانشمندان آلمانی از جمله فیفر [8] برای شناسایی عیوب در طول خط تولید طراحی شد. این سیستم قادر بود عیوب مربوط به محصول را با بهره گرفتن از داده ­های جمع آوری شده از بازرسی­ها شناسایی کند.

در سال­های اخیر نیز تحقیقات اندکی بر روی این زمینه صورت گرفته است که بیشتر آن­ها به سمت استفاده از سیستم­های کنترل کیفیت اتوماتیک و سریع پیش رفته­اند. از این میان می­توان به  ایجاد یک سیستم خبره بازرسی تصویری اتوماتیک در سال 2008 توسط لیو و چن [9] اشاره کرد که برای بازرسی تصویری اتوماتیک و استفاده از چارت­های کنترل آماری فرایندچند متغیره مورد استفاده قرار می­گیرد. در سال 1999 نیز گوه، تانوک و اُبرایان [10] یک ابزار هوشمند برای کنترل آماری فرایند به­روز و اقتصادی ارائه کردند. در سال 1996 سایا و وان [11]  یک سیستم کنترل خبره در زمان واقعی را طراحی نموده ­اند که هدف آن کنترل چند سطحی و به لحظه بود.

در چندین مقاله نیز به طراحی سیستم خبره جهت کنترل پارامترهای کنترلی در خطوط تولید خاص اشاره شده است. بناستره، اُرس و پریس [12] در سال 2004 یک سیستم خبره جهت کنترل یک پارامتر کنترلی و تعیین اقدامات اصلاحی مورد نیاز بر روی آن در صنایع تولید روغن زیتون، طراحی نمودند. پائولو و پوگ­جانر [13] در سال 1999 سیستم خبره­ای طراحی نمودند که وظیفه آن کنترل جذب سطحی ماشین­های خنک کننده با بهره گرفتن از شبکه­ های عصبی و سیستم­های خبره بود. داویدسون [14] هم در سال 1994 در مقاله خود به استفاده از سیستم خبره در صنایع غذایی  اشاره کرده است.

چن، لی و زاین [15] در سال 2007 سیستم خبره­ای را بر اساس کنترل ماتریسی پویای تطبیقی[1] برای کنترل مدار­های بالمیل در صنایع طراحی نمودند که از آن می­توان در صنعت کاشی و سرامیک نیز بهره جست. لی [16] نیز در سال 2005 در پایان نامه خود سیستم خبره­ای را طراحی نموده است که به تشخیص عیوب سطح کاشی­های براق به صورت اتوماتیک کمک می­ کند.

2-1- اهمیت موضوع، هدف از انجام تحقیق و روش انجام تحقیق

تحولات شتابان اخیر در بازار­های رقابتی باعث توجه بیش از پیش به مبانی و نگرش مدیریت کیفیت در سازمان­های تولیدی و خدماتی شده است و به تبع آن استفاده گسترده­تری از ابزار­های مدیریت کیفیت در اداره این سازمان­ها به عمل می­آید.

کنترل آماری فرایند یکی از بهترین ابزار­های مدیریت کیفیت جامع است که عموماً برای مینیمم کردن واریانس هر فرایند به کار گرفته می­ شود. کنترل آماری فراینددو کارکرد عمده دارد که عبارتند از:

1- کنترل فرایند­ها و تشخیص انحرافات فرایند­ها

2- انجام اقدام اصلاحی

با توجه به پیشرفت صنایع در دهه­های اخیر و ایجاد محیط­های تولیدی بزرگ با فرایند­های طولانی، پیچیده و حساس، نیاز به استفاده از یک سیستم کنترل آماری فرایندبیش از پیش لزوم پیدا کرده است. اما به علت وجود پارامتر­های کنترلی زیاد و تغییرات مداوم آن­ها، صنایع تولیدی شدیداً به یک سیستم کنترل کیفیت اتوماتیک نیازمندند. تحقیقات زیادی بر روی این زمینه صورت گرفته است اما همگی آن­ها تمرکز خود را بر روی کنترل فرایند گذاشته­اند و به فعالیت دیگر یعنی انجام اقدام اصلاحی توجه خاصی ننموده ­اند. به دلیل زیاد بودن تعداد پارامتر­های کنترلی، کنترل آن­ها به صورت یکپارچه نیز بسیار مشکل خواهد بود و لذا تعیین وضعیت محصول نهایی قبل از تولید بسیار مشکل است.

یکی دیگر از مشکلات صنایع تولیدی عدم اطلاع از وضعیت تولید محصولات جدید می­باشد. در این صنایع معمولاً برای تعیین پارامترهای کنترلی هر فرایند از روش آزمون و خطا استفاده می­ کنند و به همین دلیل میزان محصولات خراب در ابتدای تولید بسیار زیاد است و به مرور و با تنظیم شدن کلیه پارامترهای کنترلی کاهش می­یابد.

با بهره گرفتن از روشی که در این تحقیق بیان شده است می­توان کلیه پارامتر­های کنترلی در طول خط تولید را به صورت یکپارچه کنترل نمود و در ضمن امکان تعیین پارامترهای کنترلی محصول نهایی نیز امکان پذیر خواهد بود.

با بهره گرفتن از سیستم­های خبره و تعیین حالات مختلف هر پارامتر به مرور زمان و یافتن روابط مابین پارامتر­ها از طریق روش­های آماری و تعیین قوانین حاکم بر آن­ها می­توان یک سیستم هوشمند ایجاد نمود به طوری که ورودی­ های سیستم وضعیت فعلی هر پارامتر از هر فرایند خواهد بود و خروجی این سیستم وضعیت کنترل هر فرایند (تحت کنترل یا خارج شدن از کنترل) و نیز پارامتر­های کنترلی محصول نهایی خواهد بود.

 با بهره گرفتن از این سیستم خبره می­توان اقدامات اصلاحی پیشنهادی را ابتدا شبیه­سازی نمود و پس از اثبات کارایی آن، سریعاً اقدام اصلاحی مناسب را اعلام نمود. این شبیه­سازی در تنظیم اولیه پارامتر­های کنترلی نیز می ­تواند به کار

فصل اول: مقدمه

1-1    پیش‌گفتار………………………………………………………… 2

1-2    طرح مسئله، ضرورت و هدف تحقیق………………………….. 3

1-3    پرسش‌های تحقیق……………………………………………… 6

1-4    كاربرد نتایج تحقیق………………………………………………. 6

1-5    ساختار تحقیق…………………………………………………… 6

فصل دوم: مرور ادبیات

2-1    مقدمه…………………………………………………………… 8

2-2    رویكردهای مبتنی بر مقایسه……………………………….. 8

2-2-1     مقایسه از طریق تحلیل نظرات كاربران…………………. 9

2-2-2     مقایسه از طریق مدل‌های ریاضی……………………….11

2-2-3     مقایسه از طریق تحلیل ساختار و مراحل روش‌ها …….12

2-3    رویكردهای مبتنی بر انتخاب……………………………….. 13

2-3-1     انتخاب به کمک نمودار درختی…………………………. 13

2-3-2     انتخاب به کمک یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره……. 16

2-3-3     انتخاب به کمک سیستم خبره…………………………. 17

2-4    جمع‌بندی…………………………………………………….. 21

فصل سوم: مفاهیم و روش‌ها

3-1    مقدمه………………………………………………………… 23

3-2    معرفی مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره……………………. 23

3-2-1     تصمیم‌گیری چندمشخصه‌ای……………………………. 24

3-2-2     فرایند تصمیم‌گیری چندمشخصه‌ای……………………. 25

3-3    طبقه‌بندی روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره……………. 26

3-3-1     طبقه‌بندی‌های کلان……………………………………… 26

3-3-2     طبقه‌بندی‌های تفصیلی…………………………………. 27

3-4    انتخاب روش‌های مورد استفاده در سیستم خبره……….. 30

3-5    معرفی روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره…………………. 32

3-5-1     جمع وزنی ساده………………………………………….. 32

3-5-2     ضرب وزنی………………………………………………… 33

3-5-3     فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی……………………………. 34

3-5-4     فرایند تحلیل شبکه……………………………………….. 36

3-5-5     TOPSIS ……………………………………………………

3-5-6     تخصیص خطی……………………………………………. 38

3-5-7     ELECTRE …………………………………………………..

3-5-8     PROMETHEE………………………………………………

3-6    معرفی سیستم خبره……………………………………… 51

3-6-1     مفهوم سیستم خبره …………………………………..51

3-6-2     ویژگی‌های یک سیستم خبره……………………….. 52

3-6-3     اجزای یک سیستم خبره ………………………………53

3-6-4     روش‌های نمایش دانش………………………………. 54

3-6-5     زنجیره‌های استنتاج…………………………………… 55

3-6-6     روش‌های استنتاج……………………………………… 55

3-7    جمع‌بندی…………………………………………………… 57

فصل چهارم: طراحی سیستم خبره انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره

4-1    مقدمه………………………………………………………. 58

4-2    تعیین نیازمندی‌های یک رویكرد انتخاب روش MCDM……

4-2-1     نیازمندی‌های عمومی………………………………….. 60

4-2-2     نیازمندی‌های مربوط به معیارهای انتخاب روش……… 61

4-2-3     نیازمندی‌های ارتباط با کاربر…………………………….. 64

4-2-4     نیازمندی‌های مربوط به فرایند انتخاب………………….. 65

4-2-5     نیازمندی‌های مربوط به خروجی‌ها ………………………65

4-3    طراحی ساختار وظیفه سیستم خبره جهت انتخاب مناسب‌ترین روش MCDM

4-3-1     ساختار وظیفه کلان……………………………………… 66

4-3-2     ساختار وظیفه عمومی………………………………….. 66

4-4    اکتساب دانش……………………………………………….. 73

4-4-1     فرضیات روش‌ها…………………………………………. 74

4-4-2     ویژگی‌های عملکردی……………………………………. 80

4-4-3     داده‌های موردنیاز………………………………………… 86

4-4-4     تبادل موردنیاز با کاربر……………………………………. 87

 

 

4-4-5     حساسیت روش به تغییر مقادیر داده‌های ورودی……… 87

4-4-6     خروجی…………………………………………………….. 89

4-4-7     توانایی روش نسبت به ابعاد مسئله……………………. 90

4-4-8     آسانی استفاده…………………………………………… 92

4-4-9     برگشت رتبه……………………………………………….. 94

4-4-10   جمع‌بندی…………………………………………………… 96

4-5    طراحی سیستم استنتاج……………………………………. 98

4-5-1     ارزیابی روش‌ها در معیارهای الزامی…………………….. 98

4-5-2     ارزیابی روش‌ها در معیارهای غیرالزامی………………. 103

4-5-3     زیرسیستم پیشنهادات………………………………….. 108

4-5-4     حل یک مثال نمونه………………………………………. 109

4-6    جمع‌بندی……………………………………………………. 113

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1    مقدمه………………………………………………………….. 115

5-2    طراحی رویکرد انتخاب روش با نگاهی جامع………………. 116

5-3    پیشنهادات……………………………………………………… 118

مراجع ………………………………………………………………… 120

چکیده:

امروزه تصمیم‌گیری چندمعیاره(MCDM) یکی از شاخه‌های پرکاربرد علم تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. توجه تصمیم‌گیرندگان و محققین به این حوزه باعث شده است که روش‌های بسیار زیادی در چارچوب آن توسعه یابد. گستردگی روش‌های MCDM باعث سردرگمی تحلیل‌گران و تصمیم‌گیرندگان شده است. آن‌ ها نمی‌دانند که کدام روش تصمیم‌گیری برای مسئله موردنظرشان مناسب‌تر است. این امر موجبات تردید را در تصمیم‌گیرندگان جهت استفاده از روش‌های MCDM فراهم آورده است. از این‌رو طراحی رویکردهایی به منظور پیشنهاد مناسب‌ترین روش MCDM به تصمیم‌گیرندگان، متناسب با شرائط مسئله تصمیم‌گیری، بسیار حائز اهمیت است. بدین منظور در این تحقیق یک سیستم خبره جهت پیشنهاد مناسب‌ترین روش به تصمیم‌گیرندگان طراحی گردیده است.  فرایند  طراحی این سیستم شامل چهار مرحله است: 1-تعیین نیازمندی‌های سیستم، 2-طراحی ساختار وظیفه‌ای سیستم، 3- اکتساب دانش، و 4- طراحی سیستم استنتاج. بدین منظور ابتدا نیازمندی‌های اساسی یک سیستم خبره شناسایی گردیده و سپس بر این اساس، ساختار وظیفه‌ای یا عملکردی این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده است که تامین‌کننده نیازمندی‌های مشخص شده باشد. در ادامه، 11 روش پرکاربرد از حوزه تصمیم‌گیری چندمشخصه‌ای(MADM) انتخاب شده و دانش موردنیاز از این روش‌ها،  بر اساس معیارهای مشخص شده در نیازمندی‌های سیستم، از ادبیات موضوع جمع‌ آوری و مستند گردیده است. این امر موجب می‌شود که دانش موجود در سیستم،  قابل دفاع و همچنین قابل ارجاع باشد. پس از اکتساب دانش از ادبیات موضوع، سیستم استنتاج دانش به‌گونه‌ای طراحی گردیده است که سیستم خبره از طریق آن بتواند سوالاتی را از کاربر یا تصمیم‌گیرنده پیرامون شرایط مسئله تصمیم‌گیری پرسیده و بر اساس پاسخ‌های دریافتی مناسب‌ترین روش را برای مسئله موردنظر وی، پیشنهاد نماید. اصلی‌ترین تفاوت سیستم خبره طراحی شده در این تحقیق با سیستم‌های خبره مشابه پیشین، جامعیت فرایند توسعه آن می‌باشد. همچنین دانش موجود در این سیستم به صورت مستند از ادبیات موضوع جمع‌ آوری گردیده است و تنها مختص به دانش ضمنی یک فرد خبره نیست.

فصل اول: مقدمه

1-1- پیشگفتار

تصمیم‌گیری چندمعیاره یا به اختصار MCDM، یکی از شاخه‌های علم تصمیم‌گیری است که امروزه کاربرد بسیار وسیعی پیدا کرده است. انجمن بین المللی تصمیم‌گیری چندمعیاره، MCDM را این‌گونه تعریف می‌کند[[i]]:

” مطالعه روش‌ها و رویه‌هایی که از طریق آن می‌توان معیارهای متضاد چندگانه را در فرایند برنامه‌ریزی مدیریت دخیل نمود.”

حوزه مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره بسیار گسترده است، به گونه‌ای که از مسائل زندگی شخصی مانند خرید خودرو یا انتخاب شغل گرفته تا مسائل سازمانی همانند انتخاب استراتژی تا مسائل کلان کشوری همانند سرمایه‌گذاری‌های صنعتی، می‌تواند در این حوزه مورد بررسی قرار گیرد. در تمامی موارد فوق می‌توان گزینه‌های مختلفی را فرض نمود که می‌بایست آن‌ ها را بر اساس مجموعه‌ای از معیارهای مشخص ارزیابی کرده، در نهایت یک یا چند مورد از آن‌ ها را انتخاب نمود.

مسایل MCDM در همه زمان‌ها بصورت گسترده وجود داشته است، اما ایجاد یک زمینه جدید در این خصوص نسبتاً عمر کوتاهی داشته و به سه یا چهار دهه اخیر باز می‌گردد.

توسعه و ایجاد این زمینه جدید به میزان زیادی به پیشرفت بدست آمده در فناوری کامپیوتر پیوند خورده است. از یک سو، توسعه این فناوری در سال‌های اخیر تجزیه و تحلیل سیستماتیک مسایلMCDM  را ممکن کرده است. از سوی دیگر، بکارگیری کامپیوتر و فناوری اطلاعات موجب تولید حجم زیادی از اطلاعات شده است که نیاز به پردازش چنین حجم زیادی از اطلاعات، بدون بکارگیری روش‌هایی همچون روش‌های MCDM تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد[[ii]].

2-1- طرح مسئله، ضرورت و هدف تحقیق

تصمیم‌گیری چندمعیاره، امروزه به عنوان یکی از شاخه‌های پر طرفدار علم تصمیم‌گیری به حساب می‌آید. بِراگ و همکاران[[i]] مطالعه‌ای گسترده پیرامون مقالات منتشرشده در پایگاه مجلات علمی ISI در حوزه MCDM انجام داده‌اند که نتایج آن در قالب مقاله‌ای در نوزدهمین کنفرانس بین المللی تصمیم‌گیری چندمعیاره ارائه گردید. در این مطالعه تعداد مقالاتی که در حوزه MCDM در سال‌های مختلف در پایگاهISI منتشر گردیده، به صورت شکل ‏1‑1 نمایش داده شده است.

همان‌گونه که در این شکل مشاهده می‌شود تعداد مقالات منتشر شده در حوزه MCDM در ده سال اخیر رشد چشمگیری داشته است که این امر بیانگر استقبال فزاینده محققین از این حوزه می‌باشد.

یکی از مهمترین دلایل روآوری گسترده محققین به این حوزه را می‌توان پیچیده‌تر شدن مسائل تصمیم‌گیری از یک سو و عدم پاسخگویی مناسب سایر روش‌های تصمیم‌گیری از سوی دیگر دانست. وجود معیارهای متعدد تصمیم‌گیری از جمله مهمترین پیچیدگی‌های مسائل واقعی تصمیم‌گیری است و روش‌های MCDM نیز دقیقاً بر اساس همین نیاز توسعه یافته‌اند.

جذابیت مسائلMCDM  موجب شده است که روش‌های متعددی در این حوزه ابداع گردد. رُمان و همکاران[[i]] در بررسی خود تعداد روش‌های موجود در حوزه MCDM را بالغ بر 70 روش برآورد نموده‌اند. این در حالی است که این بررسی در سال 2004 انجام گرفته و با توجه به اقبال فزاینده محققین به این حوزه، این روش‌ها به سرعت در حال افزایش است. همچنین باید در نظر گرفت که تعداد مورد اشاره در این بررسی صرف‌نظر از نسخه‌های متعددی است که برای برخی از این روش‌ها ارائه گردیده است.

تعدد روش‌های موجود به‌جای این‌که تسهیل‌کننده امر انتخاب روش باشد، فرایند انتخاب روش را برای تصمیم‌گیرندگان مشکل کرده است. این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که تصمیم‌گیرندگان با لیست بلندی از روش‌های مختلف MCDM روبرو هستند که لزوماً این روش‌ها جواب‌های یکسانی نخواهند داد. متفاوت بودن نتایج این روش‌ها تصمیم‌گیرندگان را با تردید مواجه کرده است، چرا که قابل اطمینان بودن نتایج،که مهمترین ویژگی یک روش تصمیم‌گیری است، با ابهام همراه خواهد بود. واضح است که اگر تصمیم‌گیرنده‌ای از صحت نتایج حاصل از یک روش اطمینان کافی نداشته باشد، در عمل نیز یا از این نتایج استفاده نخواهد نمود و یا در استفاده از آن ریسک دستیابی به جواب‌های نامناسب را خواهد پذیرفت.

فراتر از مشکل فوق، مشکل زیر سوال رفتن حوزه MCDM می‌باشد. چراکه اگر روش‌های موجود در حوزه MCDM قابل اعتماد نباشند، پس کل این مجموعه با مشکل عدم اطمینان مواجه خواهد شد. این عدم اطمینان موجب می‌گردد که تصمیم‌گیرندگان واقعی جهت حل مسائل خود کمتر به این حوزه رجوع کنند. در منابع [[ii]،[iii]] مهمترین دلیل تردید تصمیم‌گیرندگان- به ویژه تصمیم‌گیرندگانی که در این حوزه متخصص نیستند- در استفاده از روش‌های این حوزه، همین عدم اطمینان ذکر شده است. از این رو جلب اعتماد تصمیم‌گیرندگان به صحت نتایج روش‌های MCDM امری کاملاً ضروری است و لازم است برای آن چاره اندیشی شود.

به منظور برطرف کردن عدم اطمینان تصمیم‌گیرندگان در استفاده از روش‌های MCDM، سه راهکار کلی را می‌توان متصور شد:

– راهکار اول: ابداع یا انتخاب روشی جامع جهت حل تمامی مسائل چندمعیاره.

– راهکار دوم: طراحی یک روش چندمعیاره با توجه به نوع مسئله تصمیم‌گیری.

– راهکار سوم: انتخاب یک روش چندمعیاره از بین روش‌های موجود با توجه به شرایط مسئله تصمیم‌گیری.

به دلیل تنوع مسائل تصمیم‌گیری و با توجه به این که هر مسئله تصمیم‌گیری، ویژگی‌ها و مفروضات خاص خود را دارد، ابداع یا انتخاب یک روش که بتواند تمام این فرضیات و ویژگی‌ها را پوشش دهد، عملاً غیرممکن است. حتی در صورت امکان‌پذیر بودن این کار، روشی بسیار پیچیده پدیدار خواهد شد که استفاده کنندگان از آن را با مشکل مواجه می‌سازد. وجود روش‌های متعدد و مختلف در حوزه MCDM بیانگر آن است که یک روش خاص نمی‌تواند پاسخگوی تمام مسائل تصمیم‌گیری باشد. از این رو راهکار اول عملاً امکان پذیر نیست.

در خصوص راهکار دوم باید گفت که توسعه یک روش جدید متناسب با شرایط مسئله تصمیم‌گیری، اولاً بسیار سخت و پیچیده است؛ ثانیاً نیاز به یک زمان نسبتاً طولانی دارد؛ و ثالثاً مستلزم صرف هزینه‌های سنگین می‌باشد. این شرایط شاید تنها برای آن دسته از تصمیم‌گیری‌های کلان و حساسی توجیه‌پذیر باشد که ممکن است عدم تصمیم‌گیری درست ضررهای فراوانی را به همراه داشته باشد. لذا راهکار دوم نیز در اغلب مواقع غیر منطقی است.

هر روش MCDM دارای فرضیات و ویژگی‌هایی مختص به خود است. چرا که یک فرد طراح بر اساس مجموعه‌ای از فرضیات، یک روش را ابداع می‌کند. لذا اگر بتوان با تحلیل و ارزیابی هر روش به فرضیات و ویژگی‌های آن پی برد، به راحتی می‌توان گفت که این روش برای تمامی مسائلی که متناسب با این فرضیات و ویژگی‌ها باشد، قابل استفاده است. به عبارت دیگر اگر فرد تصمیم‌گیرنده[1](DM) فرضیات و ویژگی‌های یک روش را بپذیرد، و آن را با شرایط مسئله خود مطابق ببیند، می‌تواند از صحت نتایج آن نیز اطمینان حاصل نماید. از آنجا که دستیابی به فرضیات و ویژگی‌های روش‌های MCDM  با بهره گرفتن از تکنیک‌های مختلفی امکان پذیر است، لذا راهکار سوم منطقی به نظر می‌رسد. ضمناً این راهکار به مراتب ساده‌تر از دو راهکار قبلی است.

از این‌رو هدف تحقیق حاضر، با درنظرگرفتن راهکار سوم به عنوان یک راهکار منطقی، دستیابی به رویکردی مناسب جهت تسهیل فرایند انتخاب روش می‌باشد.

3-1- پرسش های تحقیق

تحقیق حاضر در راستای دستیابی به رویکردی مناسب جهت تسهیل فرایند انتخاب روش، به دنبال پاسخگویی به پرسش‌های زیر است:

1- چه رویکردهایی تاکنون جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره اتخاذ گردیده است؟ نقاط قوت و ضعف هر یک از این رویکردها چیست؟

2- یک رویکرد مناسب جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره چه نیازمندی‌هایی را می‌بایست برآورده سازد؟

3- آیا استفاده از یک سیستم خبره می‌تواند رویکردی مناسب جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره باشد؟ در این صورت این سیستم چه ساختاری باید داشته باشد؟

4- یک تصمیم‌گیرنده چگونه می‌تواند با سیستم ارتباط برقرار کرده و سیستم بر چه اساسی مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره را به او معرفی خواهد کرد؟

4-1- کاربرد نتایج تحقیق

بسیاری از مسائلی که تصمیم‌گیرندگان در محیط‌های مختلف با آن مواجه هستند، در حوزه مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره قرار می‌گیرد و استفاده از یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره مستلزم جلب اعتماد تصمیم‌گیرنده از صحت و اعتبار نتایج حاصل از آن می‌باشد. از این رو تهیه یک سیستم قابل اعتماد جهت کمک به تصمیم‌گیرنده در انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره موجب خواهد شد که تصمیم‌گیرندگان در موضوعات مختلف از این سیستم جهت دستیابی به نتایج مطمئن استفاده نمایند.

5-1- ساختار تحقیق

ساختار این تحقیق از پنج فصل تشکیل گردیده است. در فصل دوم فعالیت‌های انجام شده در زمینه مقایسه و انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره مرور می‌گردد. در فصل سوم مفاهیم اساسی تصمیم‌گیری چندمعیاره و همچنین سیستم‌های خبره معرفی می‌گردد. همچنین در این فصل روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره‌ای که در سیستم خبره موردنظر، روش پیشنهادی از بین آن‌ ها پیشنهاد داده خواهد شد، انتخاب گردیده و به اختصار معرفی خواهند شد. فصل چهارم بخش اصلی این تحقیق را تشکیل می‌دهد. در این فصل یک سیستم خبره جهت انتخاب مناسب‌ترین روش تصمیم‌گیری چندمعیاره با توجه به ویژگی‌های مسئله تصمیم‌گیری ارائه می‌شود. در فصل آخر نیز برخی نتایج بدست آمده از این تحقیق به اختصار بررسی شده و پیشنهاداتی جهت توسعه فعالیت‌های این تحقیق ارائه می‌گردد.

[1] – Decision Maker

[[i]]  Roman, F., Rolander, N., Fernandez, G. M., Bras, B., Allen, J., Mistree, F.,Chastang, P., Depince, P. and Bennis, F., “Selection without Reflection Is a Risky Business…” , 10th AIAA/ISSMO Multidisciplinary Analysis and Optimization Conference, AIAA 2004-4429, 2004.

[[ii]]  Eom, H. B., “The Current State of Multiple Criteria Decision Support Systems”, Human Systems Management, Vol. 8, pp. 113-119, 1989.

[[iii]]  Eom, S. B. and Min, H., “The Changing Role of Multiple Criteria in Decision Support Systems”, Human Systems Management, Vol. 11, pp. 137-144, 1992.

[[i]]  Bragge, J. , Korhonen, P. , Wallenius, J. and Wallenius, H., “ Bibliometric analysis of multiple criteria decision making/multiattribute utility theory”, 19th International Conference on MCDM,