پودر گزنه و ساپونین، محصولات طبیعی هستند که به دلیل تاثیرات آن­ها بر کلسترول و تری­گلیسیرید خون، ویژگی­های تخم مرغ و عملکرد دام و طیور، در صنعت کاربرد زیادی دارند. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر پودر گزنه و ساپونین بر عملکرد، کلسترول زرده، ویژگی‌های تخم مرغ و کیفیت جوجه مرغ­های مادر گوشتی انجام شد. صد و بیست قطعه مرغ مادر گوشتی و 12 قطعه خروس سویه راس 308 در سن 50 هفتگی انتخاب و در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تیمار و 3 تکرار و 10 قطعه مرغ در هر تکرار قرار گرفتند. جیره‌های پژوهشی شامل 1- شاهد (بدون افزودن پودر گزنه و ساپونین)، 2- 10 گرم پودر گزنه ، 3- 75 میلی‌گرم ساپونین و 4- 10 گرم پودر گزنه + 75 میلی‌گرم ساپونین در هر کیلوگرم جیره به همراه هم بودند. تخم­ها هر روز به منظور بررسی ویژگی­های تخم مرغ جمع­آوری شدند. در هفته­های اول و پایانی پژوهش، دو تخم از هر تکرار به منظور تعیین کلسترول زرده و دو نمونه خون، به منظور بررسی پارامترهای خونی تهیه شد. تولید تخم، جوجه درآوری و وزن جوجه­ها به صورت هفتگی ثبت شد. بین تیمارها در غلظت قند خون، LDL و HDL پلاسما، شاخص و کلسترول زرده، ضخامت و درصد وزن پوسته تخم مرغ و درصد تولید تخم و جوجه درآوری اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (05/ 0P >). مکمل­سازی جیره با ساپونین اختلاف معنی­داری در غلظت کلسترول و تری­گلیسیرید پلاسما ایجاد نکرد (05/0 P >). استفاده از پودر گزنه، غلظت کلسترول و تری­گلیسیرید پلاسما را به صورت معنی­داری کاهش و ویژگی­های کیفی تخم شامل شاخص تخم، واحد هاو، وزن پوسته و تخم و کیفیت جوجه­های تولیدی را افزایش داد (05/0 P <). در صورتی که استفاده از ساپونین تاثیر معنی­داری بر این ویژگی­ها نداشت (05/0 P >). نتایج پژوهش ما نشان داد مکمل‌سازی جیره با پودر گزنه، بیشترین تاثیر را بر ویژگی­های تخم مرغ و وزن یک هفتگی جوجه­ها، کلسترول و تری­گلیسیرید پلاسما داشت.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

افزایش نیاز به تولیدات مرغی منجر به استفاده‌های غیر ضروری از هورمون‌ها و ترکیبات شیمیایی دیگر شده است که استفاده از این محصولات تقویتی، باعث اثرات جدی در سلامت پرنده و تولیدات آنها خواهد شد و فزون بر این، باعث کاهش دوره تولید و تغییرات فیزیولوژیک می‌شوند ( Poudelو Khanal، 2010) و نگرانی‌های بسیار زیادی را برای استفاده از این ترکیبات سنتتیک از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها با توجه به اثرات جانبی‌شان به وجود آورده است (Mansoub و Nezhady، 2011).

امروزه با پیشرفت‌های حاصل در شیمی آلی و تحولات چشمگیر در روش‌های استخراج، تخلیص و تعیین ترکیبات مؤثر گیاهان و به دلیل عوارض داروهای شیمیایی، ارزش گیاهان دارویی آشکارتر شده و تقریبا نیمی از فرآورده‌های دارویی منشأ گیاهی دارند ( ناطقی و همکاران، 1390). گیاهان دارویی پیشینه طولانی در درمان دارند اما با توجه به تحقیقات گسترده‌ای که در زمینه شناسایی گیاهان دارویی و اثربخشی آنها صورت گرفته، مطالعه در مورد سمیت گیاهان دارویی با توجه به وجود متابولیت‌های ثانویه گیاهی و ناشناخته بودن آنها امری اجتناب‌ناپذیر است (Benchaar و همکاران، 2008). ترکیبات گیاهی می‌توانند به عنوان ترکیبات مناسبی برای سلامت پرنده و تولیدات آنها استفاده شوند و باعث تولید فرآورده‌های مناسبی شوند (Mansoub، 2010).

پژوهش­های زیادی در حال انجام هستند تا سودمندی و کارایی خوراک و تولیدات و نرخ تولید و کیفیت محصولات تولیدی را افزایش دهند که این اهداف

 با بهره گرفتن از گیاهان مفید قابل اجراست. بیشترین اثرات سودمندی گیاهان دارویی، اثرات شبه آنتی‌اکسیدانی، کاهش چربی خون، پیش برد رشد و توانایی در دسترس بودن آنها است که بسیاری از این اثرات به متابولیت‌های ثانویه آنها مانند فنول‌ها، روغن‌ها، ساپونین، لکتین‌ها، آلکالوییدها و غیره وابسته است (Mansoub وNezhady ، 2011؛ Ipu و همکاران، 2006) تا همراه با کاهش هزینه جیره، تولید و کیفیت محصولات را افزایش دهند که این اهداف تا حدودی به کاهش کلسترول تخم‌مرغ و کیفیت جوجه تولیدی بستگی دارد (Nobakht و همکاران، 2011).

گزنه یکی از گیاهان دارویی است که در نقاط مختلف جهان رشد می‌کند و اولین بار در پرندگان استفاده شد (Mansoub و Nezhady، 2011). آنالیزهای به دست آمده از گزنه، نشان دهنده حضور ترکیبات زیادی در آن است که تاکنون نشاسته، صمغ، آلبومن، شکر، هیستامین، کولین، سروتونین، 18 ترکیب فنولی و 8 لیگنان از آن شناخته شده است (Tekeli و همکاران، 2006).

گزنه خاصیت ضد میکروبی و ضد قارچی داشته و اثرات مثبتی بر عملکرد، صفات لاشه، فراسنجه­های خونی و ایمنی دارد (Mansoub و Nezhady، 2011). یکی از اثرات مثبت گزنه تحریک ترشحات پانکراس است که ترشح آنزیم‌های گوارشی و هضم و جذب اسیدهای آمینه را افزایش داده و صفات لاشه را بهبود می‌بخشد (Modiry و همکاران، 2010). از دیگر اثرات مثبت گزنه می‌توان به افزایش کیفیت و درصد تولید تخم و کاهش کلسترول زرده و تخم اشاره کرد (جادری و همکاران، 1390؛ Mansoub، 2010).

از متابولیت‌های ثانویه گیاهی می‌توان به ساپونین اشاره کرد. ساپونین ترکیب استروییدی یا گلیکوزید تری‌ترپنوییدی است با یک هسته ساپوژنین، که در بسیاری از گیاهان و متابولیت‌های گیاهی وجود دارد (اعظمی و همکاران، 1391؛ Francis و همکاران، 2002). ساپونین‌ها در هر دو نوع گیاهان خودرو و زراعی وجود دارند (Fenwick و همکاران، 1991) و فاکتورهایی مانند سن گیاه، محیط و شرایط کشاورزی بر ترکیب آنها موثر است (Schopke، 2000).

 ساپونین دارای بخشی محلول در آب و بخشی دیگر محلول در چربی است (Cheeke، 1998). این ترکیب توانایی تشکیل ترکیب پایدار و فوم‌های صابونی شکل در محلول‌های آبی را دارد  (جادری و همکاران، 1390). ساپونین دارای یک بخش قندی (گلوکز، گالاکتوز، گلوکورونیک اسید، زایلوز یا متیل پنتوز) و یک اتصال گلیکوزیدی به یک گلیکون هیدروفوبیک است که ممکن است استروییدی یا تری­ترپنوییدی باشد و زنجیره الیگوساکاریدی به طور طبیعی به کربن شماره 3 وصل می­ شود (Ling Mao و همکاران، 2009) و فعالیت بیولوژیک ساپونین­ها در سطح فعال گلیکوزیدها انجام می‌شود (Riguera، 1997؛ Yoshiki و همکاران، 1998).

ساپونین‌ها اثرات بیولوژیک بسیاری دارند که می‌توان به نفوذپذیری در غشا، تحریک سیستم ایمنی، کاهش کلسترول، فعالیت ضد سرطانی و تاثیر بر رشد، مصرف خوراک، مکان جذب مواد مغذی و متابولیت‌های خونی اشاره کرد. در بسیاری از موارد از آن به عنوان شبه آنتی‌اکسیدان و کاهنده قند خون استفاده می‌شود (اعظمی و همکاران، 1391؛ Francis و همکاران، 2001 و 2002).

گزنه و ساپونین عملکردهای مثبتی دارند که به طور غیرمستقیم بر جوجه درآوری تاثیرگذارند (Matsuura، 2001؛ Toghyani و همکاران، 2010). همچنین این دو ترکیب بر تخم مرغ تاثیرگذار بوده و کلسترول زرده را کاهش و ارتفاع آلبومن را افزایش می‌دهند (Pappas و همکاران، 2005؛ Dikmen و Sahan، 2007؛ Afrose و همکاران، 2010).

2-1- اهداف پژوهش

در این پژوهش به بررسی تاثیر افزودن پودر گزنه و ساپونین بر عملکرد، کلسترول زرده، ویژگی‌های تخم مرغ و وزن جوجه­ی مرغ­های مادر گوشتی پرداخته شد. اهداف پژوهش عبارتند از:

1- بررسی عملکرد مرغ مادر گوشتی تغذیه شده با پودر گزنه و ساپونین

2- بررسی تاثیر پودر گزنه و ساپونین بر غلظت کلسترول زرده تخم‌های مرغ مادر گوشتی

3- بررسی صفات تخم مرغ مرغ مادر گوشتی تغذیه شده با پودر گزنه و ساپونین

4- بررسی تاثیر افزودن پودر گزنه و ساپونین بر غلظت فراسنجه­های خونی مرغ مادر گوشتی

5- بررسی وزن جوجه­ی مرغ مادر گوشتی تغذیه شده با پودر گزنه و ساپونین یک هفته پس از هچ 

فصل دوم: مروری بر پژوهش های پیشین

1-1- معرفی گیاه گزنه

گزنه گیاهی از تیره گزنه با نام علمی  Urticadioicaاست. نام فارسی آن گزنه و نام انگلیسی آن Nettle است. گزنه گیاهی است که از دوران ماقبل تاریخ وجود داشته و مردم در آن زمان برای تغذیه از آن استفاده می‌کردند. گزنه گیاهی چندساله و علفی است که ساقه آن چهارگوش بوده و به طور عمود تا ارتفاع یک متر بالا می‌رود. این گیاه در خرابه‌ها، باغ‌ها و نقاط مرطوب در بیشتر مناطق جهان به صورت خودرو می‌روید. ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه‌ای که سبز می‌شود کم‌کم تمام منطقه را فرا می‌گیرد. ساقه این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس ساقه، به دست می‌چسبد و پوست را گزیده و خارش و سوزش ایجاد می‌کند. تخم آن نرم، ریز و تیره‌رنگ و مانند تخم