در استان مازندران به خصوص در شهر ساری مقدار بارش به اندازه کافی و یا حتی در بعضی از مواقع بیش از اندازه مورد نیاز، ریخته شدن سالانه مقدار زیادی آب از رودخانه ها به درون دریای خزر، وجود آب بندان و غیره و از طرفی وجود مقدار کافی منابع آب سطحی و زیرزمینی در منطقه پائین دست حوضه تالار، یک سوال بسیار عمده ای را در ذهن خواننده ایجاد می نماید که چرا به بررسی امکان استفاده از آب شور با بهره گرفتن از واحدهای نمک زدایی با هزینه های مختلف و بیش از حد معقول برای حوضه تالار و ساکنین آن پرداخته شده است. پاسخ سوال را می توان به این صورت داد:

شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری (عتف) به منظور تسهیل در فرایند تأمین مالی و اجرای طرح های کلان، دستگاه های اجرایی کشور را موظف کرد میزان هم‌راستایی طرح های کلان ملی حوزه پژوهش و فناوری را با اهداف و ماموریت های خود و همچنین میزان نیازمندی به نتایج و دستاوردهای آن را به دبیرخانه شورا گزارش کنند.

مزایا و دستاوردهای طرح‌های کلان

انتخاب طرح‌های كلان پژوهش و فناوری و ایجاد همگرایی بین فعالیت‌های علمی و فناورانه كشور با تزریق منابع مالی بصورت هدفمند، یكی از رهیافت‌هایی است كه توسط بسیاری از كشورها مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. براساس نظر سازمان همكاری و توسعه اقتصادی، طرح علمی كلان، طرحی است كه از نظر اهمیت، حیطه كار و پیچیدگی در حدی است كه یک تلاش مشاركتی و هماهنگ بین عناصر و بازیگران مختلف را نیاز دارد و همچنین نیازمند منابع مالی، تجهیزات، تسهیلات، نیروی انسانی و پشتیبانی ویژه‌ای جهت انجام خواهد بود. اجرای طرح های کلان از یک سو با مشارکت دادن محققان و پژوهشگران و از سوی دیگر بهره‌‌گیری از توانمندی‌های دستگاه‌های اجرایی و ایجاد شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند در کاهش شکاف علمی و فناوری کشور نقش حیاتی ایفاء کند.

طرح کلان ملی چیست

بر اساس ” بند 1″ کلیات آیین نامه اجرایی طرح های کلان ملی مصوب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری “طرح کلان ملی” طرحی است که: 1- ارزش افزوده فراوان ایجاد می­ کند و منافع مختلف برای جامعه شامل مزایای اجتماعی، بهداشتی، اقتصادی و فرهنگی را در بردارد. 2- مبتنی بر توسعه علوم و فناوری های مستقر بر لبه دانش یا بومی سازی آن ها باشد. 3- اندازه و هزینه طرح عموماً فراتر از حیطه و توان یک بخش یا نهاد خاص باشد. 4- هم راستا با اولویت های ملی باشد. 5- همکاری نهادها و سازمان های مختلف در طرح را در برگیرد. 6- توسعه و هم­افزایی میان اهداف آموزشی و تحقیقاتی را موجب شود. 7- شامل طیف گسترده­ای از طرح های تحت حمایت طرح اصلی باشد.

عناوین طرحهای کلان ملی در حوزه پژوهش و فناوری

با توجه به نقش شورای عالی عتف در برنامه ریزی برای توسعه علم و فناوری، دبیرخانه این شورا از ابتدای سال 1389 تصویب طرحهای كلان ملی را مهمترین وظیفه خود دانست. در این راستا ابتدا معیارهای ارزیابی و انتخاب طرح های كلان ملی پژوهش و فناوری تدوین و هر یک از كمیسیونهای تخصصی شورای عالی با توجه به معیارهای مصوب و همفكری صاحبنظران دانشگاهی و خبرگان دستگاه های ذیربط، طرح های كلان ملی پژوهش و فناوری را انتخاب كردند.

دبیرخانه شورای عالی عتف با توجه به پیشینه و فعالیت‌های صورت گرفته در كمیسیون‌های تخصصی در دی‌ماه 1390 تعداد 37 طرح كلان ملی پژوهش و فناوری را با همكاری دستگاه‌های اجرایی تدوین کرد و در كمیسیون دائمی به تصویب رساند. بدین ترتیب تا پایان سال 1392 تعداد 47 طرح کلان ملی پژوهش و فناوری به تصویب شورایعالی رسید.

یکی از موضوعاتی که بعنوان طرح کلان از آن یاد می شود شامل بند 43 این عناوین بوده و طبق مصوبه برابر است با:

…….

43. دانش و فناوری استفاده از آب دریا و آبهای شور برای استفاده در كشاورزی، شرب و صنعت…..

این تحقیق در واقع مقدمه ای در جهت عملی ساختن بند شماره 43 از عناوین انتخابی می باشد.

مشکلاتی که گریبانگیر طرح های کلان ملی هستند

با گذشت حدود دو سال از شروع طرح های کلان پژوهش و فناوری، مشکلات و چالش‌های مختلفی از جمله عدم قطعیت در تخصیص منابع مالی طرح‌های کلان به صورت هدفمند، مطمئن و پیوسته، عدم شفافیت در فرایند تصویب طرح ها، مشخص نبودن حقوق مالکیت فکری طرح های کلان، تغییرات پی‌درپی در سطوح راهبردی و مدیریتی طرح‌های کلان، نبود سیستم جامع حسابداری بهای تمام شده و مالی طرحهای کلان در دبیرخانه شورای عالی عتف و عدم پاسخگویی مناسب مالی مجریان طرحهای کلان به دبیرخانه و عدم وجود روش‌شناسی خاص تدوین اسناد راهبردی طرح‌های کلان در حوزه فناوری‌های نرم (علوم انسانی) گریبان‌گیر این طرح‌ها هستند. با توجه به این مشکلات و چالشها، در اولین جلسه شورای عالی عتف در دولت یازدهم، به منظور تسهیل در فرایند تامین مالی و اجرای طرحهای کلان مقرر شد دستگاه های اجرایی میزان همراستایی طرح های کلان با اهداف و مأموریت های خود و همچنین میزان نیازمندی آنها به نتایج و دستاوردهای طرح های کلان را به دبیرخانه شورا گزارش کنند.

لذا در این تحقیق سعی شده است تا در یک سطح کوچکتر (بعبارتی در مسافت کمتر یا در نزدیک ترین منطقه ای که مشکل شوری وجود دارد و یا در حال بروز می باشد تا نزدیک ترین مصرف کنندگان (ساکنین بخش های پائین دست حوضه تالار)، شوری کمتر (مخلوط شدن آب دریا با آب زیرزمینی) و بطور کل مقیاسی کمتر در مقایسه با دریای خزر تا استان سمنان) و با در نظر گرفتن شوری بسیار کم تر از حد واقعی (شوری کمتر نسبت به آب دریای خزر) شماتیکی از آینده و امکان استفاده از آب شور دریای خزر با بهره گرفتن از واحدهای نمک زدائی در گذشته (اگر قرار بود تاسیساتی در گذشته ایجاد شود)، در حال حاضر و در آینده (افق 2020 و 2050) طرح ریزی شود. آنچه که می تواند بعنوان دلیل اصلی برای انتخاب منطقه دشتی واقع در پائین دست حوضه تالار ذکر شود، را می توان به مخلوط شدن آب زیرزمینی به آب دریا در منطقه غربی منطقه نسبت داد، که می تواند جهت ارائه شماتیک مذکور بهترین گزینه باشد. از طرفی در این تحقیق با دانش بر هدف اصلی که به نوعی ارائه راه حلی در جهت برطرف نمودن مشکل کمبود آب در سال های آتی می باشد سعی شده مسیری با عنوان امکان سنجی استفاده از آب شور در پائین دست حوضه تالار دنبال شود. امکان سنجی استفاده از آب شور به دو صورت تعریف می شود: 1- مقایسه روش های مختلف استفاده از منابع آبی موجود در منطقه در کنار گزینه استفاده از آب شور، 2-مقایسه گزینه های مختلف استفاده از آب شور در منطقه مورد مطالعه. در این تحقیق گزینه دوم را مورد بررسی قرار داده­ایم. به این نحو که اگر امکان استفاده از آب شور (در صورت وجود) میسر باشد لذا می­توان یک نظام کلی برای استفاده از آب شور (از طریق آب شیرین­کن ها) در هر کدام از بخش های شرب، کشاورزی و صنعت ابلاغ نمود. به عبارتی امکان­سنجی استفاده از آب شور را با بهره گرفتن از مسیر ذکر شده انجام داده، در نهایت اگر جواب حاصل شد به این معنی است که می توان از آب شور موجود در منطقه استفاده نمود. از طرفی علاوه بر آنچه که در رابطه با طرح کلان ملی اشاره شده است، مطالبی در ذیل مطرح شده است که به نوعی ضرورت اجرای طرح های شیرین نمودن آب دریا را در نواحی ساحلی (چه به عنوان انجام شماتیکی از یک طرح بزرگ و چه به عنوان انجام عملیات در سطوح بزرگتر برای خود منطقه) و در نواحی غیر ساحلی بیشتر می­نماید. نواحی شمالی، جایی که همیشه به‌عنوان پرباران‌ترین منطقه کشور شناخته می‌شد، حالا با مشکل کم‌آبی مواجه است. ساکنان تعدادی از روستاهای استان مازندران، آب آشامیدنی ندارند و کم‌آبی، برخی از شالیزارهای استان را خشک کرده است. به این‌ترتیب، استانی که همیشه به‌دلیل سرسبزی و روزهای بارانی طولانی، یکی از مناطق جذاب برای گردشگران داخلی شناخته می‌شد، این روزها در حال از دست دادن بخشی از طراوت و جذابیتش است. مسئولان استان مازندران هنگام تشریح دلیل اصلی بروز بحران کم‌آبی در برخی از مناطق این استان، یک توضیح بیشتر ندارند؛ کاهش بارندگی‌ها. مدیرعامل اسبق سازمان آب منطقه‌ای مازندران، علت کم‌آبی امسال در این استان را کاهش 20‌ درصدی بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش 50‌ درصدی آب‌دهی رودخانه‌ها اعلام می‌کند. براساس آمار ارائه‌شده از سوی این مقام مسئول، ظرفیت ذخیره‌سازی آب در استان در سال های اخیر نزدیک به 800‌ میلیون مترمکعب است که به 2‌ شیوه سنتی و مدرن انجام می‌شود. 730 قطعه آب‌بندان در سال 1390 در مازندران وجود داشته که 370 تا 400‌ میلیون مترمکعب آب در آنها ذخیره می‌شود، سدهای استان نیز ظرفیت ذخیره کردن 336 تا 400‌ میلیون متر مکعب آب را دارند. در سال 1390 به‌دلیل کاهش بارندگی‌ها، 90‌ درصد از حجم آب‌بندان‌ها آبگیری شد و حجم آب ذخیره شده پشت سدها نیز 293 میلیون مترمکعب است. تا سال 1390، 35 تا 40‌ درصد از منبع آب‌بندان‌ها و 30‌ درصد از منابع سدها مصرف شده است. اکنون بخش مرکزی استان بیشتر از دیگر مناطق با مشکل کم‌آبی مواجه است، به‌طوری که تأمین آب برای نزدیک به هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت تجن با مشکل روبه‌رو شده است و اگر اقدامی در این باره انجام نشود این گستره به حدود 5‌ هزار هکتار خواهد رسید. ساخت 6 سد در این استان در حال مطالعه و اجراست که اگر این طرح‌ها در برنامه پنجم توسعه کشور تکمیل شوند، 2‌میلیارد متر مکعب آب به ذخایر آب استان افزوده می‌شود. اجرای این طرح‌ها به 1700‌میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما تا زمانی که این سدها ساخته نشده‌اند، کشاورزان باید از همان منابع پیشین آب استفاده کنند. کشاورزان مازندرانی در فصل تابستان بیش از هر چیز به آب احتیاج دارند، تا شالیزارهای خود را سیراب کنند. مازندران بیشترین برنج کشور را تولید می‌کند و در صورتی که برای مقابله با این خشکسالی‌ها، راهکاری مؤثر در نظر گرفته نشود، آسیب زیادی به برنجکاران وارد خواهد شد. براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران در این استان

 239‌ هزار هکتار شالیزار وجود دارد که در سال 1390 در 3300‌ هکتار از این شالیزارها در شهرهای بهشهر، گلوگاه و نکا به‌دلیل کم‌آبی، کشت سویا انجام شده است. 7400 هکتار از شالیزارهای اطراف ساری، جویبار و نکا را هم خطر خشکسالی تهدید می‌کند. به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، 1100‌هکتار از شالیزارهای استان پس از انجام مرحله نشا با کم‌آبی شدید مواجه شدند و کشاورزان چاره‌ای غیر از این ندیدند که زمین‌های خود را رها کرده و کشت را متوقف کنند. مشکل کم‌آبی شالیزارها در استان پرآب مازندران فقط محدود به سال 1390 نیست و در سال‌های گذشته هم شالیکاران فریدونکنار و بابل با این مشکل روبه‌رو بودند. در سال 1390 نیز به‌دلیل کم شدن آب سد شهید رجایی در ساری و بهشهر مشکل کم‌آبی به‌وجود آمده است. این مسئول استانی معتقد است درصورتی که مدیریت منابع آب از سوی کشاورزان به‌شکل درستی انجام شود، بسیاری از این مشکلات رفع خواهد شد. تجربه در برخی مناطق استان نشان می‌دهد اگر مدیریت آب به شکل نوبت‌بندی از سوی کشاورزان انجام شود، 90‌ درصد از مشکل کم‌آبی رفع می‌شود. در حال حاضر در بسیاری از شالیزارها 4 تا 5 سانتی‌متر آب وجود دارد در حالی که اگر حجم آب موجود در شالیزارها، کمتر از این باشد ضرری به محصول وارد نمی‌شود و حتی در بهبود کیفیت محصول هم تأثیر دارد. متأسفانه هنوز کشاورزان از الگوهای سنتی کشت پیروی می‌کنند و در تمام زمان رویش برنج، شالیزار را به شیوه غرق‌آبی آبیاری می‌کنند. البته با فعالیت‌هایی که از سال ‌1387 برای ترویج شیوه‌های جدید کشاورزی آغاز شده، برخی از کشاورزان شیوه کشت را تغییر داده‌اند اما خیلی‌ها هنوز این شیوه‌ها را قبول نمی‌کنند. از طرفی در نوار ساحلی نمی‌توان از منابع آب زیرزمینی استفاده کرد چون آب این مناطق شور است و در بخش‌هایی از استان که منابع آب شهرهای بزرگ از طریق ذخایر زیر‌زمینی تأمین می‌شود، نیز اجازه برداشت از این منابع صادر نمی‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از روستاهای واقع در مناطق گردشگری در فصل تابستان با قطعی آب روبه‌رو می‌شوند. اما این مشکل، اتفاقی نیست که تازه روی داده باشد. برخی از روستاهای مازندران در سال‌های گذشته هم با این مشکل روبه‌رو بودند. روستای چاخانی در اطراف چالوس و روستای شیث در اطراف نکا، سال 1389 را با بی‌آبی سر کردند و حتی منبعی برای تأمین آب‌شرب نداشتند. به گفته مسئولین ‌2عامل در این اتفاق تأثیر دارند؛ یک اتفاق کلی به تغییر اقلیم مربوط می‌شود که بسیاری از مناطق کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ به عبارت دیگر، اقلیم ایران از حالت نیمه‌ خشک در حال تبدیل‌شدن به یک اقلیم خشک است؛ یعنی همان اقلیمی که در عربستان یا قطر وجود دارد. عامل دیگر به افزایش جمعیت مربوط می‌شود که این افزایش به‌ویژه در استان‌های شمالی کشور دارای شتاب بیشتری است. افزایش جمعیت به این معنی است که از ظرفیت‌های زمین، آب، خاک و هوا استفاده بیشتری می‌شود، بدون اینکه به این ظرفیت‌ها چیزی اضافه شده باشد. همان طور که مسئولان استان مازندران اعلام کرده‌اند رویکرد اصلی در این استان برای مهار بی‌آبی، حفر چاه است ولی تا چه زمانی می‌توان به این کار ادامه داد؟ شاید به‌نظر برسد استان مازندران به‌دلیل دارا بودن منابع زیرزمینی غنی، مشکلی در این زمینه نخواهد داشت اما اردستانی نظر دیگری دارد؛ «در شهرهای شمالی به‌دلیل همجواری این مناطق با دریای‌خزر، مشکل تداخل آب شور و شیرین وجود دارد؛ یعنی هر چه بیشتر چاه حفر و آب شیرین را بیشتر برداشت کنیم، آب شور در منابع زیرسطحی پیشرفت خواهد کرد. الان آب دریا 50 تا 70‌متر به سمت ساحل پیشروی کرده است و حتی در برخی مناطق این پیشروی به 150‌متر می‌رسد.» مشکل دیگری که کارشناسان محیط‌زیست به آن می‌پردازند، آلودگی منابع آب است؛ «در مناطق شمالی رشته کوه البرز، آب فراوانی وجود دارد ولی ما این آب‌ها را آلوده کرده‌ایم و بخش زیادی از آنها قابل استفاده نیست. برای مثال آب پشت سد شهید رجایی در مازندران آلوده است و کیفیت لازم را ندارد. در شمال البرز 7‌رودخانه وجود دارد که بیشتر آنها در استان مازندران واقع شده‌اند اما همه آنها با آلاینده‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی آلوده شده‌اند و قابل شرب نیستند. این آب‌های سطحی در ادامه به دریا می‌ریزند و به همین دلیل دریا هم روز‌به‌روز در حال آلوده‌تر شدن است.»

نتایجی که در این تحقیق بر مبنای آن تصمیم ­گیری اتخاذ می­ شود حاصل انجام تحزیه و تحلیل اطلاعات اخذ شده از سازمان آب منطقه­ای استان مازندران به صورت کیفی و کمی می­باشد. بر فرض اینکه روند صعودی شور شدن در منطقه مورد مطالعه وجود دارد این سوال بوجود می آید که آیا از بین کل روش های موجود روش غشائی برای منطقه مورد مطالعه می ­تواند بهترین گزینه تلقی شود یا خیر؟ و از طرفی آیا با اتخاذ روش منتخب می­توان بین عرضه و تقاضا در منطقه مورد مطالعه تعادل برقرار نمود یا خیر؟

1-2-فرضیات

1-امکان سنجی استفاده از منابع آب شور می تواند پاسخ گوی تقاضا باشد.

2-با بهره گرفتن از روش های مختلف از جمله روش غشائی می توان به آب متعارف دست یافت.

1-3- هدف

بررسی منابع آب شور به منظور رفع نیاز آبی منطقه

1-4-تعاریف و مفاهیم

1-4-1-آب­های زیرزمینی

بخشی از چرخه آب در طبیعت در زیر سطح زمین صورت می­گیرد که منابع آب­های زیرزمینی یکی از اجزا آن محسوب می­ شود. البته آنچه را که به نام آب­های زیرزمینی (groundwater) معروف است نباید با آب زیرسطحی (Sub-surface water) یکی دانست. هر چند هر دو آب بوده و هر دو در زیر لایه سطحی قرار دارند، اما از جایی که کاربری­های متفاوت دارند و در واقع توسط متخصصان جداگانه­ ای مورد بررسی قرار می­گیرند بین این دو تفاوت کلی وجود دارد.

1-4-2-آبخوان

آب حاصله از بارندگی یا ذوب برف­ها پس از نفوذ به داخل خاک به حرکت عمقی خود در داخل خاک ادامه می­دهد تا سرانجام به لایه ­های غیر قابل نفوذ برخورد کرده و متوقف گردد. آب نفوذی در روی این لایه ­ها تمامی منافذ را پر می­ کند و منطقه اشباعی را بوجود می­آورد که به آن لایه آبدار، آبخوان، آبخوانه و یا به اشتباه سفره آب زیرزمینی گویند.

شکل (1-1): لایه­بندی خاک از نظر رطوبت (انصاری، 1392)

1-4-3-چاه

چاه به طور معمول یک تأسیسات عمودی است که در زمین حفر شده و در تمام یا قسمتی از لایه آبدار نفوذ می­ کند.

1-4-4-سطح ایستابی آب

عبارت است از سطح آب در داخل چاه قبل از شروع پمپاژ (علیزاده، 1385).

1-4-5-افت

عبارت است از مقدار پایین رفتن سطح آب در چاه که به وسیله پمپاژ و خارج ساختن آب از چاه صورت می­گیرد. اختلاف سطح استاتیک و سطح دینامیک را در هر نقطه افت سطح آب در آن نقطه گویند (علیزاده، 1385).

1-4-6-آبدهی چاه

حجم آبی است که در واحد زمان از چاه خارج می­ شود.

1-4-7-مخروط افت

حجمی از لایه آبدار که در هنگام پمپاژ از آب ثقلی تخلیه می­ شود مخروط افت نام دارد. این مخروط به نحوی قرار می­گیرد که قائده آن در سطح ایستاتیک آب راس آن در سطح آب داخل چاه باشد.

1-4-8-چاه مشاهداتی

چاهی است که در اطراف چاه پمپاژ حفر شده و فقط افت سطح آب در آن اندازه ­گیری و ثبت می­ شود و هیچ گونه آبی از آن استخراج نمی­ شود.

1-4-9- pH

pH آب بر مبنای لگاریتم غلظت یون هیدروژن (مول/لیتر) بیان شده و به صورت رابطه (1) نوشته می­ شود:

(1)                                                             pH=-log10[H+]

pH بین صفر (اسید بسیار قوی) تا 14 (باز بسیار قوی) تغییر می­ کند (مهدوی، 1385).

1-4-10-نسبت جذب سدیم

این شاخص از رابطه (2) زیر محاسبه می شود:

(2)

که در آن سدیم و کلسیم و منیزیم، به میلی اکی ولانت بر لیتر بیان می­گردند (مهدوی، 1385).

1-4-11-غلظت املاح محلول یا TDS (Total dissolved salts)

غلظت املاح محلول در آب یا باقیمانده خشک را می­توان در صورتی که فاقد بی­کربنات باشد به سادگی با تبخیر حجم معینی از آب و اندازه ­گیری وزن املاح باقیمانده تعیین کرد. در آب­های که دارای مقدار قابل توجهی بی­کربنات هستند با بهره گرفتن از این روش ممکن است تنها نصف وزن بی­کربنات­ها اندازه ­گیری شود. غلظت املاح محلول در آب باران کمتر از 10 میلی­گرم در لیتر است و در آب دریای آزاد، مقدار آن حدود 35 هزار میلی گرم در لیتر می­باشد.

آنچه که از آب های موجود در روی کره زمین می ­تواند قابل استفاده باشد آب شیرین می­باشد. آبهای نسبتا شور تا بسیار شور در بخش های شرب، کشاورزی و صنعت می­توانند مشکلات زیادی را بوجود آورند. جدول شماره (1-1) مقدار استاندارد لازم برای این سه بخش را به طور کلی بیان می­ کند.

جدول (1-1): مقادیر متوسط رایج عناصر موجود در آب های مورد استفاده در بخش های شرب، کشاورزی و صنعت (قاسمی و دانش، 1390)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عناصر(mg/L)	کشاورزی	شرب	صنعت
			خشک شوئی (1)	نساجی (2)	دیگ های بخار (3)	صنایع فلز(4)	سفال(5)
TDS	1500	1000	–	–	–	–	–
SO-24	145	10	500	100	100	20	20
HCO3+	–	5	–	–	–	–	–
Na	115	20	–	–	–	–	–
Mg	150	5/2	5	5	5	10	–
Ca	200	10	10	10	5	20	–
Cl	250	15	500	100	100	20	20
K	100	1	–	–	–	–	–
EC	550-750	750-550	–	–	–	–	–
pH	5/7	5/7	–	–	–	–	–
SAR	–	40	–	–	–	–	–

 

1-4-12-سختی کل آب یا T.H. (Total Hard ness)

یکی از شاخص های کیفیت آب آشامیدنی، سختی آن می­باشد که بر مبنای کربنات کلسیم مورد سنجش قرار می­گیرد. بیشترین سختی آب مربوط به یون های کلسیم و منیزیم بوده و سختی کل بر حسب میلی­گرم در لیتر می­باشد و از رابطه شماره (3) و (4) بدست می­آید:

(3)