چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مسئله. 4

1-3 فرضیه تحقیق.. 5

1-4 اهداف تحقیق.. 5

1-5 تعریف‎ها و مفهوم‎های به کاربرده شده 6

1-5-1 آبخیز و آبخیزداری.. 6

1-5-2 پروژه آبخیزداری.. 6

1-5-3 عملیات آبخیزداری.. 7

1-5-4 نهاده ها(ورودی های) پروژه های آبخیزداری.. 7

1-5-5 ستانده ها(خروجی های) پروژه های آبخیزداری.. 8

1-5-5-1 اثرها و پیامدهای فیزیکی.. 8

1-5-5-2 اثرها و پیامدهای مالی.. 8

1-5-5-3 پیامدهای اجتماعی.. 8

1-5-5-4 پیامدهای زیست محیطی.. 8

1-5-6 انواع ارزیابی اثرها و پیامدهای پروژه های آبخیزداری.. 9

1-5-6-1 ارزیابی اثرها و پیامدهای اقتصادی (مالی) 9

1-5-6-2 ارزیابی اثرها و پیامدهای زیست محیطی.. 10

1-5-6-3 ارزیابی اثرها و پیامدهای اجتماعی.. 10

1-5-6-4 ارزیابی اثرها و پیامدهای توزیعی (درآمد) 10

1-6 ضرورت انجام تحقیق.. 11

1-7 سوالات پژوهش… 11

فصل دوم: کلیات و سابقه تحقیق

2-1 مقدمه. 13

2-2 اقتصاد فرسایش خاک.. 13

2-2-1 دیدگاه تاریخی.. 14

2-2-2 اقتصاد حفاظت از خاک و آّب… 15

2-2-3 اثرات فرسایش بر حاصلخیزی و درآمد. 16

2-3 مقایسه منافع و هزینه‎های پروژه های حفاظت آب و خاک.. 18

2-3-1 مفهوم تحلیلهای مالی و اقتصادی.. 18

2-3-2 معیارهای مقایسه هزینه‎ها و منفعت‎ها در پروژه‎های حفاظت آب و خاک.. 19

2-4 ارزیابی اقتصادی.. 21

2-4-1 مفاهیم اساسی ارزیابی اقتصادی.. 22

2-4-2 شاخص‎ها و معیارهای ارزیابی اقتصادی.. 23

2-4-2-1 ارزش خالص فعلی(NPV) 23

2-4-2-2 نسبت منافع- هزینه. 24

2-4-2-2-1 فایده‎های طرح.. 24

2-4-2-2-1-1 فایده‎های مستقیم یا اولیه. 25

2-4-2-2-1-2 فایده‎های غیرمستقیم (معطوف به غیر) 25

2-4-2-2-2 هزینه‎های طرح.. 25

2-4-2-2-2-1 هزینه‎های مستقیم. 25

2-4-2-2-2-2 هزینه‎های وابسته. 26

2-4-2-3 نرخ بازده (IRR) 26

2-4-2-4 رابطه بین معیارهای تنزیلی.. 27

2-4-2-5 دوره بازگشت سرمایه (PBP) 27

2-4-2-6 روش تحلیل نقطه سربسر. 28

2-5 پیشینه تحقیق.. 29

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه. 36

3-2 منطقه مورد مطالعه. 36

3-2-1 موقعیت جغرافیایی منطقه و ویژگی‎های کلی آن. 36

3-2-2 روستاهای واقع در منطقه لسبو. 36

3-2-3 پارامترهای عمومی منطقه. 37

3-2-4 شکل حوزه 37

3-2-5 ارتفاع متوسط حوزه 38

3-2-6 شیب حوزه 39

3-3 روش انجام تحقیق.. 39

3-3-1 تصویری کلی از پروژه‎های اجرائی آبخیزداری در حوزه لبسو. 40

 

3-3-1-1 پروژه‎های حفاظت و قرق.. 41

3-3-1-1-1 هزینه‎های پروژه حفاظت و قرق.. 41

3-3-1-2 پروژه نهال+کاری.. 42

3-3-1-2-1 هزینه‎های پروژه نهالکاری.. 42

3-3-1-3 پروژه‎های کپه‎کاری.. 42

3-3-1-3-1 هزینه‎های پروژه کپه‎کاری.. 43

3-3-1-4 پروژه‎های بذرپاشی.. 43

3-3-1-4-1 هزینه‎های پروژه بذرپاشی.. 43

3-3-1-5 پروژه کودپاشی.. 44

3-3-1-5-1 هزینه‎های پروژه کودپاشی.. 44

3-3-1-6 پروژه تامین غذای دام. 45

3-3-1-6-1 هزینه‎های تامین غذای دام. 45

3-3-1-7 پروژه تعدیل دام. 47

3-3-1-8 احداث آبشخوار. 47

3-3-1-9  پروژه‎های آموزشی.. 47

3-3-1-10 پروژه‎های مکانیکی.. 48

3-3-1-10-1 هزینه‎های اجرایی پروژه‎های مکانیکی.. 49

3-3-2 جامعه‎آماری.. 51

3-3-3 نمونه‎گیری.. 51

3-4 وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه لسبو. 52

3-4-1 کشاورزی.. 52

3-4-2 دامداری.. 53

3-4-2-1 تعداد دام. 54

3-4-3 اشتغال. 55

3-4-4 مهاجرت… 55

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده ها 55

3-6 جمع‎بندی فصل.. 57

فصل چهارم: نتایج و تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه. 59

4-2 تجزیه و تحلیل نتایج.. 59

4-2-1 اثرات طرحهای آبخیزداری بر فعالیتهای کشاورزی در حوضه. 59

4-2-1-1 میزان تولیدات بخش کشاورزی.. 59

4-2-1-2 میزان درآمد بخش کشاورزی.. 60

4-2-2 اثرات طرحهای آبخیزداری بر فعالیتهای دامداری در حوضه. 62

4-2-2-1 تعداد واحد دامی موجود در حوضه. 62

4-2-2-2 میزان تولیدات بخش دامداری.. 62

4-2-2-3 میزان درآمد بخش دامداری.. 64

4-2-3 اثرات طرحهای آبخیزداری در زمینه اشتغال. 65

4-2-4 اثرات طرحهای آبخیزداری در زمینه مهاجرت… 66

4-2-5 اثرات اقتصادی طرحهای آبخیزداری در حوضه. 66

4-3 جمع‎بندی فصل.. 67

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 مقدمه. 69

5-2 مروری بر خطوط کلی پژوهش… 69

5-3 نتیجه‎گیری کلی تحقیق.. 69

5-4 پیشنهادات… 72

منابع و مآخذ.

 فهرست جداول

جدول 2-1 رابطه بین شاخص‎های تنزیلی(معیارهای اقتصاد مهندسی مقایسه هزینه و منفعت‎های پروژه)… 27

جدول 3-1 پارامترهای فیزیکی منطقه……………………………………………………………………………. 37

جدول 3-2 ضرایب شکل حوزه…………………………………………………………………………………… 37

جدول 3-3 ارتفاع متوسط وزنی و درصد مساحت طبقات ارتفاعی………………………………………. 38

جدول 3-4 برآورد هزینه کل پروژه اجرائی قرق و حفاظت با برنامه‎ ریزی 10 ساله (سال 1382)….. 41

جدول 3-5 برآورد هزینه کل پروژه نهالکاری (سال 1382)………………………………………………… 42

جدول 3-6 برآورد هزینه کل پروژه کپه‎کاری (سال 1382)…………………………………………………. 43

جدول 3-7 برآورد هزینه کل پروژه بذرپاشی (سال 1382)…………………………………………………. 44

جدول 3-8 برآورد هزینه کل پروژه کودپاشی (سال 1382)………………………………………………… 45

جدول 3-9 برآورد هزینه کل پروژه تامین غذای دام (سال 1382)………………………………………… 46

جدول 3-10 برآورد هزینه کل پروژه‎های مکانیکی (سال 1382)………………………………………….. 49

جدول 3-11 حجم عملیات پروژه ها با هزینه‎های پیشبینی شده در طرح………………………………… 50

جدول 3-12 جمعیت و خانوار منطقه لسبو…………………………………………………………………….. 51

جدول 3-13 سطح اراضی زراعی موجود در منطقه…………………………………………………………… 53

جدول 3-14 تعداد واحد دامی موجود در منطقه………………………………………………………………. 54

جدول 3-15 تعداد جمعیت شاغل در بخشهای مختلف اقتصادی سال 1385…………………………… 55

جدول 4-1 عملکرد محصولات کشاورزی بر مبنای نوع محصول در سالهای 1382 و 1392(تن در هکتار) 60

جدول 4-2 اثرات اجرای طرح‎های آبخیزداری درافزایش میزان عملکرد سطح زیر کشت از دید روستاییان حوضه  لسبو    60

جدول 4-3 درآمد بخشهای مختلف کشاورزی بر مبنای نوع محصول در سالهای 1382 و 1392(میلیون ریال)       61

جدول 4-4 تعداد واحد دامی موجود در منطقه………………………………………………………………… 62

جدول 4-5 میزان تولید گوشت بخشهای مختلف دامداری بر مبنای نوع دام در سالهای 1382 و 1392 63

جدول 4-6 میزان تولید شیر بخشهای مختلف دامداری بر مبنای نوع دام در سالهای 1382 و 1392. 63

جدول 4-7 اثرات اجرای طرحهای آبخیزداری در افزایش تولیدات دامداری روستاییان حوضه  لسبو 64

جدول 4-8 کل درآمدهای بخشهای مختلف دامداری بر مبنای نوع دام در سالهای 1382 و 1392(میلیون ریال)      65

جدول4-9 اثرات عملیات آبخیزداری برای ایجاد مشاغل جدید در حوضه……………………………… 65

جدول 4-10 اثرات اجرای طرحهای آبخیزداری در جلوگیری از مهاجرت روستاییان حوضه……….. 66

جدول 4-11 محاسبه نسبت فایده به هزینه برای محصولات کشاورزی و دامداری در حوضه(میلیون ریال) 67

                                                    فهرست اشکال

شکل 1-1 طرح، پروژه، عملیات و فعالیت آبخیزداری………………………………………………………… 7

شکل 2-1 اندازه‎گیری ارزش اقتصادی نهاده‎ها و ستانده‎ها…………………………………………………… 20

چکیده
این تحقیق به منظور تعیین و شناسایی اثرات اقتصادی و اجتماعی عملیات آبخیزداری در حوزه  لسبو در شهرستان رودسر و همچنین بررسی دیدگاه ها و نظرات روستاییان از فعالیت های آبخیزداری نسبت به اثرگذاری عملیات مذکور انجام شده است. برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه و اطلاعات موجود در اداره منابع طبیعی شهرستان رودسر استفاده گردید. جامعه نمونه تحقیق، 242 خانوار روستایی شامل خانوارهای کشاورزان، دامداران وخوش نشینان بودند. تجزیه و تحلیل اطلاعات با بهره گرفتن از روش نسبت هزینه به فایده انجام گردید. اطالاعات مورد نظر تحقیق از طریق طراحی پرسشنامه و توزیع آن صورت پذیرفت و همچنین برخی از اطلاعات مربوط به مخارج برروی طرح های آبخیزداری از اداره منابع طبیعی شهرستان رودسر جمع آوری شده است. نتایج تحقیق نشان داد که اجرای طرح های آبخیزداری بر اساس نسبت هزینه به فایده در مجموع دو بخش کشاورزی و دامداری دارای اثرات مثبت بوده و با مقدار 03/1، توجیه اقتصادی داشته است. افزون بر این مشخص گردید که اجرای طرح-های آبخیزداری در منطقه تحقیق، در افزایش اشتغال بهره برداران و جلوگیری از مهاجرت روستاییان که در حال حاضر از مهمترین چالش ها و معضلات مناطق روستایی محسوب می شود، نقش مثبت و موثری ایفا نکرده است، به نحوی که 9/83 درصد از مصاحبه شوندگان، اجرای طرح های آبخیزداری را در این زمینه بی تأثیر دانستند. نسبت هزینه به فایده برای محصولات کشاورزی و دامداری در سال 1382(سال شروع) به ترتیب 62/2 و 46/0 بوده که این نرخ ها برای سال 1392 به ترتیب به 87/0 و 15/0 تغییر پیدا کرده است.

1-1 مقدمه
خاك یكی از اصلی­ترین منابع طبیعی است که رشد گیاهان را تضمین و بیش از ٩٧ درصد نیازهای غذایی جهان را برآورده می­ کند. لایه بالایی خاك نهاده اصلی فعالیت­های زراعی است. تقاضای فزاینده برای غذا، کمیابی خاك زراعی را به دنبال دارد. در چند دهه گذشته این منبع طبیعی با ارزش در اثر عوامل انسانی (جنگل­زدایی، چرای بیش از حد و سوء مدیریت اراضی) و عوامل طبیعی (فرسایش آبی و بادی) تخلیه شده و ارزش آن کاهش یافته است (عاقلی کهنه­شهری، صادقی، 1384).

کلمه فرسایش از ریشه لاتینی Erode به معنی کنده­شدن و سائیدن، گرفته شده است. بر اساس تعریف هرن[1]و دوناهو[2]، فرسایش، مجموعه­ی فعالیت­هایی است که در آن ماده­ی خاك یا سنگ شسته، شل یا حل می­ شود و یا از بخشی از زمین کنار گذاشته می­ شود و شامل فرایندهای آبشویی[3]، حلالیت و انتقال است (هرن و دوناهو، 1991).

به طور کلی فرسایش بر دو نوع است: فرسایش طبیعی و فرسایش تشدیدی. فرسایش طبیعی که همان فرسایش زمین­ شناسی است، حاصل فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بوده و کند می­باشد. ولی فرسایش تشدیدی که به طور عمده حاصل از فعالیت­های انسانی مانند کشاورزی، جاده­سازی، استخراج معادن و مانند این­ها می­باشد، مخرب است. در یک نگاه کلی، هرگاه تعادل در این دو برقرار باشد مشکلی بروز نمی­ کند ولی چنانچه فرسایش تشدیدی بیشتر از فرسایش طبیعی باشد آثار سوء اقتصادی و اجتماعی آن ظاهر می­ شود. شدت فرسایش و وسعت آن در زمان­ها و مكان­های مختلف یكسان نبوده و به شرایط طبیعی پستی، بلندی، خصوصیات خاک­ها و چگونگی کاربری زمین مربوط است (شكوری، ١٣٧۴ ).

عوامل مؤثر بر فرسایش به سه گروه کلی تقسیم می­شوند. گروه اول، عواملی هستند که انرژی لازم را برای بروز فرسایش فراهم می­ کنند. گروه دوم عواملی هستند که زمینه بروز یا عدم بروز آن را فراهم می­ کنند و گروه سوم عواملی هستند که موجب حفاظت خاک در برابر فرسایش  می­شوند (مورگان[4]، 1995).

در بررسی­های مربوط به فرسایش و حفاظت خاک، مهم­ترین عامل، شناخت عوامل مربوط به فرسایش و اولویت­ بندی مهار آن­ها است. در موارد متعددی مشاهده شده است که در جایی بهترین کار، رها کردن اراضی و کنار آمدن با طبیعت است و در جایی با ایجاد یک پوشش ساده گیاهی جلوی فرسایش گرفته می‎شود مانند نقاطی که محل اصلی برداشت ذرات حمل شده توسط باد است. رعایت نكردن همین نکات ساده و در عین حال با اهمیت، خسارات جانی و مالی فراوان داشته است (عاقلی کهنه­شهری، صادقی، 1384).

بر اساس برآوردهای انجام شده، فرسایش خاك کشور در سال ١٣٥٥ معادل یک میلیارد تن بوده که 10 سال بعد به 5/1 میلیارد تن و در سال 1375 به 5/2 میلیارد تن افزایش یافته است .براساس برآورد دیگری فرسایش خاك از ده تن در هكتار در دهه 60 به بیست تن در هكتار در دهه ٧٠ رسیده است. تبعات فرسایش خاك در کشور ما به طور کلی به شكل انباشت رسوبات در پشت سدها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش وقوع سیلاب و آلودگی خاك می­باشد (سازمان برنامه و بودجه، 1378).

یکی از راه­کارها به منظور جلوگیری از فرسایش خاک، حفاظت خاک است. حفاظت خاک نقطه مقابل تخریب خاک است. این که بدانیم چگونه خاک­های کشور را حفاظت کنیم، می­توان از تخریب خاک جلوگیری کند. امروزه توسعه پایدار به عنوان محوری­ترین اهداف توسعه­ای در بخش کشاورزی کشور زمانی محقق خواهد شد که منابع پایه نظیر آب و خاک در چارچوب ضوابط فنی حفاظت شده و به صورت اصولی مورد بهره ­برداری قرار گیرند. به­ طور کلی می­توان گفت هر سرمایه ­گذاری که باعث حفظ و یا افزایش بهره­وری و یا جلوگیری از کاهش بهره­وری بالقوه زمین گردد­، حفاظت خاک محسوب می­ شود (حیاتی، خلیلیان، 1386).
1-2 بیان مسئله