فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                               شماره صفحه

چکیده                                                                                                                                       1

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-2- بیان مسأله تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3- ضرورت واهمیت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..8

1-4- اهداف انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….10

1-5- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….11

1-6- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….12

1-7- جنبه جدیدبودن و نوآوری در تحقیق…………………………………………………………………………………………..13

1-8- قلمروتحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….13

1-8-1- قلمرو موضوعی تحقیق………………………………………………………………………………………………………..13

1-8-2- قلمرو مکانی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….13

1-8-3- قلمرو زمانی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..13

1-9- تعریف واژگان و اصطلاحات تحقیق……………………………………………………………………………………………14

1-9-1- تعریف مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………………………..14

1-9-2- تعریف عملیاتی تحقیق………………………………………………………………………………………………………..14

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….16

2-2- مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………………………………….17

2-2-1- هوش معنوی………………………………………………………………………………………………………………………17

2-2-1-1- هوش………………………………………………………………………………………………………………………….17

2-2-1-2- معنویت……………………………………………………………………………………………………………………….18

2-2-1-3- چهارچوب نظری هوشمعنوی…………………………………………………………………………………………20

2-2-1-4- تعاریف هوش معنوی……………………………………………………………………………………………………..21

2-2-1-5- اندازه گیری هوش معنوی ……………………………………………………………………………………………….25

2-2-1-6-کابردهای هوش معنوی…………………………………………………………………………………………………..27

2-2-1-7- ابعاد و مؤلفه ها هوش معنوی……………………………………………………………………………………………28

2-2-1-8- مدلهای هوش معنوی…………………………………………………………………………………………………….31

2-2-1-8-1- مدل زهر و مارشال…………………………………………………………………………………………………..31

2 -2-1-8-2- مدل سیندی ویگلزورث……………………………………………………………………………………………31

2-2-1-8-3- مدل آمرام ……………………………………………………………………………………………………………..32

2-2-1-8-4- مدل وگان………………………………………………………………………………………………………………33

2-2-1-8-5- مدل بروس لیبچفید…………………………………………………………………………………………………..33

2-2-1-8-6- مدل کینگ…………………………………………………………………………………………………………….34

2-2-1-8-7- مدل سیسک…………………………………………………………………………………………………………….35

2-2-1-9- مؤلفه های هوش معنوی در اسلام……………………………………………………………………………………….36

2-2-1-10-…. رشد هوش معنوی……………………………………………………………………………………………………..37

2-2-1- 11- مقایسه هوش معنوی با هوشهای دیگر…………………………………………………………………………….39

2-2-1- 12- هوش معنوی و شخصیت………………………………………………………………………………………………40

2-2-1-13-کاربرد هوش معنوی در محیط کار …………………………………………………………………………………..41

2-2-1-14- راه های پرورش هوش معنوی………………………………………………………………………………………….43

2-2-2- هوش عاطفی………………………………………………………………………………………………………………………45

2-2-2-1- عاطفه……………………………………………………………………………………………………………………………46

2-2-2-2- طبقه بندی عواطف……………………………………………………………………………………………………….46

2-2-2- 3- هوش عاطفی و ریشه های تاریخ آن…………………………………………………………………………………..46

2-2-2-4- پایه های بیولوژیکی عواطف و هوش عاطفی……………………………………………………………………….50

2-2-2- 5- دیدگاه های متفاوت پیرامون هوش عاطفی………………………………………………………………………….52

2-2-2-5- 1- هوش عاطفی از دیدگاه گاردنر…………………………………………………………………………………….52

2-2-2-5-2- هوش عاطفی از دیدگاه مایر و سالووی…………………………………………………………………………..53

2-2-2-5-3- هوش عاطفی از دیدگاه بار-آن……………………………………………………………………………………..54

2-2-2-5-3-1- ابعاد هوش عاطفی از دیدگاه بار-آن………………………………………………………………………….55

2-2-2-5-4- هوش عاطفی از دیدگاه گلمن………………………………………………………………………………………55

2-2-2-5-4-1- مؤلفه ها ی هوش عاطفی گلمن…………………………………………………………………………………56

2-2-2-6- توجه معاصر به هوش عاطفی ……………………………………………………………………………………………61

2-2-2-7-  مقاسه هوش عاطفی و عقلی…………………………………………………………………………………………….64

2-2-2-8-  نقش وراثت و محیط در هوش عاطفی ………………………………………………………………………………65

2-2-2-9-  ویژیگیهای افراد با هوش عاطفی بالا و پایین……………………………………………………………………..66

2-2-2-10- هوش عاطفی در محل کار …………………………………………………………………………………………….68

2-2-2-11- آموزش و یادگیری هوش عاطفی…………………………………………………………………………………….72

2-2-3- عملکرد……………………………………………………………………………………………………………………………..74

2-2-3-1- عوامل عملکردی……………………………………………………………………………………………………………76

2-2-3-1-1- عوامل رفتاری…………………………………………………………………………………………………………..76

2-2-3-1-2- عوامل فرایندی …………………………………………………………………………………………………………77

2-2-3-2- عوامل مؤثر بر عملکرد از دیدگاه محققان……………………………………………………………………………77

2-2-3- 3- سیستم عملکرد فردی …………………………………………………………………………………………………….79

2-3-  هوش عاطفی و عملکرد……………………………………………………………………………………………………………80

2-4- هوش معنوی و عملکرد…………………………………………………………………………………………………………….81

2-5- پیشنه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………

83

2-5-1- پیشینه داخلی……………………………………………………………………………………………………………………..83

2-5-2-پیشینه خارجی…………………………………………………………………………………………………………………….87

 

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….90

3-2- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….90

3-3- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………91

3-4- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………92

3-5- منابع و ابزار گرد آوری داده ها و اطلاعات …………………………………………………………………………………..94

3-5-1- تشریح پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………….. 94

3-6- روایی و پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………95

3-6-1- روایی………………………………………………………………………………………………………………………………95

3-6-2- پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………….96

3-7- جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………………………………….99

3-8- نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه………………………………………………………………………………………99

3-9- روش های نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………….100

3-9-1- نمونهگیری تصادفی ساده…………………………………………………………………………………………………..100

3-9-2- نمونهگیری طبقه ای………………………………………………………………………………………………………….101

3-9-3- نمونهگیری خوشه ای………………………………………………………………………………………………………..108

3-9-4- نمونهگیری سهمیه ای………………………………………………………………………………………………………..101

3-10- روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………….101

3-10-1-آزمون کولموگروف-اسمیرنوف……………………………………………………………………………………….102

3-10-2- ضریب همبستگی پیرسون………………………………………………………………………………………………..102

3-10-3-تحلیل رگرسیون……………………………………………………………………………………………………………..103

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………..107

4-2- اطلاعات توصیفی نمونه…………………………………………………………………………………………………………..108

4-3- یافته های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………..112

4-4- یافته های مرتبط با فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………..113

فصل پنجم:نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………..121

5-2- نتایج آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………….121

5-3- بحث و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………………………126

5-4- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….127

5-4-1-پیشنهادهای کاربردی ………………………………………………………………………………………………………..127

5-4-2- پیشنهاداهایی برای تحقیقات آتی ………………………………………………………………………………………..129

5-5- محدودیت‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………129

منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………131

منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………….133

پیوستها

پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………………………………….138

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                شماره صفحه

جدول2-1- تعاریف هوش معنوی…………………………………………………………………………………………………….. 23

جدول 2-2- ابعاد هوش معنوی بر اساس دیدگاه زهر و مارشال ………………………………………………………………..29

جدول 2-3- مدل هوش معنوی از دیدگاه سیندی ویگزروث……………………………………………………………………32

جدول 2-4- مقایسه هوش معنوی و هوش متعارف…………………………………………………………………………………40

جدول 2-5- مقایسه سه نوع هوش (زهر و مارشال)…………………………………………………………………………………40

جدول2-6- تعاریف هوش عاطفی در مطالعات مختلف…………………………………………………………………………..49

جدول 2-7- تعاریف مختلف عملکرد …………………………………………………………………………………………………75

جدول 1-3- آلفای کرونباخ مربوط به آزمون هوش معنوی …………………………………………………………………….97

جدول 3-2- ضریب همبستگی بین خرده مقیاسهای هوش معنوی ……………………………………………………………98

جدول 3-3- آلفای کرونباخ مربوط به آزمون هوش عاطفی …………………………………………………………………….98

جدول 3-4- ضریب همبستگی بین خرده مقیاسهای هوش هیجانی با نمره کل آزمون………………………………….99

جدول3-5- تجزیه واریانس……………………………………………………………………………………………………………..104

جدول 4-1- نتایج آزمون کولموگروف-اسمیرنوف……………………………………………………………………………..107

جدول 4-2- توزیع فراوانی و در صد نمونه با توجه به جنسیت………………………………………………………………..108

جدول 4-3- توزیع فراوانی و در صد نمونه ا توجه به مدرک تحصیلی …………………………………………………….109

جدول 4-4- وضعیت سنی مورد بررسی……………………………………………………………………………………………..110

جدول 4-5- توزیع فراوانی و در صد نمونه بر حسب سابقه خدمت………………………………………………………….111

جدول 4-6- میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش بر حسب جنسیت ………………………………………….111

جدول 4-7- ضرایب همبستگی ساده بین هوش معنوی و عملکرد شغلی …………………………………………………..113

جدول 4-8- ضرایب همبستگی ساده بین هوش عاطفی و عملکرد شغلی…………………………………………………..114

جدول 4-9- نتایج تحلیل رگرسیون برای پیش بینی عملکرد شغلی براساس

مؤلفه های هوش عاطفی و معنوی……………………………………………………………………………………………………….115

جدول 4-10- ضرایب رگرسیون برای پیش بینی عملکرد شغلی بر اساس مؤلفه های هوش

معنوی و هوش عاطفی……………………………………………………………………………………………………………………..115

جدول 4-11- مدل رگرسیونی به شیوه سلسله مراتبی برای پیش بینی عملکرد شغلی……………………………………116

جدول 4-12- ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی عملکرد شغلی به شیوه سلسله مراتبی………………………………..117

جدول 4-13- ضرایب همبستگی بین هوش معنوی و هوش هیجانی با عملکرد

شغلی به تفکیک جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………117

جدول 4-14- نقش تعدیلگری جنسیت در رابطه با هوش معنوی و عملکرد شغلی …………………………………….118

جدول 4-15- نقش تعدیلگر جنسیت در رابطه با هوش هیجانی و عملکرد شغلی ………………………………………119

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                شماره صفحه

نمودار 2-1- سیستم عملکرد فردی………………………………………………………………………………………………………80

نمودار 4-1- توزیع فراوانی با توجه به جنسیت …………………………………………………………………………………….108

نمودار 4-2- توزیع فراوانی نمونه بر حسب مدرک تحصیلی ………………………………………………………………….109

نمودار 4-3- وضعیت سنی نمونه مورد بررسی……………………………………………………………………………………..110

نمودار 4-4- وضعیت سابقه خدمت در نمونه مورد بررسی……………………………………………………………………..111

نمودار 4-5- میانگین متغیرهای پژوهش در نمونه مورد بررسی………………………………………………………………..111

 

چکیده

نیروی انسانی یکی از با اهمیتترین منابع سازمان در جهت تحقق اهداف محسوب میگردد. لذا سازمان‌ها به دنبال برنامه ریزیهای مناسب به منظور جذب و نگهداری نیروی انسانی کارا میباشند. عوامل مختلفی در کارایی نیروی انسانی نقش دارند و محققان به دنبال بررسی این عوامل و تأثیر آنها بر روی عملکرد نیروی انسانی می‌باشند. از جمله عوامل تأثیر گذار بر عملکرد نیروی انسانی، هوش عاطفی و هوش معنوی است، که در این پایان‌ نامه به آن پرداخته می‌شود. هدف اصلی این تحقیق، بررسی رابطه هوش عاطفی و هوش معنوی بر عملکرد کارکنان مرکز آموزشی-درمانی امام رضا(ع) شهر کرمانشاه است. روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی است. در این پژوهش جامعه آماری شامل کلیه پرسنل با مدرک تحصیلی دیپلم به بالا مرکز آموزشی درمانی امام رضا(ع) میباشد. روش نمونه گیری در این پژوهش تصادفی ساده بوده است. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 300 نفر برآورد شده. به منظور جمع‌ آوری اطلاعات و داده های پژوهش از پرسشنامه های استاندارد هوش معنوی کینگ، هوش عاطفی برادبری-گریوز و عملکرد شغلی پاترسون استفاده شده است. ضریب پایایی آنها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 92/0، 86/0، 81/0 بدست آمد. فرضیات از طریق آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان میدهد که هوش عاطفی و مؤلفه های خودآگاهی، خودمدیریتی و آگاهی اجتماعی توان پیش‌بینی عملکرد شغلی را دارند اما مؤلفه مدیریت رابطه فاقد توان لازم برای پیش‌بینی عملکرد شغلی می‌باشد. علاوه بر آن یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که هوش معنوی و مؤلفه‌های آن که شامل تفکر انتقادی وجودی، تولید معنی شخصی، آگاهی و توسعه حالت‌آگاهی، فاقد توان لازم برای پیش‌بینی عملکرد شغلی می‌باشند.

واژگان کلیدی: هوش عاطفی، هوش معنوی، عملکرد کارکنان، مرکز آموزشی- درمانی امام رضا(ع)

 

 

 

فصل اول  

           کلیات تحقیق

 

 

• مقدمه

هدف اصلی تمام سازمان‌ها افزایش کارایی و اثربخشی می‌باشد. سازمان‌ها با به کار‌گیر سرمایه و دارایی‌های فیزیکی به همراه نیروی انسانی کارآمد، تلاش در تحقق اهداف مذکور دارند. در سال‌های اخیر به نقش نیروی انسانی در سازمان‌ها نسبت به سایر منابع سازمان، توجه خاصی شده و محققان به دنبال بررسی عوامل و فاکتور‌هایی هستند که باعث افزایش کارایی نیروی انسانی می‌گردد. یکی از این عوامل، هوش عاطفی است که به مفهوم توانایی افراد در کنترل احساسات و هیجانات خود و دیگران می‌باشد.

امروزه می‌توان هوش عاطفی را نیز به عنوان یه تفاوت عمده بین شخصیت‌های مختلف قلمداد کرد. بطوری که افراد مختلف ممکن است از لحاظ میزان بهره هوش عاطفی متفاوت از یکدیگر باشند و به این تفاوت به شیوه‌های گوناگون در زندگی آن‌ ها نمود پیدا کند. کارکرد‌ها و عملکرد‌های افراد به دلیل داشتن درجه هوش عاطفی متفاوت بوده و کل زندگی آنها را تحت الشعاع  خود قرار میدهد.

پدیده پیچیدگی محیط‌ها در عصر کنونی، سازمان‌ها را بر آن داشته است تا پاسخ‌های بسیار گوناگون و متفاوت داشته باشند، یکی از عملی‌ترین شیوه‌ها، ترغیب کارکنان به این است که با تمام وجود خود را وقف کار کنند و از این طریق«خود» تمام عیار خویش را در کار بیابند که پیامد آن کارکنانی خلاق و نوآور در پاسخگویی به محیط‌های متلاطم خواهد بود. بروز خود تمام عیار در کار با ورود معنویت در سازمان میسر خواهد بود، امروزه کارکنان در هر جایی که فعالیت می‌کنند، چیزی فراتر از پاداش‌های مادی در کار را جستجو می‌کنند. آنان در جستجوی کاری با معنا، امید بخش و خواستار متعادل ساختن زندگی‌شان هستند. سازمان‌ها با کارکنان رشد‌یافته و بالنده‌ای روبرویند که در پی یافتن کاری با معنا، هدفمند و پرورش محیط‌های کاری با چنین ویژگی‌هایی هستند. در واقع معنویت در کار، توصیف کننده تجربه کارکنانی است که کارشان ارضا کننده، با معنا و هدفدار است. همچنین تجربه معنویت در کار، با افزایش خلاقیت، صداقت، اعتماد و تعهد در کار همراه است. یکی‌دیگر از این عوامل هوش معنوی است که به مفهوم همان توانایی دانست که به ما قدرت، تلاش و کوششی برای به دست آوردن رویاهایمان می‌دهد. این هوش زمینه آن چیزهایی است که ما به آن‌ ها معتقدیم و نقش باورها و هنجارها، عقایدو ارزش‌ها را در فعالیت‌های که ما بر عهده می‌گیریم در بر می‌گیرد. هوشی که به واسطه آن سؤالسازی درباره مسایل مهم و اساسی زندگی‌مان می‌پردازیم و به وسیله آن به کار‌ها و فعالیت‌هایمان معنا و مفهوم می‌بخشد(فرامرزی،1388).

از آنجا که کارکنان بخش بهداشت و درمان نقش اساسی و مهم را بر عهده دارند و با سلامت و جان افراد سروکار دارند لذا تأمین نیاز‌های مادی و معنوی آنان و نیز ایجاد یک فضای مناسب هیجانی محل کار که احتمالا زمینه ساز توسعه اثر بخش بودن بیش از پیش آن‌ هاست، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، لذا ما در این پژوهش به دنبال بررسی رابطه هوش عاطفی و هوش معنوی بر عملکرد کارکنان مرکز آموزشی-درمانی امام رضا(ع) شهر کرمانشاه میباشیم.

در این فصل از تحقیق با توجه به موضوع تحقیق به طور خلاصه به بیان مسئله، مسائل و نکات، اهداف اساسی تحقیق، روش تحقیق، روش گردآوری اطلاعات، جامعه آماری و نمونه‌گیری پرداخته و در پایان تعریف اصطلاحات تخصصی تحقیق ارائه میگردد.

 

1-2. بیان مسئله:

عملکرد تعاریف متفاوتی دارد و هر یک از صاحب نظران به جنبه‌های خاصی از آن اشاره کرده‌اند. رتمن(2002) عملکرد شغلی را به عنوان یک سازه چند بعدی که نشان‌دهنده چگونگی عملکرد کارکنان در شغل، میزان ابتکار عمل و تدابیر حل مسأله آن‌ ها و روش‌های استفاده از منابع موجود خود و همچنین استفاده از وقت و انرژی در انجام وظایف شغلی می‌باشد، تعریف می‌کند. به عبارتی، عملکرد شغلی مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری و عملکردی شامل دانش، مهارت‌ها، شایستگی مدیریت، وجدان و توانایی‌های ادراکی در محیط شغلی است(مورفی و شیارلا به نقل از رتمن، 2002).

هوش عاطفی طی چند دهه گذشته، به طور روز افزونی در پیشینه‌نظری و تحقیقاتی به عنوان سازه‌ای که با رفتار‌های متعدد انسان در محیط‌های مختلف ارتباط دارد معرفی شده است(سیاروچی و چان، 2001). از نظر تاریخی مفهوم هوش عاطفی ریشه در مطالعات مربوط به هوش اجتماعی  در دهه 1920 و یا حتی زودتر از آن دارد. با این حال این پدیده بعد‌ها به طور مجدد توسط سالووی و مایر یعنی کسانی که برای اولین بار این پدیده را هوش عاطفی، نامگذاری کردند مورد توجه قرار گرفت. سازه معرفی شده توسط سالووی و مایر دو بعد از هفت بعد هوش چندگانه گاردنر یعنی هوش بین فردی و درون فردی را در بر‌می‌گرفت(گاردنر، 1993). گلمن نیز مفهوم هوش عاطفی را با کتاب خود در سال 1996 به شهرتی فراگیر رسانده و برای اولین‌بار این مسئله را مطرح کرد که هوش عاطفی با احتمال زیاد سازه‌ای اساسی‌تر از سازه هوش بهر  است(گلمن، 1996).

در حال حاضر تعاریف متعددی از هوش عاطفی وجود دارد، ولی بین تعاریف ارائه شده همخوانی وجود ندارد، چرا که این پدیده مفهومی چند بعدی است و نمی‌توان از آن تعریفی روشن و ساده ارائه کرد. برای نمونه گلمن هوش عاطفی را به عنوان توانایی تمیز احساسات خود و دیگران جهت برانگیختن خویش و مدیریت هیجان‌ها در خود و در روابط با دیگران تعریف کرده است(گلمن، 1998).

مارتینز هوش عاطفی را ارائه‌ای از مهارت‌ها، توانایی‌ها و شایستگی‌های غیر شناختی تعریف نموده که بر توانایی فرد برای مقابله با تقاضا‌ها و فشار‌های محیطی تأثیر می‌گذارد(مارتینز، 1997). به هر حال شواهد تحقیقاتی این حوزه نشان از آن دارد که هوش عاطفی بالا با سلامتی، شادمانی، زندگی کارآمد و عملکرد مطلوب‌تر در محیط‌های کاری ارتباط دارد(بابرمن، 2002).

مرور اخیر دلوتیز و هیگزحاکی از آن است که هوش عاطفی بر نحوه عملکرد موفق و کارآمد افراد حتی در ارزیابی این عملکرد توسط خود، همکاران و یا سرپرستان تأثیر می‌گذارد. عملکرد موفق و کارآمد و ارزیابی آن در نظر این دو محقق به مثابه انجام امور وظایف محوله به نحو موفق و طی نمودن مسیر پیشرفت در شغل و فعالیت سازمانی معرفی شده است(دلوتیز و هیگز، 2000).

مایر، سالووی و کاروسو پیشنهاد داده‌اند که هوش عاطفی بر عملکرد کاری و شغلی و تعاملات بین فردی تأثیر می‌گذارد. گلمن همیشه مدعی گشته که چون هوش عاطفی تقریبأ تمام جنبه‌های زندگی کاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین افرادی که دارای هوش عاطفی بالاتری هستند، دارای عملکرد بهتری خواهند بود(گلمن، 1998).

مؤلفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های هوش عاطفی که شامل: 1- خودآگاهی به معنای توانایی برای درک احساسات و انجام خود ارزیابی صحیح می‌باشد، 2- خودمدیریتی یا مدیریت خویشتن به معنای توانایی برای اداره‌ حالات تنش‌ها و منابع درونی خود می‌باشد، 3- آگاهی اجتماعی که به درک صحیح افراد و گروه‌ها اشاره دارد و 4- مدیریت رابطه که به معنای توانایی برای ایجاد عکس‌‌العمل‌های مطلوب در دیگران می‌باشد.

هوش معنوی است برای نخستین بار در سال 1996 توسط استیونز مطرح شد. بعد در سال 1999 توسط امونز گسترش یافت. امونز(2000) پیدایش سازه هوش معنوی را به عنوان کاربرد ظرفیت‌ها و منابع معنوی در زمینه‌ها و موقعیت عملی در نظر می‌گیرد. هوش معنوی یا SQ همان توانایی است که به ما قدرت دیدن رؤیا‌ها و تلاش و کوشش برای دست یافتن به آن‌ ها را ارزانی می‌دارد. این هوش زمینه تمام آن چیزهایی است که ما به آن‌ ها اعتقاد داریم و نقش باور‌ها، عقاید و ارزش‌‌ها را در فعالیت‌هایی که بر عهده می‌گیریم، دارا می‌باشد. هوشی که به واسطه آن به سؤال سازی در رابطه با مسایل بنیادی زندگیمان می‌پردازیم و با کمک آن، تحول و تغییر را در زندگی پذیرا می‌شویم، هوشی که قادریم توسط آن به فعالیت‌ها و نحوه عملکردهایمان مفهومی وسیعتر، غنی‌تر، پربارتر و پرمعناتر بخشیم.

از هوش معنوی تعاریف متعددی شده است اما تمام این تعاریف انعطاف‌پذیری در مقابل تغییرات، درس گرفتن از شکست‌ها، معنا و هدف در کار، خودآگاهی، خلاقیت و توسعه سازمان تأکید می‌کنند که در اینجا به برخی از آن‌ ها اشاره می‌شود.

         هوش معنوی از نظر ولمن(2001) ظرفیتی است برای پرسیدن سؤالات غایی در خصوص معنای زندگی و همزمان ظرفیتی است برای تجربه کردن ارتباطات یکپارچه بین ما و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم.

آمرام(2007) هوش معنوی توانایی به کارگیری و بروز منابع، ارزش‌ها و کیفیت‌های معنوی است، به گونه‌ای که بتواند کارکرد روزانه و آسایش(سلامت جسمی و روحی) را ارتقاء دهد.

کینگ(2008) هوش معنوی را به عنوان مجموعه ظرفیت‌های روانی که با آگاهی، انسجام، کاربرد سزاوار جنبه‌های متعالی و معنوی و غیر مادی وجود فرد سروکار دارد، تعریف می‌کتد که به پیامد‌هایی همچون بازتاب عمیق وجودی، افزایش معنا، بازشناسی خود متعالی و تسلط ویزگی‌های معنوی می‌ انجامد.

          پژوهش‌های بیشماری، رابطه مثبت بین معنویت و موفقیت را تأیید نموده است. نتایج این پژوهش‌ها حاکی از آن است که ارزشهای معنوی نه تنها به بهبود کیفیت زندگی کاری کارکنان می‌ انجامد که این توانایی بالقوه را دارند که کل سازمان را ارتقاء ببخشد(هوارد،2000).

مؤلفه‌های هوش معنوی شامل: 1- تفکر انتقادی وجودی یعنی فرد توانایی انتقادی اندیشیدن نسبت به مسایل ماورای طبیعت را داراست، مسایلی مانند وجود، هستی، مرگ و. . ، 2- تولید معنای شخصی به معنای داشتن هدف در زندگی، داشتن یک احساس هدایت، دلیل برای وجود و گذر از تفکر ساده برای رسیدن به ظرفیت ذهنی متمایز، 3- خودآگاهی شامل آگاهی از مشاهده جهان خویشتن، آگاهی از خود و فراخود، آگاهی از محدودیت‌هاو. . 4- آگاهی که شامل توانایی تفکر ترکیبی، یافتن معنا در کارها و استفاده از شهود در تصیمم‌گیری

افرادی که دیدگاه معنوی دارند، نسبت به تغییر پذیراتر و به دنبال هدف و معنا برای سازمان خود هستند. اهمیت اتصال به یک کل بزرگتر را می‌فهمند، ادراک و بیانی فردی از معنویت خود دارند و نیاز به رقابت نیست، در نتیجه افراد راحت‌تر به یکدیگر اعتماد میکنند و اطلاعات و کارشان را به اشتراک میگذارند و با همکاران خود هماهنگ می‌شوند تا به اهداف نهایی خود برسند. فرد معنوی در محیط کار در برخورد با موقعیت‌ها به جای مداخله در امور، به ایجاد بصیرت می‌پردازد و به جای مطرح کردن خود، فروتنی نشان می‌دهد و بر ارزش‌های اخلاقی مثل صداقت، آزادی و عدالت تاکید دارند.

با توجه به مطالب ذکر شده و میزان اهمیت هوش عاطفی و هوش معنوی  در محیط کار ما به دنبال بررسی رابطه این دو مؤلفه بر عملکرد کارکنان هستیم.

سازمان‌های بهداشتی درمانی علاوه بر وظایف عام دارای وظیفه مهم‌تری هستند و آن پاسخگویی به نیاز‌ها و تقاضاهای بهداشتی درمانی افراد جامعه و سعی در نجات جان افراد و ارتقاءی سطح تندرستی است و این خود بر اهمیت و حساسیت کار افراد در این بخش می‌افزاید. با توجه به اینکه بیمارستان جز لاینفک نظام بهداشتی است که خدمات مراقبتی و درمانی ارائه میکند، هر چند بیمارستان‌ها از نظر تعداد بخش کوچکی از نظام بهداشتی را تشکیل می‌دهند اما در حقیقت مهم‌ترین عنصر آن به شمار می‌روند(جکسون،2000) لذا عملکرد کارکنان بیمارستان می‌تواند نقش تعیینکننده‌ و مهمی در موفقیت آن به حساب بیاید.

این پژوهش سعی بر این دارد که به تعیین رابطه هوش معنوی و هوش عاطفی بر عملکرد کارکنان مرکز آموزشی-درمانی امام رضا(ع) شهر کرمانشاه بپردازد. تا نقاط قوت و ضعف شناسایی و از نتایج حاصل برای بهبود و تعالی سازمانی بیمارستان‌ مورد مطالعه استفاده شود.

[1] -Rothmann

[2] -Morfi

[3] -Sharla

[4] -Emothional intelligence

[5] -Social intelligence

[6] -Intelligence quotient

[7] -Martinez

پژوهش به بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی در درمان كودكان بیش فعال 7-5 سال استان تهران پرداخته است.

برای تشخیص كودكان بیش فعال از پرسشنامه كانرز استفاده شده و همینطور از سینی شن بعنوان ابزار استفاده شد.

ازآنجائیكه آزمودنیها دردو گروه آزمایش و كنترل قرار داشتند گروه آزمایشی مورد درمان قرارگرفتند اما گروه كنترل كه  از شیوه‌ی آموزش مهد كودك استفاده كرده بودند با افزایش بیش فعالی روبرو شدیم كه در این پژوهش شیوه‌ی آموزشی مهد كودك‌ها مورد انتقاد قرار گرفت.

 

فهرست عناوین

فصل اول ……………………………… 1

مقدمه………………………………… 2

بیان مسئله …………………………… 5

ضرورت و هدف پژوهش …………………….. 7

فرضیه‌ی پژوهش …………………………. 9

سوال پژوهش …………………………… 9

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها…………… 9

فصل دوم ……………………………… 11

اختلال مربوط به كمبود توجه (بیش فعالی)……. 12

نشانه های كمبود توجه – بیش فعالی دركودكان .. 12

عوامل مؤثر در بروز بیماری ……………… 21

شیوع ………………………………… 25

بیش فعالی و رابطه آن با جنسیت ………….. 26

سبب شناسی ……………………………. 27

خصوصیات بالینی (ADHD)………………….. 28

درمان ……………………………….. 30

دارو درمانی ………………………….. 31

رفتار درمانی …………………………. 34

روش های عامل سنتی ……………………… 34

بازی چیست؟……………………………. 36

عوامل مؤثر در بازی ……………………. 37

تأثیر جنس ……………………………. 37

تأثیر هوش ……………………………. 38

تأثیر سن …………………………….. 39

تأثیر محیط …………………………… 39

بازی واهمیت آن ……………………….. 40

ارزشهای بازی …………………………. 41

انواع بازی از دیدگاه پیاژه …………….. 43

بازی تمرینی ………………………….. 43

انواع بازیهای تمرینی ………………….. 45

بازی نمادین ………………………….. 46

مراحل بازیهای نمادین ………………….. 47

انواع بازیهای نمادین ………………….. 48

بازی با قاعده ………………………… 51

نظریه های مربوط به بازی ……………….. 52

نظریه‌ی انرژی اضافی یا مازاد…………….. 52

نظریه‌ی پیش تمرین ……………………… 53

نظریه‌ی استراحت و رفع خستگی …………….. 53

نظریه‌ی تكرار فعالیتهای اجدادی ………….. 54

نظریه‌ی تكرار فعالیتهای غریزی …………… 55

نظریه‌ی جبران …………………………. 55

نظریه‌ی اصل لذت ……………………….. 56

كاتارسیس …………………………….. 56

دیدگاه دكرولی درمورد بازی ……………… 57

دیدگاه فروبل …………………………. 58

دیدگاه ژان شاتو ………………………. 58

دیدگاه پرز …………………………… 59

دیدگاه اشترن …………………………. 60

دیدگاه شارلوت بوهلر …………………… 60

دیدگاه هارلوك ………………………… 61

دیدگاه اسپادگ ………………………… 62

طبقه بندی پارتن براساس میزان درگیری اجتماعی 64

طبقه بندی لوون فلد ……………………. 66

بازیها از نظر اجرا ……………………. 66

 

اسباب بازی …………………………… 68

ویژگی های اسباب بازی ………………….. 69

انواع اسباب بازی ……………………… 70

ارزش درمانی بازی ……………………… 76

بازی درمانی چیست؟……………………… 77

بازی درمانی از نظر روش شناختی موضوع …….. 78

انشعاب بازی درمانی براساس نظریه روانكاوی … 79

بازی درمانی فعال ……………………… 79

بازی درمانی غیرفعال …………………… 80

بازی درمانی گروهی …………………….. 81

مفاهیم و نظریه های بازی در قرن بیستم ……. 82

اتاق بازی درمانی ……………………… 90

شن بازی درمانی و تاریخچه آن ……………. 91

اهمیت شن در تكنیک دنیا ………………… 99

گستره‌ی نظریه كاف درشن بازی …………….. 104

فرایند بهبودبخشی و درمان شن بازی ……….. 106

قدرت درمانی شن بازی از دیدگاه یونگ ……… 108

تعبیر وتفسیر با تأخیر …………………. 110

از رمز درآوردن سینی های شن …………….. 113

كودك از بازی با شن چه چیزهایی یاد می گیرد؟.. 115

مراحل رشدی پیاژه در شن بازی كودكان ……… 119

مروری بر تحقیقات انجام شده …………….. 125

فصل سوم ……………………………… 136

مقدمه ……………………………….. 137

جامعه آماری ………………………….. 137

نمونه وروش نمونه گیری …………………. 137

ابزار پژوهش…………………………… 138

مقیاس درجه بندی معلم كانرز …………….. 139

روش آماری ……………………………. 140

روش اجرا……………………………… 140

مشاهدات بالینی ……………………….. 141

فصل چهارم ……………………………. 143

فرضیه ‌ی پژوهش ………………………… 144

جداول ……………………………….. 144

نمودار ………………………………. 147

فصل پنجم …………………………….. 148

بحث و نتیجه گیری ……………………… 149

لزوم آموزش والدین و آموزگاران ………….. 151

درمان اختلال بیش فعالی-كم توجهی (ADHD) با رویكرد شناختی – رفتاری …………………………………….. 152

انتقادات …………………………….. 161

پیشنهادات ……………………………. 162

پیوست………………………………… 164

منابع ……………………………….. 167

مقدمه

ما اكنون در زمانی زندگی می كنیم كه تمام چیزها بسرعت درتغییرند و باورها، نظرات و عقاید مربوط به ماهیت كودكان از آن مستثنی نیستند، ولی امروزه، مثل همیشه والدین تأثیر قابل توجهی در دنیای كودك اعمال می نمایند.
(آزاد 1380 ص 354).

سالهاست كه پزشكان و متخصصان بهداشت بوجود پدیده ای به نام شیطنت افراطی پی برده اند. رفتارهای عجیب و افراطی در بچه ها كه همیشه در بررسی و برخورد با آن گرفتار مشكلات فراوان بوده اند، طی سالهای متمادی فرضیه‌ی صدمات مغزی هنگام تولد كه فرضیه‌ی كاملاً قابل قبولی می نمود و بیش تر پزشكان وقتی از یافتن توضیحی برای رفتارهای غیرعادی بچه ها عاجز می ماندند با توسل به اصطلاح صدمات مغزی خفیف از زیر بار برخورد مسئولانه شانه خالی می كردند
(پل كارسن 1371 ص 9).

یكی از رایج ترین اختلالات دوران كودكی، اختلال كمبود توجه –بیش فعالی[1] است كه در اغلب موارد تا دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می كند.

كودكان مبتلا به این اختلال بدون اینكه فكر كنند، مدام به اطراف حركت می‌كنند. آن هاممكن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درك كنند ولی به دلیل اینكه قادر به توجه كافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بیشینند و تمركز كنند، توانایی پیروی كردن از دستورهای آنان را ندارند (سلحشور 1384 ص 41).

تاكنون برای اختلال كمبود توجه- بیش فعالی درمان قطعی و خاص پیدا نشده است ولی بنحوی میتوان با بهره گرفتن از روش های گوناگون، علائم آن را تحت كنترل درآورد (همان منبع).

درمانهایی كه برای كاهش علایم اختلاف كمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود عبارتند از :

رژیم های خوراكی، تمرینات بدنی (مثل یوگا، آرام سازی عضلانی) تمرین تمركز، آموزش های دیداری، گفت و گو دو به دو، بازی درمانی و روان درمانی های فردی (تای نن[2]2005).

پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی را در درمان  كودكان بیش فعال 7-5 ساله استان تهران مورد بررسی قرار می دهد.

بازی راهی است كه بزرگسالان رایاری می دهد تا انتظارات و تصویرهای اجتماعی كودكان را درك و اصلاح كنند. در بازی درمانی  كودكان تشویق می شوند كه بعضی از امور را  اجرا كنند و درمانگر به آن واكنش نشان دهد یا درآن شركت می كنند (پاول هنری ماسن و دیگران 1368 ص 391).

بازی به كودك كمك می كند كه خود را بشناسد و با كشف قابلیت‌های ذهنی و فیزیكی و با به كارگیری قوه‌ی تخیل خود دنیای پیرامونش را شناسایی كند، افق دیدش را وسعت دهد و درذهن جهان پیرامونش را به مجموعه ای قابل اراده تبدیل نماید و درجریان قوی عواطف و احساساتی كه از دنیای خارج به طرف او درحركت است، اختیار هدایت ذهنش را به دست بگیرد. بازی وسیله ای است كه كودك از طریق آن می تواند عواطف مثبت خود را بیان كرده و ازمیان احساسات منفی راهی بگشاید (قائمی 1375 ص 46).

دراین میان بازی درمانی، روشی است كه به یاری كودكان پرمشكل می‌شتابد تا هنگامی كه بتواند مسایل خود را به دست خویش از طریق بازیهایشان حل كنند. درعین حال نشان دهنده‌ی این واقعیت است كه بازی برای كودكان همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف كه بتواند خویشتن و هم چنین ویژگی های درونی خود را بشناسد و به آن عمل كند دراین نوع درمان به كودك فرصت داده می شود تا احساسات آزار دهنده و مشكلات درون خود را ازطریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد، همانند آن گونه از درمانهایی كه افراد بزرگسال ازطریق آن با سخن گفتن، مشكلات خودرا بیان می كنند (اكسلاین 1369 ص 20).

بازی[3] و بازی درمانی[4] از زمره‌ی روش هایی است كه نتایجی مفید وقابل توجهی را ارائه نموده و به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تكانشی تعادل می‌بخشد بازی باعث كاهش تنش های ناشی از فشارهای محیطی، ایجاد احساس راحتی و آرامش در فرد بازی كننده می شود (هارویز 1979).

از زمره‌ی بازیهای درمانی، شن بازی درمانی، تكنیكی است غیركلامی كه درآن كودك با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و درجریان خلق صحنه توسط كودك، درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می كند، تعبیر و تفسیر انجام می پذیرد تا زمانیكه چندین سینی توسط كودك در مدت زمان معینی ساخته می شود (محمدی 1384 ص 10).

بیان مسئله

درسالهای اخیر آگاهی ما، درمورد تحرك بیش از حد به میزان چشمگیری افزایش یافته و نیز توجه ها از میزان فعالیت، به نارساییهای توجه و سپس به مسایل گسترده تر رشد اجتماعی تغییر جهت داده است (باركلی 1981).

این اختلال معمولاً اولین بار در دبستان تشخیص داده می شود یعنی زمانیكه سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است (انجمن روانپزشكی آمریكا 1994).

میزان شیوع این اختلال دربین پسرها و دخترها 6 به 1 است همچنین دخترها نسبت به پسرها علایم افسردگی، انزوای اجتماعی، اضطراب و پریشانی بیشتری از خود نشان می دهند (باركلی 1996).

ازمهمترین علایم مورد نظر والدین در اوان كودكی آن است كه فرزندشان فعالیت شدیدی دارد. نیازمند حمایت و مراقبت بسیاری جهت جلوگیری از حوادث یا صدمات احتمالی است. تندخویی، بدخوابی (كه همیشه وجودندارد) سخت بودن، پرخاشگری یا تعامل ناپخته با خواهران و برادران یا بچه های دیگری كه كودك ممكن است با آنها برخورد داشته باشد دیده می شود (ایمان زاده 1377 ص 26).

همانطور كه قبلاً درمقدمه عنوان شد، بازی درمانی از زمره‌ی روش هایی است كه برای كاهش علایم اختلال كمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود.

بازی برای كودكان همانند كلام برای بزرگسالان است. بازی وسیله ای است برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشكار كردن آرزوها و خودشكوفایی، فعالیت بازی در واقع تلاش كودك برای كنارآمدن با محیط است كه ازطریق آن خود را می یابد و دنیا را درك می كند . مشكلاتی كه كودكان تجربه می‌كنند جدای از آنهاست. بنابراین بازی درمانی با ساخت درونی پویایی كودك همراه با یک دیدگاه پویای متناسب با آن سازگار می باشد (لندرث 1381 ص 9).

یک سوال قابل طرح دررابطه با كودكان بیش فعال این است كه چرا درعده ای از این كودكان پرخاشگری بعنوان، یكی از علائم ثانویه وجود دارد كه سبك وروش برخورد والدین (بعنوان ویژگی های فردی آنان) درمقابل رفتارهای كودك متفاوت می باشد (ایمان زاده 1377 ص 6).

با این وجود، شن وسیله‌ی خوبی برای بازیهای تهاجمی كودك بشمار می‌رود، زیرا شن را می توان با ایمنی بیشتری پرتاب كرد. عروسكها و اسباب بازیهای دیگر را میتوان میان آن مدفون كرد ویا بعنوان آب، برف، زمین جهت دفن و یا بمب استفاده كرد. درحقیقت شن وسیله‌ی مناسبی برای پاسخگویی به طیف گسترده ‌ی تخیلات كودك است (اكسلاین 1369 ص 62).

ضرورت و هدف پژوهش

درعرصه‌ی آموزش و پرورش امروزه متخصصین، صاحب نظران، حتی معلمین و مربیان با دانش آموزانی با مشكلات و اختلالات رفتاری و عاطفی بسیاری برخورد می نمایند. این اختلالات رفتاری تا حد زیادی وضعیت تحصیلی و رشد اجتماعی كودان راتحت الشعاع خود قرار داده تا آنجا كه این كودكان نمی توانند به درستی مسیر سالم وتكاملی رشد را بپیماید. از این رو باید چاره ای اندیشید
(محمدی 1384 ص 3).

اختلالات كمبود توجه –بیش فعالی و رفتار ایزایی یكی از شایعترین دلایل ارجاع كودكان به مراكز بهداشت روانی، پزشك اطفال، متخصصین مغز و اعصاب ودرمانگاه های روانپزشكی كودك است. برآوردهای حاصله میزان شیوع 5 تا 20 درصد كودكان دبستان را مبتلا به اختلالات كمبود توجه – بیش فعالی  و رفتارایزایی نشان میدهد. بعلاوه مشكلات رفتاری و دیگری مانند پرخاشگری، نافرمانی، قشقرق راه انداختن، ناتوانایی های ویژه یادگیری، اختلالات گفتاری-زبانی، اختلالات سازگاری، شب ادراری، مشكلات خواب، علایم اضطراب و افسردگی نیز با ADHD  و رفتارانه ای همراه است. با این كه حدود 80% كودكان مبتلا به اختلالات بیش فعالی با گذشت زمان بهبود می یابند، اما به نظر می رسد كه كودكان مبتلا به این اختلال مشكل بتوانند خودرا سازگار كنند. لذا پیش آگهی این اختلال ضعیف بوده واغلب دربزرگسالی به بزهكاری و شخصیت های ضد اجتماعی می انجامد
(هینشو[5] واندرسون[6] 1997، باركلی[7] 1997).

ازطرفی رفتار بی قرار كودكان یكی از شكایات عمده اولیا مدرسه و والدین است و اختلالات مربوط به بیقراری، كمبود توجه، رفتار مقابله ای و اختلالات سلوك یكی از عمده ترین دلایل ارجاع كودكان به خدمات بهداشت روانی است. این كودكان دچار ناتوانایی یادگیری اند و احتمالاً درمدرسه شكست می خورند. از این رو شناخت و اصلاح این كودكان میتواند گام مثبتی درجهت كمك به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگراختلالات باشد
(شریعت زاده 1377 ص 2).

این مسائل می تواند از پیشرفت تحصیلی كم و اعتماد به نفس ضعیف دوران كودكی، همچنین از بعضی نقایص واقعی سر چشمه گرفته باشد. به هرصورت چون این اندیشه‌ی ابتدایی وجود داشته است كه بیش فعالی نتیجه‌ی رشد نامناسب است فهم علل و توسعه‌ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد (آزاد 1380 ص 79).

فرضیه پژوهش : بین میزان بیش فعالی دردو گروه از كودكانی كه برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و كودكانی كه از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد .

[1] . Attention Deficit Hyperactive Disorder (ADHD)

[2] . Tynan

چكیده

به منظور بررسی سبك اسناد و پیشرفت تحصیلی در دختران و پسران سال سوم دبیرستان ابعاد سه گانه اسناد شامل بعد مكان كنترل (درونی در مقابل بیرونی)، بعد ثبات (پایدار در مقابل ناپایدار) و بعد كلیت (كلی در مقابل جزئی) در دو موقعیت شكست و موفقیت در 120 نفر دانش آموز از طریق پرسشنامه سبك اسنادی (ASQ) مورد بررسی قرار گرفتند. نمرات بدست آمده از طریق این پرسشنامه با روش تحلیل واریانس تك متغیره و چند متغیره و رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفت نتایج نشان داد كه ابعاد سه گانه اسناد بین دختران و پسران در موقعیت شكست و موفقیت تفاوت معنی داری ندارند. رابطه بین ابعاد سه گانه اسناد و پیشرفت تحصیلی نشان داد كه بجز بعد درونی – بیرونی در موقعیت شكست، بقیه ابعاد با پیشرفت تحصیلی رابطه معنا داری ندارند. همچنین تنها متغیری كه تا حدی می توانستیم از طریق آن تا حدی به پیش بینی تحصیلی دانش آموزان بپردازیم همان بعد درونی –بیرونی در موقعیت شكست بود.

 

 

                      فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
فصل اول
مقدمه
زمینه و بیان  مسئله	1
اهمیت و ضرئرت پژوهش	4
سئولات پژوهش	5
متغیرهای پژوهش	5
تعاریف مفهومی	6
تعاریف عملیاتی	6
فصل دوم:پیشینةنظری وپژوهشی
خلاصه فصل	8
اسناد	9
نظریه های اسناد	10
سو گیری های اسناد	23
اسنادهای اصلی	26
ابعاد اسناد	27
اسنادها؛موفقیت وشكست	32
اسناد وجنسیت	35
اسناد وپیشرفت تحصیلی	41
فصل سوم:روش پژوهش
خلاصه فصل	45
روش تحقیق	46
جامعه اماری وروش نمونه گیری	46
ابزار تحقیق	46
روش نمره گذاری پرسشنامه	50
روش اجرا	51
اعتبار وپایایی پرسشنامه	52
روش آماری	54
فصل چهارم:یافته های پژوهش
خلاصه فصل	56
یافته های توصیفی	57
یافته های تحلیلی	60
بررسی رابطه ابعاد سه گانه اسنادپس از شكست در دختران وپسران	60
بررسی رابطه ابعاد سه گانه اسناد پس از موفقیت در دختران وپسران	62
بررسی رابطه سبك اسناد با پیشرفت تحصیلی	64
بررسی پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش اموزان در دوجنس دختر وپسربا ابعاد سه گانه اسناد در موفقیت وشكست	68
یافته های دیگر	71
فصل پنجم :بحث ونتیجه گیری
بحث ونتیجه گیری	75
محدودیت های تحقیق	77
پیشنهادات	77
منابع فارسی	79
منابع انگلیسی	81
پیوست ها

مقدمه

واكنش دانش آموزان در برابر مدرسه و فعالیتهای كلاسی متفاوت است. این واكنش در برخی با اشتیاق ، در برخی با اكراه و در برخی با امتناع همراه است. از لحاظ مقدار  انرژی كه دانش آموزان بكار می‌گیرند، زمینه ای كه می‌خواهند كار كنند ویاتداوم در زمینه یا كار مورد نظر بین آنها تفاوت وجود دارد.این تفاوتها به مفهوم انگیزش ارتباط دارد. بنابراین در نظر گرفتن انگیزش در برانگیختن، جهت دادن وتداوم بخشیدن رفتار دانش آموز در فرایند آموزش و پرورش از اهمیت خاص برخوردار است.اما چه سازه‌هایی در این فرایند موثرند؟

مطمئناً عوامل زیادی در این زمینه نقش دارد. از جمله این عوامل اسناد می باشد. اسناد به معنی نسبت دادن رفتار خود یا رفتار دیگری به علل مختلف می باشد. نظریه های اسناد نیز بر همین اساس به توضیح و تبیین علل رفتار می پردازند. در حوزه آموزشگاهی، دانش آموزان موفقیت ها و شكست های خود را به عنوان یک پی آمد تحصیلی تفسیر می كنند و جویای علت آن هستند. عمده ترین عواملی كه توسط دانش‌آموزان بكار می روند عبارتنداز: توانایی ، كوشش ، شانس و دشواری تكلیف ، همچنین بررسیها نشان می دهد كه دانش آموزان ممكن است عوامل نسبت داده شده به عملكرد خود را درونی یا بیرونی، پایدار یا ناپایدار وكلی یا اختصاصی بدانند . در راستای همین تحقیقات آنها علاقمند شده اند كه بدانند آیا جنسیت نیز در این موضوع دخالت دارد یا خیر ؟

برخی روش اسنادی دختران و پسران را متفاوت می دانند و علت این تفاوتها را ناشی از فرهنگ می دانند. پژوهش حاضر اسناد را به عنوان یكی از عوامل مهم انگیزش در دو جنس دختر و پسر و پیشرفت تحصیلی را به عنوان موضوعی كه متأثر از روش اسناد دانش آموزان می باشد، مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.

 

زمینه و بیان مسئله

یكی از عوامل توجیه كننده پیشرفت تحصیلی دانش آموزان كه استعداد یكسانی دارند، انگیزش است . به عبارتی در بین دانش آموزان افرادی یافت می شوند كه علاقه و انگیزش بیشتری از خودشان نشان می دهند .این علاقه وانگیزش ، پیشرفت آموزشگاهی آنها را توجیه می كند .

انگیزش را می توان بطور كلی نیروی محرك فعالیتهای انسانی و عامل جهت دهنده آن تعریف كرد. به عبارتی انگیزش عامل فعال ساز رفتار انسان می باشد (سیف ،1379).

از عواملی كه انگیزش دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می دهد این است كه دانش آموزان موفقیتها و شكستهای خود را به چه عاملی اسناد می دهند . این موضوع در یكی از نظریه های شناختی مربوط به انگیزش مورد بحث قرار می گیرد كه نظریه های
اسناد [1] نام دارد. مبحث اساسی در این نظریه ها تحلیل علت ومعلولی است كه افراد در مورد رفتار خود و رفتار دیگری بكار می برند .به عبارتی انسان می خواهد درباره ساختار علی محیط خویش هرچه بیشتر شناخت پیداكند و بداند رویدادی كه اتفاق می افتد به چه انگیزه ای قابل اسناد است (خداپناهی ،1379).

نظریه های اسناد بطور كلی دو موضوع اساسی را مورد بحث قرار می دهند كه عبارتند از عوامل علی و ابعاد علیت . عوامل علی بدین معناست كه افراد موفقیتها و شكستهای خود را به چه علتی اسناد می دهند .به فرض هایدر[2] (1958) به نقل از هیوستن[3]و همكاران (1993) به چهار علت كلاسیک توانایی ، كوشش ، دشواری تكلیف و شانس اشاره می كند اما می توان این عوامل علی را از طریق ابعاد نیز مورد بحث قرار داد. مثلاً هایدر به بعد درونی – بیرونی[4] بودن اشاره می كند . به نظر او استعداد و تلاش از علل دورنی و شانس ودشواری تكلیف از عوامل بیرونی و موقعیتی هستند . واینر[5] به بعد پایداری و قابلیت كنترل اشاره می كند وتوضیح می دهد كه خلق‌وخو و تلاش هر دو ناپایدارند . ولی خلق و خوبه مراتب كمتر از تلاش قابل كنترل است (سابینی[6]، 1992).كلی[7] (73-1972) به نقل از لوك بدار [8]و همكاران (1999) ترجمه گنجی (1380) ابعاد تمایز[9]، ثبات[10] و همرائی[11] (توافق) را بیان می كند.

نوع اسنادی كه دانش آموزان به پی آمد تحصیلی خود می دهند با موضوعاتی در ارتباط

 

است كه پیشرفت تحصیلی را مورد تأثیر خود قرار می دهد. اسنادهای علی دانش آموزان با انتظارات آنها درباره عملكردهای آینده ، رفتار تحصیلی آینده و حالات عاطفی دانش آموزان در ارتباط می باشد. این تحقیق رابطه دو موضوع جنسیت و پیشرفت تحصیلی را با اسناد مورد بررسی قرار می‌دهد. موضوع جنسیت در تحقیقاتی از جمله دوئك[12]و همكاران(1978) به نقل از كریمی(1375) ، بیر[13]وسلویا[14](99-1998)ودر ایران توسط افرادی چون احدی(1373) و بیابانگرد(1370) مورد بررسی قرار گرفته است.احدی(1373)نمونه خود را از دانشجویان انتخاب می كند وبیابانگرد فقط بعد كنترل را مورد بررسی قرار می دهد . در صورتی كه این تحقیق علاوه بر این كه دانش آموزان را به عنوان نمونه تحقیق انتخاب می كند سه بعد مهم اسناد شامل بعد ثبات،بعد مكان كنترل[15]و بعد كلیت[16]را مورد بررسی قرار می دهد. همچنین در مورد رابطه اسناد وپیشرفت تحصیلی نیز تحقیقات زیادی صورت گرفته است.از جمله پترسون[17]و بارات[18](1978)ولفولك[19](1993)، وانیر (1994).این تحقیق با توجه به در نظر گرفتن سه بعد مذكور در دو جنس دختر و پسر رابطه اسناد با پیشرفت تحصیلی را مورد بحث قرار خواهد داد.

اهمیت وضرورت پژوهش

از آنجایی كه دانش آموزان علت موفقیت و شكست خود را شناسایی می كنند در بررسی علت و معلولی این موفقیتها وشكستها نه تنها به استعداد ، كوشش ، دشواری تكلیف وشانس استناد می كنند همین طور در استنباطهای خود از ابعاد اسنادی از قبیل درونی بودن ، قابلیت كنترل[20]و ثبات نیز استفاده می كنند .از طرفی اسنادها پیشرفت تحصیلی را نیز تحت تأثیر قرار می دهند.متخصصان تعلیم و ترتیب با آگاهی از جوانب مختلف اسناد و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی می توانند به دانش آموزان كمك كنند تابه نتایج مفیدی از نظر تحصیلی دست یابند وبه دانش آموزان یاری دهند تابه كشف علل موفقیت وشكست بپردازند واز این طریق عملكرد خود را بهبود بخشند
(كریمی ،1375).

همچنین معلمان می توانند شاگردان را تشویق كنند تا شكست خود را به عواملی ربط دهند كه می توان آنها را كنترل كرد. در آن صورت می توان از نتایج زیان آور شكست در دانش آموزان تا حدی پیشگیری كرد(بریج[21]،2001).

با توجه به نیاز دانش آموزان و مربیان از شیوه های اسناد دهی مطلوب و مناسب و همچنین پیشگیری از نتایج زیان آور پی آمدهای تحصیلی در دانش آموزان ضرورت تحقیق و پژوهش در این زمینه لازم و ضروری به نظر می رسد.

1-attribution

1-Hider

2-Hewstone

3-Internality -externatity

4-Winer

5-Sabini

6-Kelly

7-Luc Bedar

8-Distinctiveness

9-Consistency

10-Consensus

1-Dweck

2-Beyer

3-Sylvia

4-Locus of Control

5-Globality

دکتر محمد صادق حری 2 . ( در صورت وجود مشاور دوم )

 

 

زمستان1382

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                  صفحه

چکیده ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اول : کلیات تحقیق

• مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2
• بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………………………3
• ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….5
• اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..7
• فرضیه ها ی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………….7
• تعریف اصطلاحات و واژه ها ………………………………………………………………………………………………………………8

فصل دوم : مرور مطالعاتی

1-2- سیر اندیشه‌های مدیریتی ……………………………………………………………………………………….12

2-2- مدیریت آموزشی و ضرورت و اهمیت آن ……………………………………………………………………………………………….15

3-2- دیدگاه های موجود در مدیریت آموزشی …………………………………………………………………………………………………16

 

4-2- وظایف مدیران…………………………………………………………………………………………………..17

5-2- وظایف مدیر آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………18

6-2- ویژگیهای مدیران مدارس دارای مهارت انسانی قوی………………………………………………………………………………..23

7-2- مفهوم عملکرد ……………………………………………………………………………………………………………………………………27

8-2- هفت مقیاس ارزیابی عملکرد سازمان …………………………………………………………………………………………………….29

9-2- مدیریت عملکرد ………………………………………………………………………………………………………………………………..30.

• مدیریت تعارض ………………………………………………………………………………………………………………………………..31

8-2-     شیوه ­های­حل­تعارض­   ………………………………………………………………………………………..32

9-2-     جایگاه تعارض در مدیریت ……………………………………………………………………………………………………………….32

10-2– نظریات مرتبط با تعارض سازمانی ………………………………………………………………………………34

11-2-پیشینه ی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………35

 

فصل سوم : روش تحقیق

1-3- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………44

2-3- جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………..44

3-3- نمونه آماری و شیوه نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………… 44

 

 

4-3- روش گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………45

5-3- ابزارگردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………45

6-3- روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………………………………46

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

1-4- داده های  توصیفی ……………………………………………………………………………………………………………………………….48

2-4- آزمون فرضیه ها …………………………………………………………………………………………………………………………………..73

1-2-4- آزمون فرضیه کلی ……………………………………………………………………………………………………………………………73

2-2-4- آزمون فرضیه ی جزئی اول ……………………………………………………………………………………………………………….74

3-2-4- آزمون فرضیه ی جزئی دوم ………………………………………………………………………………………………………………75

4-2-4- آزمون فرضیه ی جزئی سوم ……………………………………………………………………………………………………………. 76

3-4- داده های جانبی ………………………………………………………………………………………………………………………………….77

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

1-5- بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………..82

2-5- محدودیت های تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………86

3-5- پیشنهادهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………86

1-3-5- پیشنهادهای کاربردی ………………………………………………………………………………………………………………………86

2-3-5- پیشنهادهای پژوهشی ……………………………………………………………………………………………………………………….86

منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………88

پیوست

چکیده

تحقیق حاضر به منظورتعیین  رابطه بین مدیریت تعارض و عملکرد مدیران زن مدارس ابتدایی شهر کرمانشاه انجام شده است . روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود . جامعه آماری تحقیق را کلیه ی مدیران و معلمان زن مدارس ابتدایی شهرستان کرمانشاه در سال تحصیلی 93- 94 تشکیل داد ( جمعا 50 مدیر و 260 معلم ) به منظور نمونه گیری از جامعه مدیران  با توجه به حجم کم مدیران تمامی اعضاء جامعه ی مدیران سرشماری شدند؛ یعنی نمونه و جامعه با یکدیگر برابر درنظرگرفته شد در ارتباط با معلمان از طریق جدول مورگان تعداد اعضاء نمونه ی تحقیق  150 نفر تعیین گردید که این تعداد بر 50 آموزشگاه تقسیم شد و سهم هر مدرسه 3 معلم شد که بصورت تصادفی ساده انتخاب گردیدند.ابزار جمع آوری داده ها  پرسشنامه مدیریت تعارض رابینز  و پرسشنامه محقق ساخته عملکرد مدیران بود . تجزیه و تحلیل داده ها  به کمک آمار توصیفی(فراوانی ،درصد ، میانگین ، انحراف معیار و واریانس ) و استنباطی(ضریب همبستگی پیرسون) صورت گرفت ؛ نتایج آزمون فرضیات مطرح در این تحقیق نشان داد که علیرغم اینکه بین مدیریت تعارض و عملکرد مدیران رابطه ی معناداری وجود دارداما میان هیچ یک از سبک های مدیریت تعارض- عدم مقابله ای ، راه حل گرایی و کنترلی   – با  عملکرد مدیران زن مدارس رابطه معناداری مشاهده نگردید.

کلیدواژه ها : مدیریت تعارض ،سبک عدم مقابله ای ، سبک راه  حل گرایی ، سبک کنترلی ، عملکرد مدیران

 

       

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

1-1-مقدمه:

تعارض پدیده ای است، که آثار منفی و مثبت روی عملکرد افراد و سازمان دارد، استفاده مؤثر و صحیح از تعارض موجب بهبود عملکرد و ارتقاء سطح سلامتی سازمان می گردد  و استفاده غیر مؤثر آن موجب کاهش عملکرد و ایجاد کشمکش و تشنج در سازمان می شود. استفاده مؤثر از تعارض مستلزم شناخت و درک کامل ماهیت آن و همچنین علل خلق کننده و کسب مهارت و اداره و کنترل آن است، که البته به عنوان یکی از مهمترین مهارت های مدیریت به شمار می آید. توانایی برخورد با تعارض و ادارۀ آن در موفقیت مدیران سازمان ها نقش ارزنده ای دارد. اگر تعارض ها سازنده باشند، موجب بروز افکار نو و خلاق می شود، در زمینه تغییر و نوآوری و تحول سازنده را در سازمان فراهم می کند، در نهایت به مدیریت کمک می کند تا به اهداف سازمان خویش نائل آید. برخی از علمای علم رفتار معتقدند که تنوع گروه کاری از طریق تعارض، عملکرد را تحت تأثیر قرار می دهد در متون رفتاری از دو نوع عمده تعارض سخن گفته اند. یکی تعارض احساسی و دیگری تعارض وظیفه ای. مدیرانی که بتوانند از تعارض احساسی بکاهند و تعارض وظیفه ای را به نحو شایسته ای مدیریت کنند، موفق تر خواهند بود ، در این راه مدیران باید از منشأ تعارضات و نحوه تأثیر گذاری تنوع و تعارض آماده بوده و شیوه های مناسب برخورد با آن را بدانند.                                                                         بی شک ارزشمندترین سرمایه و دارایی هر جامعه ای نیروی انسانی آن است وجود روابط سالم مبتنی بر همکاری  و همدلی میان اعضاء جامعه از جمله مهمترین عوامل اساسی برای موفقیت در همۀ عرصه ها، نهادها و سازمان ها اعم از صنعتی، آموزشی، خدماتی است. با این وصف ظهور گاه و بی گاه تعارض میان افراد امری است انکار ناپذیر و در تمامی ادوار تاریخ زندگی بشر تعارض، کشمکش و اصطحکاک بین رئیس، کارفرما، کارگر، ارباب و رعیت وجود دارد داشته است .                                                                            تعارض واقعیتی است که بشر در طول تاریخ با آن آشنا بوده ولی متاسفانه به دلیل عدم مدیریت صحیح بیشتر تعارضات به ستیزه جویی و دشمنی مبدل شده است ( مقیمی،1383( .                                                      رابینز( 1991) تعارض را فرایندی می داند که در آن یک طرف عمداً سعی می کند کوشش طرف مقابل گروه یا فرد دیگری را در نیل به اهداف مورد نظر سد نماید. تعارض به علل گوناگون بین افراد و گروه ها ظاهر می شود.                                                                                                                                             امروزه صاحب نظران مدیریت بر این باورند که نیروی انسانی به عنوان اصلی ترین دارایی سازمان ها و به عنوان مزیت رقابتی مطرح است، و وجود روابط سالم مبتنی بر همکاری و همدلی بین این منابع ارزشمند از جمله مهمترین عوامل برای موفقیت در همه سازمان ها اعم از صنعتی، اداری، آموزشی و مانند آنهاست.                  تعارض زمانی رخ می دهد که دو یا چند نفر از افراد در مقابل یکدیگر قرار گیرند، زیرا نیازها، خواسته ها و ارزش های آنان متفاوت است و به عبارت دیگر تعارض فرایندی است که در ان فرد در می یابد که شخص دیگری به طور منفی روی ان چیزی که او تعقیب می کند تأثیر گذاشته است.

 

2-1- مسئله تحقیق

تعارض یعنی مبارزه تمایلات، علایق و موقعیتی که آن فرد در معرض نیروهای متضاد و یا قدرت های تقریباً برابر قرار می گیرد، تعارض زمانی به وجود می آید که ارگانیسم نتواند از دو شی یا دو موقعیت یکی را انتخاب کند سوالی که همواره در ارتباط با تعارض وجود داشته است این بوده است که آیا باید تعارض ریشه کن شود و یا می توان با آن سازش نمود. مدیران  در گذشته با دید منفی با تعارض برخورد می کردند و بر این باورند که تعارض سازمان را در هم می شکند و باید از بین برود در حالی که این ترس و شیوۀ برخورد به علت بی اطلاعاتی از ماهیت و خصوصیات تعارض می باشد. تعارض را به مفهوم عدم توافق، اصطحکاک درگیری و مبارزه می شناسیم(قوی اندام ، 1386).                                                                                                              در علم مدیریت نیز تعارض اینگونه تعریف شده است: تعارض فرایند ادراک و یا احساس هرگونه سازگاری در درون یا بین افراد، گروه ها، و یا سازمان هاست که منتهی به رفتار پنهانی و یا آشکار متعارض در دو طرف گردد. با توجه به این تعریف علل عمده تعارض عبارت است از تفاوت در ادراک و شناخت انسان ها نسبت به موضوع ها، پدیده ها و مسائل پیرامون آنها، تفاوت در ایده ، هنجارها ، اهداف و ارزش ها، منابع محدود و مشترک ، تفاوت در شخصیت، تربیت و سبک افراد، تغییر اجتماعی و سازمان در مقابل میل به ثبات در ارگانیسم، ابهام در مسئولیت ها، تعارض نقش، به هم وابستگی فعالیت های مختلف، ارتباط مبهم ساختار ارزش، رقابت ناسالم، عدم اعتماد، سلسله مراتب، عدم هماهنگی اهداف و ارزش ها.                                                  مدیریت تعارض یعنی مدیریتی که بتواند در شرایطی که تعارض وجود دارد به بهترین شکل سازمان را اداره کند. این شیوه مدیریت برداشت منفی و بدبینانه از تعارض ندارد، بلکه وجود آن را در سازمان پذیرفته و با بهره گیری مناسب از آن در جهت تأمین نیازها،ایجاد خلاقیت و شکوفایی استعداد ها گام بر می دارد. بنابراین می توان این نظریه را پذیرفت که « هیچ سازمانی فارغ از تضاد و برخورد نیست.» زندگی بدون تضاد و برخورد ملال آور است. تضاد همیشه معارضه ای انرژی زا است(زند ، جمهری و میرزایی ، 1387).

فهرست مطالب

چکیده 1
پیشگفتار 2
1-1- مقدمه 5
1-2- بیان مسأله 7
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 11
1-4- اهداف پژوهش 14
1-5- مرور ادبیات و سوابق پژوهش 14
1-6- سؤالات تحقیق 22
1-7- فرضیه‏های تحقیق 22
1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق 23
2-1- مقدمه 26
2-2- فضای شهری 27
2-3- انواع فعالیت در فضای شهری 29
2-4- شاخص‏های فضاهای شهری 31
2-5- فعالیت در فضاهای عمومی 33
2-5-1- فعالیت‏های ضروری 33
2-5-2- فعالیت‏های اختیاری (فراغت شهری) 33
2-5-3- فعالیت‏های اجتماعی 33
2-6- صفات اصلی فضاهای شهری 34
2-6-1- زیبایی 34
2-6-2- جاذبه 35
2-6-3- روزآمدی 35
2-6-4- ایمنی و امنیت 35
2-6-5- راحتی، آسایش و آرامش 35
2-6-6- دسترسی آسان 35
2-6-7- مقیاس انسانی 35
2-6-8- هویت 36
2-6-9- پاسخگویی به نیازهای فرهنگی جامعه 36
2-6-10- تقویت حس وحدت در جامعه 36
2-7- کیفیت فضاهای شهری 37
2-7-1- راحتی 38
2-7-2- آسایش 38
2-8- خصوصیات فضای شهری 39
2-8-1- ایمنی 39
2-8-2- سرزندگی 40
2-8-3- خودمانی بودن فضا 40
2-8-4- خوانایی 40
2-8-5- دعوت کنندگی فضا 41
2-9- بررسی مؤلفه‏های تأثیرگذار بر کیفیات فضایی پیاده‏راها 43
2-9-1- پیاده‏راه، فضای عمومی شهری 43
2-9-2- نیازهای اصلی پیاده‏ها 43
2-9-2- معیارهای خیابان ممتاز در فضاهای شهری و مولفه‏های آن 49
2-10- پیاده روی 52
2-11- پیاده‏راه‏‏‎‏سازی 52
2-12- انواع پیاده‏راه‏‏‎ سازی 53
2-13- نقش پیاده‏راها 54
2-14- اهمیت پیاده‏راه 55
2-15- مزیت پیاده‏راه 56
2-16- مزایای ایجاد پیاده‏راها 57
2-17- ویژگی‏ها نیازهای اصلی عابران پیاده 58
2-17-1- ویژگی‏های فیزیکی (مادی) 58
2-17-2- نیازهای روانی (معنوی) 59
2-18- شاخص های ایجاد پیاده‏راه شهری 59
2-19- معیارهای ارزیابی پیاده‌راه 63
2-19-1- معیارهای اجتماعی ـ اقتصادی 63
2-19-2- معیارهای کالبدی ـ فضایی 63
2-19-3- معیارهای ترافیک و دسترسی 64
2-20- معیارهای طراحی شهری 64
2-21- فعالیت‏های عابران پیاده 64
2-22- تاثیر محیط بر رفتار عابران پیاده 65
2-23- الگوهای رفتاری پیاده در فضاهای پیاده‏مدار 66
2-24- جنبش پیاده‏راه‏سازی 67
2-24-1- جنبش پیاده محوری در قرن بیست و یکم 67
2-24-2- شهرسازی نوین 68
2-24-3- نظریه راپاپورت 68
2-24-4- دیدگاه دن بوردن 68
2-25- تعاملات اجتماعی 68
2-25-1- تعامل اجتماعی و فضاهای باز شهری 70
2-26- اندیشه‏های تاثیرگذار بر پیاده‏راها 71
2-27- صاحبنظران با رویكرد تقویت تعاملات اجتماعی 73
2-28- نظریه پردازان با تاكید بر حركت و گسترش پیاده مداری در فضای شهری 74
2-29- گرایشهای جدید معاصر و دیدگاه آنها نسبت به پیاده‏راه 76
2-29-1- نظریه توسعه ی پایدار شهری 76
2-29-2- بومشهر 76
2-29-3- شهر زیست پذیر 76
2-29-4- نوشهرگرایی و نظریه ی رشد هوشمند 77
2-29-5- منشور آتن جدید 77
2-29-6- جنبش شهر سالم 77
2-29-7- نظریه تبخیر ترافیک 77
2-29-8- جنبش پیاده‏راه سازی 77
2-30- تجارب جهانی در زمینه ی پیاده‏راه 78
2-30-1- تجربه انگلستان در ایجاد پیاده راه 78
2-30-2- کپنهاگ دانمارک؛ نمونه موفق یک شهر پیاده 78
2-30-3- روز بدون خودرو در کانادا 78
2-30-4- تجربه کلمبیا در ایجاد پیاده راه 79
2-31- پیاده‏راه در سنت ایران 80
2-32- تجارب پیاده‏راه سازی در ایران 80
2-32-1- پیاده راه تربیت تبریز 80
2-32-2- محور ولیعصر تبریز 81
2-32-3- محور جنت مشهد 82
2-32-4- خیابان خیام ارومیه 83
2-32-5- محور لیان بوشهر 83
2-32-6- خیابان صف (سپهسالار) تهران 84
2-33- جمع بندی 85
3-1- مقدمه 87
3-2- روش تحقیق 87
3-3- جامعه آماری 87
3-4- گروه نمونه و روش نمونه گیری 88
3-5- ابزار گردآوری اطلاعات و روایی و پایایی آن 89
3-5-1- ابزار گردآوری اطلاعات 89
3-5-2- روایی و پایایی پرسشنامه 90
3-6- روش تجزیه و تحلیل داده‏ها 91
3-7- محدوده مورد مطالعه 94
3-8- تغییرات کالبدی– فضایی شهر کرمانشاه 98
3-8-1- روند توسعه تاریخی و شکل گیری شهر کرمانشاه 98
3-8-1-1- رشد و توسعه در خارج از حصار قدیمی 99
3-8-1-2- دوران قبل از قاجار 99
3-8-1-3- دوران قاجاریه 100
3-8-1-4- دوره پهلوی 100

 

3-8-1-5- دوره پهلوی اول (1299-1320) 101
3-8-1-6- دوره پهلوی دوم 102
3-8-1-7- دوره حاضر (بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ایران) 103
3-9- شبکه ارتباطی بافت مرکزی شهر کرمانشاه 103
4-1- مقدمه 106
4-2-آمارهای توصیفی مربوط به متغیرهای زمینه ای (مشخصات عمومی پاسخگویان) 106
4-2-1 جنسیت 106
4-2-2 – وضعیت سنی پاسخگویان 106
4-2-3- سطح سواد یا میزان تحصیلات 107
4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی داده‏ها 107
4-3-1- داده‏های توصیفی 108
4-3-1-1- هدف شهروندان را از آمدن به خیابان مدرس مورد سوال قرار گرفته شده است. 108
4-3-1-2- کیفیات فضایی خیابان مدرس در ارضاء نیازهای اصلی پیاده‏ها 108
4-3-1-3- معیارهای خیابان ممتاز در فضاهای شهری جهت تعاملات اجتماعی 109
4-3-1-4- شاخص‎های پیاده راه جهت تعاملات اجتماعی در خیابان مدرس 111
4-3-1-5- بررسی رضایتمندی از تجهیزات پیاده راه خیابان مدرس 112
4-3-1-6- نیازها و کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس جهت تعاملات اجتماعی 114
4-3-1-7-فضاهای عمومی (پیاده راه) و نیازهای کیفی عابرین پیاده جهت تعاملات اجتماعی 115
4-3-1-8- کیفیات فضاهای پیاده راه و ارتقاء تعاملات اجتماعی 116
4-3-1-9- سنجش کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس در جهت تعاملات اجتماعی 118
4-3-1-10-آیا برنامه ریزی و طراحی در خیابان مدرس جهت حرکت سواره بوده است یا حرکت پیاده؟ 119
4-3-1-11-خیابان مدرس جهت دارا بودن تعاملات اجتماعی را چگونه ارزیابی می‏کنید. 121
4-3-1-12- ضرایب همبستگی بین متغیرهای مستقل و تعاملات اجتماعی شهروندان 122
4-3-1-13-رگرسیون تاثیرات کیفیات پیاده راه بر تعاملات اجتماعی 123
5-1- مقدمه 126
5-2- بررسی و تفسیر یافته‏های پژوهش و آزمون فرضیات 126
5-2-1- فرضیه اول: 126
5-2-2- فرضیه دوم: 129
5-2-3- فرضیه سوم: 130
5-3- نتیجه‏گیری 130
5-4- پیشنهادها 132
منابع: 134
پیوست 141
فهرست جداول
جدول(1-1): ادبیات مربوط به پیاده روی و معابر پیاده 22
جدول (2-1): اندازه فعالیت ها در فضای مساعد و نامساعد شهری 30
جدول (2-2): تحلیل شاخص های موثر در طراحی یک فضای شهری موفق و فاقد مشکل 31
جدول (2-3): فضاهای عمومی- نیازهای کیفی 34
جدول (2-4): نیازهای انسان در فضاهای شهری و تجلی کالبدی آن 39
جدول (2- 5): شاخص های مورد استفاده در این پژوهش جهت سنجش کیفیت محیط 47
جدول (2- 7) : شاخص‎های پیاده راه 51
جدول (2-8): مزایای پیاده‏راه‏سازی 58
جدول (2- 9): تحولات فکری جهان در خصوص پیاده راه 66
جدول (2- 11): نظریه پردازان و مفاهیم موثر در پیاده مداری 72
جدول (3-2): مدل ویژه سنجش کیفیت پیاده راه 93
جدول (4-1): توزیع فراوانی مطلق و نسبی جنسیت پاسخگویان 106
جدول (4-2): توزیع فراوانی مطلق و نسبی سن پاسخگویان 107
جدول (4-3): توزیع پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات 107
جدول (4-4):کیفیات فضایی خیابان مدرس در ارضاء نیازهای اصلی پیاده‏ها 108
جدول(4-5): نتایج آزمون T برای کیفیات فضایی خیابان مدرس در ارضاء نیازهای اصلی پیاده‏ها 109
جدول(4-6): معیارهای خیابان ممتاز در فضاهای شهری جهت تعاملات اجتماعی 109
جدول(۴-۷): نتایج آزمون T برای معیارهای خیابان ممتاز در فضاهای شهری جهت تعاملات اجتماعی 110
جدول(۴-۸) : شاخص‎های پیاده راه جهت تعاملات اجتماعی 111
جدول (۴-۹) : شاخص‎های پیاده راه جهت تعاملات اجتماعی 111
جدول (۴-۱۰): رضایتمندی از تجهیزات پیاده راه خیابان مدرس 112
جدول(۴-۱۱): رضایتمندی از تجهیزات پیاده راه خیابان مدرس 113
جدول(۴-12): نیازها و کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس جهت تعاملات اجتماعی 114
جدول(۴-۱۵): نتایج آزمون T برای نیازها و کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس جهت تعاملات اجتماعی 114
جدول (۴-۱۶): فضاهای عمومی (پیاده راه) و نیازهای کیفی عابرین پیاده جهت تعاملات اجتماعی 115
جدول(۴-۱۷): نتایج آزمونT برای جدول : فضاهای عمومی (پیاده راه) و نیازهای کیفی عابرین پیاده جهت تعاملات اجتماعی 116
جدول (۴- ۱۸): کیفیات فضاهای پیاده راه و ارتقاء تعاملات اجتماعی 116
جدول(۴-۱۹) : کیفیات فضاهای پیاده راه و ارتقاء تعاملات اجتماعی 117
جدول(۴-۲۰): سنجش کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس در جهت تعاملات اجتماعی 118
جدول(۴- ۲۱) : کیفیات فضاهای پیاده راه و ارتقاء تعاملات اجتماعی 119
جدول(۴- ۲۲): رضایتمندی شهروندان از کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس جهت انجام تعاملات اجتماعی 120
جدول(۴-۲۳): تعاملات اجتماعی در خیابان مدرس 121
جدول (۴-۲۴) : ضرایب همبستگی بین متغیرهای مستقل و تعاملات اجتماعی شهروندان 122
جدول (۴- ۲۵): رگرسیون چندگانه برای بررسی کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس در ارتقاء تعاملات اجتماعی 123

فهرست اشکال
شکل (2-1): اصول دعوت کنندگی و کشش فضا در فضای میان ساختمان ها 42

فهرست نمودارها
نمودار (2-1): فضای شهری، ارتباط متقابل میان روابط و فعالیت ها 32
نمودار (4-1): هدف شهروندان از آمدن به خیابان مدرس 108

فهرست دیاگرام ها
دیاگرام (1-1): دیاگرام تحلیلی مؤلفه های تأثیرگذار بر کیفیات فضایی پیاده راه ها 46

چکیده
سلطه تدریجی حركت سواره بر فضاها و معابر شهری، برنامه‏ ریزی و طراحی شهری را از مقیاس‌ها و نیازهای انسان پیاده دور ساخته است. زندگی شهری زمانی به اوج خود می‌رسد كه شهر در خدمت انسان باشد نه در خدمت اتومبیل؛ به این ترتیب شهر و شهروند در جایگاه و نقش بایسته خود قرار می‌گیرند و زمینه حضور مردم در فضاهای شهری فراهم می‌شود. در این پژوهش به بررسی بهبود کیفیات فضایی پیاده‏راها و تاثیر آن بر ارتقاء تعاملات اجتماعی شهروندان در این فضاهای شهری جهت نیل به حیات مدنی در شهر و انسانی کردن فضاهای شهری است. پژوهش از نظر هدف کاربردی- توسعه‏ای و به لحاظ روش توصیفی – تحلیلی (پیمایشی) می‏باشد. جامعه آماری، جمعیت 10 سال به بالای شهر کرمانشاه که براساس سرشماری 1390، برابر 731144 نفر، براساس فرمول کوکران حجم نمونه شهروندان در خیابان مدرس 246 نفر در نظر گرفته شده است که 220 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته شد که به صورت مقطعی در یک هفته از 6 تا 12 دی ماه 1393 در تمام روزهای هفته و در طول تمام روز صبح، ظهر و عصر توزیع گردید که جامعیت داشته باشد. خیابان مدرس به طول 1840 متر از میدان آزادی تا میدان جهاد، از گذشته تا به حال به صورت یک پوسته ضعیف اصلی ترین شریان تجاری – تاریخی شهر کرمانشاه را تشکیل داده است این خیابان به عنوان یک فضای شهری هیچ گاه تعامل و ارتباطی با پیرامون خود نداشته است و با توجه به نقش و عملکردی که این خیابان در هسته مرکزی شهر دارد انتظار می‏رود که پاسخگوی نیازها و توقعات روزمره شهروندان باشد. یافته‏های پژوهش نشان داده است که مؤلفه های کیفیات فضایی پیاده راه در سطح نامناسبی قرار دارند و ارتقاء کیفیات فضایی آن باعث افزایش تعاملات اجتماعی در پیاده‏راه‏ خیابان مدرس شهر کرمانشاه می‏گردد و بین تمام ابعاد آن با تعاملات اجتماعی رابطه مستقیم و معنادار وجود داشته است و بر آن تأثیرگذار بوده‏اند و پیاده‏راه خیابان مدرس در بافت مرکزی شهر کرمانشاه در جهت پاسخگویی به نیازهای شهروندان از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده است. محور خیابان مدرس به دلیل هویت تاریخی فرهنگی آن و وجود کاربری های فعال دارای پتانسیل بالایی در جهت تحقق تعاملات اجتماعی می‏باشد. نتایج پژوهش نشان دهنده عدم کیفیات فضایی پیاده راه خیابان مدرس جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی و دستیبابی به جامعه مدنی و شهری انسانی در بافت مرکزی شهر کرمانشاه است.
واژگان کلیدی: پیاده‏راه،کیفیات فضایی، تعاملات اجتماعی، خیابان مدرس، شهر کرمانشاه

پیشگفتار
طراحی فضاهای شهری مسئله‏ای است که متخصصین امر در مورد چگونگی انجام آن اتفاق نظر کامل دارند. مثلاً بعضی بر این عقیده‏اند که مسئله تنها تهیه پرسپکتیوهای زیبا و تصاویر هنرمندانه از فضاهای شهری است. گروهی دیگر مسئله را عملکردها و بخصوص در درجه اول تامین دسترسی برای وسایل نقلیه و بعد از آن دسترسی برای پیاده‏ها می‏دانند. متاسفانه شهرسازی کلاسیک تاکنون نتوانسته است بین نقطه نظرهای مختلف ارتباط برقرار کرده و به یک نظریه (تئوری) منسجم دست یابد. به همین علت است که مهندسین ترافیک همچنان با دید یک بعدی خود به طراحی خیابانها، جاده ها و اتوبانها ادامه میدهند و معماران و شهرسازان سنت گرا نیز همچنان اقدام به تهیه پرسپکتیوهای زیبا و مناظر باشکوه از فضاهای شهری می کنند. نظریه های جدید فضاهای شهری را در رابطه با رفتارهای استفاده کنندگان از آن فضاها بررسی می گردد. هر فعالیتی که توسط انسان صورت میگیرد اساساً متکی به فرهنگ است. فعالیتهای شهروندان در فضاهای شهری تابع خصوصیات فرهنگی جامعه است، فرهنگ الگوهای رفتاری را بوجود می‏اورد و سپس الگوهای رفتاری تعیین کننده و بیان کننده چگونگی استفاده مردم از فضاها می‏شوند. ماهیت و چگونگی فعالیت‏هائی که در فضاهای شهری صورت میگیرند را می‏توان بطور کلی به دو عامل عمده و اساسی نسبت داد: یکی عامل فرهنگی و دیگری عامل محیط (یا خصوصیات فضایی- کالبدی). به این ترتیب که استفاده از فضا بخصوص توسط پیاده‏ها عمدتاً ریشه و منشاء فرهنگی دارد و محیط (فرم فضا) تنها نقش کمکی (حمایت کننده) و یا نقش بازدارنده داشته و به هیچوجه تعیین کننده رفتارها نمی باشد (بحرینی، 1375: پیشگفتار).
امروزه، کیفیت و جذابیت فضاهای عمومی شهری به یکی از سنجه های توسعه یافتگی و قابلیت زندگی در شهرها بدل گردیده است. در این میان، پیاده‏راها بدلیل ویژگی‏های خود در ایجاد تعاملات اجتماعی در عصر ارتباطات مجازی و تحریک اقتصادی نواحی پیرامونی و نیز به عنوان پهنه‏هایی چند عملکردی که دامنه گستردهای از فعالیت‏ها را در بر می‏گیرند، از نقشی اساسی برخوردار می‏باشند. شهرهای اروپایی بویژه آلمان و هلند، پیشگام ایجاد و گسترش پهنه‏های پیاده بوده‏اند و شهرهای آمریکایی نیز در طول زمان‏های مختلف، رویکردهای گوناگونی نسبت به موضوع داشته‏اند. اما علیرغم وجو سابقه‏ای بیش از نیم قرن در جوامع پیشرو در این زمینه و در حالیکه در آستانه هزاره سوم بسیاری از شهرهای دنیا، پیاده‏مداری را در حد چشم‏انداز اصلی توسعه شهری ارتقاء داده و برنامه‏ها و فعالیت‏های علمی و گسترده‏ای را در این رابطه در دست اجرا دارند، به نظر می‏رسد که توسعه شهرها در دوران معاصر در کشورمان، در گسستی عمیق با سنت گذشته خود، خودرومدار و بر مبنای تسهیل هر چه بیشتر حرکت سواره بوده و آنچنانکه باید به فضاها و محدوده‏های پیاده و اهمیت آنها در ایجاد سرزندگی و پویایی شهری توجه نگردیده است (کاشانی جو، 1393: پیشگفتار). رویكرد صرف برنامه‏ ریزی شهری به ابعاد كالبدی ـ كاركردی شهر بدون توجه به ارزشها و اهداف اجتماعی و اقتصادی مترتب بر آن، فلسفه وجودی شهرها، به عنوان محلی برای زندگی را با تردیدهای جدی مواجه كرد، به گونه‌ای كه عمده انتقادات علیه این نوع برنامه‌ریزی متوجه اهداف و ارزشهای اجتماعی و کیفی و به عبارتی “قابل زیست بودن شهر”، متمرکز شده بود. فضاهای شهری انسانی و مدنی را می‏توان ارزشی انکارناپذیر در مطلوبیت فضای زندگی شهری امروز به شمار آورد.
در فصل اول، کلیات تحقیق شامل: طرح مسئله، ضرورت و اهمیت انجام تحقیق،اهداف پژوهش، پیشینه مطالعاتی، سوالات و فرضیه‌های تحقیق، جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق و مشکلات تحقیق آورده شده است.
در فصل دوم، ادبیات نظری تحقیق: مفاهیم و دیدگاه های مرتبط با موضوع تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت رویکرد نظری ارائه شده است.
در فصل سوم، محدوده‌های مطالعاتی (خیابان مدرس شهر کرمانشاه) در راستای موضوع تحقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند. تاریخچه تحولات کالبدی شهر کرمانشاه، شکل گیری خیابان مدرس به اجمال آمده است. همچنین به مطالعه طرح ساماندهی و احیاء بافت مرکزی شهر کرمانشاه در جهت تعریض خیابان مدرس پرداخته شده است .
در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل مسئله اختصاص یافته است. در این فصل ابتدا داده‌های آماری مطرح شده، سپس یافته‌ها تجزیه و تحلیل شده است. در این فصل تعاملات اجتماعی در پیاده‏راه مدرس مورد سنجش قرار گرفته است و شاخص‌ها و زیرشاخص‌های تاثیرگذار بر کیفیت محیط شهری بر تعاملات اجتماعی مشخص شده است.
در فصل پنجم بررسی و آزمون فرضیه‌ها انجام شده و نتایج تحقیق ارائه گردیده است. در خاتمه پیشنهادهایی برای بهبود کیفیت محیط شهری پیاده‏راها در جهت افزایش تعاملات اجتماعی ارائه شده است

فصل اول:
کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
تبیین دقیق موضوع و طرح ابعاد حاکم بر آن را می‏توان مهمترین گام یک پژوهش دانست. در واقع کلیات طرح پژوهش هسته اصلی پژوهش و نمایی کلی از فرایند انجام پژوهش است. در فصل حاضر پس از بیان مساله و طرح پرسش های بنیادی پژوهش، پیشینه مطالعاتی موضوع مورد مطالعه توصیف می شود. در ادامه با بیان فرضیه های مطرح شده و اهداف مورد نظر در این پژوهش، به بیان روش و مراحل انجام پژوهش خواهیم پرداخت. در پایان نیز اصلی ترین مشکلات فراروی این پژوهش ذکر خواهند شد.
امروزه اغلب فضاهای عمومی شهری و خیابآن‏ها به دلیل افزایش بی رویۀ وسایل نقلیه و وابستگی الگوی زندگی شهری به آنها، به شدّت تحت سلطۀ ماشین درآمده است. شکل گیری و توسعۀ اغلب فضاهای شهری، خیابان‏هاو حتی کوچه‏ها، در شهرهای جدید ایران، بر مبنای مقیاس سواره و مسائل مربوط به ترافیک است. محورهای باریکی که در حاشیۀ محورهای سواره در خیابآن های شهری به عنوان «پیاده رو » وجود دارد، گویی پس‏مانده‏هایی از فضای اصلی سواره است که فقط برای تردّدهای ضروری شهروند پیاده باقی مانده است . برخی از ویژگی های فضاهای شهری پیاده مدار و شهروندگرا، از جمله اجتماع پذیری، امنیّت اجتماعی و روانی، خوانایی و دسترسی راحت، پویایی و سرزندگی، حس تعلّق و خاطره انگیزی مکان، احیای هویّت های تاریخی و اجتماعی، مسیرهای پیاده و دوچرخه، کیفیّت سیما و منظر شهری، کیفیّت فضای سبز و عناصر طبیعی، کیفیّت مبلمان و علائم شهری این ویژگی‏های پیاده‏مدارانه تأثیر بسیار زیادی بر شکل گیری کمّی و کیفی انواع تعاملات اجتماعی و ارتقای کیفیّت زندگی شهروندی دارد .در این پژوهش، که هدف آن شناخت میزان پیاده مداری در خیابان مدرس و تأثیر آن بر کیفیّت ارتباطات اجتماعی مردم است، سعی شده است نخست به بررسی مفهوم پیاده محوری و شهروندگرایی در شهرسازی و شناسایی شاخصه های آن در فضاهای شهری پرداخته شود. سپس با نگاهی به سیر تاریخی شکل گیری و تحوّلات فضای شهری خیابان مدرس کرمانشاه، برخی ویژگی های پیاده مدار این فضای شهری تاریخی و تأثیر آن بر کمّیت و کیفیّت تعاملات اجتماعی شهروندان، مورد کشف و بازشناسی قرار گرفته است.
ادراك هویت فضایى، تعلق به یک محیط و درك كیفیت‏هاى فضاهاى شهرى، اغلب تنها از طریق پیاده‏روى در محیط قابل دستیابى هستند. تعاملات اجتماعى شهروندان در فضاهاى شهرى، زندگى اجتماعى را به وجود آورده و تقویت مى كند. امروز، در شهرهاى ما به دلیل ازدحام اتومبیل و اولویت حركت سواره، این تعاملات كاهش بسیار یافته است و اتومبیل ها نقش اصلى را در جابجایى هاى شهروندان به خود اختصاص داده اند. نتیجه این اهمیت بیش از اندازه به وسایل نقلیه و در نتیجه كاهش تحركات پیاده و افت كیفیت زندگى شهرى، توجه مدیران شهرى به یافتن بهترین مسیرها براى حذف حركت سواره و تبدیل آنها به پیاده راه است كه اغلب به دلیل طراحى صرفا كالبدى به خصوص در كشور ما این تلاش ها بى‏نتیجه مانده است (رسولی و رحیم دخت خرم،1388: 70).
تداخل میان رفت‏ و آمد سواره و عابران پیاده، یکی از بزرگ‏ترین مشکلات در شهرهای امروزی است. در بسیاری از شهرها، رفت و آمد پیوسته افزایش یافته است؛ در نتیجه برخوردهای زیادی میان عابران پیاده و رفت‏و آمد موتوری رخ می‏دهد. وجود نگاهی منتقدانه به رفت ‏و آمد عبوری سنگین در مرکز شهر، به ویژه به رفت و آمد سواره غیر ضروری، که با ایجاد محیط شهری مردم‏گرا و سرزنده مغایرت دارد، حائز اهمیت است (یان گل ،1389: 27).
به نظر می رسد شهرهای کشورمان در دوران معاصر با گسستی عمیق نسبت به گذشته، اکثر توجه خود را به اتومبیل و تسهیل هرچه بیشتر حرکت سواره معطوف داشته است و آنچنان که باید به محدوده های پیاده و اهمیت آن در ایجاد سرزندگی شهر توجه نگردیده است.
شهرهای کنونی هیچ فضایی را جهت برقراری روابط اجتماعی در اختیار شهروندان قرار نمی‏دهد و این باعث می شود که حس تعلق شهروندان نیز هر روزتر کم رنگ تر شود. علاوه بر این امر زندگی ماشینی نیز در کمرنگ شدن زندگی اجتماعی نقش بسزایی دارد.
در این پژوهش به بررسی تأثیر گسترش پیاده‏راه (سرزندگی، اجتماع پذیری، فرم و کالبد، انعطاف پذیری، دسترسی و نفوذپذیری، خوانایی،آسایش و راحتی، فراغت و جذابیت، زیبایی، ایمنی و امنیت ، نظافت و پاکیزگی) خیابان مدرس در بافت مرکزی و تاریخی شهر کرمانشاه در ارتقاء تعاملات اجتماعی است. با توجه به پایین بودن سطح تعاملات اجتماعی در پیاده‏راه خیابان مدرس، به عنوان هدف اصلی تحقیق شناخت روش های تقویت تعاملات اجتماعی در آن می باشد.
در این پژوهش به بررسی بهبود کیفیات فضایی پیاده‏راها و تاثیر آن بر ارتقاء تعاملات اجتماعی شهروندان در این فضاهای شهری جهت نیل به حیات مدنی در شهر است.

1-2- بیان مسأله
با شروع انقلاب صنعتی، اختراع اتومبیل و گسترش شهرها، به تدریج اولویت دادن به نقش عابر پیاده و فضاهای پیاده‏محور در شهرها و فضاهای شهری کمرنگ شده و از کیفیت فضایی عرصه‏های عمومی شهر، فضاهای باز شهری و پیاده‏راها کاسته شده است؛ عرصه‏هایی که خود به عنوان بستر و خاستگاه، نقش محوری در ارتقاء سطح تماسها، ارتباطات و تعاملات اجتماعی بین شهروندان ایفا می‏کنند. در این راستا عدم توجه به مقیاس انسانی و نادیده گرفته شدن نیازهای عابرین پیاده از معضلات پیش رو می‏باشد، به طوری که کمبود و نبود کیفیت در پیاده‏راها منجر به تضعیف حضور و تعاملات اجتماعی شهروندان شده است. بنابراین ضرورت شناخت مؤلفه‏های تأثیرگذار بر کیفیت این فضاها به منظور پاسخگویی به نیازهای شهروندان در راستای ارتقای حضور و سطح تعاملات اجتماعی ایشان، بیش از پیش مهم جلوه می‏نماید (عباس زاده و تمری، 1392: 10-1) ، تا قبل از انقلاب صنعتی، اندازه و تناسبات عناصر شکل‏دهندۀ شهر، بر مبنای مقیاس انسانی و الگوی جابه‏جایی‏های شهری نیز بر مبنای حرکت پیاده بوده است. هم چنین مقیاس انسانی و حرکت پیاده ساختار سکونتگاه‏های شهری را شکل داده است. اما با شکل‏گیری انقلاب صنعتی و به دنبال آن حاکمیّت تفکّر مدرنیسم و به ویژه مطرح شدن نظریّة «شهر مناسب با اتومبیل شخصی» از نقش و اهمیّت فضاهای پیاده کاسته شد و به مرور شهروند پیاده، جایگاه و اولویت خود را در فضای شهری از دست داد. با شکست شهرسازی مدرن و به دنبال آن افزایش توسعة انسانی و محیط زیست، انتقادهای زیادی دربارۀ دیدگاه‏های مدرن در شهرسازی و نیز کیفیّت‏های کالبدی – فضایی نامطلوب حاصل از آن مطرح شد. در دوران معاصر، برای بازگرداندن کیفیّت‏های شهری به شهروندان و بازپس گرفتن استیلای شهر از ماشین و اعطای آن به صاحبان اصلی آ نها (یعنی شهروندان)، جنبش‏ها و دیدگاه‏های جدیدی از جمله «شهرسازی شهروندگرا» و «شهرسازی پیاده‏مدار» ظهور یافته است ( قربانی و جام کسری، 1389 : 56 ).
انقلاب صنعتی و پیدایش دیدگاه منطقه‏بندی کاربری‏ها، موجب افزایش فاصله‏ها و کاهش نقش فرد پیاده در فضای معابر شد و همه چیز مقهور سرعت جابه جایی وسیلة نقلیه موتوری گردید. به این ترتیب عنصر اصلی سازندۀ شهر یعنی انسان، مجبور به نفس کشیدن در معابر آلوده، پر سروصدا و مملو از اتومبیل شد)قریب، 1383 :21). با اختراع اتومبیل و تولید روز افزون آن، چهرۀ شهرها و نوع زندگی مردم دچار تغییراتی شد. فضاهای شهری که تا آن زمان بر مبنای مقیاس انسانی و با توجّه به حرکت عابر پیاده و ادراک او از محیط تعریف می‏شدند، پس از آن متناسب با مقیاس خودرو طرّاحی شدند. به مرور، انسان به عنوان کاربراصلی فضاهای شهری فراموش شد و نیازهای او به آرامش و امنیّت در شهر نادیده گرفته شد (رنجبر، رئیس اسماعیلی، 1389: 84). به عقیدۀ فرون، اتومبیل با وجود امتیازاتی که در زمینة تحرک شخصی به همراه داشته، مسئول تغییرات منفی زیادی در جوامع نیز بوده است. این نیرو خود را بر همة جنبه‏ه ای زندگی شهری تحمیل و عناصر وحدت‏بخش اجتماعی را نابود کرده است. اتومبیل مقیاس خود را بر طرّاحی شهری تحمیل می‏کند و برای رفت و آمد و توقف، فضای زیادی می‏طلبد. اتومبیل، انسان پیاده را در فضای پیاده‏روی محدود و باریک )که به طور دائم باریک‏تر می‏شود( منزوی می‏سازد و فرصت‏های ارتباط متقابل اجتماعی و برخورداری از لذّتهای بصری را از انسان می‏گیرد(Fruin,1971:3) . در دوران معاصر، پس از انتقادهای فراوانی که به صنعتی‏شدن و ماشینی‏شدن زندگی در شهرها و فضاهای شهری شد، اهمیّت مفهوم انسان‏مداری و پیاده‏محوری در فضاهای شهری افزایش روز افزونی یافت. خیابانها نقش مهمی در ایجاد شبکة هم پیوند فضاهای باز و عمومی شهری و در نتیجه شکل‏گیری هویّت کلان شهر ایفا می کنند. چنان چه«جان لنگ » اشاره می‏کند «کیفیّتی که از شهر برداشت می‏شود، بیش از هر چیزی بستگی به کیفیّت خیابانهای آن دارد» (لنگ، 1386 ::130).
در آستانه هزاره سوم فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می‏ نمایند مورد توجه جدی قرار گرفته شده است. فضاهای شهری، مكان‏هایی هستند كه به عموم شهروندان تعلق داشته، منحصر به جنبه كالبدی و فیزیكی نبوده و درحقیقت با حضور انسان و فعالیت اوست كه معنا می یابند (کاشانی جو،1389: 106-95). میزان موفقیت فضاهای شهری با میزان استفاده از آن فضا و حضور انسان در آن متناسب است. در واقع معماری و شهرسازی باید به جای افتراق و جدایی در پی افزایش تعاملات اجتماعی و همبستگی انسان‌ها باشد. اما آنچه امروزه در اغلب فضاهای شهری با آن روبرو هستیم کاهش روابط و مشارکت اجتماعی ساکنان در این فضاهاست (بهزادفر و طهماسبی، 1392: 28-17).
فضاهای عمومی مهم ترین بخش‏های شهر را تشکیل می‏دهند که یکی از این فضاها پیاده‏راهای شهری هستند. فضاهای عمومی شهری، بستر روابط اجتماعی ساکنان شهرها، به شمار می‏رود. پیاده‎راه‏های شهری تجلی‏گاه حیات مدنی شهر و محل رخداد وقایع و فعالیتهای اجتماعی شهروندان در حیات مدنی شهری است. پیاده‏راها، محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعی است. به همین دلیل وجود آنها در شهر به ارتقای تصویر ذهنی افراد از شهر کمک می‏کند. پیاده‏راها در مقیاس شهر عمل می‏کنند و باید پذیرای گروه های مختلفی از شهروندان با اندیشه، احساس و ادراک فضا، سن، جنس و توانایی‏های جسمی متفاوت باشند. در پیاده‏راها باید همواه زندگی اجتماعی در جریان باشد و سرزندگی از ویژگی‏های اساسی و اصلی آن است. این فضا هم چنین باید خود را همواره با رویدادهای درون خود هماهنگ سازد. لذا انعطاف نیز از ویژگی‏های مهم در پیاده‏راهاست و آنچه حضور همه شهروندان در پیاده‏راها را تضمین می‏کند، ایمنی این فضا است (پاکزاد، 1386 : 282 ). اگر فضاها برای انجام فعالیتهای پیاده روی، ایستادن و نشستن، جذاب باشند، فعالیتهای اجتماعی زمینه خوبی برای رشد خواهند داشت (Gehl,1987). با وجود تمام اشکال ارتباطی موجود در شهرهای امروز، مهم ترین امکان با هم بودن افراد در محیط های اجتماعی از طریق پیاده‏روی و پیاده‏راها مهیا می شود(اکبری نصب،47:1393). پیاده‏راها به عنوان یکی از مهم ترین فضاهای شهری از دیرباز بستر تعاملات اجتماعی بوده که بیشتر کنش‏های میان افراد در آن به وقوع می‏پیوندد. می‏توان اذعان داشت انسانها با قرار گرفتن در محیط های اجتماعی به تعامل با یکدیگر می پردازند و این امر به انسجام اجتماعی منجر خواهد گردید و این مهم میسر نخواهد گردید مگر با ایجاد فضاهای بهینه ای که موجب ترغیب شهروندان به قرارگیری در این محیط ها شود ودر نتیجه بتوان به ایجاد تعاملات اجتماعی و انسجام اجتماعی رسید.
پیاده‏راها بخشی از فضاهای شهری‏اند. امروزه فضاهای شهری، ضرورتی اساسی در برنامه‏های توسعه شهری یافته‏اند که این امر حکایت از نقش این فضاها در تقویت وجهه فرهنگی – اجتماعی شهر دارد. موضوع فضای شهری از جمله مباحث پرجاذبه ای است که بسیاری از اندیشمندان مسائل شهری به آن توجه داشته و اهمیت آن را اساساً به جهت رابطه‏ای می‏دانند که آن با راهبردهای اجتماعی، پالایش ساخت اجتماعی، تولید کیفیت انسانی- عاطفی در جامعه، بیان

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                             صفحه

 

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

 

فصـــل اول

کـلیـــات پژوهــــش

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-2- تعریف و بیان مساله پژوهش………………………………………………………………………………………………………4

1-3-  اهمیت موضوع پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….6

1-4- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………8

1-5- قلمرو پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-6- فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………9

1-7- بیان متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی…………………………………………………………………..9

1-8-  شرح مفاهیم و اصطلاحات……………………………………………………………………………………………………..10

1-8-1- تعاریف مفهومی……………………………………………………………………………………………………………..10

1-8-2-  تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………………………12

 

فصـــل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………15

2-2- مبانی نظری پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..15

2-2-1- دانش: تعاریف و دسته­بندی­ها…………………………………………………………………………………………..15

2-2-1-1- تعریف دانش……………………………………………………………………………………………………….17

2-2-1-2-  دسته­بندی دانش………………………………………………………………………………………………….19

2-2-2- مدیریت دانش………………………………………………………………………………………………………………..22

2-2-2-1- تعاریف مدیریت دانش………………………………………………………………………………………… 23

2-2-2-2- اهمیت مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………25

2-2-2-3- مدیریت دانش و یادگیری سازمانی………………………………………………………………………….26

2-2-2-4- مزایای مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………27

2-2-2-4- فرایند مدیریت دانش …………………………………………………………………………………………..30

2-2-2-4-1- فرایند کسب دانش……………………………………………………………………………………..32

2-2-2-4-2- فرایند تبدیل دانش……………………………………………………………………………………..33

2-2-2-4-3- فرایند محافظت از دانش……………………………………………………………………………..35

2-2-2-4-4- کاربرد دانش………………………………………………………………………………………………36

2-2-2-5- مدیریت دانش در صنعت بیمه………………………………………………………………………………..37

2-2-3- تکنولوژی اطلاعات……………………………………………………………………………………………………….38

2-2-3-1- تعریف تکنولوژی اطلاعات……………………………………………………………………………………39

2-2-3-2- اثرات بکارگیری تکنولوژی اطلاعات در سازمان­ها…………………………………………………….40

2-2-3-3- تکنولوژی اطلاعات در صنعت بیمه…………………………………………………………………………41

2-2-3-4- رابطه تکنولوژی اطلاعات و مدیریت دانش………………………………………………………………43

2-2-3-4-1- تشریح الگوی چرخه دانش به کمک فناوری اطلاعات…………………………………….46

2-2-3-4-2- فناوری­های پشتیبان مدیریت دانش……………………………………………………………….47

2-2-3-4-3- بخشی از مزایای بکارگیری فناوری اطلاعات در سیستم مدیریت دانش……………..48

2-2-4- مزیت رقابتی………………………………………………………………………………………………………………..48

2-2-4-1- مفهوم مزیت رقابتی پایدار……………………………………………………………………………………..50

2-2-4-2- دیدگاه منبع محور به شرکت…………………………………………………………………………………..51

2-2-4-3- دانش به عنوان منبع مزیت رقابتی……………………………………………………………………………54

2-2-5- جمع­بندی مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………..54

2-2-6- صنعت بیمه………………………………………………………………………………………………………………….58

2-2-6-1- تاریخچه بیمه در ایران…………………………………………………………………………………………..59

2-3- پیشینه­ی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………….61

2-3-1- پژوهش­های انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………………………61

2-3-2-پژوهش­های انجام شده در خارج از کشور………………………………………………………………………..64

 

فصــــل ســــوم

روش شناسی پژوهــــش

3-1-  مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………67

3-2-  روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………….67

3-3- جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………………………..68

3-4- روش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………………….68

3-5-  منابع و ابزار گردآوری داده ­ها و اطلاعات…………………………………………………………………………………..70

3-5-1- تشریح پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………..70

3-5-1-1- روایی………………………………………………………………………………………………………………….72

3-5-1-2- پایایی………………………………………………………………………………………………………………….72

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها…………………………………………………………………………………………………….74

 

فصــــل چهــــارم

تحــلیل یافته­ ها

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….79

 

4-2- یافته­ های توصیفی متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………….79

4-3- تحلیل استنباطی داده ­ها……………………………………………………………………………………………………………..81

4-3-1- آزمون نرمال­بودن متغیرها…………………………………………………………………………………………………81

4-3-2- آزمون فرضیه ­ها ونتایج آن………………………………………………………………………………………………..82

4-3-2-1- آزمون فرضیه­ فرعی اول……………………………………………………………………………………..82

4-3-2-2- آزمون فرضیه­­ی فرعی دوم……………………………………………………………………………………..83

4-3-2-3- آزمون فرضیه­ فرعی سوم…………………………………………………………………………………….84

4-3-2-4- آزمون فرضیه­ فرعی چهارم………………………………………………………………………………….85

4-3-2-5-آزمون فرضیه­ اصلی دوم و فرعی پنجم………………………………………………………………….86

4-4- آزمون رگرسیون……………………………………………………………………………………………………………………..87

4-4-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون…………………………………………………………………………………………..88

4-4-2- آزمون هم­خطی………………………………………………………………………………………………………………88

4-4-3- آزمون عدم خود همبستگی………………………………………………………………………………………………89

4-4-4-آزمون F لیمر و هاسمن……………………………………………………………………………………………………89

4-5- خلاصه‌ یافته­ ها………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

فصــــل پنجــــم

نتیجه­گیــری و پیشنهـادها

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………95

5-2- جمع­بندی پژوهش………………………………………………………………………………………………………95

5-3- نتیجه ­گیری آزمون فرضیه ­ها…………………………………………………………………………………………….96

5-4- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………….99

5-5- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آتی……………………………………………………………………………….100

5-6- محدودیت­های پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 101

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………………………..102

جداول پیوست……………………………………………………………………………………………………………………………….113 چکیده لاتین………………………………………………………………………………………………………………………………………I

 

فهـــرست جداول

عنوان                                                                                                صفحه

جدول (2-1) ویژگی­های دانش صریح و ضمنی…………………………………………………………………………………..21

جدول (2-2) دیدگاه ­های مختلف راجع به فرایند مدیریت دانش……………………………………………………………31

جدول (2-3) مراحل الگوی چرخه دانش به کمک فناوری اطلاعات………………………………………………………46

جدول (3-1) تشریح پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………….71

جدول (3-2) ضریب آلفای کرومباخ…………………………………………………………………………………………………..73

جدول (3-3) میزان پایایی کل سوالات……………………………………………………………………………………………….74

جدول (4-1) مشخصات دموگرافی…………………………………………………………………………………………………….80

جدول (4-2) آزمون نرمال بودن متغیرها……………………………………………………………………………………………..82

جدول (4-3) نتایج حاصل از آزمون پیرسون برای فرضیه اول………………………………………………………………..83

جدول (4-4) نتایج حاصل از آزمون پیرسون برای فرضیه دوم……………………………………………………………….84

جدول (4-5) نتایج حاصل از آزمون پیرسون برای فرضیه سوم………………………………………………………………85

جدول (4-6) نتایج حاصل از آزمون پیرسون برای فرضیه چهارم……………………………………………………………86

جدول (4-7) نتایج حاصل از آزمون پیرسون برای فرضیه پنجم……………………………………………………………..87

جدول (4-8) آزمون هم­خطی…………………………………………………………………………………………………………….88

جدول (4-9) آزمون F لیمر (همسانی عرض از مبدا مقاطع)…………………………………………………………………………..90

جدول (4-10) نتایج آزمون هاسمن (انتخاب بین اثرات ثابت و تصادفی)……………………………………………………………90

جدول (4-11) نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره……………………………………………………………………………91

جدول (4-12) خلاصه یافته­ ها…………………………………………………………………………………………………………..93

 

 

فهـــرست نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار (1-1) مدل مفهومی………………………………………………………………………………………………………………….9

شکل (2-1) نقش تکنولوژی اطلاعات در مدیریت دانش………………………………………………………………………45

 

فهـــرست شکل­ها

عنوان                                                                                                صفحه

شکل (2-1) انواع دانش……………………………………………………………………………………………………………………20

شکل (2-2) قابلیت فرایند مدیریت دانش گنجانده شده در مدل پژوهش……………………………………………….32

 

 

چکیده:

سازمان­ها برای حفظ بقای خود در دنیای رقابتی امروز راهی جز کسب مزیت رقابتی ندارند. از طرفی امروزه که عصر ارتباطات و اطلاعات است، تغییرات به قدری شدید شده که طول عمر فناوری­ها و محصولات را به حداقل رسانده است، در چنین شریطی خلق و حفظ پایدار مزیت رقابتی با تکیه بر قابلیت­ها و شایستگی­های سنتی و قدیمی برای حضور موفق بنگاه در محیط و بازارهای رقابتی کافی نیست. این امر مستلزم تدابیری نو و روی­­آوری به شایستگی­های جدیدی است که مبتنی بر فناوری اطلاعات و مدیریت دانش است.بنابراین در دنیای امروز، مدیریت دانش و فناوری ارتباطات و اطلاعات از نقشی محوری در ایجاد و پایدارسازی مزیت رقابتی برای شرکت­ها برخوردار است.هدف اصلی این پژوهش «مطالعه تاثیرتکنولوژی اطلاعات واجرای فرایند مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در بیمه­های خصوصی شهر کرمانشاه از ابتدای خرداد 1392 تا انتهای شهریور 1392» بوده است که در این راستا مدیریت دانش از 4 جنبه کلی مورد بررسی قرار گرفت که شامل؛ فرایند کسب دانش، کاربرد دانش، تبدیل دانش و محافظت از دانش بوده است.برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران (برای جامعه محدود) استفاده شده است، که تعداد 130 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز بخش ادبیات پژوهش و مبانی نظری ازروش کتابخانه­ای و داده ­های مورد نیاز برای آزمون فرضیه ­های پژوهش از پرسشنامه استفاده شده است.نتایج پژوهش نشان داد که متغیرهای کسب دانش، تبدیل دانش، کاربرد دانش، محافظت از دانش و تکنولوژی اطلاعات تأثیر مستقیم، قوی و معناداری بر کسب مزیت رقابتی بیمه­های خصوصی شهر کرمانشاه دارند و تأثیر تکنولوژی اطلاعات بر کسب مزیت رقابتی از بقیه متغیرها بیشتر است.

واژگان کلیدی:تکنولوژی اطلاعات، مدیریت دانش، مزیت رقابتی، بیمه­های خصوصی

 

 

فصل اول:

کلیات پژوهش

 

 

1-1 مقدمه:

در عصر اطلاعات و ارتباطات،دیدگاه ­ها و رویکردهای سنتی مربوط به مزیت رقابتی جوابگوی سازمان­ها در ایجاد و پایدارسازی مزیت رقابتی در راستای رقابت­پذیری و پاسخ مناسب به الزامات محیط و بازار رقابتی نمی­باشند. از این روی لازم است تا دیدگاه و رویکردی جدید مطابق با شرایط عصر حاضر در این زمینه توسعه داده شود (آقازاده واسفیدانی، 1386). از طرفی همزمان با روند فزاینده­ی تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که تمام ابعاد سازمان را تحت تاثیر قرار داده و انتظارات جدیدی را پدید آورده است، نقش وظایف مدیران و رهبران نیز به شدت دگرگون شده است. طی دهه­های اخیر تحولات بنیادی در سازمان­ها به وجود آمده است و این تحولات موجب پیدایش اصول، روش­ها و مهارت­ های نوینی شده که یکی از مهم­ترین آنها مدیریت دانش است (عباس­زاده شهری و رجبلو، 1388).

نیاز به مدیریت دانش براساس رشد ادراک جامعه تجاری، از این واقعیت سرچشمه می­گیرد که دانش در عملکرد سازمانی، دسترسی به مزیت رقابتی پایدار و تحقق استراتژی­ های رقابتی عنصر مهمی تلقی می­ شود (رحیم­نیا و همکاران، 1390).اکنونبحث مدیریت دانش بهیکیازموضوعاتاصلیدرپژوهش­هایمدیریت درسراسردنیا تبدیل شده است (وانکورگ و نوناکا[1]، 2000) وآنرابهعنوانابزاریکلیدیبرایمدیریت کردناطلاعاتوابزاریاستراتژیکبرایمدیریت (مارتینسون[2]، 2000) و راهی موثر برای کسب مزیت رقابتی پایدار (بونچن و پیو[3]، 2002) می­دانند.مدیریت دانش فرایندی است که به سازمان­ها کمک می­ کند تا اطلاعات و مهارت­ های مهم را که به عنوان حافظه سازمانی محسوب می­ شود و به­ طور معمول به صورت سازماندهی نشده وجود دارند، شناسایی، انتخاب، سازماندهی و منتشر نمایند. این امر مدیریت سازمان­ها را برای حل مسائل یادگیری، برنامه ­ریزی راهبردی و تصمیم­ گیری­ های پویا به­صورت کارا و مؤثر قادر می­سازد. به­ طور­کلی سازمان­ها به دو دسته دارایی­ ها (سرمایه) تکیه می­ کنند: دارایی­ های ملموس و ناملموس. آنچه تا چندی پیش مورد توجه سازمان­ها بود دارایی­ های ملموس مانند ماشین­آلات و تجهیزات بود. اما امروزه سازمان­ها دریافته­اند که دارایی­ های ناملموس مانند دانش سازمانی و اطلاعات موجب موفقیت و بقای آنها می­ شود (احمدی، 1390).جوامع علمی و تجاری هر دو بر این باورند که سازمان­های دارای قدرت دانش می­توانند برتری­های بلندمدت خود را در عرصه ­های رقابتی حفظ کنند و به همین دلیل در سال­های اخیر مدیریت دانش به یک موضوع مهم و حیاتی

در سازمان­­ها تبدیل شده است (بات[4]، 2001).

بنابراین در دنیای امروز، مدیریت دانش و فناوری ارتباطات و اطلاعات از نقشی محوری در ایجاد و پایدارسازی مزیت رقابتی برای شرکت­ها برخوردار است. با توجه به اینکه نقطه تمرکز مزیت رقابتی بر دانستن چگونگی انجام کارها قرار دارد تا در دسترسی به منابع و بازارهای خاص، لذا دانش و اطلاعات به عنوان مبنای اولیه دستیابی به شایستگی­های اصلی و کلید عملکرد برتر سازمان مطرح می­شوند. به عبارت دیگر توانایی یک شرکت در ایجاد و حفظ مزیت رقابتی به دانش آن شرکت بستگی دارد (آقازاده واسفیدانی، 1386).

 

1-2 تعریف و بیان مساله پژوهش

سازمان­ها برای حفظ بقای خود در دنیای رقابتی امروز راهی جز کسب مزیت رقابتی ندارند (بارنی[5]، 1986). به دلیل اهمیت مزیت رقابتی در موفقیت بلندمدت شرکت، بسیاری از پژوهش­گران به­ طور مستقیم و یا غیرمستقیم به تلاش برای درک منشاء مزیت رقابتی پرداخته­اند (پریم و باتلر[6]، 2001). از طرفی امروزه که عصر ارتباطات و اطلاعات است، سازمان­ها، محصولات، روابط و به­ طور­کلی کسب­وکار آنها حالت مجازی و الکترونیکی به خود گرفته و تغییرات به قدری شدید شده که طول عمر فناوری­ها و محصولات را به حداقل رسانده است، در چنین شرایطی خلق و حفظ پایدار مزیت رقابتی با تکیه بر قابلت­ها و شایستگی­های سنتی و قدیمی برای حضور موفق بنگاه در محیط و بازارهای رقابتی کافی نیست. این امر مستلزم تدابیری نو و روی­­آوری به شایستگی­های جدیدی است که مبتنی بر فناوری اطلاعات و مدیریت دانش است. بنابراین در دنیای امروز، مدیریت دانش و فناوری ارتباطات و اطلاعات از نقشی محوری در ایجاد و پایدارسازی مزیت رقابتی برای شرکت­ها برخوردار است. با توجه به اینکه نقطه تمرکز مزیت رقابتی بر دانستن چگونگی انجام کارها قرار دارد تا در دسترسی به منابع و بازارهای خاص، لذا دانش و اطلاعات به عنوان مبنای اولیه دستیابی به شایستگی­های اصلی و کلید عملکرد برتر سازمان مطرح می­شوند. به عبارت دیگر توانایی یک شرکت در ایجاد و حفظ مزیت رقابتی به دانش آن شرکت بستگی دارد (آقازاده واسفیدانی، 1386).

در اقتصادهای دانش محور امروزی، دانش به عنوان منبع کلیدی محسوب می­ شود که باید همانند جریان نقدینگی، منابع انسانی و یا مواد اولیه مدیریت شود. در چنین شرایطی تنها سازمان­هایی می­توانند عملکرد موفقیت­آمیزی داشته باشند که بتوانند از دانش به عنوان یک مزیت رقابتی پایدار بهره گیرند. از این رو مدیریت دانش به یکی از مهم­ترین وظایف سازمان­هایی تبدیل شده است که تلاش می­ کنند به سازمان یادگیرنده تبدیل شوند. سازمان­هایی که به طور موثر اقدام به کسب، خلق، انتقال دانش و استفاده از دانش برای اصلاح و بهبود فعالیت­ها و عملکرد خود می­ کنند (جعفری و همکاران، 1390). در واقع دانش می ­تواند مزیت رقابتی سازمان­ها تلقی شود و به آنها توانایی حیات، رقابت و پیشی گرفتن از سایرین را اعطا کند(موغلی، 1385). به نحوی که پیتر دراکر راز موفقیت سازمان­ها در قرن21 را مدیریت دانش می­داند. اهمیت مدیریت دانش در قرن حاضر به حدی است که تیلور آن را حرکت و جنبشی می­داند که عصر آینده را مسخر خود خواهد ساخت (عسگری، 1390).

عصر حاضر، عصر تغییر و تحول سریع دانش است هر پنج سال و نیم حجم دانش دو برابر می­ شود، در حالی که عمر متوسط آن کمتر از چهار سال است. در چنین شرایطی دانش به عنوان یک منبع ارزشمند استراتژیک و دارایی مطرح می­ شود که نیازمند مدیریت است. اگر به شرایط فوق، رقابت شدید موجود در بازار را نیز اضافه کنیم، اهمیت مدیریت کردن دانش موجود در شرکت­های بیمه­ای در اقتصاد دانش محور کنونی دو چندان می­ شود (جلالی و همکاران، 1386).

در دنیای امروز بیمه از صنایع بسیار با ارزش جامعه است و به چنان جایگاهی رسیده است که می ­تواند با ایجاد اطمینان در مجموعه فعالیت­های اقتصادی کشورها، نقش کلیدی را در توسعه اجتماعی و اقتصادی ایفا کند. به عبارت دیگر امروزه تمامی جوامع توسعه­گرا، بیمه را عامل مهمی در توسعه کشور می­دانند زیرا که معتقدند بیمه در رشد بخش­های مختلف اقتصادی نقش برجسته­ای ایفا می­ کند (یوسفی، 1390). صنعت بیمه از صنایع خدماتی است که همواره رقابت­پذیری در آن معنادار بوده است. ایجاد سیستم مدیریت دانش موثر از عوامل کلیدی در بهبود فرایندهای کسب­وکار در شرکت­های بیمه است، بنابراین این شرکت­ها برای بقا در بازار به شدت رقابتی کنونی، ناگزیر به سرمایه ­گذاری در این حیطه هستند(زعفریان و میرزایی­رابر، 1390).

این پژوهش با توجه به اهمیت مدیریت دانش و تکنولوژی اطلاعات در صنعت بیمه در پی دستیابی به شناخت تاثیر فرایند مدیریت دانش و تکنولوژی اطلاعات بر کسب مزیت رقابتی است. در همین راستا پژوهش­گر تلاش می­ کند تا چگونگی ارتباط میان مدیریت دانش و مزیت رقابتی را با چهار فرایند مدیریت دانش، شامل کسب دانش، تبدیل دانش، محافظت از دانش و کاربرد دانش جستجو کند و میزان اثرپذیری مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی را مورد آزمون قرار دهد.از طرفی ادبیات منبع محور اشاره دارد که مزیت­های رقابتی، با بهره گرفتن از دانش ایجاد شود و پایدار بماند. بنابراین دیدگاه منبع محور یک تئوری مناسب برای بیان ماهیت روابط بین مدیریت دانش و مزیت رقابتی است. از این رو در این پژوهش رابطه بین مدیریت دانش و مزیت رقابتی را از دیدگاه منبع محور مورد بررسی قرار می­دهیم.

 

1-3 اهمیت موضوع پژوهش:

در عصر اطلاعات و ارتباطات، دیدگاه ­ها و رویکردهای سنتی مربوط به مزیت رقابتی جوابگوی سازمان­ها در ایجاد و پایدارسازی مزیت رقابتی در راستای رقابت­پذیری و پاسخ مناسب به الزامات محیط و بازار رقابتی نمی­باشند. از این روی لازم است تا دیدگاه و رویکردی جدید مطابق با شرایط عصر حاضر در این زمینه توسعه داده شود (آقازاده واسفیدانی، 1386). از طرفی همزمان با روند فزاینده­ی تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که تمام ابعاد سازمان را تحت تاثیر قرار داده و انتظارات جدیدی را پدید آورده است، نقش وظایف مدیران و رهبران نیز به شدت دگرگون شده است. طی دهه­های اخیر تحولات بنیادی در سازمان­ها به وجود آمده است و این تحولات موجب پیدایش اصول، روش­ها و مهارت­ های نوینی شده که یکی از مهم­ترین آنها مدیریت دانش است. مدیریت دانش به فرایند شناسایی، انتخاب، سازماندهی، تلخیص و دسته­بندی اطلاعات ضروری برای کسب­و­کار شرکت اشاره دارد به گونه­ ای که عملکرد کارکنان و مزیت رقابتی را بهبود بخشد (عباس­زاده شهری و رجبلو، 1388).

به عقیده مارتین افزایش سرعت جهانی شدن و تقابل تکنولوژی وتغییرات سازمانی از دلایل اهمیت یافتن مقوله دانش است (مارتین[7]، 2000). بدیهی است در عصری که دانش به عنوان مهم­ترین عامل ایجاد کننده ارزش و مزیت رقابتی شرکت­ها به شمار می ­آید مدیریت دانش نیز از ضروری­ترین فعالیت­های مدیریت نوین است. به طوری که پیتر دراکر راز موفقیت سازمان­ها در قرن 21 را مدیریت دانش می­داند. اهمیت مدیریت دانش در قرن حاظر به حدی است که تیلور آن را حرکت و جنبشی می­داند که عصر آینده را مسخر خود خواهد ساخت (عسگری، 1390). یکی دیگر از موضوعات مهم که بر مدیریت دانش سازمانی هم اثرگذار است تکنولوژی اطلاعات است که پیشرفت­های شگرف و خیره­کننده ­ای داشته است. این امر باعث توجه و سرمایه ­گذاری قابل توجه سازمان­ها گردیده است. تغییرات فناوری، دانشی است که کلید منابع رقابت­­های صنعتی و رشد اقتصادی را تشکیل می­دهد. فن­آوری اطلاعات شاهراهی است که به قلمرو جدیدی از توانایی­ها و نوآوری­های فن­آوری می­انجامد و ما را وارد اقتصاد فراصنعتی و جامعه اطلاعات محور می­ کند (کاظمی و همکاران، 1387).

دانشومدیریتآنازجملهعناصریاستکهامروزهتوجههمهسازمان­هارابهسمتخودجلبنمودهاست. نتایجپژوهش­هایمتعددوآماروارقامموجودنشانگرآن استکهکشورهاییکهدرایجاددانشازسایرینپیشیگرفته­اندازنظررشدرقابتیوقدرتاقتصادینیزدرمرتبه­ایبالاترازدیگرانهستند. همچنینکشورهاییکهازوضعیتاقتصادیمناسبیبرخوردارنیستند،ازضعفدرشالوده­هاوزیربنادردانشرنجمی­برند.

با توجه به مطالب گفته شده می­توان گفت که مدیریت دانش به عنوان یک  ضرورت در سازمان­های امروزی پذیرفته شده است از این­رو سازمان­ها باید بتوانند دانش را به عنوان یک منبع کلیدی همانند جریان نقدینگی، منابع انسانی و یا مواد اولیه مدیریت کنند. از طرفی صنعت بیمه از صنایع خدماتی است که همواره رقابت­پذیری در آن معنادار بوده است و ایجاد سیستم مدیریت دانش موثر از عوامل کلیدی در بهبود فرایندهای کسب ­و کار در شرکت­های بیمه است. بنابراین دست­یابی به مزیت رقابتی در صنعت بیمه با روش­های سنتی امکان­ پذیر نیست و سازمان­های بیمه باید روش­های قدیمی را کنار بگذارند و خود را به دانش و فناوری مجهز کنند تا بتوانند اهداف سازمان را برآورده و آن را پیش ببرند.

با توجه به مزیت رقابتی پایداری که تکنولوژی اطلاعات و مدیریت دانش برای سازمان­ها ایجاد میکنند و با توجه به اهمیت رقابت­پذیری در صنعت بیمه، ضرورت انجام این پژوهش یعنی مطالعه تاثیر تکنولوژی اطلاعات و اجرای فرایند مدیریت دانش در صنعت بیمه­های خصوصی شهر کرمانشاه احساس شد. در همین راستامدیریت از 4 جنبه کلی یعنی کسب دانش، تبدیل دانش، محافظت از دانش و کاربرد دانش مورد بررسی قرار گرفت. از طرفی پژوهش­هایزیادیدرموردمدیریتدانشوتکنولوژیاطلاعاتانجامشدهاستکهدربخشادبیاتپیشینهبهآنهااشارهشدهاست.همچنینپژوهش­هایینیزدرموردنقشمدیریتدانشدرکسبمزیترقابتیانجامشدهاستاما در این پژوهش تاثیر همزمان تکنولوژی اطلاعات و مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی بررسی شده است دراینراستاباتلفیقیازمدلتوانایی­هایمدیریتدانشومزیترقابتی (نگون، 2010) و مدل نقشبحرانیمدیریتدانشدر دستیابیبهمزیترقابتیپایدار سازمانی (نگون و همکاران، 2009)بهمدلمفهومیپژوهشدستیافتیم. همچنینازلحاظجامعهآماریومتدولوژیباپژوهشحاضرمتفاوتمیباشد.

 

 

1-4 اهداف پژوهش:

هدف کلی:

شناخت تاثیر فرایند مدیریت دانش و تکنولوژی اطلاعات بر کسب مزیت رقابتی.

اهداف ویژه:

1- شناخت تاثیر فرایند کسب دانش بر کسب مزیت رقابتی در بیمه­های خصوصی شهر کرمانشاه.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                              صفحه                                                                                                                  

 

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………

فصل اول: کلیات پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-1 بیان مسئله پژوهش …………………………………………………………………………………………………… 4

1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش…………………………………………………………………………………………. 8

1-3 اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………….. 9

1-3-1 اهداف اصلی پژوهش ……………………………………………………………………………………………. 9

1-3-2- اهداف فرعی پژوهش ………………………………………………………………………………………….. 9

1-4 فرضیات پژوهش  ……………………………………………………………………………………………………. 10

1-5 تعاریف اصطلاحات و متغیرها  ………………………………………………………………………………….. 10

1-5- 1 تعاریف مفهومی یا نظری متغیرها…………………………………………………………………………….. 10

1-5-2 تعاریف عملیلتی متغیرها  ………………………………………………………………………………………. 11

فصل دوم: مبانی نظری و  پیشینه پژوهش

مقدمه  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-1- قسمت اول: جامعه پذیری سازمانی……………………………………………………………………………… 14

2-1-1 مفهوم جامعه پذیری سازمانی …………………………………………………………………………………… 14

2-1-2 اهمیت و ضرورت جامعه پذیری سازمانی……………………………………………………………………. 17

2-1-3 ابعاد جامعه پذیری سازمانی …………………………………………………………………………………….. 18

2-1-4 اهداف جامعه پذیری سازمانی ………………………………………………………………………………….. 20

2-1-5 کارکردها جامعه پذیری سازمانی ………………………………………………………………………………. 20

2-1-6 محتوی جامعه پذیری سازمانی………………………………………………………………………………….. 21

2-1-7 مراحل جامعه پذیری سازمانی……………………………………………………………………………………. 21

2-1-8 تاکتیک های جامعه پذیری سازمانی…………………………………………………………………………….. 22

2-2 قسمت دوم: تعهد سازمانی ………………………………………………………………………………………… 26

2-2-1 مفهوم تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………. 26

2-2-2 مدل سه بخشی تعهد سازمانی……………………………………………………………………………………. 28

2-2-3 اهمیت تعهد سازمانی………………………………………………………………………………………………. 29

2-2-4 انواع تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………………. 29

2-2-5 ضرورت توجه به تعهد سازمانی………………………………………………………………………………… 31

2-2-6دیدگاه هایی در مورد کانون های تعهد سازمانی……………………………………………………………… 32

2-2-7تعهد سازمانی، مفهوم یک بعد یا چند بعدی؟………………………………………………………………… 33

2-2-8 الگوهای چند بعدی……………………………………………………………………………………………….. 33

2-2-9- تعهد سازمانی به عنوان متغیر وابسته………………………………………………………………………… 37

2-2-10 دو دیدگاه تازه درباره تعهد سازمانی…………………………………………………………………………. 43

2-2-11-  تعهد سازمانی واقعاً مهم است؟…………………………………………………………………………… 45

2-2- 12- عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی……………………………………………………………………………… 45

2-2-13- شرایط ایجاد تعهد سازمانی………………………………………………………………………………… 48

2-2-14- پیش شرطهای تعهد سازمانی………………………………………………………………………………. 49

2-2-15- نتایج وپیامدهای  تعهدسازمانی…………………………………………………………………………….. 50

2-2-16- فرایند تعهد سازمانی…………………………………………………………………………………………. 52

2-2-17-  پیامدهای رفتاری و نگرشی تعهد…………………………………………………………………………. 53

2-3  قسمت سوم: رابطه بین جامعه پذیری سازمانی با تعهد سازمانی…………………………………………… 53

2-4- قسمت چهارم: پژوهش‌های مرتبط با موضوع پژوهش…………………………………………………….. 54

2-4-1-  تحقیقات مشابه در زمینه‌ی جامعه پذیری سازمانی……………………………………………………… 54

2-4-1-1- پژوهش‌های انجام شده در خارج از كشور……………………………………………………………. 54

2-4-1-2- پژوهش‌های انجام شده در داخل كشور……………………………………………………………….. 59

2-4-2 تحقیقات مشابه در زمینه‌ی تعهد سازمانی…………………………………………………………………… 61

2-4-2-1- پژوهش‌های انجام شده در خارج از كشور……………………………………………………………. 61

2-4-2-2 پژوهش‌های انجام شده در داخل كشور…………………………………………………………………. 65

2-5- خلاصه فصل دوم…………………………………………………………………………………………………… 75

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 77

3-1 روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………. 77

3-3 برآورد حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………….. 78

3-4 روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………… 79

3-5 ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………………………………………. 79

3-6 تعیین پایایی و روایی ابزار اندازه گیری………………………………………………………………………….. 80

3-6-1 برآورد پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………….. 80

3-6-2 برآورد روایی پرسشنامه ها………………………………………………………………………………………. 82

3-7 شیوه جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………….. 82

3-8 روش های تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………………………………………. 83

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………. 85

4-1 توصیف ویژگی های دموکرافیک نمونه آماری………………………………………………………………….. 86

4-2- آزمون کالموگروف اسمیرنف…………………………………………………………………………………….. 89

4-3 بررسی فرضیه های پژوهش ……………………………………………………………………………………….. 90

 

فصل پنجم: خلاصه، بحث و نتیجه گیری

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………. 94

5-1 خلاصه موضوع و روش ها ………………………………………………………………………………………… 94

5-2 محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 99

5-3 پیشنهادات کاربردی …………………………………………………………………………………………………. 99

5-3-2 پیشنهادات برای پژوهش های آتی ……………………………………………………………………………. 100

فهرست منابع

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………….. 102

منابع خارجی…………………………………………………………………………………………………………………. 108

پیوست ها

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………………….. 113

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                   صفحه

جدول 2-1: تعاریف جامعه پذیری سازمانی…………………………………………………………………………. 16

جدول 2-2: نتایج و پیامدهای احتمالی سطوح مختلف تعهد سازمانی اثرگذار بر كارمندان………………… 50

جدول 2-3 نتایج مطلوب و نامطلوب تعهد سازمانی در سطح فرد، گروه، سازمان…………………………… 52

جدول 3-1 مقیاس درجه‌بندی سوالهای پرسشنامه جامعه پذیری و تعهد سازمانی…………………………… 80

جدول 3-2: ضرایب پایایی كل پرسشنامه‌های جامعه پذیری و تعهد سازمانی………………………………… 81

جدول 3-3: ضرایب پایایی زیرمقیاس‌های پرسشنامه جامعه پذیری سازمانی…………………………………. 81

 

جدول 3-4: ضرایب پایایی زیرمقیاس‌های پرسشنامه تعهد سازمانی……………………………………………. 82

جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد کارکنان دانشگاه بر حسب جنسیت……………………………………… 85

جدول 4-2: توزیع فراوانی نمونه آماری بر حسب سن……………………………………………………………. 86

جدول 4-3: توزیع نمونه آماری برحسب مدرک تحصیلی………………………………………………………… 87

جدول 4-4: توزیع فراوانی نمونه آماری بر حسب سنوات خدمت……………………………………………… 88

جدول 4-5: نتایج آزمون کالموگروف اسمیرنف……………………………………………………………………… 89

جدول 4-6: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین جامعه پذیری و مولفه های آن با تعهد سازمانی……….. 90

جدول 4-7 نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه رابطه هر یک از مولفه های جامعه پذیری سازمانی و تعهد عاطفی         91

جدول4-8: نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه رابطه هر یک از مولفه های جامعه پذیری سازمانی و تعهد هنجاری        92

جدول 4-9: نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه رابطه هر یک از مولفه های جامعه پذیری سازمانی و تعهد مستمر         92

 

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین جامعه پذیری سازمانی و تعهد سازمانی در میان کارکنان اداره صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه انجام شده است. با بهره گرفتن از روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی، 155 نفر از کارکنان با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده جهت مطالعه  انتخاب شدند. برای گردآوری داده های پژوهش از دو پرسشنامه  استاندارد جامعه پذیری سازمانی بر اساس مدل تائورمینا و تعهد سازمانی بر اساس مدل آلن و می یر استفاده شده است. برای سنجش میزان پایایی از ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه جامعه پذیری سازمانی 87/0 =α و تعهد سازمانی 82/0= α بدست آمد. داده های تحقیق پس از جمع آوری بر اساس فرضیه های پژوهش و با بهره گرفتن از تحلیل ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند. نتایج حاکی از آن است که:1- بین جامعه پذیری سازمانی و مولفه ای آن(دریافت آموزش، تفاهم، حمایت کارکنان، چشم انداز از آینده سازمان) با تعهد سازمانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.2- ابعاد دریافت آموزش و تفاهم می توانند به طور مثبت و معنی دار ابعاد جامعه پذیری سازمانی را پیش بینی کنند.

 

واژه گان کلیدی: جامعه پذیری سازمانی، تعهد سازمانی، کارکنان، اداره صنعت، معدن و تجارت، کرمانشاه.

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

مقدمه

در جهان امروز توانمندی، قدرت اقتصادی و رفاه هر کشوری در گرو استفاده بهینه از امکانات، صنایع و نیروی انسانی آن کشور است. در این راستا هرچه نیروی کار شایسته‌تر و کارآمدتر باشد، پیشرفت و توفیق آن کشور در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و اجتماعی بیشتر خواهد بود.

نتایج حاصل از بسیاری از تحقیقات درباره نقش و اهمیت نیروی انسانی در توسعه سازمانها و بعضاً رشد جوامع بشری بر این نکته تمرکز دارد که هیچ جامعه‌ای توسعه‌یافته نیست مگر اینکه به توسعه منابع انسانی خود پرداخته باشد. امروزه محققان مباحث نیروی انسانی پی برده‌اند که نیروی انسانی واجد شرایط و ماهر عامل باارزش و سرمایه‌ای بی‌پایان در جهت رشد و توسعه‌ی سازمانها و کشورها بوده و بزرگترین سرمایه یک کشور و عامل اصلی پیشرفت آن است. اگر در گذشته کار، سرمایه و زمین عوامل اصلی تولید به حساب می‌آمدند امروزه تغییرات فناوری، نیروی انسانی و افزایش بهره‌وری بعنوان عوامل رشد و توسعه تلقی می‌شوند (میرکمالی، 1383).انسان مهمترین سرمایه سازمان است. چنانچه عامل انسانی را از سازمان حذف كنیم آنچه باقی می ماند یعنی عوامل و امكاناتی چون ساختمانها، ماشین آلات، تجهیزات، ابزار و ادوات، مواد و غیره به خودی خود قابل استفاده نبوده و ارزشی نخواهند داشت. انسان بزرگترین و با ارزش ترین دارائی سازمان است. كه هرگز در ترازنامه و صورتهای سود و زیان شركتها منعكس نمی شود. در حالی كه سودآوری سازمان با انسان است و انسانها پشتوانه موفقیت یک سازمان هستند (ابطحی و منتظری، 1387). این در حالی است که در اقتصاد جدید، راه، ساختار و مدیریت سازمان ها دچار تغییر و اصلاح روابط کارکنان سازمان، چگونگی توسعه حرفه ای آنان، تحریک شغلی  به عنوان یک شاخص در سازمان ها

 

مطرح  شده است(ونگ و همکاران، 2010). به طوری که نینینگر و همکارانش(2010) بیان می کنند که نگه داشتن کارکنان واجد شرایط در سازمان، یک اولویت و یک

 

چالش برای مدیریت معاصر محسوب می شود، که تعهد سازمانی می تواند راهکاری مناسب برای غلبه بر این چالش باشد. نیروی انسانی وفادار و سازگار با اهداف و ارزشهای سازمانی که حاضر باشد، فراتر از وظایف مقرر در شرح شغلش فعالیت کند، عامل مهمی در اثربخشی سازمان محسوب می شود، وجود چنین نیرویی در سازمان، نه تنها موجب بالا رفتن سطح عملکرد و پایین آمدن نرخ غیبت، تاخیر و ترک خدمت می شود، بلکه وجهه و اعتبار سازمانی را در اجتماع مناسب جلوه می دهد و زمینه را برای رشد و توسعه آن فراهم می آورد. در عوض، نیروی انسانی با احساس وفاداری و تعلق و تعهد کم، نه تنها خود در جهت اهداف سازمان حرکت نمی کند، بلکه با ایجاد فرهنگ بی تفاوتی نسبت به مسائل و مشکلات سازمان، بین دیگر همکاران روح همکاری و تعاون را تضعیف می کند و در نهایت موفقیت سازمان را به تاخیر می اندازد یا مانع آن می شود (قلاوندی و سلطانزاده،  1391). در این فصل ابتدا به توصیف و تشریح مسئله‌ی پژوهش و سپس به اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف تحقیق، فرضیه‌های پژوهش، روش پژوهش، تعاریف نظری و عملیاتی واژه‌ها و نگاهی به فصل‌های بعدی پرداخته شده است.

1-1 بیان مسئله پژوهش

مدیریت منابع انسانی بعنوان زیر شاخه ای از رشته مدیریت از دهه 1980 به بعد مورد توجه جدی جوامع توسعه یافته قرار گرفت و عنوان سرمایه انسانی را به خود اختصاص داد، به گونه ای که در دنیای پیشرفته صنعتی از میان سه عامل ثروت آور شامل:  منابع طبیعی، منابع فیزیکی و منابع انسانی، بیش ترین توجه، بهره دهی و سودآوری را، منابع انسانی نصیب آنها کرده است(فرهی بوزجانی و همکاران،1387). ویژگی سازمان های امروزی پویایی، پیچیدگی، ابهام و سنت گریزی است و دائما از محیط اطراف خود تاثیر می پذیرند، و تغییر را به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر پذیرفته اند. پیش بینی تغییرات با وقت نسبتا معقول با اشکال مواجه خواهد بود. با درک این مهم که تغییر جزء لاینفک و ذات سازمان های هزاره سوم شده است، قدرت سازگاری و انطباق با تحولات اخیر در عرصه مختلف اقتصادی، اجتماعی و آموزشی افزایش می یابد. به منظور غلبه بر شرایط نا مطمئن، پیچیده و پویا تنها راهی که پیش روی مدیران قرار دارد، از این روی، داشتن نیروی انسانی توانا و کارآمد که بنیاد ثروت ملی و دارایئهای حیاتی سازمان به حساب می آیند، منافع بسیار زیادی برای سازمان ها به دنبال خواهد داشت در واقع مطالعات رهبری و مدیریت اظهار می نماید که پرداختن به نیروی منابع انسانی جزء اصلی اثربخشی مدیریت است(اعرابی و فیاضی، 1387). یکی از مفاهیمی که در مطالعات مدیریت در سال های اخیر در رابطه با مدیریت منایع انسانی مطرح شده جامعه پذیری سازمانی[1] است، جامعه پذیری سازمانی کلیدی کارآمد و موثر در یکپارچه سازی کارکنان تازه وارد در سازمان و همسویی کارکنان با سابقه با تغییرات که در سازمان رخ می دهد است(آنتوناکولو و گوتل[2]، 2010). و نقش بسیار مهم در ساخت ارزش ها و نگرش های افراد و همچنین سو گیری های اجتماعی شان درباره بسیاری از مسائل اجتماعی دارد(موحد و عباسی ،1385). هماهنگ شدن با شغل و وظیفه جدید می تواند یک گزاره دلهره آور باشد. تازه واردین در سازمان نیاز به یادگیری چگونگی  انجام وظایف و همچنین دست یابی به رفتار نرمال و قابل قبول از سوی همکاران دارند. در واقع افراد تازه وارد باید یاد بگیرند که چگونه محیط جدید را درک کنند و با آن سازگار  شوند(شائمی برزکی و اصغری، 1389). جامعه پذیری شامل، تغییر، مهارت های نوین، دانش، توانایی ها، نگرش ها، ارزش ها و روابط و درک صحیح و چارچوب های کاری می باشد. از طریق این فرایند فرد،‌ دانش و مهارت های اجتماعی،  فرهنگ  را آموخته و با شیوه های عمل آشنا می شود و آنچه را که در سازمان مورد انتظار است را فرا می گیرد که در نتیجه، عدم اطمینان و اضطراب فرد در اوایل ورود به سازمان کم می شود از دیدگاه تلفیقی جامعه پذیری فرایند مستمری است که در آن فرد و سازمان با هم  تعامل کرده و بر هم تاثیر می گذارند. از یک سو فرایند یادگیری است که از آن طریق افراد ارزش ها، هنجارها، شبکه های غیر رسمی و مهارت های مورد نیاز سازمانی را می آموزد. و از سوی دیگر فرایند مدیریتی است که از طریق آن سازمان کارکنان را ملزم به اطاعت و پیروی از ارزش ها، قوانین و رفتارهای مورد انتظار می کند. جامعه پذیری سازمانی به محتوای اشاره دارد که از طریق آن فرد با نقش خاص خود در سازمان سازگار می شوند(سلطانزاده و قلاوندی، 1392).

تائورمینا[3] (1997) جامعه پذیری سازمانی را در چهار سازه تعمیم یافته و بزرگ دریافت آموزش، تفاهم، حمایت کارکنان و چشم انداز از آینده سازمان جای می دهد که در ادامه به توضیح آنها پرداخته می شود:

دریافت آموزش[4]: آموزش هایی که  در نهادها برای ترویج و ارتقاء سازگاری کارکنان در سازمان ها طراحی و به اجرا در می آیند را شامل می شوند.

تفاهم[5]:  این بعد فهم نقش های خود و سازمان را شامل می شود که بسیار مهم جلوه می کند به این دلیل که خطاها و اشتباهات کارکنان را در درون سازمان کاهش می دهد که در نهایت رضایت و احساس خودکارآمدی بالاتر کارکنان را به دنبال دارد.

حمایت کارکنان[6]: این بعد به ارزیابی کارکنان از همکاری و پشتیبانی اعضای سازمان می پردازد. این بعد تعامل های مثبت و حمایت گرانه همکارانه در درون سازمان را شامل می شود.

چشم انداز از آینده سازمان[7]: این بعد ادراکات کارکنان از چشم اندازهای شغل خود و پذیرش آن در سازمانی است که کار می کنند را شامل می شود(نادی و همکاران، 1388؛ تائورمینا، 2007).

در مقابل نیز  سازمان ها برای اداره خود به کارکنان متعهد نیازمند هستند. عدم احساس تعلق کارکنان به سازمان و عدم دقت کافی برای انجام وظایف، از معضل های بزرگ دستگاه هایی اجرایی. ترک خدمت غیبت تاخیر، عدم درگیری فعال نیروی کارو سطح پایین عملکردنیروی انسانی، از بارزترین نمونه های این معضل محسوب می شود. برای رفع این مشکل، ارتقای تعهد از بهترین راه ها است.(شائمی برزکی و اصغری، 1389).

تعهد سازمانی[8] وفاداری  به ارزش ها  و  اهداف  سازمان،  احساس تعلق و وابستگی به ماندن در سازمان را است، و در نهایت می توان گفت تعهد سازمانی ساخت چند بعدی است که نشان دهنده ارتباط و نفوذ سازمان بر اعضاء سازمان است که در نتیجه آن، تابعیت، تلاش کاری، عملکرد بهتر شغلی، رفتار شهروندی سازمانی، کاهش تعارض، تمایل ترک شغل،‌ رفتار غیبت و رفتار ترک خدمت به همراه است ( براتی و عریضی سامانی،‌1388). در ادبیات مدیریت تعاریف تعهد سازمانی در دو مسیر متمایز مفهومی کشیده شده است. در مسیر اول تعهد به عنوان درک قصد کارمند برای ادامه کار و ماندن در سازمان تعریف شده است که این نوع ، تعهد رفتاری نام دارد که نشان دهند پیوند فرد با سازمان است و در مسیر دوم تعهد سازمانی به عنوان یک نگرش درباره وفاداری کارکنان به سازمان و یک فرایند مستمر است که بواسطه مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه افراد به سازمان و موفقیت و رفاه سازمانی را نشان می دهد تعریف شده است. که این نوع، تعهد نگرشی نام دارد که نشان دهنده همسویی فرد با سازمان است(قلاوندی و سلطانزاده، 1391؛  سیچی و همکاران، 2009 (.

در تحقیقی که توسط  می یر و  آلن[9](1990)  انجام گرفته است مشخص گردید که هر یک از تعاریف تعهد سازمانی حداقل به یکی از ابعاد سه گانه تعهد عاطفی[10]، تعهد هنجاری[11] و تعهد مستمر[12] اشاره می نمایند.

    تعهد عاطفی: به میزان دلبستگی عاطفی به سازمان و اهداف آن اشاره می کند، به عبارتی تعهد عاطفی به عنوان احساس هیجانی کارکنان برای وابستگی به سازمان، همانند سازی با آن و درگیری در سازمان مفهوم سازی شده است.

     تعهد هنجاری: تعهد هنجاری مجموعه فشار های هنجاری درونی شده برای عمل کردن به روشی است که خود اعتقاد دارد از نظر اخلاقی صحیح است. در این بعد از تعهد، فرد ادامه دادن به کار را وظیفه، تکلیف و مسئولیت خود می داند.

تعهد مستمر: در این دیدگاه تعهد فواید حاصل از مشغول شدن به کار و هزینه های ناشی از ترک شغل در نظر گرفته می شود، به عبارتی در این نوع تعهد فرد به علت بالا بودن هزینه های ترک سازمان به سازمان متعهد می ماند(بهروان و سعیدی، 1388). با توجه به مسائل مطرح شده در این پژوهش سعی بر آن است که تبیین رابطه بین جامعه پذیری سازمانی و تعهد سازمانی پرداخته شود. جامعه آماری انتخاب شده اداره صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه  است، و علت این انتخاب آشنایی با محیط و فضای اداره و در نتیجه برخورد با كمترین محدودیتها و موانع جمع‌ آوری اطلاعات موثق و مستند، پژوهش بوده است.

 

1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش

تلاش برای بهبود و استفاده موثر و كارآمد از منابع گوناگون چون نیروی كار، سرمایه، مواد، انرژی و اطلاعات، هدف تمامی مدیران سازمانها و اقتصادی و واحدهای تولید صنعتی و موسسات خدماتی و آموزشی است. تجهیزات و ابزار كار سالم، فضای كار متعادل و از همه مهمتر نیروی انسانی واجد صلاحیت و شایسته از ضروریاتی است كه برای نیل به رشد عملكرد مطلوب باید مورد توجه مدیران قرار گیرد (باقرزاده و اعتباری، 1387). تمامی تلاشهای بشر در سازمانها در نهایت رسیدن به یک عملکرد عالی است و در این راه عوامل متفاوتی دخیل هستند که یکی از مهمترین آنها عامل انسانی است. توجه به کارکنان بعنوان بزرگترین و مهمترین سرمایه و دارایی پدیده‌ای است که در دو دهه اخیر رشد فراوان داشته است. این جنبش نیز مانند شماری دیگر از جنبش‌های کارآمد مدیریت سودمندی و کاربری بالایی دارد و هم اکنون در سراسر کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان نفوذ کرده و مبانی و اصول کار با کارکنان را دچار تحولی شگرف ساخته است. روندی جدید که باعث اهمیت مدیریت منابع انسانی و پرداختن به آن در سازمان شده، نقش و رسالت این منبع استراتژیک بعنوان یکی از عوامل تامین کیفیت جامع و بهره وری در سازمان‌های دولتی و بازرگانی و نهایتاً زیربنای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است (علیی و خدیوی، 1386).

بنا به دلایلی جامعه پذیری برای کارکنان و سازمان حائز اهمیت است. نخست غفلت از افراد تازه وارد تاثیرات منفی به دنبال دارد. افراد تازه وارد معمولا دارای انتطارات بر آورده نشده ای می باشند و این امر منجر به نگرش های ضعیف  و رفتار های منفی مانند جابجایی زیاد می گردد. استخدام و گزینش هزینه های قابل توجهی برای سازمان به همراه دارد و جامعه پذیری سازمانی در سرمایه گذاری روی این فرایند ها ،تعدیل انتظارات و دستیابی به نتایج مثبت اجتماعی شدن حائز اهمیت است.دوم اینکه افراد جدید با هدف سهیم شدن عملکرد فردی ،گروهی و سازمانی وارد می شوند این فرایند بنیادی بوده و از طریق آن افراد تازه وارد با ضابطه های عملکرد آشنا شده و احساس می کنند که سهم ارزشمندی در سازمان دارند و اطمینان می یابند که همکارانشان نیز چنین تصوری دارند. دلیل سوم این است که افراد تازه وارد باید با شیوه عمل در سازمان هایشان آشنا شوند که مستلزم یادگیری ارزش ها، هنجارها، شبکه های منبع و سیاست های سازمان است. چهارم اینکه جامعه پذیری سازمانی به علت تاثیرات سریع و پایدار خود حائز اهمیت است.افراد تازه وارد در چند ماه نخست سریعا با سازمان تطابق می یابند در حالی که این تطابق اولیه تاثیر پایدار و نتایج قابل اندازه گیری به دنبال دارد.پنجم اینکه افزایش مداخلات و تغییر ات محیط کار از سطوح فردی تا سازمانی لزوم جامعه پذیری بیشتر کارکنان را آشکار می سازد. این دلایل به همراه افزایش میزان جابجایی کارکنان به منظور رسیدن به اهداف حرفه ای فردی به جای پذیرفتن مسیر های حرفه ای سازمانی جامعه پذیری سازمانی را به پدیده ای متدوال برای کارفرما و کارکنان تبدیل کرده است(اعتباریان و خلیلی، 1387). تعهد سازمانی بیان کننده وابستگی روان شناختی به سازمان محل استخدام است.تعهد سازمانی در سه شناخت تجلی می یابد:1- ایمان و اعتقاد قوی به سازمان و پذیرش اهداف و ارزشهای آن .2- تمایل به انجام دادن تلاش نسبتاً زیاد به خاطر سازمان .3- آرزو و خواسته ای قطعی برای عضوی از سازمان ماندن، افراد با تعهد بالا در استخدام سازمان باقی می مانند زیرا دوست دارند که عضو سازمان باشند(براتی و عریضی سامانی، 1388).

پژوهش حاضر می‌تواند كاربردهای زیر را داشته باشد: