ارزیابی عملکرد سازمان ها و واحد های درون سازمانی ابزاری ضروری برای ادامه حیات و رشد آنها است.از میان مدل و تکنیک ها ی مختلفی که به منظور ارزیابی عملکرد موجود است ، تحلیل پوششی داده ها تکنیکی ریاضی ای به منظور ارزیابی عملکرد بر اساس کارایی می باشد. در این پایان نامه سعی شده است کارایی تکنیکی و کارایی مقیاس در بانک ها مورد محاسبه قرار گیرد. برای این کار از مدل برنامه ریزی خطی دی ای آ استفاده شده است. نمونه مورد استفاده شامل 20 بانک از 30 بانک موجود درکشور برای دوره زمانی 1387- 1391 می باشد.در این تحقیق نهاده ها شامل دارایی ثابت ، تعداد شعب ، هزینه کل ، حقوق صاحبان سهام وسپرده کل و ستانده ها شامل کل تسهیلات اعطایی ، درآمد کل و کل سرمایه گذاری بانک ها می باشد. این تحقیق با فرض وجود بازدهی نسبت به مقیاس ثابت CRS و بازدهی نسبت به مقیاس متغیر VRS با ماهیت ورودی محور و با بهره گرفتن از نرم افزار DEA Frontier انجام شده و نتایج آن بر اساس متوسط کارایی در 5 سال ارائه گردیده است. ﺗﺤﺖ ﻓﺮضCRS  ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎﻧﮏ ﻫﺎی ﮐﺸﻮر ﺑﯿﻦ ﺳﺎل ﻫﺎی1387 ﺗﺎ1391  ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ%88،45 ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. و ﺗﺤﺖ ﻓﺮضVRS  ﻧﯿﺰ%90.88  اﺳﺖ. و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ورودی ﻓﻌﻠﯽ%9.12  ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ. ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﻘﯿﺎس ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮ%97.17  اﺳﺖ. و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﯿﺎس واﻗﻌﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ%2.83  ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﺘﻼف دارد.

کلمات کلیدی : تحلیل پوششی داده ها ، کارایی تکنیکی ، بازده به مقیاس .

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

1-1     مقدمه : 2

1-2        مساله تحقیق : 4

1-3    تشریح و بیان موضوع : 5

1-4    ضرورت انجام تحقیق : 6

1-5      فرضیه های تحقیق/سوالات تحقیق : 7

1-5-1        سوالات تحقیق : 7

1-6   نتایج مورد انتظار پس از انجام این تحقیق : 7

1-7  نهادهایی که می توانند از نتایج بدست آمده استفاده کنند : 7

1-8  اهداف اساسی از انجام تحقیق : 8

1-9  قلمرو تحقیق : 8

1-9-1     دوره زمانی تحقیق : 8

1-9-2     مکان تحقیق : 8

1-10     جامعه آماری : 8

1-11     روش تحقیق : 9

1-12      روش های نمونه گیری : 9

فصل دوم:  مبانی نظری و بررسی پیشینه تحقیق. 12

2-1    مقدمه  : 13

2-2        تاریخچه بانک داری : 13

2-3  تعریف واژه بانک : 13

2-4   پیشینه : 14

2-5    تاریخچه بانک داری در ایران : 14

2-6   گونه های بانک داری : 14

2-7 انواع بانک : 15

2-7-1  بانک های تجاری : 15

2-7-2    بانک های سرمایه گذاری : 16

2-7-3   بانک تخصصی یا توسعه ای : 17

2-7-4   بانک رهنی : 17

2-7-5   بانک مرکزی : 17

2-8 حوزه فعالیت بانک ها : 18

2-9    بانک های ایرانی : 19

2-10      بانک  های خصوصی در ایران : 20

2-11    برخی از بانک های ایران : 20

2-12  نظام بانکی بعد از انقلاب اسلامی: 28

 

 

2-13  مفاهیم اولیه کارایی  ، اثر بخشی  و بهره وری : 29

2-14    انواع کارایی: 30

2-14-1     کارایی فنی ( تکنیکی ) : 31

2-14-2  کارایی تخصیصی : 32

2-14-3     کارایی اقتصادی : 33

2-15 مفهوم اثر بخشی : 33

2-16 مفهوم بهره وری : 33

2-17  مقایسه کارایی و بهره وری : 35

2-19      پیشینه تحقیق : 37

2-19-1    تحقیقات داخلی : 37

2-19-2    تحقیقات خارجی : 43

فصل سوم:  روش شناسی تحقیق. 54

3-1    مقدمه : 55

3-2    انواع روش های محاسبه کارایی : 55

3-2-1     روش های پارامتری برای تخمین تابع تولید: 56

3-2-2    روش های ناپارامتری : 59

3-3    تحلیل پوششی داده  ها (دی ای آ) : 59

3-5    برخی از مزایای روش دی ای آ  : 61

3-6    محدودیت های الگوی دی ای آ در مقایسه با سایر الگوها: 62

3-7   مفاهیم اولیه : 65

3-7-1    مفهوم ورودی: 65

3-7-2     مفهوم خروجی : 65

3-7-3    واحد تصمیم گیرنده  دی ام یو (Decision making units) : 65

3-8      تابع تولید ، مجموعه امکان تولید و مرز کارایی : 65

3-8-1    بازده به مقیاس : 66

3-8-2      ماهیت ورودی محور و خروجی محور : 67

3-9   مدل ﻫﺎی ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻮﺷﺸﯽ داده : 67

3-9-1    فرم مضربی مدل سی سی آر ( چارنز،کوپر و رودرز ) : 67

3-9-2     ﻓﺮم ﭘﻮﺷﺸﯽ ﻣﺪل سی سی آر  : 70

3-9-3  ﻓﺮم ﻣﻀﺮﺑﯽ ﻣﺪل بی سی سی ( Banker- Cooper- Charnes ) : 72

3-9-4     ﻓﺮم ﭘﻮﺷﺸﯽ ﻣﺪل بی سی سی  : 75

3-10    ﻣﺪل ﺟﻤﻌﯽ ( ای دی دی ): 76

3-11    دیدگاه های اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ورودیﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﯽﻫا : 78

3-11-1    دیدگاه تولیدی : 79

3-11-2     دیدگاه واسطه ای : 79

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها 82

4-1  مقدمه  : 83

4-2  توصیف داده ها : 83

4-3   متغیر های مدل ( ورودی ها و خروجی ها ) : 85

4-6  تجزیه کارایی تکنیکی : 92

4-7 ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﻘﯿﺎس (ﻗﯿﺎﺳﯽ) : 93

4-8  خلاصه نمرات کارایی : 95

4-9 پاسخ به سوالات  تحقیق : 96

4-10  جمع بندی : 96

فصل پنجم خلاصه نتیجه گیری و پیشنهادها. 98

5-1 نتیجه گیری : 99

5-2 پیشنهادات : 100

5-2-1  محدودیت های تحقیق : 100

5-2-2  زمینه های تحقیقات آتی : 101

مراجع : 103

پیش گفتار :

مسئله ارزیابی عملکرد از دیر باز مورد توجه مدیران بوده است ، برخورد علمی با این مسئله از اواخر جنگ جهانی دوم زمانی که اولین گروه از دانشمندان برای تصمیم گیری در مسائل جنگی دعوت شدند ، شروع شد و تا کنون گسترش چشمگیری داشته است. در واقع ، می توان گفت این دانشمندان اولین پایه گذاران تحقیق در عملیات بودند. ارزیابی عملکرد سازمان ها و واحد های درون سازمانی ابزاری برای رشد و ادامه حیات آن ها است. مدل ها و تکنیک های متعددی به منظور ارزیابی عملکرد بر اساس شاخص های مختلف همچون کیفیت ، کارایی ، درآمد و …  وجود دارد که در این میان تحلیل پوششی داده ها تکنیک ریاضی به منظور ارزیابی عملکرد بر اساس کارایی است که در آن منظور از کارایی ، توانایی تولید خروجی ها یا ارائه خدمات با کمترین کیفیت سطح منابع مورد نیاز می باشد.

در ﻓﺼﻞ1 اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﺗﻌﺎرﯾﻒ و اهداف تحقیق ضرورت انجام تحقیق  ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. در ﻓﺼﻞ 2 ابتدا مفاهیم ابتدایی کارایی و بهره وری و اثربخشی و تفاوت آنها  و تعاریف بانکی  ، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ابتدایی ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﻮﺷﺸﯽ داده ﻫﺎ و اراﺋﻪ ﻣﺪلﻫﺎی مختلف آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اداﻣﻪ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎراﯾﯽ و ﻣﺪل تحلیل پوششی داده ها ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد. ﻓﺼﻞ 3 ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ دادهﻫﺎ و اراﺋﻪ ﻣﺪل ﺗﺤﻘﯿﻖ و اﻧﺪازهﮔﯿﺮی  روش های ﮐﺎراﯾﯽ اﺧﺘﺼﺎص دارد. در ﻓﺼﻞ4  برآورد و تجزیه تحلیل نتایج ﺑﺤﺚ خواهد شد. در فصل 5 هم به ارائه پیشنهادات و نتایج اختصاص دارد.

 

فصل اول : مقدمه وکلیات

1-1     مقدمه

در اقتصاد مبتنی در بازار ، نظام بانکی مسئولیت بسیارسنگینی بر عهده دارد و یکی از مهمترین اجزای اقتصادی کشور است. بانک ها میتوانند با فراهم آوردن سرمایه مالی برای بخشهای اقتصادی،شرایط مناسبی را برای سرمایه گذاری فراهم آورند و باعث افزایش اشتغال و تولید ملی شوند. بانک ها حتی با تأمین اعتبار برای متخصصان میتوانند باعث ایجاد فرصتهای شغلی جدید و توزیع بهتر درآمد در سطوح جامعه شوند.افزون بر این، بانک ها با نگهداری پول نقد و تسهیل در نقل و انتقال آن حافظ اموال شخصی، دولتی و مبادلات داخلی و خارجی هستند.

بانک ها همچنین به عنوان عامل اجرای سیاست های پولی نقش مهمی در ثبات اقتصادی دارند. تهدیدات و فشارهای ناشی از جهانی شدن و رشد روز افزون موسسات مالی و اعتباری غیر بانکی در سال های اخیر بانک ها را بر آن داشته برای بقاء و رقابت در بازار باایجاد مراکز تحقیقات و انجام فعالیتهای پژوهشی در زمینه وضعیت خود در مقایسه با سایر بانک ها نسبت به بهبود عملکرد خود در بازار داخلی و خارجی اقدام نمایند. در این راستا راه حل منطقی و بسیار کارساز می تواند وضعیت بانک ها را از نظر عملکرد کلی مشخص نماید، انجام فرایند های مرتبط با ارزیابی عملکرد و محک زدن وضعیت خود در بازار ، تا به این طریق آنها بتوانند ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت خود وضعیت موجود خود را بهبود دهند .

همان طور که می دانیم , روش تحلیل پوششی داده ها برای ارزیابی عملکرد از مشاهدات گذشته تأثیر می گیرند. این رویکرد به نتایج جدیدی منجر شده است که در سایر قسمت های برنامه نویسی قابل به کار گیری است. همچنین این استفاده از برنامه نویسی خطی به اصول جدیدی در استنتاج از داده های تجربی منجر می شود. که راهنمای ما برای محاسبه بهترین برآورد برای هر فعالیت مشاهده شده در مجموعه فعالیت ها است. این شیوه با روش معمول در میانگین گیری از مشاهداتی که مشخصه روش های آماری و حسابداری است مغایر است. این برآوردها به شکلی منابع ناکارایی در هر ورودی و خروجی رابرای هر فعالیت مشخص می کنند. در عین حال یک اندازه کلی از کارایی هر واحد یا فعالیت مورد نظررا ارائه می دهد. کارایی  یکی از مهم ترین شاخص های ارزیابی عملکرد بهینه واحدهای اقتصادی است. وجه اشتراکی که  تمامی تعاریف ارائه شده از کارایی دارند این است که، بنگاهی کاراست که از ترکیب نهاده های معین ، بیشترین ستانده را دست آورد. در کشور ما یکی از مهمترین واحدهای اقتصادی که کارایی آن بسیار اهمیت دارد بانک ها است.

امروزه بانک ها در اقصی نقاط جهان با عملیات وسیع بانکی می توانند شرایط مناسبی را برای رشد و پیشرفت در بخش های مختلف اقتصادی فراهم آورند. به دلیل عدم توسعه کافی بازارهای سرمایه مانند  بازار بورس در اقتصاد ایران، سیستم بانکی اهمیت خاصی در بازارهای مالی کشور پیدا می کند، چرا که در  عمل بانک ها عهده دار تامین مالی بلند مدت می باشند. ساختار بانکی کشور بدین صورت است که با افتتاح حساب های مختلف و قبول پس انداز ها و سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت، ضمن نگهداری وجوهات به عنوان یک خدمت برای مشتریان خود، با بهره گیری از نیروی کار و سرمایه فیزیکی اقدام به پرداخت تسهیلات، سرمایه گزاری مستقیم و سایر خدمات بانکی می نماید. یعنی بانک ها به عنوان یک واسطه گر مالی عمل می کنند. از مهم ترین وظایف بانک ها تأمین نقدینگی برای سرمایه گذاری در زمینه های مختلف و خریدهای مصرفی مردم است. لذا عملکرد نادرست و ناکارا می تواندآنها را در انجام این وظیفه دچار مشکل کرده و تبعات آن متوجه اقتصاد کشور گردد. اندازه گیری کارایی یکی از اقدامات اساسی درجهت ارتقای سطح عملکرد بانک ها است، بدین معنی که دقیقا مشخص شود چه منابعی و به چه میزان مصرف شده و در مقابل، آنچه به  دست آمده چیست، و به چه مقدار است؟  

1-2        مساله تحقیق