عنوان                                                                                                          صفحه

چكیده:…………………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول: كلیات پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 1

1-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-2  بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………. 8

1- 3 اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………… 9

1-4 اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………… 12

1-4-1 هدف کلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

1-4-2 اهداف فرعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

1-5 پرسشهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………. 13

6-1 فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………. 14

1-7 تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم پژوهش:…………………………………………………………………………. 14

فصل دوم: پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………… 17

2-1 مبانی نظری………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-2 کتاب و کتابخوانی از منظر قرآن………………………………………………………………………………………. 20

2-2-1 معانی اصطلاحی کتاب از دیدگاه قرآن………………………………………………………………………………………………………. 20

2-2-2 اهمیت کتاب و کتابخوانی از دیدگاه قرآن………………………………………………………………………………………………….. 21

2-3 اهمیت کتاب و کتابخوانی دررشد جوامع……………………………………………………………………………. 23

2-4 تعریف رسانه……………………………………………………………………………………………………………. 24

2-5  ویژگی رسانه ها………………………………………………………………………………………………………… 24

2-6 نقش رسانه ها در آموزش……………………………………………………………………………………………… 25

2-7 انواع تبلیغات رسانه ای………………………………………………………………………………………………… 25

2-8 ارتباط جمعی…………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-8-1 تعریف وسایل ارتباط جمعی…………………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-8-2 وسایل ارتباط جمعی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

3-8-2 اهمیت وسایل ارتباط جمعی…………………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-9 رادیو……………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-10 هویت رادیو……………………………………………………………………………………………………………. 29

2-11 ویژگی های رادیو……………………………………………………………………………………………………… 32

2-11-1 شاخصترین ویژگی رادیو……………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-11-2 تخیل آمیز بودن رادیو……………………………………………………………………………………………………………………………. 32

2-11-3 همراه بودن رادیو………………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-11-4 عدم تداوم پیام در رادیو…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

2-11-5 انعطاف پذیری رادیو……………………………………………………………………………………………………………………………… 34

2-11-6 شخصی بودن رادیو……………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-11-7 وابستگی رادیو به زبان…………………………………………………………………………………………………………………………… 35

2-11-8 رادیو و ارسال پیام های فرعی………………………………………………………………………………………………………………… 35

2-12 قابلیت های رسانه ای رادیو………………………………………………………………………………………….. 35

2-12-1 سرعت:………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-12-2 دسترسی:……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-12-3 غلبه بر زمان و مکان:……………………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-12-4 بهره گیری آسان:…………………………………………………………………………………………………………………………………… 36

2-12-5 ارزانی:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 36

2-12-6 صدا:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-12-7 سکوت:………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-12-8 موسیقی:………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-12-9 کلمه ها:……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 38

2-13 انواع برنامههای رادیویی………………………………………………………………………………………………. 38

2-13-2 برنامه‌های زنده:…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

2-13-3 برنامه‌های تولیدی:…………………………………………………………………………………………………………………………………. 39

2-14 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………… 40

 

2-15 مروری بر مطالعات پیشین……………………………………………………………………………………………. 41

2-15-1 پژوهشهای انجام شده در داخل کشور…………………………………………………………………………………………………….. 42

2-15-2 پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور…………………………………………………………………………………………………. 44

2-15-3 جمع بندی پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… 45

فصل سوم: روش شناسی پژوهش……………………………………………………………………………………… 47

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 48

3-2 نوع و روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 48

3-3 جامعه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………… 50

3-4  ابزار و روش گردآوری پژوهشها……………………………………………………………………………………… 52

3-5  شیوه تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………….. 54

فصل چهارم:  تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………….. 55

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 56

4-2  مشخصات برنامهها…………………………………………………………………………………………………….. 56

4-3  وضعیت تولید پخش در هفته………………………………………………………………………………………….. 65

4-4 وضعیت تولید پخش در سال………………………………………………………………………………………….. 65

4-5  ساختار برنامه‌ها………………………………………………………………………………………………………… 66

4-6  روزهای پخش برنامه‌ها………………………………………………………………………………………………… 67

4-7 مدت پخش برنامه‌ها…………………………………………………………………………………………………….. 68

4-8   ساعت پخش برنامه‌ها…………………………………………………………………………………………………. 68

4-9 دسته‌بندی برنامهها از جهت گروه……………………………………………………………………………………… 69

4-10  بازنمایی كتاب و كتابخوانی در برنامههای رادیویی………………………………………………………………. 69

4-11 وضعیت برنامهها از جهت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی………………………………………………. 70

4-12 وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک نوع برنامه………………………………………….. 71

4-13  وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در هفته……………………………… 72

4-15  وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در سال…………………………….. 73

4-16 وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک ساختار برنامه……………………………………… 75

4-17 وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک روزهای پخش…………………………………….. 76

4-18  وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک مدت برنامه………………………………………. 77

4-19 وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک زمان پخش برنامه…………………………………. 78

4-20   وضعیت برنامه ها از جهت پرداختن به موضوع نقد كتاب………………………………………………………. 79

4-21  وضعیت برنامه ها از جهت پرداختن به موضوع معرفی كتاب……………………………………………………. 80

4-22  وضعیت برنامه ها از جهت پرداختن به موضوع قصه گویی……………………………………………………… 80

4-23  وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک جنسیت تولیدکنندگان برنامه…………………… 82

4-24 پاسخ به پرسشهای پژوهش…………………………………………………………………………………………… 83

4-25  آزمون فرضیه‌ها……………………………………………………………………………………………………….. 86

4-25-1  فرضیه اول: « بیش از 40% برنامه های رادیویی به مفاهیم کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی اشاره نشده است».             86

4-25-2  فرضیه دوم: «بین جنسیت سازندگان برنامه ها از جهت میزان پرداختن به موضوع کتاب و کتابخوانی تفاوت معنیداری وجود دارد»…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 87

فصل پنجم: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها…………………………………………………………………………. 88

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 89

5-2 تحلیل پرسشهای پژوهش………………………………………………………………………………………………. 89

5-3  نتایج حاصل از فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………….. 94

5-4. پیشنهادهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 95

5-4-1 پیشنهادهای بر آمده از پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………. 95

5-4-2 پیشنهاد هایی برای پژوهش های آینده……………………………………………………………………………………………………….. 96

پیوست 1……………………………………………………………………………………………………………………….. 97

پیوست 2……………………………………………………………………………………………………………………… 104

منابع فارسی :………………………………………………………………………………………………………………… 108

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

جدول 4-1: مشخصات برنامه‌های مورد بررسی از جهت نام، زمان و دسته‌بندی موضوعی…………………………. 56

جدول 4-2: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 برحسب وضعیت تولید پخش در هفته 65

جدول 4-3: توزیع فراوانی برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت تولید پخش در سال 65

جدول 4-4: توزیع فراوانی برنامه‌ها برحسب ساختار برنامهها…………………………………………………………… 66

جدول 4-5: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب روزهای پخش برنامه‌ها……. 67

جدول 4-6: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 برحسب مدت پخش برنامه‌ها………. 68

جدول 4-7: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 برحسب ساعت پخش برنامه‌ها…….. 68

جدول 4-8:توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب دسته‌بندی برنامه‌ها از جهت گروه            69

جدول 4-9: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب از جهت پرداختن به موضوع 70

جدول 4-10: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک نام برنامه………………………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-11: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در هفته………………………………………………………………………………….. 72

جدول 4-12: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در سال………………………………………………………………………………….. 73

جدول 4-13: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک ساختار برنامه…………………………………………………………………………………………. 75

جدول 4-14: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک روزهای پخش………………………………………………………………………………………… 76

جدول 4-15: توزیع فراوانی برنامه‌های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک مدت برنامه……………………………………………………………………………………………. 77

جدول 4-16: توزیع فراوانی برنامه های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک زمان پخش برنامه…………………………………………………………………………………….. 78

جدول 4-17: توزیع فراوانی برنامه های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب از جهت پرداختن به موضوع نقد كتاب………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

جدول 4-18: توزیع فراوانی برنامه های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب از جهت پرداختن به موضوع معرفی كتاب………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

جدول 4-19: توزیع فراوانی برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب از جهت پرداختن به موضوع قصه گویی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

جدول 4-20: توزیع فراوانی برنامه های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک جنسیت تولیدکنندگان برنامه……………………………………………………………………….. 82

جدول 4-21. نتایج آزمون دوجمله ای برای فرضیه اول پژوهش……………………………………………………….. 86

جدول 4-22. نتایج آزمون تحلیل واریانس یکطرفه برای فرضیه دوم پژوهش…………………………………………. 87

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                                                       صفحه 

نمودار  4-1: وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در هفته……………………… 73

نمودار 4-2: وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک تولید پخش در سال………………………. 74

نمودار 4-3: وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک مدت برنامه………………………………… 78

نمودار 4-4:توزیع فراوانی برحسب وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک زمان پخش برنامه. 79

نمودار 4-5: وضعیت پرداختن به موضوع كتاب و كتابخوانی به تفكیک جنسیت تولیدکنندگان برنامه…………….. 82

 

چكیده:

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مفاهیم کتاب، کتاب­خوانی در برنامه ­هایی رادیویی شبکه فرهنگ صدای جمهوری اسلامی ایران در سال 1391 انجام شده است. این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه پژوهش شامل 74 (6875برنامه) عنوان برنامه رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391 بوده است. در ابتدا یک سیاهه وارسی از مفاهیم کتاب و کتاب­خوانی و مفاهیم مرتبط با آن تهیه شد و به تایید اساتید راهنما، مشاور و صاحبنظران حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی رسید. گردآوری داده ها با شنیدن محتوای برنامه­ها صورت گرفت و اطلاعات هر برنامه در کاربرگ های طراحی شده وارد گردید. داده ­های استخراج شده با بهره گرفتن از نرم افزار آماری اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت است.

یافته ها نشان داد از تعداد 74 عنوان (6875 برنامه) برنامه ­های رادیویی شبکه فرهنگ در سال 1391، در مجموع تکرار واژه های مرتبط با کتاب و کتاب­خوانی 716313 و جمع واژه‌ها نسبت به هر بار تولید 62857 بوده است. یافته ها همچنین نشان داد بیشترین میزان استفاده از واژه­ های مرتبط با كتاب و كتابخوانی مربوط به برنامه ­هایی با ساختار كلامی پیامی(22229 مرتبه)، مسابقه(17770 مرتبه)، روایی آوایی(15360 مرتبه) و پیامی(11547 مرتبه) بوده است و 7/29 درصد از برنامه ­های در گروه فرهنگ و دانش، 7/25 درصد در گروه مطالعات فرهنگی، 23 درصد در گروه فرهنگ و ادب، 5/9 درصد در گروه فرهنگ و هنر، 5.4 درصد در گروه فرهنگ و جامعه، 1/4درصد گروه فرهنگ و اندیشه، 4/1 درصد در گروه اداره كل نمایش، 4/1 درصد در گروه پخش  قرار داشتند. یافته ها نشان داد که در مجموع 17984 برنامه را زنان 7131 برنامه را مردان و 5105 برنامه به صورت مشترک تهیه شده است. آزمون فرضیه اول پژوهش مورد تایید قرار نگرفت و نشان داد در بیش از 40% از برنامه ­های رادیویی به مفاهیم کتاب، کتاب­خوانی و ترویج کتاب­خوانی اشاره شده است. بین جنسیت سازندگان برنامه­ها از جهت میزان پرداختن به موضوع کتاب و کتاب­خوانی تفاوت معنی­داری وجود نداشت.

کلیدواژه ­ها: کتاب، کتاب­خوانی، مطالعه، رادیو، شبکه فرهنگ، رسانه

 

فصل اول:

كلیات پژوهش

 

1-1 مقدمه

“و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شی ء و هدی و رحمة و بشری للمسلمین.” ) نحل/89(

واژه کتاب در قرآن کریم 230 بار به کار رفته است که 49 بار، مراد قرآن است و در مواردی هم تورات، انجیل، نامه عمل، لوح محفوظ و … منظور می باشد.

در روایات، از قرآن به عنوان “کتاب” و “الکتاب” فراوان یاد شده و ابعاد آموزشی و هدایتی و حق گستری آن بیان شده است. مشهورترین این روایات، حدیث شکوهمند “ثقلین” است.

کتاب میراثی ماندگار، پدیده­ای شکوهمند و با ارزش و عنصری رشد آفرین و روشنگر در پهنه زندگانی بشر است. پیشینه فرهنگی ما و شمار کتابها و کتابخانه ­ها در عصر شکوفایی تمدن اسلامی و اهتمام دانشمندان اسلامی و ایرانی در پدید آوردن آثار ارزشمند و جهانی، همه و همه ناظر بر اهمیت کتاب و کتابخوانی است. اما علیرغم سهم سترگی که از این دیدگاه در تاریخ و فرهنگ و تمدن جهان داریم، جامعه امروزین ما هنوز بر پدیده کتاب و کتابخوانی، به دیده یک نیاز مطرح دایمی نمی­اندیشد. به همین دلیل، وظیفه افراد فرهیخته و نهادهای فرهنگی است که در اشاعه، گسترش و تقویت هر چه بیشتر مسأله کتاب و کتابخوانی اهتمام ورزند.  بخش فرهنگی و اجتماعی هرجامعه از بخش­های بنیانی به شمار می‏آید.

از سوی دیگر، توسعه فرهنگی به مفهوم لغوی، وسعت بخشیدن به فرهنگ و در معنای گسترده‏ و کاربردی، مهیا کردن تمامی شرایط برای هم­گامی با علوم روز با مشارکت کلیه‏ طبقات فرهنگی و اجتماعی است. در زمینه تعالی این نوع توسعه شاخص ­های متعددی ایفای نقش می‏کنند که‏ سطح دانش و آگاهی­های عمومی و تخصصی افراد جامعه بیش از هرعاملی اهمیت‏ دارد. در این میان، سطح آگاهی­های عمومی افراد جامعه با عنایت به ارزشمندی آن‏ در بهبود و اصلاح امور فردی، اجتماعی و حتی بطور غیرمستقیم در فعالیت­های‏ اقتصادی و سیاسی، از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است.

در این راستا، مطالعه و کتابخوانی ابزار اصلی افزایش سطح آگاهی و دانش تک‏ تک افراد جامعه است. در ایران بروز موانع عدیده‏ای برسر راه رشد و نهادینه شدن فرهنگ عادت به مطالعه، مسیر رشد و توسعه سریع کشور را با مشکلاتی مواجه ساخته است که در دراز مدت نتایج نامطلوبی به بار می­آورد.

همچنین، افزایش کمیت و ارتقای کیفیت زندگی از اهداف اصلی‏ توسعه جامعه بشری است. بطوریقین بستر مناسب این رشد و توسعه، کتابخوانی است. مطالعه تازه‏ترین‏ پیام‌ها و مقالات موجود در مجلات، روزنامه‏ها و کتب، نقشی مهم در به روزماندن‏ توان فکری و عملی اعضای جامعه ایفاء می‏کنند و برای تحقق توسعه پایدار به‏ عنوان یک رهیافت دوراندیشانه ضروری است. گسترش مطالعه و کتابخوانی به توسعه منابع انسانی و افزایش قابلیت­های‏ اعضای جامعه انجامیده و در نتیجه کارایی بالای افراد جامعه و بهره‏وری بالای‏ فعالیت‌ها را به دنبال خواهد داشت.

مطالعه و کسب علم و دانش زیر بنا و زمینه ساز توسعه و پیشرفت کشور و راهگشای بهروزی، سعادتمندی و فرزانگی جامعه و انسانهاست. مطالعه دارای دو جنبه کمّی و کیفی می باشد. مطالعه کمی شامل مدت زمان مطالعه و مقدار مطالعه انجام شده در زمان مشخص است و مطالعه کیفی شامل مقدار یادگیری ، بخاطر سپاری ، تجزیه و تحلیل ، بسط معنایی و کاربرد مطالب می باشد.اگر کتاب را دریچه ای به سوی جهان علم و معرفت بدانیم مطالعه راهی است برای پرورش استعدادهای خدادادانسانی که او را در مسیر رشد و تکامل راهنمایی میکند.

در مجموع، کتابخوانی به معنی عمل خواندن کتاب می‌باشد (انوری،1381) و منظور از ترویج کتابخوانی هر مفهومی که به کتابخوانی، مطالعه و ترویج آن پرداخته باشد (باب‌الحوائجی و یزدیان راد، 1389: 35). برای ترویج فرهنگ مطالعه در افراد جامعه عوامل متعددی از جمله خانواده، مهد کودک، مدرسه، دانشگاه، کتابخانه ­های عمومی، تلویزیون و دیگر رسانه ­های گروهی، به علاوه ایجاد عادت به مطالعه نقش دارند و گرایش مردم به مطالعه بستگی به موارد متعددی دارد که اهم آن‌ ها عبارتند از: سطح سواد و آموزش، توسعه اقتصادی، آداب و سنن خانوادگی و فرهنگی، نظام آموزشی، ادراک و دید سیاسی، نظام کتابخانه‌ها و نوع و الگوی انتشارات می‌باشد (اصغرنژاد،1380).

 

اهمیت کتاب و کتاب­خوانی این است که با نهادینه کردن عادت به مطالعه در همه تفکرات و اندیشه‌ها و دل‌ها اقدام تا با همگانی کردن شور، شوق و عشق به کتاب وکتاب­خوانی که آن در جامعه استمرار داشته باشد. اما جای تأسف دارد که عادت به مطالعه جایگاهی در رشد همه جانبه در کلیه سطوح اجتماع ما پیدا نکرده است و می‌بایست در پیشگیری از توسعه و گسترش بیشتر آفت عدم مطالعه به منظور رشد و اعتلای فرهنگ عمومی کوشش و تلاش زیادی نمود و این معضل بزرگ را با جدیت و سخت کوشی هر چه تمامتر از جامعه دور کرد. اکنون زمان آن فرارسیده است که همه انگیزه‌ها و موانعی را که به هر دلیل در زمینه کتاب و کتاب­خوانی ایجاد شده است، کنار رانده و با یاری، کمک، مردانگی و اراده قاطع تصمیم شکست ‌ناپذیری گرفته و نسبت به احیای کتاب و کتاب­خوانی اقدام کنی.

اهمیت کتاب هنگامی است که روح به معنی اینکه در پیکره هنر دمیده گردد و معنویت به شکل هنری ارائه ‌شود درجه تاثیرگذاری و ماندگاری آن به شدت روبه فزونی می‌رود. پرداختن به اصولی از مسایل فرهنگی کشور از جمله مسئله کتاب­خوانی و راه حل‌ها جهت رفع معضلات، تنگناها و مشکلات آن، اگرچه اموری است که نیازمند همت همگانی می‌باشد ولی بخش‌های دولتی مسئول آن هستند و می‌بایست در راه آن سرمایه‌گذاری نموده و با بصیرت و قدرت نظارت لازم بر مسایل فرهنگی داشته باشند و آن را سر و سامان دهند. دستگاه‌های دولتی اداره‌کننده‌ی کشور می‌بایست با پیشتازی کسانی را که دارای تفکر و اهل قلم هستند ترغیب نمایند تا به مطالعه و تحقیق دست زده و حاصل و نتیجه تلاش‌هایشان را در معرض استفاده همگان بگذارند و از این طریق می‌توان فرهنگ جامعه را به پویایی و بالندگی رساند.

موضوع کتاب و کتابت در رشد حیات اجتماعی تأثیر بسزایی دارد. روح یک جامعه در پرتو این مهم بارور می­ شود و به همین دلیل میراث فرهنگی و تمدن اسلامی همیشه مملو از کتابهای بزرگانی است که افتخار جامعه بشری بوده و همه همت اولیای دین اسلام بر این بوده است که بندگان خدا را به سوی روشنایی کتاب رهنمون شوند. چنانکه کلام الهی با توجه به قلم آغاز شده: (علم بالقلم) و در جایی دیگر می فرماید: (ن و القلم و ما یسطرون).

حضرت علی علیه السلام می فرماید: “کسی که با کتابها آرامش می یابد هرگز آسایش از او سلب نمی شود.”

کتاب از دیرباز، حافظ و احیا کننده تفکر و اندیشه های والا و منبع عظیمی بوده است که طالبان علم، اندیشه و حقیقت را سیراب نموده، ارزیابی شرایط و امکانات موجود فرهنگی مبین این نکته است که امروزه کتاب می ­تواند به عنوان یک وسیله مطمئن و کار آمد در بهینه سازی فضای فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار گیرد.

اهمیت کتاب و فرهنگ کتاب­خوانی و جایگاه والای کتاب بر کسی پوشیده نیست، کتاب از دیر باز یکی از مهم­ترین ابزارهای آگاهی و بصیرت به شمار آمده است.

یکی از معیارهای سنجش رشد فرهنگی و فکری هر ملت و کشوری در تعداد کتابخانه ها، کتاب فروشی ها، کتاب چاپ شده و کتابخوان های آن جامعه است. کتاب­خوانی و بالا بودن میزان مطالعه در جهان یکی از شاخص های توسعه یافتگی و رشد شناخته شده است.(آفتابی­آرانی و بتولی، 1386)

روح انسان با مفاهیمی چون جستجوگری، کنکاش، پرسشگری و… الفتی عمیق دارد. علاوه بر آنکه انسان ذاتاً جستجوگر بوده و به دنبال پاسخ دادن به مجهولات است، مکتب اسلام که بر مبنای رشد و تعالی انسان­ها در مسیر حق بنا نهاده شده است نیز تأکید بسیاری بر نیروی تعقل و تفکر دارد.

اسلام دینی است که با کتاب و کتابت عجین شده است و معجزه‌ی آن، ام­الکتاب یعنی قرآن کریم بوده و بسیار در تشویق و ترغیب به امر کتاب­خوانی و گسترش و توسعه کتابخانه سفارش نموده است.

پیامبر اسلام(ص) فرموده اند: “علم بجویید که سبز فایل مؤمن است و بردباری وزیر اوست و عقل دلیل اوست و عمل سرپرست اوست”

رشد اندیشه و فرهنگ یک جامعه نیز پیرو رشد و تعالی نخبگان جامعه است و نخبگان جامعه از تأثیرگذارترین افراد بر حکومت و خط دهی مسیر تعقلی و اندیشه ورزی جامعه محسوب می شوند.

دانشجویان به عنوان نخبگان جامعه ما، نقش مهمی در راه رشد فکری و تعقلی افراد دارند و این نقش حساس بدون مرارت مطالعه و تفکر و تعقل ادا نخواهد شد؛ از سوی دیگر، لازمه کار فرهنگی و سیاسی در دانشگاه­ها منوط به گسترش مطالعه کتاب و کتاب­خوانی و تفکر بین دانشجویان است(مروتی،1390).

رهبر معظم انقلاب اسلامی برای کتاب­خوانی جایگاه والایی قائل هستند و در این باره می فرمایند: “کتاب دروازه ای به سوی جهان گسترده­ی دانش و معرفت است و کتاب خوب یکی از ابزارهای کمال بشری است. برای یک ملت خسارتی بزرگ است که با کتاب سروکار نداشته باشد وبرای یک فرد توفیقی عظیم است که با کتاب مانوس وهمواره در حال بهره­ گیری از آن یعنی، آموختن چیزهای تازه باشد.”( بیانات در دیدار با دست اندرکاران برگزاری هفته کتاب)

امروزه کتاب و کتاب­خوانی به یک وظیفه تبدیل شده است و همه­ی مردم برای رشد فکری خود و داشت یک زندگی مطلوب در اجتماع می­بایست به مطالعه اهمیت بدهند و از کتاب­های مفید بهره بگیرند. از کتاب به عنوان عالی­ترین ابزار حفظ و انتقال دانش بشری در طول تاریخ یاد کرده اند در عین حال فراگیرترین و پرطرفدارترین مقوله فرهنگی در میان کودک، نوجوانان، میانسال و بزرگسالان تا امروز بوده است.

تأكیدات دین مبین اسلام و دستاوردهایی كه فرهنگ كتاب‌­خوانی برای جامعه اسلامی داشته است، همگان را ملزم می‌سازد كه در راه اعتلای آن در جامعه قدم‌های جدی و مؤثر بردارند. كتاب، ابزار انتقال پیام، فرهنگ و تمدن از نسلی به نسل دیگر است. كتاب را می‌توان، ابزار كمال و ابزار تفكر به حساب آورد. به همین علت است كه فرانسیس بیكن – فیلسوف انگلیسی – طی مقاله‌ای بیان می‌كند”مطالعه ذات آدمی را به كمال می‌رساند و خود، با تمرین و تجربه كمال می‌پذیرد. استعدادهای ذاتی، مثل گیاهان خودرو هستند و مطالعه برای‌ آن‌ ها، در حكم پیراستن شاخ و برگ است. مطالعه به خودی خود بیش از آنچه لازم است راه‌های گوناگونی در برابر آدمی قرار می‌دهد كه برای محدود كردن این راه‌ها، تجربه ضرورت دارد. مردم نیرنگ باز مطالعه را حقیر می‌شمرند، ساده‌دلان آن را می‌ستایند و تنها خردمندان مطالعات خود را به كار می‌بندند، هرگز كتابی را به آن قصد مخوان كه بخواهی آن را نقض كنی و نیز به آن قصد كه آن را بپذیری و مسلم شماری یا برای آنكه مایه‌ای برای سخن گفتن پیدا كنی، بلكه خواندن تو فقط باید برای سنجش، تأمل و اندیشیدن باشد 15 كتاب در واقع شاهراه توسعة همه جانبه در جامعه است. توسعه را می‌توان تغییر و تحول وضعیت ابتدایی و تجلی توانایی‌ها و استعدادهای نهفته در مسیر پیشرفت همه جانبة جامعه تلقی كرد. توسعه به دست انسان و برای انسان صورت می‌گیرد و مشخصاً پایة این تغییر و تحول، تغییر در رفتار فردی و اجتماعی تك تك افراد جامعه به سوی كسب دانش، مهارت و بینش سازگار با علم روز در جهت شناخت و به عمل درآوردن روزافزون پدیده‌ها و ناشناخته‌های بشری است. بدون تردید منشأ تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،‌ رشد آگاهی‌ها و توانایی‌های نیروی انسانی فعال جامعه است و از آنجایی كه نیروی انسانی با قابلیت‌های و انگیزه‌های متفاوت، عملكرد متفاوت دارند و این انسان‌ها هستند كه عامل ایجاد پیشرفت و به كارگیری فن‌آوری‌اند. بنابراین كار لازم است لوازم و تجهیزات ضروری برای شكوفایی این استعدادهای نهفتة متنوع، شناخته شود. توسعة پایدار، سیاست بهره‌گیری بهینه از منابع موجود برای تضمین توسعة مطلوب نسل‌های آینده را توصیه می‌كند. چنین سیاستی اصولاً به وسیلة یک ملت آگاه، طراحی و به اجرا در می‌آید. افزایش كمیت و كیفیت زندگی از اهداف اصلی توسعة جامعه بشری است. پیشرفت‌های علمی و فنی، گسترش ارتباطات و شبكه‌های اطلاع‌رسانی، مبارزه با فقر، بیكاری و بیماری، حفاظت از محیط زیست، غنای اقتصادی، رفتار مناسب فردی و اجتماعی از سازهای بسیار مهم در این راستا است كه همگی متأثر از سطح دانش و مهارت بالای نیروی انسانی فعال است. تا جایی كه سواد در فرایند توسعه جهانی امروز معیار پرتوانی است و از حد برداشت‌های متداول، كه بیشتر سواد را در همان قالب سوادآموزی می‌بینند، فراتر رفته است. امروزه با سواد كسی است كه با درك مراحل توسعة جامعه خویش به انجام رفتارهای مناسب و تقویت كنندة این مراحل اقدام كند و جامعه را به سوی تحول فكری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رهنمون سازد. بر این اساس است كه كتاب در روند توسعه در كشور ما و سایر كشورها نقش مهم و اساسی دارد. در كشور ما، از دیر باز، كتاب جایگاه والا و شایسته‌ای داشته، اما تنها نزد اهالی فرهنگ و دوست‌داران علم و معرفت. فرهنگ مطالعه، در میان عامه مردم، چندان جانیفتاده و مقبول طبع نیست. شاید به همین دلیل باشد كه همواره فرهنگ شفاهی، بر فرهنگ كتبی برتری داشته است. تا قبل از ورود ماشین چاپ به ایران، تمام كتاب‌ها، با دست كتابت می‌شد و مشهورترین كتابخانه‌های دنیا، در این سرزمین بودند و سوزاندن كتاب و كتابخانه‌ توسط اقوام بیگانه، سابقه‌ای بس دیرین، در ایران دارد. اسكندر مقدونی، سرآمد كسانی است كه در ایران، به این كار نابخردانه دست زد. حتی شش هفت دهه پیش نیز این كار ناشایسته، در محوطه حیاط كتابخانه ملی ایران و توسط برخی مدعیان فرهنگ تاریخ انجام شد(کتاب مهر،1390)

در چهار قرن اخیر به یمن اختراع چاپ، کهکشان پرستاره گوتنبرگ آسمان جهان را به نور آثار منتشر شده منور کرد و کتاب چاپی کاغذی در گوشه و کنار جهان حاصل اندیشه و آراء دانشمندان و نویسندگان شد.

توسعه کتابخانه‎ها و افزایش سرانه مطالعه در سطح جامعه یکی از موثرترین روش ها برای نهادینه کردن فرهنگ مطالعه است و رسانه ها باید  توجه ویژه­ای به گسترش فرهنگ کتاب­خوانی داشته باشند.
همچنین عملیاتی کردن فرمایشات مقام معظم رهبری یکی از اولویت های حوزه کتاب و کتاب­خوانی در جامعه محسوب می شود.

کتاب­خوانی باید به یک عادت همیشگی در بین مردم به ویژه جوانان تبدیل شود و با وجود گستـــرش همه جـانبه وسایـل ارتبـاط جمعی، در دنیای امــروز کتـاب هنـوز جـایگـاه ویــژه ای دارد و ترویج و تعمیق فرهنگ مطالعه باید کوشش کرد.

با ورود رسانه ­های جدید ابتدا به نظر می‌رسید عمر کتاب رو به زوال است، اما هرچه رسانه‌ها و کارکردهایشان شکوفاتر شدند، مشخص شد که رسانه‌ها می‌توانند مطالعه و خواندن باشند.

همچنین اهمیت برگزاری جشنواره‌هایی درباره کتاب رسانه‌های متعدد در توجه دادن مردم به کتاب نقش مهمی دارند و می‌توانند همچنان علاقه‌ به کتاب­خوانی را زنده و شاداب نگه دارند. اگر آن‌طور که باید، کتاب در رسانه‌های دیگر مورد توجه قرار نگرفته است، این ناشی از فرارسیدن روزگار افول کتاب نیست، بلکه بی‌توجهی آن رسانه‌هاست و ضرورت دارد از تمام ظرفیت‌های موجود در فضای رسانه‌یی برای ترغیب مخاطب به خواندن کتاب استفاده شود.

واز طرف دیگر رادیو این رسانه گرم و صمیمی بر این باور است که رادیو به عنوان رسانه شنیداری میتواند در کنار رسانه های دیگر در این زمینه نقش موثری داشته باشد؛ مطالعه اولیه نشان می­دهد که برنامه ­های گوناگون رادیو با توجه به ساختار و محتوای متنوع خود به موضوع کتاب، کتاب­خوانی و ترویج کتاب­خوانی پرداخته­اند. همچنین اهمیت این موضوع باعث شده تا طرح راه­اندازی شبکه مستقل رادیو کتاب در دستور کار معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران جناب آقای دکتر صوفی قرار گرفت.