مقدمه                                              1

بیان مسأله                                         3                                            اهمیت و ضرورت پژوهش                                  6

اهداف پژوهش                                         8

فرضیه های پژوهش                                     8                              متغیرها                                             9

نام گذاری متغیر ها

تعریف متغیرها

 

فصل دوم:ادبیات پژوهش

مبانی نظریه پردازان در رابطه با موضوع پژوهش       14

در حوزه نظریه انتخاب                             14

شرح حال پیشگام                              14

نظریه انتخاب                               15

اصول نظریه انتخاب                           18

اهداف درمانی نظریه انتخاب                   19

نیازهای اساسی                              20

دنیای کیفی                                 24

رفتارکلی                                   26

مسئولیت                                    28

مشاوره گروهی                               29

تغییرات افراد در گروه                       30

عوامل درمانی در گروه                       31

فرایند مشاوره گروهی                        32

واقعیت درمانی گروهی                        34

نقش رهبر درواقعیت درمانی گروهی              38

راهبرهای درمانی نظریه انتخاب                38

فرایند درمان                              39

2-1-2- در حوزه تمایز یافتگی                      41

تاریخچه خانواده درمانی                   41

خانواده درمانی سیستمی                    43

نظریه و روال کار در رویکرد بوئن          47

نظریه نظام های خانواده                   50

هشت مفهوم نظری بوئن                      51

اهداف درمان                              60

فنون درمانی                              61

درمان بوئنی با زوج ها                    61

ارزشیابی درمان، نظریه ونتایج             64

2-1-3- در حوزه صمیمیت                          65

تعریف صمیمیت                                65

صمیمیت چیست                                 67

ابعادصمیمیت                                 67

مواضع نظریه پردازان در رابطه با صمیمیت       75

صمیمیت از دیدگاه استرنبرگ                     75

صمیمیت ازدیدگاه باگاروزی(مدل تعاملی وترکیبی)78

صمیمیت از دیدگاه وارنینگ(مدل ترکیبی)        78

صمیمیت از دیدگاه آدلرین ها(رویکرد سیستماتیک)81

صمیمیت از دیدگاه یانگ ویانگ واستهمان        82

صمیمیت ازدیدگاه اسپنسر                      82

صمیمیت ازدیدگاه بیورکوویش و کاردون          84

صمیمیت ازدیدگاه فارمن (مدل رشدی)            84

صمیمیت از دیدگاه نظریه انتخاب               86

صمیمیت از دیدگاه بالبی(سبک دلبستگی فرد وارتباط آن با        روابط صمیمانه)                                  87

 

بررسی پیشینه مطالعاتی                           92

پژوهش ها ی انجام شده در داخل کشور              92

پژوهش های انجام شده درخارج کشور               96

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

مقدمه                                            105

جامعه آماری                                      105

حجم نمونه                                         105

شیوه ی نمونه گیری                                 106

ابزار اندازه گیری                                106

محاسبه پایایی                                     108

تعیین روایی محتوایی                               109

طرح پژوهش                                        110

برنامه آموزش                                     110

شیوه تجزیه و تحلیل داده ها                         112

 

فصل چهارم:تجزیه وتحلیل داده ها

مقدمه                                             113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        113

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها                        123

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

مقدمه                                             130

بحث پیرامون فرضیه های پژوهش                        130

 

بررسی فرضیه اول پژوهش                          133

بررسی فرضیه دوم پژوهش                         134

نتایج کلی پژوهش                                  134

محدودیت                                           136

پیشنهادها                                        136

پیشنهادهای کاربردی                          136

پیشنهادهای پژوهشی                           136

منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع لاتین

پیوستها

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                صفحه

جدول(3-1)پرسشنامه خود متمایز سازی بر حسب مولفه             107

جدول(3-2)پرسشنامه صمیمیت زناشویی بر حسب مولفه             108

جدول(3-3):محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه گیری          109

جدول(3-4)دیاگرام طرح پژوهش                               111            

جدول(4-1) توزیع نمونه ها از نظر جنسیت                  113

جدول(4-2) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات            115

جدول(4-3) توزیع نمونه ها از نظر شغل                    117

جدول(4-4) توزیع نمونه ها از نظر میزان تحصیلات همسر        118

جدول( 4- 5) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح عامل(گروه آزمایش و گواه)         119

جدول (4- 6) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      121 

جدول( 4- 7) خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب‌های نمره‌های پیش آزمون و پس آزمون در سطوح  عامل(گروه آزمایش و گواه)    122

جدول(4- 8) خلاصه نتایج تحلیل واریانس و كوواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                      124

جدول(4-9)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                              124

جدول (4-10)خلاصه نتایج بررسی فرض همگنی شیب های نمره های پیش آزمون و پس آزموندر سطوح عامل (گروه آزمایش وگواه)      125

جدول(4-11)خلاصه نتایج تحلیل واریانس وکواریانس نمره پیش آزمون و پس آزمون                                             126

 

جدول(4-12) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  127

جدول(4-13) نتیجه حاصل از اجرای آزمون رتبه ای فریدمن به تفکیک خرده مقیاس های خود متمایز سازی                  128                                                                                                    128

 

                       فهرست نمودارها

عنوان                                        صفحه                                                                                                          

نمودار(4-1)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل از آموزش نظریه انتخاب                              116

نمودار(4-2) مقایسه میانگین خرده مقیاسهای تمایزیافتگی بعد از آموزش نظریه انتخاب                              117

نمودار(4-3) مقایسه نمره کلی  خرده مقیاسهای تمایزیافتگی قبل و بعد ازآموزش نظریه انتخاب                        118

نمودار(4-4)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت قبل از آموزش نظریه انتخاب                                    120

نمودار (4-5)مقایسه میانگین خرده مقیاسهای صمیمیت در ازدواج بعد از آموزش نظریه انتخاب                       121

نمودار (4-6)مقایسه میانگین نمره کلی صمیمیت قبل و بعد از آموزش نظریه انتخاب                                    123

 

 

چکیده:

هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی نظریه انتخاب به شیوه گروهی بر افزایش تمایزیافتگیو صمیمیت دانشجویان متاهل است.جامعه مورد مطالعه کلیه دانشجویان متاهل دانشگاه غیر انتفاعی شاهرود در سال 1389 می باشد.حجم نمونه طبق اصول علمی60نفر و با بهره گرفتن از روش نموه گیری ساده انتخاب شد.جهت جمع آوری داده ها از دو ابزار عمده الف)پرسشنامه خود متمایز سازی ب)پرسشنامه صمیمیت زناشویی استفاده شد. این پژوهش نیمه تجربی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل است.جهت  تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کوواریانس،فریدمن استفاده شده است.نتایج پژوهش نشان داد:

1-میزان تمایزیافتگی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر ازمیزان صمیمیت کسانی است که آموزش رادریافت نکرده اند.

-میزان صمیمیت زناشویی دانشجویان که به نظریه انتخاب شیوه گروهی را دریافت کرده اندبه طور معنی داربالاتر از میزان صمیمیت کسانی است که آموزش را دریافت نکرده اند.

کلید واژه:نظریه انتخاب،تمایزیافتگی،صمیمیت

 

فصل اول: کلیات

          پژوهش

1-1– مقدمه

   ازدواج یکی از مهمترین رویدادهای زندگی انسان محسوب می شود که نه تنها در سلامت جسمی و روانی فرد موثر است بلکه نقش مهمی را در ورود انسان به دوره ی بزرگسالی بر عهده دارد(موسوی،1386).

با ازدواج،خانواده تشکیل می شود و نظام خویشاوندی شکل می گیرد و نسل بقا می یابد ازدواج موفق پایه و بنیان عالی برای ایجاد خانواده شاد و مستحکم است( زابو[1]،ترجمه میر محمد صادقی1384).

ازدواج سنگ بنای خانواده و پاسخی جامعه پسندانه به یکی از نیازهای اساسی انسان ها برای تداوم نسل بشریت است.لزوم پایداری و تداوم محبت و تعلق انسان ها به یکدیگر از یک سو و حفظ اخلاق و روابط صحیح انسانها با یکدیگر و پرورش در محیط عاطفی سالم خانواده از سوی دیگر ضرورت ازدواج را بیش از پیش آشکار می سازد. و البته آسیب به خانواده به عنوان یکی از مهمترین نهادهای اجتماع موجب پیامدهای وخیمی در کل ساختار و نظام ارزشی فرهنگی یک جامعه خواهد شد(ثنایی،1375).

به طور سنتی و  معمول اساس تشکیل خانواده با ازدواج گذاشته می شود.همسر گزینی و پیمان زناشویی هر دو نشانه بالندگی و پیشرفت شخصی اند.گزینش همسر بی گمان یکی از مهمترین تصمیماتی است که در زندگی می گیریم(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی 1380).

ازدواج بیش از هر ارتباط دیگری طرفین را مقید می سازد.همچنین زوجین از حق اشتباه کمتری برخوردارند آنچه دو نفرباید  پیش از ازدواج بدانند این است که ازدواج مسأله ای نیست که همه بر آن اشراف داشته باشند.ازدواج قدم گذاشتن در یک شراکت کاری است که معمولا جزئیات نحوه برخورد با مشکلات احتمالی به صورت کتبی ذکر می شود(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده ،1383).

اما واقعیت  ها بسیار تکان دهنده اند.مهم نیست  هر سال چند زوج بر سر سفره عقد می نشینند آمار طلاق به صورت روز افزونی رو به افزایش است.راز داشتن یک ازدواج موفق چیست؟و حتی مهمتر از آن چگونه می توان صمیمانه در کنار یکدیگر ماند؟

برای اکثر افراد  علت کاهش دلبستگی شان پس از ازدواج به مثابه یک راز ناگشوده است زوج هایی که زندگی مشترکشان را با عشق شروع  می کنند وزوج هایی که نمی توانند از ابتدا به شناخت درستی از یکدیگر دست یابند،مشاهده می کنند که صمیمیت اولیه کم کم رنگ می بازد و هیچ کدام نمی دانند اشکال کار در کجاست؟  آن احساسات آتشین ممکن است در مقاطعی  کوتاه از زندگی به صورت چسبنده جلوه گر شود و بزودی محو شود و ارتباط شخصی شان  با یکدیگر سیر نزولی به خود می گیرد یا در سطحی پایین تر از سطح انتظارتشان راکد می ماند.با گدشت زمان،زندگی بعضی از زوج ها به جدایی کشیده می شود اما اکثریت به زندگی مشترکشان با آهنگی یکنواخت و ملال آور ادامه می دهند و برای تحمل این زندگی به مشروبات الکلی ,پرخوری،مواد مخدر،روابط نامشروع روی می آورند و البته در این  روابط نامشروع به دنبال آن صمیمیت گمشده زندگی زناشویی می گردند(گلاسر وگلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383 ).

میانگین 6 ساله نسبت طلاق به ازدواج طی سالهای 86-81 برابر 0/11 درصد بوده است یعنی حدودا از هر 9 ازدواج 1 مورد آن به طلاق منجر شده است که آمار خوبی برای کشور ما به نظر نمی رسد(جعفری هرندی،1388).

افزایش روز افزون مشکلات و تعارضات زناشویی و کاهش صمیمیت در دنیای معاصر و خطر بروز جدایی و اثر منفی آن بر زوجین،فرزندان و کل ساختار جامعه موجب آن شده است تا مشاوران خانواده با بهره گرفتن از طرح ها و نظریه به کمک زوجین بپردازند.

1-2 بیان مسأله

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی وکوچکترین هسته ی جامعه است که از یک زن و مرد و فرزندان تشکیل می شود،اساس و رکن اصلی خانواده به عنوان زیر بنای جامعه ،ازدواج است.بدون تردید ازدواج بزرگ  ترین و مهم ترین حادثه زندگی هر انسان است،به طوری که موفقیت یا شکست هر یک از زوجین می تواند سرنوشت ساز باشد(احمدی،1374).

ازدواج عامل پیدایی خانواده است و خانواده برآیند یا انعکاسی از کل جامعه است(جعفری هرندی،1388).

همچنین ازدواج  رابطه ای انسانی ،پیچیده،ظریف و پویاست و از ویژگی های خاصی برخوردار است و به عنوان مهمترین و عالی ترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیازهای عاطفی و امنیتی همواره مورد تائید همگان بوده است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی ،1380).

روابط زناشویی به جهت اهمیت و ویژگی های خاص اش می تواند قابل توجه ترین شکل رابطه انسانی باشد که به تعبیر گلاسر ماهیتا سرچشمه  عمده ناخشنودی است.حفظ یک رابطه زناشویی موفق ،سخت  ترین نوع رابطه است.تقریبا بیش از نیمی از افرادی که ازدواج می کنند قادرند زندگی مشترک خود را برای یک عمر حفظ  نمایند و از میان کسانی که موفق به حفظ آن می شوند افراد بسیار کمی یافت می شوند که دفتر زندگی مشترکشان را به خوبی و خوشی می بندند.در بین تمام روابط ما زندگی مشترک طولانی و خوشایند کمیاب ترین نوع رابطه است که به آسانی به دست نمی آید(گلاسر و گلاسر ،ترجمه نیکو وبرازنده،1383).

از میان تمام موقعیت های پر تنشی که مردم در زندگی خود با آنها روبرو می شوند طلاق و مشکلات زناشویی به ترتیب رتبه دوم و سوم را دارا هستند(هولمز و راهه،1967،به نقل از دربای،1386).

و احتمالا تعداد زن و شوهرهایی که زندگی مشترک شادی ندارند ولی طلاق نمی گیرند بیش از گروه دیگر است(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1383).

امروزه زندگی انسان ها در تمامی ابعاد دستخوش تغییرات سریع و شگرفی شده است.زندگی زناشویی نیز از این قاعده مستثنی نیست.اهداف،نقش ها ،وظایف و نحوه شکل گیری ازدواج در طول زمان تغییر یافته است(برنشتاین و برنشتاین،ترجمه نائینی و منشی،1380).

آنچه مسلم است روابط خوب به سادگی به دست نمی آید،بلکه به دست آوردن آن مستلزم تلاش مداوم و آگاهانه است. جرج لوینگر[2] می گوید :آنچه در ایجاد یک رابطه زناشویی خوب یا هر نوع رابطه ی رضایت بخش مهم است،میزان هماهنگی و تناسب شما با همدیگر نیست بلکه مهم آن است که چگونه  با ناسازگاری ها مقابله می کنید(کلینکه،ترجمه محمد خانی،1380).

یکی از شاخص های مهم  آشفتگی در روابط زناشویی ،کمبود صمیمیت است.صمیمیت به وقوع تعامل بین زوجین اشاره می کند.تعاملی که به احساس نزدیکی ،عشق و توجه در میان آنان می انجامد.صمیمیت مستلزم تبادل احساسات عمیق و افکار خصوصی شخص است(هندریکس و هانت،ترجمه ابراهیمی،1384).

در حالی که زوجین آشفته به طور روزمره خیلی کم به یکدیگر ابراز صمیمیت،نزدیکی و محبت می کنند(هالفورد،ترجمه تبریزی و همکاران،1384).

وتوانایی ابراز صمیمیت زمانی به وجود می آید که فرد به یک استقلال  عاطفی و پختگی روانی در خود رسیده باشد تا بتواند آن را به روابط خود انتقال دهد(سلطانی،1387).

می توان گفت یکی از مهمترین دلایلی که باعث می شود همسران احساس کنند که انطباق با ازدواج سخت و مشکل است این است که آنها مشخصا خیلی ایده آل گرا هستند.ارتباط پیش از ازدواج برای آنها پر از افسانه و خیال پردازی است(میرمحمدصادقی،1383).

خواست واراده برای تفکر؛شناسایی حقیقت و واقعیت،پذیرفتن مسئولیت ،تشخیص راست یا دروغ و درست از غلط،شکل اساسی  خود بیان گری انسان و پذیرفتن مسئولیت استقلال عقلانی و تعهد به سودمندی ذهن خویش است(براندن[3] ،ترجمه هاشمی،1371).

و پذیرش مسئولیت و استقلال در انتخاب همسر و از آن مهمتر پذیرش اداره خانواده و توافق بر سر آن می تواند به عنوان یکی از عوامل مهم در یک ازدواج موفق به حساب آید. نظریه انتخاب مبتنی بر واقعیت درمانی که یکی از جدیدترین رویکردهای مشاوره و روان درمانی محسوب می شود،در آن بر قبول انتخاب،مسئولیت،واقعیت و شناخت درست و نادرست تاکید می شود و ارتباط آنها  با زندگی روزمره فرد در نظر گرفته می شود(شارف،ترجمه فیروزبخت،1387).

از نظر، نظریه انتخاب [4]    فقدان توان زوجین در ارضای نیازهای اساسی ،احساس ارزشمندی،دوست داشته شدن موجب تعارض و درگیری در روابط زناشویی می گردد(گلاسر و گلاسر،ترجمه نیکو و برازنده،1384).

با توجه به این موضوع که در طی دو دهه گذشته برنامه های پیشگیرانه ای که با هدف بهبود روابط زوجین طراحی شده اند بیشتر جنبه آموزشی دارد تا درمانی .همچنین شباهت رویکرد نظریه انتخاب گلاسر در بستر فرهنگی ما،لذا در این پژوهش مسأله اساسی این است که آیا  آموزش نظریه انتخاب که بر مفاهیمی چون آزادی و انتخاب،مسئولیت،داشتن کنترل بر زندگی خود،آگاهی تاکید دارد بر میزان افزایش تمایز یافتگی و صمیمیت،مهرورزی افراد متاهل موثر است؟

3- 1- اهمیت و ضرورت پژوهش

همواره روان شناسان کوشیده اند تا سنگ زیربنای خانواده را مبنایی قرار دهند که زوج ها با محبت و امنیت،صمیمیت،تفاهم و سازگاری خود را ادامه دهند،اما بسیاری از مشکلات زناشویی به صورت پنهان در بستر خانواده ادامه می یابد و موجودیت خانواده را مورد تهدید قرار می دهد و به تدریج اندوه و درماندگی بر زندگی زوجین مستولی گردیده و تاوان این گونه زندگی ممکن است به صورت مشکلاتی روانی- فیزیولوژیکی،اختلالات عاطفی و اختلالات اضطرابی بروز کند(یونسی و همکاران،1382).

جامعه امروزی ما به علت گذرا بودن آبستن بسیاری از حوادث و آسیب های اجتماعی از جمله طلاق و متلاشی شدن خانواده می باشد که آمار21/. طلاق در کشور ما مسأله را روشن می کند(اعتمادی،1384).

لذا تلاش برای استحکام و تداوم پیکره ازدواج و خانواده و ارضاء نیازهای فیزیکی ،عاطفی و روانی  اعضاء در چهارچوب خانواده از اهمیت زیادی  برخوردار است(مهابادی راد،1371).

مطالعات و تجربیات بالینی نشان داده که ریشه بسیاری از مشکلات زناشویی فقدان صمیمیت و مشکلات ارتباطی بین زوجین  است.به نظر می رسد امروزه زوجین بیش از گذشته نیازمند ارضاء نیازهای عاطفی-روانی خویش به ویژه نیاز به صمیمیت هستند(باگاروزی،2001،ترجمه اعتمادی،1384).

در گذشته ،همسران توسط والدین انتخاب می شدند و جوانان با آشنایی بسیار محدود از همدیگر و تعاریف خاصی که از نقششان داشتند و انتظاراتی که حاصل تربیت و یادگیری آنها از والدینشان و فرهنگ ارائه می شد وارد رابطه زناشویی می شدند.اما با تغییر خانواده های گسترده به هسته ای تحولات اقتصادی و اجتماعی،همچنین بالا رفتن سطح تحصیلات،شاغل شدن زنان،میل به استقلال و تصمیم گیری در هر دو طرف دلایل اساسی ازدواج سنتی دستخوش تغییراتی شده است(سگالن،ترجمه الیاسی،1380).

امروزه همسران غالبا به صورت انتخاب آزاد و مستقل زندگی خود را شروع می کنندو نیاز دارند که احتیاجات روحی و روانی شان مثل همدلی ،حمایت کردن،درک کردن توسط همسر ارضاء شود.از طرف دیگر بنا به گفته ی میس(1976)با اینکه امروزه جوانان توقع رابطه صمیمیانه دارند اما مهارت های لازم را در جهت ایجاد آن کسب نمی کنند و در نتیجه باعث کاهش رضایت زناشویی از، ازدواجشان شده است(باگاروزی،2001،ترجمه اعتمادی،1384).

برای مقابله با معضلات زناشویی انواع خدمات و درمان های فردی و گروهی  و آموزش رویکرد های متفاوت  استفاده می شود.نظریه انتخاب به عنوان یکی از جدیدترین رویکرد های  مشاوره و روان درمانی نظریه ای است قابل فهم،غیرفنی، مبتنی بر عرف و عقل سلیم که در آن فرایند آموزش بیش از درمان به کار گرفته می شود وبر پیشگیری تاکید دارد.اساس فلسفه ی درمان نظریه انتخاب آن است که آدمی نهایتا خود انتخاب کرده و تعیین کننده زندگی خودش است.لذا برای آزمودن ادعا نظریه انتخاب که می تواند از طریق آموزش مفاهیم آن مسائل زناشویی را کاهش داد و کاربردی کردن این نظریه در بستر فرهنگی –اجتماعی ایران ضروری است که به شکل علمی و عملی مداخلاتی صورت پذیرد تا زوج به صورت یک فرد مستقل و رشد یافته اول مسائل و مشکلات خود و بعد همسرش را درک و حل نماید و در جهت ارتقای بهداشت روان فردی و،خانواده و جامعه تلاش کند.