اما از آنجایی که معمولا کمبود منابع، کالا و وسایل حمل و نقل جهت امدادرسانی بهینه وجود دارد، انجام برنامه ریزی و ارائه مدلی جهت پاسخگویی کارا و اثربخش با توجه به منابع موجود از جایگاه خاصی برخوردار است. در این میان، مساله بسیار مهم توزیع به موقع اقلام و خدمات مورد نیاز بین آسیب دیدگان و حفظ جان آنها می باشد. همچپنین در مدیریت بلایا، اغلب داده ها غیر قطعی هستند، بدین منظور این تحقیق به ارائه مدلی از برنامه ریزی امکانی استوار در شرایط بحران با حضور عدم قطعیت می پردازد و در پایان تحقیق یک مقاسیه بین روش های حل برنامه ریزی امکانی استوار با بهره گرفتن از یک مطالعه موردی با بهره گرفتن از نرم افزار 23.5 GAMS و با روش LP-metric مشخص شده است .

ما نتیجه گرفتیم که عملکرد مدل HWRPP از دیگر مدل ها بهتر می باشد و شهرهای گرگان، قزوین و ساری بهترین مکان برای مراکز توزیع امداد جهت باز شدن می باشند.

 

واژه‌های كلیدی :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فارسی	انگلیسی
روش های حل	Solution Methods
برنامه ریزی فازی	fuzzy programming
برنامه ریزی امکانی استوار	Robust possibilistic programming
عدم قطعیت	Uncertainty
مکان یابی تسهیلات	Facility location
لجستیک امداد	relief logistics
بلایا	Disaster

 

فهرست مطالب

 

1-1- تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی.. 17

1-2- ضرورت و اهمیت موضوع. 31

1-3- بیان مساله و اهداف تحقیق.. 36

1-4- جمع بندی.. 38

 

2-1- مقدمه. 40

2-2- مقایسه زنجیره تامین تجاری و بشردوستانه. 40

2-3- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت قطعیت… 43

2-4- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت عدم قطعیت… 44

2-4-1- رویکردهای مواجهه با عدم قطعیت… 46

2-4-2- مرور مقالات در حالت عدم قطعیت فازی و امکانی.. 54

2-4-3- مرور مقالات برنامه ریزی استوار 58

2-4-4- رویکردهای دیگر در نظر گرفتن عدم قطعیت 61

2-5- تبیین شکاف های تحقیقاتی.. 62

 

3-1- مقدمه. 67

3-2- مدل کلی از مسئله لجستیک امداد. 67

3-3- فرایند ارائه مدل در حالت غیر قطعی.. 70

3-3-1- مدل BPCCP.. 70

3-3-2- مدل RPP-I 73

3-3-3- مدل RPP-II 75

3-3-4- مدل RPP-III 77

3-3-5- مدل MRPP.. 77

3-3-6- مدل HWRPP.. 78

3-3-7- مدل SWRPP.. 78

3-4- جمع بندی.. 79

 

4-1- مقدمه. 81

4-2- روش حل.. 81

4-3- مطالعه موردی.. 82

4-4- تحلیل نتایج.. 86

 

5-1- نتیجه گیری.. 88

5-2- نوآوری های پژوهش…. 88

5-3- پیشنهادها برای تحقیقات آتی.. 88

 

 

.. 90

…. 96

تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی

• بلایا و انواع آن

نویسندگان مختلف تعاریف متفاوتی از بلا ارائه کردند . در این قسمت به برخی از این تعاریف اشاره خواهیم کرد.

اصطلاح “بلا” معمولا برای خرابی در عملیات های عادی یک جامعه که اثرات منفی قابل توجهی بر روی افراد، کارهای آنها، محیط آنها دارد و نیازهای به وجود آمده از ظرفیت پاسخ محلی تجاوز می کنند، به کار برده می شود]1[.

مرکز تحقیقات اپیدمولوژی بلایا، بلا را به عنوان یک وضعیت یا حادثه ای که از ظرفیت محلی تجاوز کرده، و نیازمند درخواست کمک در سطح ملی یا بین المللی می باشد. یک حادثه غیر قابل پیش بینی یا ناگهانی که منجر به خسارات و صدمات زیاد و درد و رنج انسان ها می شود، تعریف می کند]1[.  

سازمان بهداشت جهانی هر حادثه ای که منجر به صدمه، خسارت، ویرانی، اختلال زیست محیطی، مرگ و میر انسان ها، زوال بهداشت عمومی و خدمات بهداشتی شود و نیاز به پاسخ و کمک سریع از خارج از جامعه یا منطقه ی آسیب دیده داشته باشد را به عنوان فاجعه (بلا یا مصیبت) تعریف می کند. زلزله، طوفان، گردباد، خشکسالی، سیل، نشت مواد شیمیایی، حوادث هسته ای و … جزء بلایا دسته بندی می شوند و همگی اثرات ویرانگر زیادی از نظر صدمات مالی و جانی دارند]2[.

 یک تعریف کلی برای بلایا که توسط استراتژی بین المللی برای کاهش بلایا ارائه شده است، عبارت است از: یک اختلال جدی در عملکرد جامعه، همراه با تهدید برای زندگی انسان ها، سلامتی، دارایی یا محیط زیست افراد، چه در اثر حادثه، چه طبیعی و چه فعالیت های انسانی ایجاد شود. یکی دیگر از تعاریف گسترده برای بلایا عبارت است از: یک اختلال که بر روی سیستم ها اثرات فیزیکی دارد و همه یا قسمتی از اولویت ها و اهداف را تهدید می کند. تا زمانی که سیستم، یا ملت توانایی مقابله با اثرات این حوادث را داشته باشند، این حادثه به یک بلایای بزرگ تبدیل نمی شود. فاجعه باید شرایط اعلام شده برای وضعیت های اضطراری و نیاز به کمک های بین المللی را داشته باشد]3[. فورمن و همکارانش معتقد هستند که بلایا به طور غیر منتظره رخ می دهند و به حادثه ای گفته می شود که منجر به نتایج با مقیاس بزرگ می شود و اثرات خیلی زیادی در پی دارد]4[.

اوزگون]5[ ویژگی های زیر را برای بلایا بیان می کند:

1. بلایا حوادثی سریع و بزرگ هستند.
2. بلایا چه از نظر وقوع و چه از نظر پیامدها همراه با عدم قطعیت هستند.
3. محیط بلایا (از نظر نوع و مقدار نیازها، منابع موجود، دسترسی به زیرساخت ها و …) یک محیط پویا است.
4. بلایا حوادث غیر عادی هستند که می توانند به احتمال کم اتفاق بیافتند یا اصلا اتفاق نیافتند.

طبقه بندی های متفاوتی برای بلایا وجود دارند. انواع مختلفی از بلایا را می توان بر اساس طبیعی یا انسان ساز بودن و زمان وقوع آن که سریع یا آهسته اتفاق می افتد شناسایی کرد.

در جدول (1-1) تقسیم بندی رایج بلایا به همراه مثال آورده شده است]3[.

جدول (1-1) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال ]3[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	طبیعی	انسانی
هجوم ناگهانی	زلزله	حمله تروریستی
	طوفان	کودتا
	سیل	نشت شیمیایی
هجوم آهسته	قحطی	بحران سیاسی
	خشکسالی	بحران پناهندگان
	فقر	و…

به طور عمده می توان بر اساس شرایط جغرافیایی مناطق در معرض خطر، نوع بلایای محتمل در هر منطقه را پیش بینی کرد. برای مثال، ژاپن و نیوزیلند بیشتر در معرض زلزله هستند در حالی که بهمن مربوط به مناطق کوهستانی است که همیشه پوشیده از برف هستند. از طرف دیگر می توانید در آفریقا بلایای با هجوم تدریجی (مانند قحطی) را مشاهده کنید.

• مدیریت بحران را می توان در دو گروه عمده دسته بندی کرد:

ابتدا گروه مدیریتی (کیفی) که بیشتر مربوط به محافظت، جلوگیری یا کاهش اثرات بحران، سازگار شدن با بحران از طریق تغییر سیستم های مورد استفاده بشری می شود و در دسته بندی نوع دوم راهکارهای لجستیکی (کمی) که بیشتر به طراحی شبکه و انواع مدل سازی های ممکن ریاضی با توجه به محدودیت ها و اهداف موجود همچون پاسخگویی به حداقل سطح معینی از تقاضا یا کنترل هزینه ها و پیشگیری تجاوز آنها از حدود تعیین شده مربوط می شود.

• مدیریت بحران و فازهای آن

مدیریت بحران یا مدیریت بلایا یا مدیریت اضطرار رشته ی اجتناب از ریسک و برخورد با ریسک است. هیچ کشور و هیچ جامعه ای از خطر و ریسک بلایا در امان نیست. بنابراین نیازمند به آمادگی، پاسخ و بازیابی در زمان وقوع بلایا می باشد. مدیریت بحران رشته ای است که شامل آماده سازی برای بلایا قبل از وقوع آن، پاسخ دهی بلافاصله بعد از وقوع و همچنین حمایت و بازسازی جامعه بعد از وقوع بلایای طبیعی یا ساخته ی بشر می باشد بدین منظور مدیریت بحران یا بلایا یا اضطرار یک فرایند پیوسته است از این رو داشتن طرح های اضطراری جامع و به طور پیوسته ارزیابی کردن و بهبود دادن طرح ها ضروری است]1[.

به اعتقاد فورمن و همکارانش]4[ مدیریت بحران بر روی کاهش آسیب پذیری انسان ها و مواد در اثر وقایع بحرانی تمرکز دارد و تلاش ها برای امداد و نجات فوری را تضمین می کند و از بازیابی موثر پشتیبانی می کند.

رویکرد های متفاوتی برای تقسیم بندی فازهای عملیات های مدیریت بلایا وجود دارد]6[. یکی از این رویکردها، فازهای عملیات های مدیریت بلایا را به چهار فاز تقسیم بندی می کند: پیشگیری، آماده سازی، پاسخ و بازیابی یا بهبود]7[. شکل (1-1) ترتیب این فازها را با شروع از بلایا نشان می دهد. اقدامات مناسب در تمام نقاط در چرخه منجر به آمادگی بیشتر، هشدارهای بیشتر، کاهش آسیب پذیری یا پیشگیری از حوادث در طول تکرار های بعدی چرخه می شود]1[. بسته به نوع و شدت بلایا مدت زمانی که هر فاز طول می کشد، متفاوت است. لازم به ذکر است که مراحل بالا به صورت یک چرخه تکرار می شوند]8[.

شکل (1-1) چهار فاز چرخه ی مدیریت بحران]1[

• چرخه مدیریت جامع بحران

بدون توجه به نوع بحران، مدیریت این وقایع عموما شامل 4 مرحله ترتیبی پیشگیری، آمادگی، پاسخگویی و بازسازی می باشد. پیشگیری اساس مدیریت بحران است و انجام اقداماتی جهت کمک به کاهش و یا جلوگیری از خطرات یک بحران می باشد. این مرحله به علت متمرکز شدن بر روی اقدامات پیشگیرانه بلند مدت برای حذف یا کاهش ریسک ها متفاوت از دیگر مراحل می باشد. فعالیت های آمادگی به مهیا شدن برای پاسخگویی مواقع وقوع بحران کمک می نماید. فاز پاسخگویی دربرگیرنده فعالیت هایی برای بسیج شدن خدمات و کالاها برای ناحیه بحران زده می باشد. بازیابی پس از یک بحران می تواند ماه ها و یا حتی سال ها بطول بیانجامد. خدمات و زیرساخت ها، تسهیلات، جان مردم و معیشت هزاران فرد ممکن است تا مدت ها تحت تاثیر بحران قرار گیرد. بطور خلاصه ماموریت مدیریت بحران در فاز پیش از بحران کاهش زیان های بالقوه، در فاز هنگام بحران واکنش و اعمال کمک فوری و در فاز پس از بحران ترمیم سریع و مناسب خرابی ها می باشد.

• فضای بشردوستانه

سازمان های حقوق بشر با سه اصل انسانیت، بی طرفی و انصاف (عدالت) زندگی می کنند. به عبارت دیگر، آنها به هر فردی که نیاز به کمک دارد، در هر جایی بدون تاثیر از اعتقادات متضاد با خود را کمک می کنند و هیچ گروهی از ذینفعان نهایی را بر دیگری ترجیح نمی دهند]9[. بشریت یعنی این که تمام درد و رنجی که در هر جا وجود دارد از بین برود. انصاف بیانگر کمک بدون تبعیض با اولویت نیازهای فوری است. بی طرفی بیانگر امداد بدون تعصب و وابستگی حزبی می باشد]10[. این اصول “فضا” را هم به صورت فیزیکی و هم به صورت مجازی تعریف می کنند، که توانایی انجام کارآمد وظایف در این فضا امکان پذیر باشد. می توان فرض کرد که یک ساختار مثلثی انعطاف پذیر و پویا داریم و

• مقدمه…………………………………………………………… 2
• بیان مساله…………………………………………………………… 2
• ضرورت خاص انجام تحقیق…………………………………………… 4
• جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق………………………………………. 5
• سوالات تحقیق………………………………………………………………. 6
• اهداف تحقیق………………………………………………….. 6
• جامعه و نمونه آماری………………………………………………… 6
• روش جمع­آوری دادها……………………………………………. 7
• روش تعیین شده در تحقیق………………………………… 7
• مفاهیم و اصطلاحات کلیدی…………………………………………. 8

1-10-1- زنجیره تامین…………………………………………….. 8

1-10-2- انتخاب تامین کننده…………………………………….. 9

1-10-3- روش های تصمیم گیری تاپسیس و ویکور………………………….. 10

• قلمرو تحقیق…………………………………………………………….. 8

1-11-1-قلمرو موضوعی…………………………………………………. 8

1-11-2- قلمرو زمانی…………………………………………. 8

1-11-3- قلمرو مکانی…………………………………………………….. 8

• جمع بندی…………………………………………………… 8

فصل دوم- ادبیات پژوهش…………………………………………… .9

• مقدمه……………………………………………………….. 10
• ارزیابی و انتخاب تامین کننده…………………………………. 10
• تاریخچه مختصری از سیستم فازی……………………………… 17
• کاربرد منطق فازی در انتخاب تامین کننده……………………………. 19
• مسائل تصمیم گیری و انواع آن……………………………………….. 20
• روش تاپسیس………………………………………………………… 22
• روش ویکور…………………………………………………………. 22
• مرور مقالات انتخاب تامین کننده…………………………………. 23

2-8-1- مرور مقالات انتخاب تامین کننده تک هدفه…………………………… 23

2-8-2- مرور مقالات انتخاب تامین کننده چند هدفه…………………………. 24

2-8-3- مرور مقالات انتخاب تامین کننده در حالت فازی……………………… 26

فصل سوم-روش اجرای پژوهش…………………………………… 30

3-1- مقدمه…………………………………………………………………. 31

3-2- روش پژوهش………………………………………………………………………….. 31

3-3- جامعه پژوهش و ویژگی­های آن………………………….. 32

3-4- روش جمع­آوری دادها………………………………………….. 32

3-5- برخی مفاهیم مرتبط با مدل مورد بررسی…………………….. 32

3-5-1- مسائل برنامه ریزی چند هدفه…………………………………….. 33

3-5-2- منطق فازی……………………………………………………………………. 33

3-5-3- برنامه ریزی فازی……………………………………… 37

3-6- مفروضات مدل…………………………………………………………….. 38

3-7- مدل پیشنهادی………………………………………………….. 38

3-7-1- اندیس ها، پارامترها و متغیرها………………………..……… 41

3-7-3- محدودیت ها…………………………………………………. 44

3-7-3-1- محدودیت های تخفیف…………………………………. 45

3-7-3-2- محدودیت های تقاضا………………………………….. 45

3-7-3-3- محدودیت حداقل خرید قطعه از هر تامین کننده…………………………. 45

3-7-3-4- محدودیت ظرفیت تامین کنندگان………………………………….. 46

3-7-3-5- محدودیت موجودی……………………………………………. 46

3-8- برخی مفاهیم مرتبط با روش حل مساله……………………………. 47

3-8-1- روش L-P متریک برای حل مسائل برنامه ریزی چند هدفه……………………….. 47

3-8-2- روش منطق فازی……………………………………… 48

3-8-3- روش تاپسیس برای رتبه بندی آلترناتیوها با در نظر گرفتن چند شاخص……………… 51

3-8-4- روش ویکور برای رتبه بندی آلترناتیوها با در نظر گرفتن چند شاخص………………….. 52

3-8-5- روش تصمیم گیری سازشی بر اساس روش های تاپسیس و ویکور……………. 55

3-9- روش پیشنهادی برای حل مساله مورد بررسی………………… 58

3-10- روش تاپسیس برای حل مساله مورد بررسی………… 61

 

 

3-11- روش ویکور برای حل مساله مورد بررسی………………………. 63

3-12- مطالعه موردی………………………………… 64

3-13- جمع بندی…………………………………. 69

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل نتایج……………………………. 70

4-1- اطلاعات مربوط به شرکت یونیلیور……………………………. 71

4-2- نتایج حاصل از انتخاب تامین کنندگان………………………………….. 90

فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات آتی………………………….. 95

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………. 96

5-2- نتیجه گیری……………………………………………………………………….. 97

5-3- محدودیت های تحقیق…………………………………………………. 97

5-4- پیشنهادهای کاربردی…………………………………… 98

5-5- پیشنهادات آتی……………………………………………………… 98

   منابع………………………………………………………………………………. 100

چکیده:

فرایند ارزیابی و انتخاب تامین کننده نقش حساس و قابل توجهی در مدیریت زنجیره تامین می باشد. در مدیریت زنجیره تامین، به ایجاد روابط قوی و استراتژیک تا اینکه بهترین تامین کنندگان با بهره گرفتن از معیارهای انتخاب و روش مناسب باید انتخاب کنید. علاوه بر این تامین کنندگان مناسب کاهش هزینه های خرید، افزایش رضایت مندی مشتریان، افزایش محصول نهایی تقویت رقابت شرکتها می باشد. هدف این پژوهش ارائه یک الگوی چند هدفه زنجیره تامین در انتخاب تامین کنندگان با در نظر گیری ریسک و رویکرد فازی در محیط تخفیف در حال توسعه است. در مدل پیشنهادی تمام ضرایب تابع هدف و محدودیت ها بصورت اعداد فازی مثلثی در نظر گرفته شده است. مدل توسعه یافته را به کمک یک روش سازشی بر مبنای روش های تاپسیس و ویکور به طور همزمان، حل می نماییم و سپس مدل ارائه شده را با بهره گرفتن از روش های تاپسیس و ویکور به طور جداگانه حل نموده و سپس نتایج تمامی روش ها را با یکدیگر مقایسه می کنیم. در پایان نیز به منظور هر چه بییشتر روشن تر شدن مدل مورد نظر، یک مطالعه موردی را مورد بررسی قرار می دهیم. در جامعه آماری مورد مطالعه، پرسشنامه توسط خبرگان شرکت تکمیل گردید. به دلیل تعداد پایین کارکنان شرکت و افرادی که در شرکت صاحب نظر بوده اند، از نظرات تمامی افراد خبره بهره گرفته شد. نوع تحقیق نیز با توجه به اینکه یک روش جدید برای حل مدل مورد بررسی ارائه گردید، یک تحقیق علمی و توصیفی بوده و نیز از آن جایی که پژوهش حاضر به صورت میدانی نیز در یک مطالعه موردی واقعی به کار برده شده است، یک پژوهش کاربردی می باشد. نتایج حاصل نیز میزان تخصیص هر محصول به هر شرکت در هر دوره زمانی نسبت به یک از سطوح تخفیف را نشان می دهد.

واژهای کلیدی: انتخاب تامین کننده، مدیریت ریسک، چند هدفه، محیط فازی، تاپسیس، ویکور، روش سازشی نوین.

 

1-1- مقدمه

زنجیره تامین [1]یکی از علوم زیر بنایی در شکل گیری تولید و توزیع یک محصول یا خدمت است. مدیریت زنجیره تامین در یک سازمان اهداف زیادی را دنبال می کند که به عنوان نمونه می توان به کاهش حجم موجودی، سرعت در پاسخگویی به مشتری، افزایش میزان فروش، تامین بهینه و تسریع مواد اولیه، انتخاب تامین کنندگان برتر و در انتها کاهش هزینه ها اشاره کرد. بنابراین انجام پزوهش بر روی مدل های ریاضی به منظور انتخاب تامین کننده، ایجاد رقابت بین چندتامین کننده، در جهت بهبود کیفیت و کاهش هزینه، وجود محدودیت ظرفیت تولید تامین کننده، برآورده شدن تعهدات درحالت تامین کننده انحصاری و شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه، بسیار با اهمیت به نظر می رسد(آقایی، 1389). در این فصل علاوه بر ارائه کلیات و چارچوب کلی پژوهش، بیان مساله، اهداف تحقیق، جامعه آماری و همچنین سوالات تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد.

1-2- بیان مسئله

یکی از وظایف اساسی واحدهای خرید، انتخاب و جذب تامین کنندگان مناسب و توانا جهت تهیه و فراهم نمودن احتیاجات سازمان است. وجود تعداد زیادی از تامین کنندگان با قابلیت­های مختلف، تصمیم گیری در مورد تعداد تامین کنندگان، ترکیب آنها، نحوه برقراری ارتباط و دیگر موارد مرتبط انتخاب آنها را با مشکل روبرو می­سازد. اهمیت این موضوع تا بدان جااست که برخی از شرکت­ها سیاست­ها و قوانین مدونی را جهت ارزیابی و انتخاب، تدوین کرده ­اند (غضنفری و فتح اله،1385).

و از آن جایی که امروزه در شرایط رقابتی موجود در بازار که فشار زیادی بر روی سازمان­ها جهت دستیابی به هزینه­ های کمتر می­باشد، دستیابی به محصولی با قیمت پایین و کیفیت بالا بدون اتخاذ تصمیمات مناسب در فرایند تامین و همچنین رضایت­مندی تامین­کنندگانغیر ممکن به نظر می­رسد(کپری و میندل[3]، 2007).

علاوه بر آن دبر[4]و همکارانش در سال 2001 بیان کردند که امروزه سازمان­ها بیشتر به تامین کنندگان وابسته شده ­اند، بنابراین پیامد­های مستقیم وغیر­مستقیم تصمیم ­گیری ضعیف، وخیم­تر جلوه می­ کند. لذا تصمیمات مرتبط با استراتژی­ها و عملیات خرید، نقش تعیین کننده ­ای در سود آوری ایفا می­ کنند.

و نیز در پاسخ به افزایش رقابت، کوتاه شدن چرخه عمر محصولات و تغییر سریع سلایق مشتری، بیشتر شرکت هاتوسعه قابلیت­های بلند مدت تامین کنندگان را مورد توجه قرار داده­اند و این امر اهمیت ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان را روشن می­ کند(گارجیا و سو[5]، 2004).

در چنین شرایطی بخش خرید می ­تواند نقش کلیدی در کارایی و اثر بخشی سازمان ایفا نماید و تاثیر مستقیمی روی کاهش هزینه­ها، سودآوری و انعطاف پذیری یک شرکت داشته باشدانتخاب تامین کنندگان مناسب می تواند به شکل چشمگیری هزینه های خرید را کاهش داده، قابلیت رقابت پذیری سازمان را افزایش دهد (کاظمی و زاهدی، 1388).

بنابراین ارزیابی تامین کنندگان قدم اول در مدیریت تامین کنندگان است که مجموعه پیچیده­ای از تصمیم گیری چند معیاره است. بر پیچیدگی این موضوع زمانیکه ارتباطات بسیار مهمی بین معیارهای ارزیابی در نظر گرفته شود اضافه می شود(لین[6]، 2009). انتخاب درست تامین کننده تنها به بررسی لیست­های قیمت محدود نمی­ شود بلکه باید معیارهای زیادی را مد نظر قرار دهیم معیارهایی مانند هزینه، تحویل به موقع، کیفیت کالا وخدمات، حسن سابقه همکاری و غیره. در این مسائل ممکن است معیارها با هم در تضاد باشند(ازکک و تیریاکی[7]، 2011).

بنابراین فرایند انتخاب تامین کننده فرایندی است که طی آن کمپانی­ها همه کاندیدهای تامین کننده موجود را با توجه به معیارهای ارزیابی، ارزیابی می کنند و بهترین تامین کننده را در نهایت انتخاب می­ کنند. بنابراین پروسه انتخاب تامین کننده ممکن است پیچیده شود(وو[8] و همکاران، 2009).

در حقیقت انتخاب تامین کننده صحیح یک تصمیم حیاتی با دامنه گسترده­ای از استنتاجات در یک زنجیره تامین است. تامین کنندگان نقش مهمی را در دستیابی به اهداف مدیریت تامین ایفا می­ کنند. تامین کنندگان رضایت مندی مشتری را در زنجیره ارزش افزایش می­دهند. لیکن شراکت استراتژیکبا تامین کنندگانی که بهتر عمل می کنند باید درون زنجیره تامین ادغام شود تا بهبود عملکرد را در بیشتر جهات به وجود آورد(کومار[9] و همکاران، 2004).

از آنجایی که انتخاب تامین کنندگان مناسب می تواند در صرفه جویی اقتصادی و به عبارت بهتر در کاهش هزینه و از طرف دیگر در افزایش سود بسیار موثر باشد، بنابراین برنامه ریزی و پیاده سازی یک مدل ریاضی با در نظر گرفتن شاخص های تاثیر گذار، می تواند در جهت بهبود عملکرد یک سازمان مثمر ثمر واقع گردد. در شرکت یونیلیور تاکنون مدل ریاضی با این میزان توسعه ریاضی مدل تاکنون پیاده نگردیده بود. به رغم اینکه این شرکت از دو تامین کننده اصلی خودف یعنی محصولات شرکت پلاستکار و نیز محصولات ضد عفونی کننده و سفید کننده دامستوس به مقدار زیادی محصول در یافت می نماید ولی تاکنون هیچ مدلی در ارتباط با ارزیابی تامین کنندگان و اینکه از کدامیک و از هر کدام به چه میزان احتیاجات شرکت را برآورده سازیم، مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. به همین دلیل بر آن شدیم تا با انجام مطالعه موردی در شرکت مربوطه، تامین کنندگان آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.

پس از مدل سازی مسئله فوق، مدل با بهره گرفتن از روش حل مسائل چند هدفه و روش ارائه شده توسط ترابی در سال 2008 حل شده و مقادیر متغیرهای تصمیم مسئله که همان تامین کنندگان منتخب و نیز مقدار بهینه تخصیص به هر یک از آنها است را مشخص می نماید. در پژوهش حاضر به منظور هر چه بیشتر روشن تر شدن مدل ارائه شده و نیز روش حل مورد نظر، یک مطالعه موردی در شرکت یونیلیور مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری مورد نظر دو شرکت تامین کننده دامستوس و پلاست کار می باشند. از آنجایی که شرکت های مورد مطالعه از نظر دریافت دیتا های درخواستی همکاری لازم را داشته اند، بنابراین در این پژوهش می خواهیم به تخصیص محصولات دریافتی به هر یک از شرکت های مورد نظر به عنوان تامین کنندگان بپردازیم.

1-3- ضرورت خاص انجام تحقیق

 یكی از مباحث مهمی كه در دو دهه اخیر در ادبیات مدیریت مطرح شده است، مدیریت زنجیره تامین است. شرایطی كه باعث تعریف و ایجاد چنین نگرشی شده، افزایش روز افزون رقابت پذیری و تلاش سازمان‌ها برای بقاء می‌باشد، كه با افزایش ارتباطات و پیشرفت در تكنولوژی ارتباطات حاصل شده است. سازمان‌ها رمز بقاء را در ارضای نیازهای مشتریان می‌دانند. نیازها و علایق مشتری می‌تواند شامل كاهش قیمت، تحویل به موقع،‌ كیفیت مناسب و غیره باشد. مدیریت زنجیره تامین نگرشی است كه بر مبنای آن ارضای این نیازها نه فقط توسط واحدهای ارائه كننده خدمت به مشتری، بلكه توسط سایر تامین كنندگان نیز صورت می‌گیرد. از آنجایی كه تامین كنندگان قابل اعتماد، تولیدكنندگان را قادر می‌سازند كه هزینه موجودی كالا را كاهش و كیفیت كالا را بهبود بخشند، این مساله قابل درك است كه انتخاب مناسب تامین كنندگان و مدیریت موثر روابط با آنها، فاكتوری كلیدی در افزایش رقابت پذیری شركت‌ها است.در راستای پیاده‌سازی این فلسفه، انتخاب تامین كننده، در زنجیره تامین بعنوان یک مساله مهم مورد توجه قرار گرفته و تصمیم گیران را به این سمت سوق می‌دهد كه تكنیك‌ها و روش‌های معتبر برای انتخاب تامین كننده استفاده كنند. چرا كه انتخاب تأمین كننده مناسب، به طور قابل توجهی هزینه‌های خرید مواد اولیه و نیز زمان انتظار تا رسیدن محموله سفارش شده را كاهش می‌دهد؛ همچنین موجب بالا رفتن سطح رقابت پذیری مؤسسه می‌شود(غضنفری و فتح اله،1385).

1-4- جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق

از روش روش سازشی نوین ارائه شده تاکنون برای حل مسائل چند هدفه استفاده نگردیده است. در حقیقت در روش تاپسیس حداکثر فاصله لحاظ نمی گردد و در روش ویکور نیز ایده آل منفی لحاظ نمی گردد، در روش سازشی نوین به این دو ضعف پرداخته شده و آنها را جبران نموده است. همچنین در این پژوهش برای اولین بار از انتگرال چند گانه نیز برای محاسبه مقدار حداکثر فاصله از ایده آل های مثبت و منفی استفاده می گردد. علاوه بر این روش های ارائه شده در یک مطالعه موردی در شرکت یونیلیور پیاده سازی می گردد.

1-5- سوالات تحقیق

1) چگونه می توان با ارائه یک مدل چند هدفه به ارزیابی تامین کنندگان با توجه به ریسک موجود در زنجیره تامین پرداخت؟

3) کیفیت، رضایت مشتریان و هزینه های تامین محصول ارائه شده از تامین کنندگان چه تاثیری بر روی انتخاب و نحوه تخصیص دهی آنها می­گذارد؟

4) چگونه می توان به کمک یک روش سازشی یک مساله چند هدفه را به مسالهک هدفه نبدیل نمود؟

1-6- اهداف تحقیق

هر پژوهش و تحقیق به منظور خاصی صورت می گیرد. اهداف اصلی از انجام این تحقیق عبارتند از:

• ایجاد یک مدل ریاضی برای ارزیابی و انتخاب مناسب تامین کنندگان و تعیین میزان سفارش اقتصادی به هر یک از تامین کنندگان منتخب.

–   استراتژی انتخاب بهینه تحت شرایط ریسک و عدم قطعیت.

– ارائه یک روش حل بر مبنای یک روش سازشی برای یکپارچه سازی مساله چند هدفه به یک مساله برنامه ریزی تک هدفه.

• جامعه و نمونه آماری

چکیده

شناسایی ارزش مشتریان، از مولفه‌های اصلی موفقیت در فروشگاه‌های مختلف می‌باشد که امروزه مورد توجه بیش از پیش قرار گرفته است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای، با گروه‌های مختلفی از مشتریان در ارتباط هستند و با توجه به منابع محدود، آنها باید مشتریان را بر اساس ارزششان رتبه‌بندی کنند تا بخش مناسبی از منابع بازاریابی را به مشتریان با ارزش­­تر اختصاص دهند و سود بیشتری کسب نمایند. از این رو از تکنیک‌های داده‌کاوی برای بخش‌بندی مشتریان استفاده می‌نماییم، تحقیقات زیادی در این زمینه‌ی انجام شده است. بسیاری از این تحقیقات از  مدل RFM [4] برای بخش‌بندی مشتریان استفاده کرده‌اند. این مدل شامل سه شاخص تاخر، تکرر و ارزش پولی برای تحلیل رفتار خرید مشتریان است و می‌تواند نمایانگر ارزش رفتاری مشتری باشد. در این پژوهش متدولوژی جامعی شامل سه مدل بخش‌بندی بر مبنای توسعه مدل RFM و SOM و K میانگین[7] ارائه شده و همچنین برای شناسایی مشتری، داده‌های تراکنشی و جمعیت‌شناختی مورد بررسی قرار گرفته است. مدل‌های پیشنهادی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای مرکز اپل ایران پیاده‌سازی شدند و تعداد 347 مشتری مورد بررسی قرار گرفتند. برای داده‌های معاملاتی، تراکنش‌های ثبت شده در مرکز اطلاعات فروشگاه مورد استفاده قرار گرفت و داده‌های جمعیت‌شناختی نیز به صورت تلفنی از تک تک مشتریان پرسیده شد. این مشتریان با هر سه مدل مختلف بخش‌‌بندی شدند و در نهایت این مدل‌ها با شاخص دیویس بولدین و مجموع مربعات خطا[9] مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفتند. بر اساس شاخص دیویس بولدین مدل اول کارایی بهتری را در این مطالعه موردی از خو نشان داده است، اما بر اساس معیار مجموع مربعات خطا مدل دوم کارایی بهتری دارد و این تفاوت به دلیل ماهیت این دو معیار است.

واژگان کلیدی: فروشگاه زنجیره‌ای، بخش‌بندی مشتریان، ارزش مشتریان، داده‌کاوی، RFM، SOM،K  میانگین  

فهرست

مقدمه. 1

فصل اول: کلیات تحقیق.. 4

1-1 مقدمه. 4

1-2 ضرورت انجام تحقیق.. 4

1-3 بیان مسئله. 5

1-4 سوالات تحقیق.. 10

1-5 روش و ابزار انجام تحقیق.. 10

فصل دوم: مبانی نظری.. 12

2-1 مقدمه. 12

2-2 مدیریت ارتباط با مشتری.. 13

2-2-1 مزایای استفاده از مدیریت ارتباط با مشتری.. 14

2-2-2 انواع فناوری‌های مدیریت ارتباط با مشتری.. 15

2-3 داده‌کاوی.. 17

2-3-1 فرایندهای داده‌کاوی.. 19

2-3-2 فعالیت‌ها و کاربردهای داده‌کاوی.. 20

2-5 خوشه‌بندی.. 25

2-5-1 مزایای روش خوشه‌بندی.. 26

2-5-2 الگوریتم K میانگین.. 27

2-4 بخش‌بندی.. 29

2-4-1 اهداف بخش‌بندی.. 30

2-4-2 مزایای بخش‌بندی مشتریان.. 31

2-4-3 معیارهای کلی بخش‌بندی.. 32

2-6 الگوریتم RFM… 34

2-6-1 مزایای الگوریتم RFM… 35

2-7 نگاشت‌های خود سازمانده. 35

2-7-1 کاربرد نگاشت‌های خود سازمانده. 36

2-7-2 توپولوژی نگاشت‌های خود سازمانده. 37

2-8 کاربرد بخش‌بندی در صنایع مختلف… 40

2-9 پیشینه تحقیق.. 42

فصل سوم: روش تحقیق.. 56

3-1 مقدمه. 56

3-2 روش تحقیق.. 56

3-3 جامعه آماری و روش نمونه‌گیری.. 57

3-4 شرح مدل.. 58

3-5 ارزیابی اعتبار مدل.. 64

فصل 4: تجزیه و تحلیل داده‌ها (پیاده‌سازی مدل در مرکز اپل ایران) 67

4-1 مقدمه. 67

4-2 درک و شناخت داده‌ها 67

4-3 آماده‌سازی داده‌ها 69

4-4 تعیین وزن پارامترهای تراکنشی (RFM) با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی.. 71

4-5 اطمینان از صحت و درستی وزن‌های محاسبه شده در تکنیک AHP با بهره گرفتن از آزمون نرخ سازگاری   74

4-6 پیاده‌سازی مدل‌ها در مرکز اپل ایران.. 76

4-6-1 بخش‌بندی دو مرحله‌ای مشتریان با بهره گرفتن از مدل اول.. 76

4-6-2 بخش‌بندی دو مرحله‌ای مشتریان با بهره گرفتن از مدل دوم. 83

4-6-3 بخش‌بندی دو مرحله‌ای مشتریان با بهره گرفتن از مدل سوم. 90

4-7 ارزیابی مدل‌ها 94

فصل 5: نتیجه‌گیری.. 97

5-1 مقدمه. 97

5-2 جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.. 97

5-3 بازخورد از خبرگان درمورد نتایج و یافته های پژوهش…. 99

 

 

5-4 محدودیت‌های پژوهش…. 100

5-5 پیشنهادات برای پژوهش‌های آتی.. 100

منابع فارسی.. 101

منابع انگلیسی.. 102

پیوست‌ها 109

 

مقدمه

     تغییر در عادات خرید مصرف‌کنندگان و فن‌آوری‌های در حال ظهور تحول سنگینی را در سراسر صنعت خرده‌فروشی بوجود آورده است. مصرف‌کنندگان با روشی که امروزه زندگی می‌کنند، در حال به چالش کشیدن این صنعت هستند. به پشتیبانی فن‌آوری‌های در حال ظهور، مصرف‌کنندگان بیش از همیشه بر روی قیمت و راحتی، متمرکز شده‌اند. از این رو، خرده‌فروشان باید قادر به متمایز ساختن واضح خود از رقبایشان با خدمات عالی به مشتریان، که توسط فن‌آوری امکان‌پذیر است، باشند. توجه به این امر برای جلوگیری از کاهش مشتری مهم است، زیرا هزینه دستیابی به مشتریان جدید نسبت به حفظ آنها بسیار بالاتر است. کلید زنده ماندن در این صنعت رقابتی، درک و شناخت بهتر مشتریان می‌باشد. یکی از روش‌های مورد استفاده برای درک مشتریان و شناسایی گروه‌های همگن، بخش‌بندی مشتریان است. بخش­بندی مشتریان مسئله قابل توجه­ای در وضعیت تجاری رقابتی امروز است. مطالعات بسیاری کاربرد تکنولوژی داده‌کاوی را در بخش­بندی مشتریان بررسی کرده ­اند و به تاثیراتش دست یافته­اند. روش داده‌کاوی، کمک فوق العاده‌ای به محققان برای استخراج دانش و اطلاعات پنهانی داده ­ها می‌کند. تجزیه و تحلیل مشتری که لازمه بخش‌بندی است، فروشگاه‌ها را قادر می‌سازد که با رفتار مشتریان هماهنگ‌تر باشند. علاوه بر این بخش‌بندی می‌تواند با برجسته­کردن نیازهای برنامه ­های بازاریابی و گروه‌های مشتریان خاص، وضوح بیشتری را در فرایند برنامه‌ریزی ایجاد کند.

     در فصل اول این پژوهش، به ارائه کلیات تحقیق، بیان مسئله، ضرورت انجام آن و سوالات تحقیق پرداخته خواهد شد. متدولوژی و مدل‌های پیشنهادی نیز در غالب نمودار ارائه گردیده است.

     در فصل دوم سوابق پژوهشی و ادبیات نظری تحقیق مطرح شده است. مقالات منتشر شده در زمینه بخش‌بندی و ادبیات آن مورد بررسی قرار می‌گیرد همچنین الگوریتم های موجود جهت بخش‌بندی مشتریان و کاربرد آن در صنایع مختلف بیان شده است.

     در فصل سوم روش تحقیق مطرح شده است. شیوه جمع آوری داده‌ها، جامعه آماری و روش نمونه‌گیری بیان شده در پایان نیز مدل‌های جدید ارائه شده تشریح گردیده است.

     در فصل چهارم، نتایج عددی حاصل از پیاده‌سازی مدل در فروشگاه‌های زنجیره‌ای مرکز اپل ایران شرح داده شده و مراحل پیاده سازی مدل‌های پیشنهادی در این فروشگاه زنجیره‌ای تشریح گردیده است.

     در فصل پنجم مقایسه‌ی مدل‌ها و نتایج حاصل از پژوهش عنوان شده است. به سوالات مطرح شده پاسخ داده شده و بازخورد از خبرگان در مورد نتایج و یافته‌های پژوهش نیز مطرح می‌شود همچنین محدودیت‌های پژوهش بیان گردیده و در پایان پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آتی ارائه شده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

     در فصل اول این پژوهش، به ارائه کلیات تحقیق، بیان مسئله و ضرورت انجام آن و سوالات تحقیق پرداخته خواهد شد. متدولوژی و مدل‌های پیشنهادی نیز در غالب نمودار ارائه گردیده است.

1-2 ضرورت انجام تحقیق

     شرکت‌ها در هر کسب و کاری، با گروه‌های مختلفی از مشتریان در ارتباط هستند. از این رو با توجه به منابع محدود، آنها باید مشتریان را بر اساس ارزششان رتبه‌بندی کنند تا بخش مناسبی از منابع بازاریابی را به مشتریان با ارزش­­تر اختصاص دهند و سود بیشتری کسب نمایند.

     با وجود این رقابت بالا، شرکت‌ها باید سعی در جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان با ارزش‌تر، با فعالیت‌های ارزش افزوده باشند. مدیریت ارتباط با مشتری، ارتباط شرکت با مشتری را برای رسیدن به سود بیشتر بهبود می‌بخشد (طبائی و فتحیان[1]، 2011). شرکت‌ها بسیاری از اطلاعات ارزشمند در مورد مشتریان و تجارب خرید گذشته­شان را دارند. استفاده از این اطلاعات به آنها کمک می­ کند تا به بررسی منافع ، رضایت و وفاداری مشتری بپردازند. از این رو با بهره گرفتن از تکنیک داده‌کاوی و بخش­بندی مشتریان به گروه‌های مختلف، شرکت‌ها می‌توانند استراتژی‌های بازاریابی سودآوری داشته باشند.

1-3 بیان مسئله

     موضوع ارزش مشتری یک مسئله مهم در مدیریت ارتباط با مشتری است و روش­های متعددی برای پیدا کردن آن وجود دارد. در این تحقیق به ارائه یک متدولوژی جامع شامل سه مدل دو مرحله‌ای برای بخش‌بندی مشتریان بر اساس ارزش آنها می‌پردازیم. در این متدولوژی از دو پایگاه داده، شامل پروفایل شخصی مشتریان[2] و داده‌های معاملاتی[3] و استفاده می‌نماییم که در شکل 1-1 نشان داده شده است.

 

تعاملات مشتریان

پروفایل مشتریان

مدل 3

رتبه‌بندی بخش‌ها

ارزیابی و مقایسه مدل‌ها

داده‌های جمعیت‌شناختی

WRFM

مدل 2

مدل 1

پروفایل بخش‌ها

 

شکل 1-1 متدولوژی تحقیق

     در مدل اول از این متدولوژی، ابتدا بخش‌بندی را بر اساس داده‌های جمعیت‌شناختی از پروفایل مشتریان با بهره گرفتن از شبکه عصبی خود سازمانده انجام می‌دهیم، سپس به بخش‌بندی دوباره هر کدام از بخش‌های نتیجه گرفته شده از مرحله اول بر اساس داده‌های معاملاتی (RFM وزن‌دار شده) بنا بر الگوریتم K میانگین می‌پردازیم در این روش K بهینه را در هر خوشه با روش دیویس بولدین به دست می‌آوریم و در نهایت بخش‌های بدست آمده را بر اساس ارزششان رتبه‌بندی می‌کنیم. که در شکل 1-2 نشان داده شده است.

تعاملات مشتریان

پروفایل مشتریان

داده‌های جمعیت‌شناختی

بخش‌بندی با الگوریتم SOM

بخش‌بندی هر خوشه با الگوریتم K میانگین

WRFM

تعیین مقدار بهینه K برای هر خوشه بنا بر شاخص Davies Bouldin

تعیین وزن نسبی RFM بنا به الگوریتم AHP

 

شکل 1-2  اولین مدل توسعه داده شده جهت بخش بندی مشتریان بر اساس ارزش آنها

     در مدل دوم از این متدولوژی، ابتدا مشتریان را بر اساس داده‌های معاملاتی (RFM وزن‌دار) با بهره گرفتن از الگوریتم K میانگین بخش‌بندی می‌نماییم، در این روش مقدار K بهینه از قبل توسط شاخص دیویس بولدین تعیین می‌شود. سپس هر بخش به دست آمده از مرحله اول را بر اساس داده‌های جمعیت‌شناختی با بهره گرفتن از شبکه عصبی خود سازمانده دوباره بخش‌بندی می‌نماییم و در نهایت بخش‌های بدست آمده را بر اساس ارزششان رتبه‌بندی می‌کنیم. که در شکل 1-3 نشان داده شده است.

تعاملات مشتریان

پروفایل مشتریان

داده‌های جمعیت‌شناختی

WRFM

بخش‌بندی با الگوریتم K میانگین

بخش‌بندی هر خوشه با الگوریتم SOM

تعیین مقدار بهینه K بنا بر شاخص Davies Bouldin

تعیین وزن نسبی RFM بنا به الگوریتم AHP

 

شکل 1‑3 دومین مدل توسعه داده شده جهت بخش بندی مشتریان بر اساس ارزش آنها

     در مدل سوم از این متدولوژی، ابتدا مشتریان را با بهره گرفتن از شبکه عصبی خود سازمانده، بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی و متغیرهای تراکنشی (RFM وزن‌دار) بخش‌بندی نموده سپس از تعداد خوشه‌ی بدست آمده (k) و مراکز خوشه‌ها به عنوان ورودی روش K میانگین برای بخش‌بندی دوباره مشتریان بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی و تراکنشی استفاده می‌نماییم و در نهایت بخش‌های بدست آمده را بر اساس ارزششان رتبه‌بندی می‌کنیم. که در شکل 1-4 نشان داده شده است.

تعاملات مشتریان

پروفایل مشتریان

داده‌های جمعیت‌شناختی

WRFM

بخش‌بندی با الگوریتم SOM

بخش‌بندی  با الگوریتم K میانگین

K خوشه و  ها مراکز خوشه‌ها

تعیین وزن نسبی RFM بنا به الگوریتم AHP

 

شکل 1-4 سومین مدل توسعه داده شده جهت بخش بندی مشتریان بر اساس ارزش آنها

1-4 سوالات تحقیق

     در این تحقیق علاوه بر طراحی مدل به سوالات زیر پاسخ داده می‌شود:

– ارزش مشتریان بر اساس این مدل‌ها به چند بخش تقسیم­ می‌شود؟

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    شماره صفحه

چکیده  ……………………………………………………………………..1                                                                                                          

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه……………………………………………………3            

1- 2بیان مساله…………………………………………………..3

1-3 اهمیت ضرورت و انجام تحقیق………………………………….4

1-4 جنبه جدید و نوآوری در تحقیق………………………………………4

1-5 اهداف مشخص تحقیق…………………………………………………………4

1-6 سوالات تحقیق…………………………………………………………….5

1-7 تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی………………………………….5

1-8 روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………….6

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه…………………………………………………………………………………..8

2-2 مرور ادبیات و سوابق مربوطه…………………………………………………………………………………………………..8

2-3 استراتژی چیست؟………………………………………………………………………………………………………………..10

2-4 برنامه ریزی استراتژیک پروژه………………………………………………………………………………………………..10

2-4-1 فواید برنامه ریزی استراتژیک پروژه……………………………………………………………………………….11

• محدودیتها………………………………………………………………………………………………………………….11

2-5 مدیریت استراتژیک پروژه……………………………………………………………………………………………………..12

2-6 مدل های مطرح در مدیریت استراتژیک پروژه………………………………………………………………………….12

2-6-1 مدل فیلیپس………………………………………………………………………………………………………………..12

2-6-2 مدل فریمن یا مدل ذی نفعان………………………………………………………………………………………..13

2-6-3 مدل رقابتی پورتر………………………………………………………………………………………………………..14 

2-6-4 مدل پورتفولیو…………………………………………………………………………………………………………….14

2-6-5 مدلSpace………………………………………………………………………………………………………………..15

2-6-6 مدل پایپ…………………………………………………………………………………………………………………..17

2-7 تدوین استراتژی‌ها در پروژه…………………………………………………………………………………………………..17

2-7-1 مراحل تدوین استراتژی‌ها در پروژه……………………………………………………………………………….18

2-7-1-1 مرحله ورودی…………………………………………………………………………………………………….18

2-7-1-2 مرحله مقایسه…………………………………………………………………………………………………….18

2-7-1-3 مرحله تصمیم گیری……………………………………………………………………………………………18

2-7-2 ماتریس نقاط قوت،نقاط ضعف،فرصت ها و تهدید ها……………………………………………………..18

2-8 کارت امتیازدهی متوازن………………………………………………………………..21

2-9 رابطه ی بین برنامه ریزی استراتژیک پروژه و کارت امتیازدهی متوازن…………………………………………21

2-10 رابطه ی بین کارت امتیازدهی متوازن وQFD………………………………………………………………………..22

2-10-1 گسترش عملکرد کیفیت……………………………………………………………………………………………..22

2-11 معیارهای انتخاب استراتژی در پروژه…………………………………………………………………………………….22

2-11-1 معیارهای مورد استفاده در محیطهای پروژه محور…………………………………………………………..23

2-12 استفاده از روش غربال‌‌سازی فازی………………………………………………………………………………………..25

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………..32

3-2 روش تحقیق………………………………………………………………………..32

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………37

4-2 یافته های تحقیق…………………………………………………………………………………..37

    4-2-1 مروری بر تاریخچه شرکت……………………………………………………….37

    4-2-2 تهیه ماتریسSWOT …………………………………………………………….38

    4-2-3 رتبه بندی استراتژی‌ها…………………………………………………………………….56

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………….59

5-2 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………..59

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………61

فهرست منابع فارسی……………………………………………………………….62

فهرست منابع انگلیسی……………………………………………………………………….63

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………….64

چکیده

امروزه مهمترین دغدغه‌ی اکثر شرکت‌ها در اجرای پروژه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و دوام آنها را در شرایط متحول محیطی تضمین نماید‌. ‌‌‌‌‌‌‌در این تحقیق معیارهای مارسدن و اسکیدمور به عنوان ملاک انتخاب استراتژی‌ها در پروژه در‌نظر گرفته شده است.‌‌‌

این تحقیق به ارائه چهارچوبی جامع برای انتخاب بهترین استراتژی در یک پروژه پرداخته است.‌ در ابتدا یک گروه خبره شامل مدیران و مهندسان پروژه با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل SWOT به یافتن و استخراج نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها در راستای انجام پروژه‌ها می‌پردازند.‌ در مرحله‌ی بعد یک نظرسنجی در مورد معیارها و همچنین میزان امکان اقناع معیارها توسط استراتژی‌های استخراج شده با بهره گرفتن از مقیاس‌های زبانی صورت می‌گیرد.‌ این استراتژی‌ها به وسیله‌ی BSC به چهار منظر مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری تفکیک می‌شوند. استراتژی‌ها در خانه‌ی کیفیت نقش «چه چیز‌ها/گزینه‌ها» و معیارها جهت غربال سازی نقش « چگونه‌ها/معیارها» را ایفا می‌کنند. در مرحله‌ی آخر با بهره گرفتن از روش غربال‌سازی فازی به انتخاب بهترین استراتژی پرداخته می‌شود.

واژگان کلیدی :

تجزیه و تحلیل SWOT، غربال‌‌سازی فازی، BSC 

1-1 مقدمه

مدیریت استراتژیک پروژه یعنی هماهنگی مجموعه‌ای از اقدامات و فرایندها برای رسیدن به اهداف معین پروژه که به دو نوع مدیریت اجرایی و مدیریت پروژه تقسیم می‌گردد. مدیریت با توجه به سرشت سلسله‌مراتبی‌اش به دو بخش کلی استراتژیک جزئی و عملیاتی تقسیم می‌گردد. لذا مدیریت استراتژیک بیشتر متوجه جنبه‌های کلان‌تر، بلندمدت و اساسی‌تر اهداف و وظایف مدیریتی یعنی برنامه‌ریزی، سازماندهی، کنترل و نهایتا هماهنگی است که جهت هموارسازی حركت در این راستا، مدل‌ها و نیز ابزارهایی وجود دارند. مدیریت استراتژیک پروژه در حقیقت فرایندی است که طی آن توجیه یا عدم توجیه پروژه در بستر زمان مشخص می‌شود و بر اساس ویژگی‌های پروژه و شرایط محیطی آن، خط مشی‌ها و جهت‌گیری‌های کلان و یکپارچه‌ی پروژه‌ی تعیین شده، مسیر دستیابی به اهداف پروژه ترسیم می‌شود و تصمیمات چندبعدی اتخاذ می‌گردد.

در این فصل سعی شده است به ارائه‌ بیان مساله‌ی اساسی، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، جنبه‌ی جدید بودن، سوالات تحقیق مورد نظر و اهداف آن پرداخته شود.

1-2 بیان مسأله اساسی

مدیریت استراتژیک پروژه شامل برنامه‌ریزی‌ها، مطالعات و تصمیمات راهبردی در ارتباط با پروژه می‌باشد که خطوط اصلی تکامل پروژه را ترسیم می‌کند.‌ اما به طور کلی در محیط‌های پروژه‌ای، تصمیم‌گیری‌های دراز مدت صورت نمی‌گیرد.‌ در بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌ها به دلیل عدم انجام مطالعات و ارزیابی‌های دقیق و عدم انجام پیش‌بینی‌های صحیح، پروژه‌ها به صورت نیمه‌تمام رها گردیده‌اند. رها نمودن طرح‌ها و پروژه‌های بلندمدت به صورت نیمه‌تمام و یا عدم دستیابی به بازده‌ی مورد انتظار در رابطه با پروژه‌های به بهره‌برداری رسیده، می‌تواند حاكی از تصمیم‌گیری‌های نادرست مدیران و اخذ استراتژی نامناسب باشد.‌ مهمترین دغدغه‌ی اکثر سازمان‌ها در پروژه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و دوام آنها را در شرایط متحول محیطی تضمین نماید. همه‌ی سازمان‌ها دائما در حال تغییر و دگرگونی هستند . سازمانی که در آن پروژه‌ها به صورت استراتژیک مدیریت می‌شود، سازمانی است که هم وضعیتی را که می‌خواهد به آن برسد مشخص کند و هم تغییرات را در پروژه از طریق یک برنامه‌ی عملیاتی برای دستیابی به آینده، مدیریت کند.

مطالعه‌ی تصمیمات استراتژیک که خط مشی‌های اصولی حرکت و تکامل پروژه را مشخص می‌کند، بسیار مهم می‌باشد. این تصمیم‌ها می‌توانند موفقیت یا شکست پروژه را از همان ابتدا رقم بزنند.

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

سرعت پرشتاب تغییرات در دنیای کنونی به این معناست که روش‌های متداول مدیریت نمی‌توانند مناسب تغییرات باشند. در شرایطی که با تغییرات جزئی مواجه بودیم، می‌توانستیم از عامل تجربه و تصمیم‌گیری‌های آنی بسیار بهره ببریم. اما اکنون تبعات تصمیمات کسب و کاری بسیار مهم هستند.

وجود فرصت‌ها و تهدیدهای متعدد با ریسک‌های متفاوت که نقاط قوت یا نقاط ضعف پروژه‌ها را هدف قرار می‌دهند، نشان‌دهنده‌ی اهمیت تصمیماتی هستند که آثار و تبعاتشان چندین سال دیگر مشخص می‌شود.‌ محیط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تغییرات آنها نیز برپروژه اثر گذاراست. پس می‌توان گفت تصمیمات جنبه‌ی راهبردی یافته‌اند و نتایج آنها بسیار عمده و غیرقابل برگشت محسوب می‌شوند. در نتیجه نمی‌توان از تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر قضاوت‌های شهودی و تجربه‌ی مبتنی بر فلسفه‌های مدیریت سنتی در اخذ بهترین استراتژی در یک پروژه استفاده کرد. بنابراین ارائه‌ راهکارهایی که بتواند پروژه‌ها را در سازمان‌ها، در اخذ تصمیمات بلندمدت یاری کند، حائز اهمیت می‌باشد.

1-4 جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

فرایند تحقیقی جدیدی که در اخذ بهترین استراتژی در پروژه استفاده می گردد عبارت است از ترکیب ماتریسSWOT، کارت امتیازدهی متوازن BSC و غربال‌سازی فازی در محیط غیر قطعی که روش اساسی مهمی را برای شناخت استراتژی برتر در پروژه که در طراحی روندهای آتی درتفکر استراتژیک لازم است، فراهم می کند.

1-5 اهداف مشخص تحقیق

– مشخص نمودن نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در راستای پروژه‌های سازمان

–  استفاده از معیارهایی جهت غربال‌‌سازی استراتژی بهینه در پروژه نظیر قطعیت، سرعت و…

– انتخاب بهترین استراتژی حاصل از ماتریس SWOT در یک پروژه بر مبنای تلفیق نظر خبرگان

1-6 سؤالات تحقیق

–  چگونه می‌توان به ارائه‌ یک مدل استراتژیک در محیط‌های پروژه‌ای در حالت عدم قطعیت پرداخت؟

–  نحوه‌ی تعیین و انتخاب استراتژی کارآمدتردر یک پروژه به چه صورت است؟

–  چگونه می‌توان از تلفیق نظر خبرگان، بهترین و کارآمد‌ترین استراتژی را در یک پروژه انتخاب نمود؟

–  چگونه از روش غربال‌‌سازی فازی می توان جهت انتخاب استراتژی برتر استفاده نمود؟

–  در صورت داشتن حداقل اطلاعات در مورد یک استراتژی در پروژه، چگونه می‌توان به انتخاب بهترین آن پرداخت؟

1-7 تعریف واژه ‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی

• SWOT

 این ماتریس برای فرموله کردن استراتژی‌های اولیه‌ی سازمان استفاده می‌گردد که این مبتنی بر تحلیل پروژه‌های سازمان و محیط اطراف آن بر اساس قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات آن است. با بهره گرفتن ازاین ماتریس می‌توان چهار نوع استراتژی را ارائه نمود:

• استراتژی‌های SO
• استراتژی‌های WO
• استراتژی‌های ST
• استراتژی‌های WT

هرکدام از استراتژی‌هایی که در بالا نام برده شد ناظر به وضعیت خاص شرکت و محیط اطراف آن و اثراتی که آن محیط بر سازمان  دارد، می باشد که در این تحقیق، این ماتریس در راستای پروژه‌های سازمان تنظیم گردیده است. در گام اول بایستی عوامل اصلی داخلی و خارجی را مقایسه کرد. این قسمت، مشکل ترین بخش تهیه‌ی ماتریس است و توان قضاوت بالایی را می‌طلبد. میزان مناسب بودن استراتژی‌هایی که از این متد به دست می‌آید و صحیح یا نادرست بودن آنها به صحت اطلاعاتی می‌باشد که تا کنون گردآوری شده و قوت و ضعف این استراتژی‌ها بستگی زیادی دارد به دقتی که در تحلیل ارزیابی عوامل درونی و بیرونی سازمان صرف گردیده است.

• کارت امتیازدهی متوازن:

  سازمان را از چهار جنبه‌ی مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری می‌سنجد. کارت امتیازدهی متوازن زبان مشترکی را پدید آورده که مدیران می‌توانند از آن برای بحث در مورد جهت‌گیری و اولویت‌های سازمان خود استفاده کنند. اهداف و شاخص‌های عملکردی در چهار وجه مستقل نیستند و ارتباطات علت و معلولی بین آنها وجود دارد. سازمان‌های نوآور و خلاق از این روش به عنوان یک سیستم مدیریت و با هدف مدیریت استراتژیک در یک دورنمای بلند مدت استفاده می کنند.

• غربال‌‌سازی فازی:

روشی است جهت انتخاب بهترین استراتژی اخذ شده در یک پروژه که شامل دو مرحله می‌باشد که در فصول بعدی به طور مفصل شرح داده خواهد شد.

• استراتژی:

 استراتژی‌ها ابزاری هستند که سازمان به وسیله‌ی آن می‌تواند به هدف های بلندمدت خود دست یابد.

1-8  روش شناسی تحقیق

واژگان کلیدی : استان مازندران, کشاورزی برنج،  هزینه, درآمد, سودآوری, مکانیزاسیون, ارزیابی اقتصادی

 

فهرست مطالب

عنوان              صفحه 

چکیده. 2

مقدمه. 15

فصل 1: کلیات پژوهش.. 17

1-1- مقدمه. 18

1-2- بیان مسأله. 19

1-3- اهمّیت و ضرورت تحقیق.. 21

1-4- اهداف تحقیق.. 23

1-5- سوال‌ها و فرضیه‌های تحقیق.. 23

1-5-1-سوال‌های تحقیق.. 23

1-5-2- فرضیه‌های تحقیق.. 24

1-6- روش شناسی تحقیق.. 24

1-7- قلمرو تحقیق.. 24

1-7-1- قلمرو مکانی نمونه‌گیری.. 24

1-7-2- قلمرو زمانی نمونه‌گیری.. 25

1-8- جنبه‌ی جدید بودن و نوآوری تحقیق.. 25

1-9- تعاریف و اصطلاحات پایه. 26

1-9-1- کشاورزی.. 26

1-9-2- زمین.. 27

1-9-3- سطح زیرکشت… 27

1-9-4- خودکفایی.. 27

1-9-5- درآمد. 28

1-9-6- سودآوری.. 28

1-9-7- امنیت غذایی.. 29

1-9-8- تورم. 29

1-9-9- بیکاری.. 29

1-9-10- مکانیزاسیون.. 29

1-9-11- شالی.. 30

1-10- خلاصه. 30

فصل 2  : پیشینه نظری پژوهش.. 31

2-1- مقدمه. 32

2-2- برنج.. 32

2-2-1- تاریخچه جهانی  برنج.. 33

2-2-2- سابقه کشت برنج در ایران.. 33

2-2-3- میزان کشت برنج در ایران.. 34

2-2-4- نمونه‌هایی از مصارف برنج.. 34

2-2-5- تقسیم بندی واریته‌های برنج.. 35

2-3- تولید و تبدیل برنج.. 37

2-3-1- مرحله آماده سازی زمین اصلی.. 38

2-3-2) مرحله کاشت خزانه. 39

2-3-3- مرحله کشت زمین اصلی.. 41

2-3-4- مراحل داشت برنج.. 42

 

 

2-3-5- مرحله برداشت برنج.. 45

2-3-6- مرحله پس از برداشت… 47

2-4- بررسی پژوهش‌های انجام شده پیرامون موضوع : 48

2-5- خلاصه. 76

فصل 3 : متدلوژی تحقیق.. 78

3-1- مقدمه. 79

3-2- نوع تحقیق.. 80

3-3- جامعه‌ی آماری تحقیق.. 81

3-3-1- جامعه‌ی آماری.. 81

3-3-2- حجم نمونه و شیوه نمونه‌گیری.. 81

3-4- قلمرو آماری تحقیق.. 81

3-4-1- قلمرو مکانی نمونه‌گیری.. 81

3-4-2- قلمرو زمانی نمونه‌گیری.. 82

3-5- روش گرداوری آوری اطلاعات.. 83

3-5-1- مصاحبه حضوری.. 83

3-5-2- پرسشنامه. 83

3-6- متغیرهای تحقیق.. 84

3-6-1- متغیرهای مستقل.. 84

3-6-2- متغیرهای وابسته. 85

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 85

3-7-1- محاسبه‌ی درآمدها و هزینه‌ها 86

3-7-2- ارزش فعلی.. 86

91

3-7-4- شاخص‌ها و راه‌های اندازه‌گیری سودآوری (بهره‌وری) 92

3-8- خلاصه. 94

فصل 4 : پیاده‌سازی متدلوژی تحقیق.. 96

4-1- مقدمه. 97

4-2- محاسبه‌ی هزینه‌ی تولید برنج  به ازای یک هکتار (در سال 82 ) 98

4-2-1- مرحله آماده نمودن زمین قبل از کاشت… 98

4-2-2- کاشت… 100

4-2-3- داشت… 105

4-2-4- برداشت و پس از برداشت… 108

4-2-5- تبدیل شلتوک به برنج.. 113

4-3- هزینه‌های تولید کشاورزی برنج در استان مازندران.. 114

4-3-1- سطح زیركشت… 116

4-3-2- هزینه‌ی کل تولید کشاورزی برنج در استان مازندران.. 118

4-4- درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران.. 121

4-4-1- میزان تولید. 121

4-4-2- کل درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران در سال مبناء (سال زراعی 82) 124

4-4-3- درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران (از سال 82 الی 91) 127

4-5- تجزیه و تحلیل اقتصادی.. 130

4-5-1- ارزش فعلی(سال مبناء 1382) درآمد حاصل از کشاورزی برنج در استان مازندران از سال 1382 الی 1391  130

4-5-2- ارزش فعلی (سال مبناء 1382) هزینه‌ی کشاورزی برنج در استان مازندران از سال 1382 الی 1391. 131

4-5-3- نسبت درآمد به هزینه (B/C) 132

4-5-4- میزان سود حاصل از کشاورزی برنج (با کسر هزینه از درآمد) 134

4-5-5- ارزش فعلی سود حاصل از کشاورزی.. 136

4-6- بررسی و تعیین سهم هر یک از بخش‌های تولید در هزینه‌ی کل تولید برنج.. 138

4-7- راهکارهایی جهت رسیدن به سودآوری و بهره‌‌وری بالاتر در کشاورزی برنج.. 139

4-7-1- استفاده از تراکتور به جای تیلر در آماده سازی زمین کشاورزی قبل از کاشت… 141

4-7-2- استفاده از ماشین‌ نشاء به جای نشاء به روش سنتی( ایجاد خزانه و نشاء توسط کارگران ) 143

4-7-3- ایجاد تغییر در روش داشت… 145

4-7-4- استفاده از روش مستقیم برداشت یا برداشت شالی با بهره گرفتن از خرمنکوب پشت‌تراکتوری.. 155

4-7-5- روش جدید تبدیل شلتوک به محصولات نهائی برنج در شالیکوبی‌ها 158

4-8- مقایسه‌ی درآمد وهزینه‌ی روش سنتی کشت برنج با روش های جدید (بهبود یافته) 159

4-9- خلاصه. 161

فصل 5 : نتیجه‌ گیری و پیشنهادها.. 163

5-1- مقدمه. 164

5-2- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.. 164

5-3- محدودیت‌های تحقیق.. 168

5-4- پیشنهادها 168

5-4-1- پیشنهاد برای کاربران.. 168

5-4-2- پیشنهادها برای تحقیقات آینده 169

171

178

مقدمه:

نقش کشاورزی در رشد و شکوفایی کشور بر کسی پوشیده نیست. بخش کشاورزی با تأمین غذای جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است. برنج یکی از محصولات غذایی پیشرو در جهان است[Sheka;Bangura] و بعد از گندم بعنوان مهمترین ماده‌ غذایی در جهان محسوب می‌شود[Sachchamarga,K;W.Williams,G ,2004]. سطح زیر کشت برنج کشور حدود ۵۶۴ هزار هکتار با متوسط تولید ۲۴۰۰ کیلوگرم (برنج سفید) درهکتارمی‌باشد[بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1393]. با توجه به مصرف سرانه سالانه برنج،کمبود برنج موردنیاز مصرفی وجود دارد که از خارج کشور تأمین می‌شود. در این میان استان مازندران بعنوان بزرگترین تولید کننده برنج کشور شناخته می‌شود. جهت تولید برنج برای جمعیت بالای هفتاد میلیون ایران، نیاز به حجم گسترده‌ای از فعالیت‌ها و صرف هزینه‌های زیادی است، اما ماحصل این همه تلاش‌ها و صرف هزینه‌های زیاد، نارضایتی کشاورزان، ضایعات فراوان، بیکاری بیش از پیش شالیکاران و مهاجرت آنها به شهر و تبدیل شدن زمین‌های آنها به ویلاها و شهرک‌های صنعتی است که دلایل این مشکلات ریشه در اقتصاد و مسائل اجتماعی و نبود اطلاعات کافی در مورد شیوه کشت اقتصادی این محصول می‌باشد. برآیند این عوامل، کاهش تولید برنج و نیاز به واردات بیشتر است که وابستگی کشور را در پی خواهد داشت. تولید برنج در کشور محصول رنج و مشقّت است و به گفته‌ی کشاورزان دارای هزینه‌ی بالایی است، رنجی که سبب شده قشر جوان دیگر تمایلی به ادامه شغل آبا و اجدادی خود نداشته باشند. درسال‌های گذشته اراضی کشاورزی این استان و به خصوص شالیزارها با خطر جدی تغییر کاربری رو به ‌رو شده‌اند و در نتیجه این تغییر کاربری، سطح زیر کشت برنج در این استان بسیار کاهش یافته است. به تبع کاهش سطح زیر کشت برنج، تولید این محصول نیز کاهش یافته است[فاضل ساعتچی، 1389]. باید ریشه‌های این نارضایتی بررسی شود چرا که به گفته کشاورزان هزینه‌ها سهم عمده‌ای از درآمدها را به خود اختصاص می‌دهند و میزان رفاه کشاورزان نسبت به سال‌های دورتر به نحو چشمگیری کاهش یافته است. این شرایط به گونه‌ای در حال رغم خوردن است که استان مازندران با دارا بودن شرایط آب‌ و‌ هوایی مناسب، می‌تواند با تولید هرچه بیشتر این محصول در جهت شکوفایی و خودکفایی بخش کشاورزی قدم بردارد و نقش بسزای در بالا بردن صادارت غیر نفتی و کاهش خروج ارز از کشور بازی کند. دراینجا پرسشی که سالیانی است در ذهن محقق وجود داشته این است که چرا نارضایتی کشاورزان هر‌ساله بیشتر می‌شود؟، دآرمد حاصل از کشاورزی برای یک کشاورز سودآور می‌باشد یا خیر؟ .بررسی تحقیقات پیشین نشان داد که اکثر مطالعات انجام شده از جمله مقاله پیشگار و همکاران( Rafiee ,2011) در زمینه انرژی و تحلیل اقتصادی سطوح مختلف محصولات برنج در استان گیلان و مقاله‌ی دکتر مرتضی نصیری و مقاله خانم کبری تجددی طلب در زمینه‌ی بهبود میزان برداشت (بازده بیشتر در تولید)، کاهش میزان ضایعات در مراحل مختلف تولید و تبدیل، بررسی سیستم دستگاه‌ها و ماشین‌آلات کشاورزی می‌باشد. در این پایان‌نامه ابتدا میزان اقتصادی بودن کشاورزی برنج بررسی و پس از مشخص شدن جایگاه برنج در اقتصاد مازندران و کشاورزان برنجکار، راهکارهایی در جهت سودآورتر کردن این فعالیت مهم ارائه می‌شود. در این راستا، معضلات و هزینه‌های غیر‌ضروری حذف و راهکارهایی در جهت دستیابی به حداکثر میزان سود‌آوری ارائه شده است، تا در ابتدا رضایت کشاورزان را به همراه داشته باشد و سپس با افزایش تولید باعث افزایش اشتغال شود و در ادامه جایگاه مازندران را به عنوان یک قطب مهم تولید برنج در ایران و حتی در خاورمیانه بالا برده و در نهایت خودكفایی در تولید برنج و قطع واردات این كالا

حرکت رو به رشد و سریع جوامع امروزی جهت کسب و بهره برداری از اطلاعات، موجب گسترش روز افزون اجرای پروژه های مختلف در زمینه فناوری اطلاعات (IT) در سطوح سازمانی و ملی شده است. با توجه به سرعت چشمگیر نوآوری های تکنولوژیکی، پروژه های فناوری اطلاعات (به خصوص پروژه های نرم افزاری) با چالشها و ریسکهای متعددی مواجه می باشند. روش تحقیق حاضر از نظر هدف، كاربردی، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه وجامعه آماری، خبرگان حوزه فناوری اطلاعات می باشد. در این پژوهش با شناسایی فاکتورهای ریسک و اختیارات موجود در پروژه، رابطه میان استراتژی اتخاذ شده توسط مدیران با تجربه فناوری اطلاعات برای مدیریت ریسک های گوناگون با اختیارات حقیقی موجود در پروژه بررسی شده است. نتایج یافته ها نشان داد در اکثر موارد همبستگی قوی بین جفت ریسك- گزینه موجود وجود داشت. همچنین در این پژوهش با روش اختیارات حقیقی به ارزش گذاری سرمایه گذاری پروژه ERP با در نظر گرفتن 2 اختیار گسترش و کوچک سازی پروژه پرداخته شده است. نتایج یافته ها نشان داد كه در روش اختیارات حقیقی با در نظر گرفتن انعطاف پذیری در مدیریت، یعنی در نظر گرفتن اختیاراتی كه بتوان در پروژه اعمال كرد ارزش برآورد شده متفاوت با ارزش برآورد شده با روش DCF بدست آمد. چرا كه در  تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار گسترش، ارزش فعلی دارایی برای عملیات جاری 199.8 میلیون تومان برآورد شده است. اگر عملیات امروز گسترش داده شود ارزش دارایی برابر با 308.6568 میلیون تومان  برآورد خواهد شد. كه این مقدار از ارزش دارایی بدون اعمال اختیار گسترش، بزرگتر است در نتیجه اعمال اختیار گسترش ارزش مازادی معادل 188.85میلیون تومان به همراه خواهد داشت و همچنین تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار كوچك سازی نشان داده است كه ارزش اعمال اختیار كوچك سازی با بهره گرفتن از روش اختیارات حقیقی برابر 118.273 میلیون تومان است. در نتیجه اعمال اختیار كوچك سازی ارزش مازادی برای پروژه نخواهد داشت. بنابراین این پروژه فضایی برای كوچك سازی ندارد. در نهایت از طریق ارزش گذاری اختیار انتخاب اختیاری كه حداكثر ارزش را برای دارایی در بر داشته باشد در نظر گرفته شده نهایتاً یک نقشه راهبردی برای پروژه در طول یک سال عمر اختیارات در نظر گرفته شده است.

كلید واژه: اختیارات حقیقی،  سرمایه گذاری، فناوری اطلاعات، مدیریت ریسك

فهرست مطالب:

عنوان            صفحه

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1 مقدمه: 2

1-2 بیان مسئله. 2

1-3 ضرورت تحقیق.. 3

1-4  هدف تحقیق.. 3

1-4-1 اهداف كلی.. 3

1-4-2  اهداف جزئی.. 3

1-5  سوالات تحقیق.. 4

1-6  متغیرهای تحقیق: 4

1-6-1  متغیر مستقل: 4

1-6-2 متغیر وابسته: 4

1-7  فرضیات تحقیق: 4

1-8  روش گرد آوری داده های تحقیق.. 4

1-9 قلمرو تحقیق.. 5

1-9-1 قلمرو مكانی تحقیق.. 5

1-9-2  قلمرو زمانی تحقیق.. 5

1-9-3  قلمرو موضوعی تحقیق.. 5

1-10 جنبه های كاربردی تحقیق.. 5

1-11 نوآوری تحقیق.. 5

1-12 واژه های کلیدی و تعریف عملیاتی واژه ها: 5

1-13 جمع بندی: 6

فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه. 8

2-2  نظریهی اختیارات مالی.. 8

2-2-1  تعاریف: (1973،(Black& Scholes. 10

2-3  تحلیل اختیارات حقیقی.. 10

2-3-1 اختیارات حقیقی در مقابل اختیارات مالی.. 13

2-4  انواع اختیارات: 14

2-4-1 اختیارات ساده. 14

2-4-2 اختیارات مركب… 16

2-5  روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی.. 16

2-5-1 مرسوم ترین مدل های ارزش گذاری اختیارات حقیقی.. 17

2-5-1-1 معادله Black–Scholes. 17

2-5-1-1-1  ارزش‏گذاری خنثی نسبت به ریسك و بلك- شولز. 20

2-5-1-2  مزایا و محدودیت‌های بلك- شولز. 20

2-5-1-3  معادله Black – Scholes اصلاح شده. 20

2-5-2  روش دوجمله‏ای.. 22

2-5-2-1 مزایا و محدودیت‌های مدل دوجمله ای.. 23

2-5-2-2 همگرایی بین مدل Black-Scholes و روش دوجمله‏ای.. 23

2-5-3  شبیه سازی  مونت كارلو. 25

2-6   متغییرهای ورودی و نحوه ی تخمین آن ها در ارزش گذاری اختیارات… 26

2-6-1  ارزش دارایی مورد بررسی(S0): 26

2-6-2  تغییر پذیری در ارزش دارایی.. 27

2-6-2-1 تغییر پذیری چیست؟. 27

2-6-2-1-1 روش های تخمین تغییرپذیری: 27

2-6-3  قیمت اعمال اختیار. 27

2-6-4  عمر اختیار. 28

2-6-5  تعداد بازه های زمانی.. 28

2-7  اختیارات و عدم قطعیت… 28

2-8   مقایسه اختیارات حقیقی با  درخت تصمیم.. 31

2-9  تحلیل اختیارات حقیقی در چه زمانی ارزشمندتر است؟. 31

2-11 سرمایه‏گذاری.. 32

2-12  پیچیدگی.. 33

2-13 الگوهای اجرای پروژه‌های IT.. 33

2-14 روش‌های سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری.. 35

2-15 تحلیل ریسك سرمایه‏گذاری‏های فناوری اطلاعات… 36

2-16 ویژگیهای خاص سرمایه‏گذاریهای فناوری اطلاعات… 37

2-17  نواقص روش های سنتی برای ارزیابی ریسك سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات… 38

2-18  فاکتورهای تعیین کننده ارزش اختیارات حقیقی در سرمایه گذاری IT.. 39

2-19 الگوی اختیارات آشیانه ای: 39

2-20 روش Real Options و تصمیمات سرمایه‏گذاری IT: 39

2-21  نقدها و دفاع ها ROT.. 40

 

 

2-22 پیشینه تحقیق: 41

2-23 گزینه های بکارگرفته شده برای هریک از ریسکهای سرمایه‏گذاری IT در تحقیقات گذشته. 46

2-24 جمع بندی : 49

فصل سوم:روش تحقیق

3-1  مقدمه. 51

3-2 روش تحقیق.. 51

3-3  هدف تحقیق.. 53

3-3-1 اهداف كلی.. 53

3-3-2 اهداف جزئی.. 53

3-3-3  فرضیات تحقیق: 53

3-5  جامعه و نمونه آماری تحقیق.. 53

3-6  روش گردآوری داده های تحقیق.. 54

3-7  ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش: 54

3-7-1 فرم راهنما: 54

3-7-2 پرسشنامه: 56

3-7-2-1مراحل طراحی پرسشنامه. 57

3-8  مطالعات کتابخانه ای: 58

3-9 جمع بندی: 58

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل اطلاعات

4-2روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 61

4-2-1 نتایج یافته های توصیفی: 61

4-2-2  تحلیل رگرسیون: 63

4-2-3  نتایج یافته های حاصل از سوال باز پرسشنامه: 65

4-3  تكنیک مرحله ای مبتنی بر Real Options برای سرمایه‏گذاری پروژه ERP: 68

4-3-1  ارزش یابی پروژه ERP با بهره گرفتن از مدل تحقیق: 68

4-4 ارزش گذاری اختیارات در نظر گرفته شده در پروژه با بهره گرفتن از روش درخت دوجمله ای.. 69

4-4-1 تعریف پارامترهای ورودی.. 69

4-4-2  محاسبه منافع و هزینه‌های سرمایه‏گذاری.. 69

4-4-3  ارزشیابی سرمایه گذاری با روش NPV… 70

4-5  محاسبه پارامترهای ساخت درخت دوجمله ای.. 71

4-5-1 ساخت درخت دوجمله ای و محاسبه ارزش انتظاری در هر گره از درخت… 71

4-5-2  ارزش گذاری اختیار گسترش: 71

4-5-3  ارزش گذاری اختیارات… 73

4-5-3-1 محاسبه ارزش گره با روش پسرو: 73

4-5-4  تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار گسترش…. 74

4-6  ارزش گذاری اختیار كوچك سازی.. 74

4-6-1 تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار كوچك سازی.. 77

4-7  ارزش گذاری اختیار انتخاب… 77

4-7-1 تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار انتخاب… 78

4-8  مقایسه نتایج تحلیل جریان های نقدینگی تنزیل یافته و روش اختیارات حقیقی.. 79

فصل پنجم:  نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه. 82

5-2  جمع بندی: 82

5-3  پاسخ به سوالات تحقیق: 83

5-4 یافته های تحقیق: 84

5-5  محدودیت‏ و كمبودهای تحقیقات پیشین.. 84

5-6  نوآوری‏ها و مزیت‏های اصلی پژوهش…. 85

5-7  محدودیت‏های انجام تحقیق.. 85

5-8 پیشنهادات جهت تحقیقات آتی.. 86

5-8 پیشنهادات برای  شرکت طرفه نگار: 86

منابع و ماخذ:

منابع و ماخذ ……….. 89

پیوست ها…………….. 95

– مقدمه:

حرکت رو به رشد و سریعی که جوامع امروزی جهت کسب اطلاعات هر چه بیشتر از خود نشان می دهد موجب افزایش روز افزون اجرای عملیات پروژه های مختلف در زمینه های فناوری اطلاعات در سطوح سازمانی و ملی شده است. سرمایه گذاری فناوری اطلاعات مزیت های بالقوه متعددی برای سازمان ها فراهم می سازد، با این وجود، متاسفانه دستاوردهای تولید حاصل از سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات ممكن است به دلیل ریسك بالای مربوط به پروژه های فناوری اطلاعات خنثی یا حتی منفی باشند(1994،Arthur). به طور سنتی مدیران فناوری(IT) اطلاعات از روش های كلاسیک تحلیل سرمایه‏گذاری مانند ارزش فعلی خالص[1] برای انتخاب پروژه ها استفاده می كنند. چارچوب های كلاسیک تصمیم گیری برای انتخاب پروژه های فناوری اطلاعات (IT) از مقادیر مشخص و ایستا برای تخمین هزینه‏ ها و منافع پروژه استفاده می كنند و در نتیجه تأثیر عدم‏قطعیت به طور كلی نادیده انگاشته می شود. با توجه به نوآوریهای روزافزون در حوزه فناوری اطلاعات اهمیت دخیل كردن عدم‏قطعیت در تصمیم گیری های سرمایه گذاریهای این فناوری آشكار می گردد. هدف این پژوهش معرفی تحلیل RO[2] به عنوان تكنیكی برتر برای تصمیم گیری در سرمایه‏گذاری پروژه های فناوری اطلاعات است. این روش تكنیكی نوین برای ارزش یابی سرمایه گذاری است كه از یک طرف محدویت های موجود در روش های قبلی را ندارد و از طرف دیگر دارای انعطاف بالایی است كه امكان استفاده از انتخاب هایی را پیش روی مدیریت سرمایه‏گذاری قرار می‏دهد. بنابراین این تحقیق درباره کاربرد تئوری اختیارات حقیقی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری فناوری اطلاعات می باشد و همچنین نظریه اختیارات حقیقی را به عنوان رویکردی به روز و قابل کاربرد در تحلیل های اقتصادی معرفی می نماید.

1-2- بیان مسئله

رشد سریع سرمایه گذاری فناوری اطلاعات (IT) فشارهایی را بر بخش مدیریتی اعمال نموده است تا ریسك ها و بازدهی های موجود در سرمایه گذاری های خود را در تصمیمات خود مدنظر قرار دهند (2002،Kim &Yong). برای كاهش ریسك، باید به تصمیم گیرندگان اجازه داده شود تا هر زمان كه اطلاعات جدیدی در حوزه قیمت ها، هزینه ها و سایر شرایط بازار موجود می باشد بتوانند تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری تغییر دهند. این موضوع مفهوم اصلی انعطاف پذیری در زمینه وجوه سرمایه گذاری شده است، و به موسسات اجازه می دهد تا در سرمایه گذاری IT از ارزش گذاری اختیارات حقیقی استفاده نمایند. به دلیل ماهیت بسیار نامطمئن سرمایه گذاری فناوری اطلاعات، ارزیابی اختیارات حقیقی توسط محققان سیستم های اطلاعاتی(IS) پیشنهاد شده است كه به عنوان روشی برای درك و تسهیل تصمیمات سرمایه گذاری محسوب می شود (1986،Kumar).

اگر چه نظریه اختیارات حقیقی یک روش امید بخش برای ارزیابی سرمایه گذاری IT می باشد، اما نداشتن دانش در مورد انتخابهای واقعی مانع این می شود تا مدیران از این روش برجسته برای ارزیابی سرمایه گذاری های خود استفاده نمایند (1997،Busby).

این پژوهش درباره کاربرد تئوری اختیارات حقیقی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری فناوری اطلاعات می باشد و همچنین نظریه اختیارات حقیقی را به عنوان رویکردی به روز و قابل کاربرد در تحلیل های اقتصادی معرفی می نماید. این روش تکنیکی نوین برای ارزش یابی سرمایه گذاری است که به دلیل انعطاف پذیری بالا امکان استفاده از انتخاب هایی را پیش روی مدیریت سرمایه گذاری قرار می دهد، حتی زمانی كه ارزش اقتصادی مورد انتظار كمتر از صفر است، سازمان ها مشتاقانه تصمیم به سرمایه گذاری در یک فناوری خاص می گیرند.

-3-1 ضرورت تحقیق

با توجه به شرایط کشور ما و در حال گذار بودن از حالت نیمه توسعه یافته به توسعه یافتگی، شرایط تحریم های  بین المللی که اوضاع طرح های کلان را بیش از پیش پیچیده و دشوار می سازد انجام این نوع تحلیل که رویکرد نوینی در سطح بین المللی برای تحلیل اقتصادی با در نظر گرفتن عوامل ریسک زا می باشد و آشنایی عمیق با آن برای کارشناسان بخش تحلیل اقتصادی، امری ضروری است. این نظریه در حالی موضوع قرار گرفته است كه در حال حاضر در ایران به جزء چند تحقیق دانشگاهی وكارگاه آموزشی پراكنده، تلاش منسجم و سازماندهی شده ی دانشگاهی در جهت بكارگیری این نظریه ندارد. در این تحقیق، سعی شده تا حد امكان و بضاعت علمی وزمان، روحیه ایجاد نوآوری در حوزه مورد تحقیق، حفظ گردد از آنجا كه نظریه اختیارات در حال ایجاد تحولی در دنیای ارزیابی اقتصادی طرح هاست كاربردی كردن آن در ارزیابی طرح های حوزه فناوری اطلاعات بسیار ضروری به نظر می رسد.

این  پایان نامه تلاشی است در جهت این نیاز عمیق و ضمن معرفی این رویکرد و بیان برخی کاستی ها و موارد ابهام در آن و تلاش در جهت زدودن این ابهامات، سعی می کند مواردی عملی از کاربرد این رویکرد را نیز مورد توجه قرار دهد.

 -4-1هدف تحقیق

1-4-1- اهداف كلی

تدوین چارچوبی جهت ارزیابی پروژه های حوزه فناوری اطلاعات بر اساس رویکرد [3]ROT می باشد که پروژه های پیاده سازی سیستمهای ERP به عنوان مورد مطالعه انتخاب شده است.

1-4-2- اهداف جزئی

1. شناسایی ریسك های پروژه های فناوری اطلاعات.
2. شناسایی انعطاف‏پذیری ها و اختیارات حقیقی برای کاهش ریسک‌های شناسایی شده بطوریکه برای سرمایه‏گذاری ایجاد ارزش نماید.
3. بررسی فراگیری نظریه اختیارات حقیقی وبیان آن به شیوه علمی.
4. سازماندهی و طبقه بندی مطالعات انجام گرفته در حوزه كاربرد اختیارات حقیقی در پروژه های فناوری اطلاعات .

-5-1 سوالات تحقیق

1. نظریه اختیارات حقیقی كه با توجه به پیچیدگی و عدم قطعیت حاكم بر سازمان ها و نیز انعطاف پذیری مدیریتی لازم طراحی شده اند آیا در تحلیل طرح هادر حوزه فناوری اطلاعات كارا می باشند؟
2. چگونه بر اساس نظریه اختیارات حقیقی می توان  سرمایه گذاریهای حوزه فناوری اطلاعات را طراحی و مدیریت نمود بگونه ای که همسو با استراتژی سازمان باشد؟

1–6– متغیرهای تحقیق:

1-6-1- متغیر مستقل:

متغییر مستقل فاكتورهای ریسك می باشند كه مقدار هر شاخص ریسك مقدار عددی بین 0 و10 می باشد(عدد صفر به معنی عدم وجود ریسك و عدد 10 به معنی ریسك به شدت بالا).

1-6-2- متغیر وابسته:

متغییر وابسته در این تحقیق  گزینه ها (option ها) می باشند. اگر گزینه در یک پروژه وجود داشته باشد مقدار آن برابر 1 است و در غیر این صورت صفر می باشد.

1-7- فرضیات تحقیق:

این تحقیق دارای یک فرضیه می باشد:

بین تمامی جفت ریسك- گزینه موجود در پروژه رابطه وجود دارد.

-18- روش گرد آوری داده های تحقیق

برای گردآوری اطلاعات تحقیق حاضر از مطالعات کتابخانه ای-میدانی استفاده می شود. بخش اول، مطالعات کتابخانه ای است که شامل منابع و مراجع مرتبط، تعریف و شناسایی مفاهیم و شاخص ها و بررسی چگونگی تاثیر بین آنها با بهره گرفتن از نظریه های صاحب نظران، مقالات معتبر علمی، سایت ها و پایان نامه ها می باشد و بخش دوم میدانی است که اطلاعات مورد نیاز تحقیق با بررسی وضعیت سازمان، مصاحبه با خبرگان و کارشناسان فناوری اطلاعات جمع آوری می گردد.

-9-1 قلمرو تحقیق

1-9-1-  قلمرو مكانی تحقیق

قلمرو مكانی این تحقیق شركت طرفه نگار در استان تهران می باشد. شركت طرفه نگار از سال 1375 با هدف نهادینه نمودن استفاده از تكنولوژی اطلاعات در روندهای شغلی گام به عرصه طراحی و تولید نرم افزار نهاد. این شركت با مساعی كارشناسان و مدیریت قوی و علمی، توانسته ضمن فرهنگ سازی در راستای استفاده از تكنولوژی نرم افزار درعرصه ها و سطوح مختلف مشاغل و صنایع، سهم چشمگیری از بازار نرم افزار كشور را به خود اختصاص دهد.

1-9-2- قلمرو زمانی تحقیق

انجام این تحقیق از نیمه دوم سال 91 شروع شده و در آذر 92 به اتمام رسید.                                       

1-9-3 – قلمرو موضوعی تحقیق

موضوع تحقیق ارزیابی و تحلیل پروژه ها ی پیچده فناوری اطلاعات با رویكرد تحلیل اختیارات حقیقی می باشد.

-10-1 جنبه های كاربردی تحقیق

نظریه اختیارات حقیقی کاربردهای بسیار متنوع و فراوانی دارد که به طور کلی هر جا طرحی وجود داشته باشد که نیازمند تحلیل و ارزیابی اقتصادی بوده و شرایط لازم را برای استفاده از این نظریه داشته باشد(مانند موارد عدم قطعیت، انعطاف پذیری مدیریتی، بازگشت ناپذیر بودن سرمایه و…..) می توان از این روش تحلیل بهره برد. اختیارات حقیقی کاربرد خود را بیشتر در صنایعی که با خصوصیات سرمایه گذاری گسترده، عدم قطعیت و انعطاف مشخص می شود بویژه صنایع نفت و گاز، معدن، صنایع دارویی و فناوری زیستی می یابد.

 -11-1نوآوری تحقیق

مطالعه داخلی در خصوص مدیریت پروژه ها ی فناوری اطلاعات با رویكرد تحلیل اختیارات حقیقی تا کنون بطور جدی صورت نگرفته است بنابراین  نقاط مبهم و خاکستری زیادی در ابعاد آن وجود دارد. دراین پژوهش سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات علاوه بر ویژگیهای عمومی تابعی از مختصات خاص هر کشور نیز می باشد و در تحلیل این پروژه ها شرایط خاص کشور از قبیل ضوابط تامین مالی ، قوانین و مقررات دولتی، فرهنگ بهره گیری از فناوری اطلاعات، شاخصهای آمادگی الکترونیک …… نیز در نظر گرفته می شود و تصمیم به  ارائه روش جدید تحلیل اقتصادی با رویکرد اختیارات حقیقی با توجه به پیچیدگی و عدم قطعیت حاکم در زمینه های فناوری اطلاعات دارد.

-12-1 واژه های کلیدی و تعریف عملیاتی واژه ها:

فناوری اطلاعات، مدیریت ریسك IT، تحلیل اختیارات حقیقی (Real Options)، سرمایه گذاری

فناوری اطلاعات: مجموعه ای از سخت افزار ، نرم افزار وفکرافزار است که گردش و بهره برداری از اطلاعات را امکان پذیرمی سازد.

مدیریت ریسک: مدیریت ریسك فرایندی است كه باید با شروع پروژه آغاز شده و تا تكمیل یا خاتمه پروژه ادامه یابد. به منظور حصول اطمینان از قبول ریسك های پروژه و تعیین اینكه به چه شخص یا بخشی مربوط می شود، مدیریت ریسك باید در طرح توجیهی لحاظ شود. بنابراین، تصویب طرح توجیهی توسط حامی پروژه با آگاهی از ریسكهای بیان شده و با پذیرش عواقب شكست در مدیریت مؤثر ریسك های شناخته شده انجام می شود. كاهش اثر منفی ریسك

چکیده

امروزه مبحث انرژی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی در تمامی زمینه‌ها حتی در خانه‌ها یکی از مهمترین دغدغه‌های بشر است. مقدار زیادی انرژی از طریق مصارف خانگی در روزهای سرد زمستان هدر می‌رود. عایق‌های از جنس پلی یورتان قابلیت حفظ انرژی در طول زمستان و تابستان و در مقابل گرما و سرما را دارا می‌باشند.

خطرات ناشی از آتش‌سوزی و همچنین خطرات حاصل از گازهای سمی مثل مونواکسیدکربن و دود یکی از معایب استفاده از مواد پلیمری و پلاستیکی است تاخیر اشتعال در پلی‌یورتان بوسیله افزودن و یا قرار دادن یک عنصر خاص هالوژنه در ساختار آن، ایجاد می‌شود. استفاده از مواد هالوژنه علاوه بر داشتن مزایا دارای معایبی است از قبیل اینکه از لحاظ زیست محیطی میتواند مخاطره انگیز باشد ضمن اینکه برای تأثیر گذاری به مقدار بالایی از آن در ترکیب نیاز است، (در حدود 60%)، که خود میتواند باعث افت خواص مکانیکی شود.

از این رو استفاده از نانورس به دلیل کاهش اندازه از سایز میکرو به سایز نانو میزان سطح تماس ذرات را بالا می برد. افزایش سطح تماس منجر به کاهش مقدار ماده مورد نیاز جهت دستیابی به خواص مطلوب می‌شود. حضور مواد با سطح تماس زیاد می تواند باعث تغییر در مسیر تخریب شده و در نتیجه بر روی میزان رهایش حرارت پلیمر اثر بگذارد. در پایان، استفاده از مواد با اندازه نانو می تواند باعث تشکیل یک لایه شود که باعث جلوگیری از جابجایی مواد ناپایدار در هنگام تخریب شده و موجب افزایش ذغال تولیدی شود. استفاده همزمان از نانورس و تأخیردهنده اشتعال خود باعث ایجاد اثر برهم‌افزایی شده و مقاومت در برابر اشتعال افزایش خواهد یافت.

در پروژه حاضر ابتدا نمونه‌های کامپوزیتی و نانوکامپوزیتی با بهره گرفتن از یک پلی ال و ایزوسیانات به همراه نانو خاک‌رس اصلاح شده و تأخیر دهنده اشتعال اوره کندانس؛ به عنوان یک تآخیر دهنده اشتعال جدید و سازگار با پلی یورتان و خاک رس؛ تهیه گردیده و سپس رفتار حرارتی ایجاد شده و روند تأثیر دو افزودنی کلوزیت B30 و اوره کندانس بر روی خواص اشتعال‌پذیری، مقاومت و پایداری حرارتی بر اساس آزمون‌های حرارتی TGA و DSC مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت از نتایج بدست آمده از آنالیزهای فوق به ترتیب پارامترهای سینتیکی و ظرفیت حرارتی ویژه و گرمای حاصله از تجزیه بدست آمده است. همینطور در مدل ارائه شده با حل همزمان سه معادله پیوستگی و سینتیکی و انتقال حرارت به همراه شرایط اولیه و مرزی، روند تغییرات جرم و دیگر خواص حرارتی مرتبط با دما پیش‌بینی.شده و با نتایج عملی بدست آمده؛ مقایسه گردیده است.

کلید واژه: مدلسازی، پاسخ حرارتی، مدل سینتیکی، نانوکامپوزیت، پلی‌یورتا

فهرست مطالب        

فصل اول.. 1

پیش‌گفتار. 1

2مروری بر تحقیق‌های انجام شده    4

2-1کامپوزیت های تأخیردهنده اشتعال.. 5

2-1-1  مقدمه. 5

2-1-2تأخیر دهنده‌های اشتعال برای کامپوزیت‌ها 9

2-1-3پرکننده تأخیر دهنده اشتعال متورم شونده. 13

2-1-4پلیمرهای تاخیر دهنده اشتعال قابل استفاده در کامپوزیت‌ها 14

2-1-5افزایش مقاومت اشتعال به وسیله پلیمریزاسیون.. 14

2-1-6الیاف تأخیر دهنده اشتعال برای کامپوزیت‌ها 23

2-1-7پوشش های سطحی محافظ اشتعالی.. 23

2-2خواص اشتعال نانو کامپوزیت های پلیمری.. 25

2-2-1  مقدمه. 25

2-2-2توصیف و تحلیل تشکیل نانوکامپوزیت… 28

2-2-3بررسی تأخیر اشتعال.. 31

2-2-4مکانیسم های تأخیر اشتعال در نانو کامپوزیت ها 32

2-3       پلی‌یورتان.. 33

2-3-1  مقدمه. 33

2-3-2اشکال مختلف پلی یورتان.. 37

2-3-3كاربردهای پلی‌یورتان‌ها 37

2-3-4فوم‌های پلی یورتان.. 42

2-3-5دانسیته فوم‌ها 44

2-3-6روش های متداول استفاده از فوم پلی یورتان      45

2-4مدلسازی پاسخ حرارتی کامپوزیت در شعله. 46

2-4-1  مقدمه. 46

2-4-2پاسخ کامپوزیت ها در شعله. 50

2-4-3مدلسازی هدایت حرارتی در کامپوزیت‌ها 56

2-4-4مدلسازی پاسخ حرارتی كامپوزیت‌ها 61

2-4-5مدلسازی خواص حرارتی كامپوزیت‌ها 79

3کارهای تجربی و مدلسازی.. 87

3-1مقدمه    87

3-2کارهای آزمایشگاهی.. 90

3-2-1مواد مصرفی.. 90

3-2-2روش تهیه نمونه‌ها 92

3-2-3آزمون‌ها و دستگاه‌ها 95

3-3مدلسازی ریاضی پاسخ حرارتی.. 95

3-4تعیین پارامترهای سینتیکی.. 99

3-4-1 روش Friedman. 101

 

 

4تجزیه و تحلیل نتایج.. 127

4-1مکانیسم تجزیه. 127

4-2توضیح مراحل فیزیکی نمودار. 130

4-3مقایسه نتایج مدلسازی‌ها با نتایج آزمایشگاهی.. 139

5نتیجه‌گیری و پیشنهادات.. 147

5-1نتایج کلی.. 147

5-2پیشنهادات.. 148

6مراجع 150

پیش‌گفتار                                                              

مدل به نوعی ساده کردن واقعیت است و می‌تواند چیزهای واقعی یا ذهنی از یک حوزه خاص را ارائه می‌کند. یک مدل خوب شامل عناصر مؤثر و حذف عناصر غیر مؤثر که ربط مستقیم در فرایند نداشته و یا اینکه پیچیدگی مدل را افزایش می‌دهد، است. هر سیستم ممکن است از جنبه‌های مختلف توسط مدل‌های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد.

بطور کلی مدلسازی باعث می‌شود که درک بهتری از رفتار سامانه حاصل شود، مدل امکان مشخص کردن ساختار و رفتار سیستم را حتی قبل از ساخت را خواهد داد. در نتیجه امکان برطرف کردن معایب سیستم حتی قبل از تولید را به ما خواهد داد؛ که بالطبع خود موجب صرفه‌جویی زیاد در هزینه و زمان خواهد شد. با درک رفتار سیستم امکان کنترل سیستم و روند آن را داشته و با درک بهتر سیستم، مدیریت ریسک سیستم و استناد به روش‌ها و تغییرات اعمال شده بر سیستم مستند خواهد شد. در واقع می‌توان گفت مدل خلاصه‌ای از واقعیت را نشان می‌دهد. به بیان دیگر نمایش کلیات و یا فیزیک یک شیء یا سیستم و سامانه را از یک نقطه نظر و نگاه خاص را مدل می‌نامند.

مدلسازی؛ فرایند ایجاد و انتخاب مدل‌ ها را مدل‌سازی نامیده اند. مدل‌ها ، انواع گوناگون داشته (مثل فیزیکی، ریاضی، عددی، نرم‌افزاری، و …) و کاربردهای حیاتی متنوّع و فراوانی در همه زمینه‌های علوم و فن‌آوری دارند. تبدیل یک مفهوم فیزیکی، به زبان ریاضی، نوعی از مدل‌سازی است.که هرچه مفاهیم زبان ریاضی استفاده شده در آن ساده‌تر باشند، مدل‌سازی ارزش بیشتری دارد.

در مدل‌سازی ابتدا اجزای محیط واقعی انتخاب شده و متناسب با هدف مورد نظر از مدل‌سازی خصوصیاتی از هریک از اجزای واقعی انتزاع می‌شود، یعنی به ازای هزیک از اجزای محیط واقعی یک موجودیت مصنوعی ساخته می‌شود و با برقراری ارتباطی مشابه با ارتباط اجزای واقعی، در میان موجودیت‌های مصنوعی، محیط واقعی مدل می‌شود. پس می‌توان گفت كه هدف از مدل‌سازی دو چیز می‌باشد:

شناخت[1]

تنها یک جنبه از مدل‌سازی را بیان می‌كند و آن جنبه شناخت می‌باشد. یعنی در مدلسازی‌های مشابه مدل‌سازی فوق‌الذكر، هدف از مدل‌سازی تنها شناخت محیط مورد مدل می‌باشد.

تبیین[2]

یک جنبه دیگر از مدل‌سازی، تبیین می‌باشد. یعنی گاه برای معرفی و ارائه خصوصیات یک موجودیت واقعی یک مدل از آن ارائه می‌شود. نقشه جغرافیایی مثال خوبی است كه این جنبه از مدل‌سازی را مورد نظر دارد.

بر اساس تعریف مسئله، مدل‌سازی یكی یا هردو هدف را در نظر می‌گیرد.

حال به این سوال بر می‌خوریم که تفاوت مدلسازی با شبیه‌سازی چیست؟

پاسخ این است که مدل سازی گام اول شبیه سازی است. در شبیه سازی رفتار یک سیستم را بر اساس یک سناریو میخواهیم به دست بیاوریم که این رفتار را بر اساس روابط ریاضی یا نمیتوان بدست آورد یا بسیار پیچیده است.

بر اساس سناریوی تعریف شده رفتار مدل سازی شده و بعد مدل اعتبارسنجی[3] شده و سپس رفتار سیستم بر اساس سناریو پیش‌بینی و شبیه‌سازی می گردد.

آنچه در این اثر به آن پرداخته شده؛ بترتیب فصول؛ عبارتند از: کامپوزیت‌های تأخیردهنده اشتعال، خواص اشتعال نانوکاپوزیت‌های پلیمری، پلی‌یورتان، مدلسازی پاسخ حرارتی کامپوزیت در شعله، و نهایتاً بخش اصلی که در آن ابتدا به تهیه و بررسی نانوکامپوزیت پلی‌یورتان/نانورس/اوره کندانس پرداخته و سپس به بحث مدلسازی پاسخ حرارتی نمونه و برررسی رفتار انتقال حرارت تک-بعدی و ارتباط تغییرات دما و جرم در کامپوزیت پلیمری ساخته شده از پلی‌یورتان/نانورس/اوره کندانس خواهیم پرداخت.

 

فصل دوم

2         مروری بر تحقیق‌های انجام شده

 

2-1   کامپوزیت های تأخیردهنده اشتعال

2-1-1مقدمه

در این بخش یک نگاه کلی به روش‌های افزودن و بهینه کردن خواص تأخیر اشتعال در کامپوزیت های تقویت شده با الیاف خواهیم داشت. روش های مورد استفاده فوق العاده متنوع و متفاوت می باشند. افزودنی های ساده آلیاژ شونده با ماتریس پلیمری یا پوشش های مقاوم در حرارت[5]، روش‌های شیمیایی اصلاح ماتریس کامپوزیت‌هایی که سطح آنها با گرما به instumescence تبدیل می‌شود. همچنین روش هایی برای بهبود پایداری حرارتی و مقاومت در برابر آتش الیاف آلی مورد استفاده در کامپوزیت نیز مشخص شده است. روش معمول برای کاهش اشتعال پذیری کامپوزیت، افزودن پرکننده داخلی (مثل تالک، سیلیکا) یا پرکننده فعال حرارتی (مثل اکسیدهای هیدراته[6]) به ماتریس پلیمری است. انواع پرکننده ها مکانیسم تأخیر اشتعال آنها و راندمان آنها زمانی که در مواد کامپوزیتی استفاده می شود شرح داده می شود بعد از آن به اصلاح ساختار شیمیایی پلیمیرهای آلی جهت بهبود مقاومت اشتعال پذیری با تکیه بر مکانیسم های تأخیر اشتعال و خواص برهمکنش شعله در پلیمرهای فسفره، کلره و برمه توضیح داده خواهد شد. برخی روش های گفته شده جهت تأخیر اشتعال صدها سال جهت کاهش اشتعال در پارچه لباس و چوب و اخیراً در پلیمرها و کامپوزیت‌های پلیمری کاربرد دارد. دیگر روش‌ها در 10 الی 50 سال گذشته ارائه شده است. چندین روش جدید نیز برای کاهش اشتعال‌پذیری در حال تکمیل و بهبود است و چشم انداز بزرگی جهت تأخیر اشتعال کامپوزیت ها را پیشنهاد می کنند. دیگر روش های موجود عبارتند از پلیمریزاسیون پیوندی اجزای تأخیردهنده اشتعال به پلیمر آلی و پلیمرهای با ساختار غیر معدنی غیر قابل اشتعال نیز از این روش‌ها است. چرخه اساسی اشتعال کامپوزیت‌های پلیمری به صورت شماتیک در شکل ‏2‑1 نشان داده شده است.

شکل ‏2‑1: چرخه اشتعال کامپوزیت‌های پلیمری در آتش.علامت ضربدر مشخص کننده مراحلی از چرخه است که تاخیر دهنده اشتعال چرخه را بر هم میزند[1]

دمای حاصل از تجزیه وابسته به طبیعت شیمیایی پلیمر و اتمسفر آتش است اما به صورت عمده این دما در محدوده 500-300 درجه سانتی گراد برای بیشتر پلیمرها و الیاف آلی مورد استفاده در کامپوزیت ها می باشد. همانطور که گفته شده گازهای حاصل از تجزیه از درون کامپوزیت به شعله جریان می یابد. در اینجا مواد ناپایدار قابل اشتعال با اکسیژن واکنش می دهد و به مقدار زیاد رادیکال فعال OH و H را تولید می کند. این رادیکال ها نقش مهمی در واکنش های زنجیره ای منجر به تجزیه و سوختن زنجیره ای پلیمرها و دیگر سوخت های آلی بازی می کند. واکنش های پیرولیز در شعله به صورت ساده به وسیله نهاد O2-H2 توصیف می شود:

 

(‏2‑1)

 

(‏2‑2)

واکنش گرمازای اصلی که بیشترین انرژی گرمایی در شعله را تولید می کند عبارتست از:

 

(‏2‑3)

رادیکال های H تولید شده در واکنش(‏2‑2) و (‏2‑3) به واکنش(‏2‑1) برگردانده می شود[7] بنابراین واکنش اشتعال باعث یک فرایند خود انتشار متوالی یا واکنش زنجیره ای شده که تا زمانی که اکسیژن مورد نیاز لازم موجود باشد ادامه خواهد یافت. گرمای تولید شده دمای ناحیه اشتعال را بالا می برد و این عامل باعث افزایش شتاب نرخ تجزیه کامپوزیت خواهد شد. بسیاری از پلیمرها مثل پلی استرها، ونیل استرها و اپوکس ها با مقدار زیادی گازهای قابل اشتعال را آن می کنند که خود عاملی افزایش مقدار سوخت شعله خواهد شد[8]. در این مواد تا زمان تخریب کامل ماتریس پلیمر اشتعال ادامه می یابد. اشتعال پذیری مواد کامپوزیتی به وسیله توقف یا کاهش واکنش های شاخه ای شدن زنجیردر مراحل(‏2‑1) و (‏2‑2) در چرخه احتراق کاهش می یابد. تأخیر دهنده های اشتعال پلیمرها به سه روش چرخه احتراق را قطع می کنند:

1- اصلاح فرایند تخریب حرارتی برای کاهش میزان و یا انواع گازهای قابل اشتعال

2- تولید گازهای تجزیه که شعله و آتش را سریعاً سرد می کند[9] . این عمل به وسیله حذف رادیکال های H و OH انجام می گیرد.

3- کاهش دمای مواد به وسیله اصلاح خصوصیات هدایت حرارتی و یا گرمای ویژه (این روش می تواند به تنهایی یا با دیگر روش ها به کار برده شود.)

به صورت کلی اغلب پلیمرهای تأخیر دهنده اشتعال به دو دسته فاز متراکم شونده و فاز گازی فعال تقسیم می شوند. این تقسیم بندی بستگی به این دارد که آیا در آنها مکانیسم تجزیه پلیمر مختل می شود یا احتراق در شعله. زمانی پلیمر در دسته فاز متراکم قرار می گیرد که در حالت جامد یا مذاب باشند. دسته فاز متراکم خود شامل چندین مکانیسم برای تأخیر اشتعال است که عبارتند از:

1- رقیق کردن مقدار ماده آلی قابل اشتعال به وسیله افزودن ذرات پرکننده داخلی.

2- کاهش دمای کامپوزیت به وسیله افزودن پر کننده هایی که به عنوان جاذب حرارتی[10] عمل می کنند.

3- کاهش دما به وسیله افزودن پر کننده هایی که به صورت گرماگیر تجزیه شده و محصولاتی مانند آب یا دیگر محصولات غیر قابل اشتعال با ظرفیت حرارتی ویژه بالا تولید می کنند.

4- کاهش میزان نرخ رهایش حرارت به وسیله بکارگیری پلیمرهایی که توسط واکنش‌های گرماگیر تجزیه می‌شوند.

5- افزایش آروماتیسیته[11] ماتریس پلیمری به منظور اینکه به یک سطح و لایه عایق فضای کربنی[12] تجزیه شود که هدایت حرارتی درون کامپوزیت را کاهش می دهد و انتشار گازهای قابل اشتعال را کاهش دهد.

کامپوزیت های پلیمری که جزء تأخیر دهنده های اشتعال از نوع فاز گاز[13] می باشند، به وسیله ممانعت از واکنش اشتعال عمل می‌کنند. در نتیجه هم کاهش انتشار شعله و هم بازگشت مقدار حرارت از سوی شعله به ماده را در این نوع مشاهده می‌شود. مکانیسم‌های موجود در نوع فاز گاز که به صورت گسترده جهت تأخیر اشتعال به کار گرفته شده است معمولاً رهایش رادیکال های بر پایه برومین، کلرین و فسفره را خواهند داشت که باعث اختتام واکنش های اشتعال گرمازا از طریق حذف رادیکال های H و OH از شعله خواهند شد. یکی دیگر از مکانیزم های معمول این دسته رهایش بخارات غیر قابل اشتعال برای رقیق کردن غلظت گازهای H و OH در شعله است. همچنین باعث کاهش دما نیز