چکیده

عنوان پایان نامه پیش رو، مبانی و اصول آموزش معارف اسلامی‌در قرآن و روایات است.

همانطور که هر مکتب آموزشی، مشتمل بر یک سری مبانی و اصول منسجم می‌باشد؛ مکتب آموزشی اسلام که کاملترین مکتب نیز است بر پایه  مبانی و اصول مسلم و عقلانی مبتنی می‌باشد؛ و همچنین برای ایجاد جامعه سالم و متخلق به اخلاق اسلامی، نیاز به یک نظام آموزشی زنده و مترقی است که انسانهای آزاد، مستقل، خلّاق، مبتکر و تلاشگر پرورش دهد. زیرا آفرینش انسان به گونه ای است که در سیما و سیرتش – دنیا و آخرتش- با آموزش ساخته و پرداخته می‌شود و وقتی که او صالح و سالم پرورش یافت همه چیز به خوبی ساخته می‌شود. برای رسیدن به جامعه سالم و صالح نیاز به فلسفه آموزش و پرورش داریم که مطابق الگوهای دینی آن جامعه باشد. روش این تحقیق توصیفی و استنادی است و با بهره گرفتن از فیش برداری از کتب که شامل منابع اولیه و ثانویه است به جمع آوری اطلاعات پرداخته و نظریات صاحب نظران مطرح گردیده است. تعدادی از منابع که در این تحقیق استناد شده است عبارتند از: امالی شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، اصول کافی، المیزان فی تفسیر القرآن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بحار الانوار، گامی در مسیر تربیت اسلامی، انسان در قرآن، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، کرامت در قرآن.بنابراین هدف این تحقیق، یافتن مبانی و اصول عقلانی برای کار آموزشی است. با توجه به اینکه قرآن و نهج البلاغه، اخبار و روایات نقل شده از پیامبر اکرم(6) و دیگر پیشوایان معصوم، مشحون از اندیشه‌های آموزشی و تربیتی است بر همین اساس چهار مبانی مهم از مبانی آموزش معارف اسلامی‌که عبارتند از: شناخت حقیقت و فطرت انسان، کمال نهایی انسان، آزادی و اختیار انسان و توانمندی انسان در ساخت خود و جامعه و همچنین ده اصل مهم از اصول آموزش معارف اسلامی‌شامل، اصل کرامت، اصل کوشش(فعالیت)، اصل تسهیل و تیسیر، اصل تفکر، اصل تدرج و تمکن، اصل اعتدال، اصل تشویق، روش الگویی، روش تمثیل و تشبیه و اصول مربوط به محتوای آموزشی، از متن آیات هدایت بخش و نورانی قرآن کریم و نهج البلاغه و احادیث اسلامی، استنباط و استخراج شد. دستیابی به این آیات و احادیث، این اهمیت را دارد که فعالیت‌های آموزشی را هدفمند و منسجم می‌کند و نیز رهنمودهای کلی لازم را ارائه می‌دهد و به اعتلای کیفیت آموزش و در نتیجه به بازدهی آموزش و پرورش کمک می‌کند.

واژه‌های کلیدی: مبانی، اصول، آموزش، معارف اسلامی.

فهرست مطالب

چکیده 6

فصل اول : کلیات 1

1-1 بیان مسئله 2

1-2 اهمیت و ضرورت 2

1-3 پیشینه تحقیق 3

1-4 سوالات تحقیق 5

1-5 فرضیه تحقیق 6

1-6 روش‌های تحقیق 6

1-7 مفهوم شناسی 6

1-7-1 مبانی 6

1-7-2 اصول 7

1-7-3 آموزش 8

1-7-4 معارف اسلامی 8

فصل دوم: مبانی آموزش معارف اسلامی در قرآن و روایات 9

2-1 شناخت حقیقت و فطرت انسان 10

2-2 کمال نهایی انسان 23

2-3 آزادی و اختیار انسان 32

2-4 توانایی انسان در ساختن خود و جامعه 43

فصل سوم: اصول آموزش معارف اسلامی‌در قرآن و روایات 53

1-3 اصول مربوط به آموزش گیرنده 54

1-1-3 اصل کرامت 54

2-1-3 اصل کوشش (فعالیت) 61

3-1-3 اصل تسهیل و تیسیر 64

2-3 اصول مربوط به آموزش دهنده 70

1-2-3 اصل تفکر 70

2-2-3 اصل تدرج و تمکن 74

3-2-3 اصل اعتدال 79

3-3 اصول مربوط به روشها و ابزار آموزش 84

1-3-3 روش تشویق 84

2-3-3 روش الگویی 88

3-3-3 روش تمثیل و تشبیه 91

4-3- اصول مربوط به محتوای آموزشی 94

1-4-3 اعتقادات 96

2-4-3 احکام 99

3-4-3 اخلاقیات 101

نتیجه گیری: 103

پیشنهادات 107

منابع: 108

فصل اول : کلیات

1-1 بیان مسئله

آموزش درست معارف و احکام، به عنوان برنامه فراگیر و نقشه راه سیر به سوی کمال و سعادت انسانی- که اساسی ترین هدف خداوند در فرستادن پیامبران تلقی می‌شود- از اهمیت بالایی برخوردار است.

می‌توان گفت هدف اصلی و نهایی در نظام آموزشی اسلامی، فراهم نمودن هر چه بیشتر زمینه تکامل و تعالی انسان‌ها می‌باشد. به همین هدف در آموزش معارف و مسائل دینی نیز به طور دقیق تر و پررنگ تر وجود دارد. همان طور که در هر نظام آموزشی، نیاز است برای رسیدن به اهداف آن نظام یک سری اصول و مبانی دقیق و معتبر رعایت شود، به همان صورت نظام آموزشی معارف اسلامی‌نیز برای رسیدن به اهداف عالی و نهایی خود نیاز به یکسری مبانی و اصول دارد؛ که لازم است از منابع معتبر همچون قرآن و روایات معصومین (7) دریافت شود.

این تحقیق بر آن است که مبانی و اصول آموزش و معارف اسلامی‌را از منظر قرآن و روایات بررسی کند و به پاسخ این سوال بپردازد که مبانی و اصول آموزش معارف اسلامی‌از منظر قرآن و روایات چگونه است؟

1-2 اهمیت و ضرورت