مقدمه و هدف: مسایل خانوادگی و تحصیلی از عمده‌ترین علل استرس نوجوانان می‌باشد. بطوری که یک سوم دانش‌آموزان استرسی بیش از متوسط را تجربه می‌‌کنند. استرس در موسسات تحصیلی موضوع مهمی در دوران تحصیل فرد می‌باشد. در صورتی که به خوبی کنترل نشود، می‌تواند اثرات مثبت و منفی زیادی داشته باشد. یکی از مهارت‌های مفید جهت مدیریت استرس مهارت‌های هوش هیجانی است. هدف از این مطالعه تعیین تأثیر برنامه آموزشی مهارتهای هوش هیجانی بر استرس تحصیلی دختران نوجوان بوده است.

مواد و روش‌ها: مطالعه‌ از نوع تجربی همراه با پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. دو دبیرستان دخترانه از بین هر طبقه‌ در دسته‌بندی آموزش و پرورش به صورت تصادفی انتخاب و در گروه آزمون و کنترل قرار گرفتند. در مجموع 50 دانش‌آموز که دارای معیار ورود به مطالعه بودند در گروه آزمون و 50 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند و به پرسشنامه استرس تحصیلی گادزلا پاسخ گفتند. سپس واحدهای گروه مداخله به مدت 6 جلسه 90 دقیقه‌ای تحت آموزش مهارتهای هوش هیجانی قرار گرفتند. 2 هفته پس از پایان مداخله، مجددا دانش‌آموزان هر دو گروه پرسشنامه مذکور را تکمیل نمودند. داده‌ها با بهره گرفتن از نرم‌افزار SPSS و آزمونهای من‌ویتنی، تی‌زوج و مستقل، مجذور کای و …. مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج: میانگین نمرات عوامل استرس‌زای تحصیلی در بعد استرس ناشی از تعارضات فشارها تغییرات و استرس خودتحمیلی پس از مداخله در گروه آ زمون کاهش معنی‌داری داشت (05/0 p<). میانگین نمرات در گروه آزمون بعد از مداخله افزایش معنی‌دار داشت. در بعد واکنش به استرس میانگین نمرات دختران گروه آزمون بعد مداخله کاهش معنی‌داری یافت(05/P<0 )

نتیجه‌گیری: از آنجا که برنامه بهداشت مدارس یک بخش تلفیقی از بهداشت جامعه است، جنبه اصلی این برنامه ها، توسط پرستار بهداشت جامعه در زمینه‌های نظارت، مشاوره و آموزش بهداشت انجام می‌شود . پرستاران بهداشت جامعه نقشی محوری جهت تامین سلامت و بهداشت جسمی و روانی دانش‌آموزان در قالب مربی بهداشت مدرسه، دارند. لذا می‌توان نتایج این مطالعه را به پرستاران بهداشت مدرسه بازخورد نمود.

کلیدواژه‌ها: استرس تحصیلی، دختران نوجوان، مهارتهای هوش هیجانی، بهداشت روان دانش‌آموز

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
فصل اول: معرفی پژوهش
بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………………….	1
اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….	11
فرضیات پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………..	12
تعریف واژه‌های کلیدی …………………………………………………………………………………………………………………	12
پیش‌فرض‌های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………..	14
فصل دوم: دانستنی‌هایی پیرامون پژوهش ……………………………………………………………………………….
چارچوب نظری ……………………………………………………………………………………………………………………………	16
مروری بر مطالعات ………………………………………………………………………………………………………………………..	35
فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش
طرح پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………	52
جامعه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..	52
محیط پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..	52
حجم نمونه …………………………………………………………………………………………………………………………………	52
روش نمونه گیری و روش کلی اجرای طرح ………………………………………………………………………………………	53
معیارهای ورود و خروج …………………………………………………………………………………………………………………	54
متغیرها و نحوه کنترل آنها ………………………………………………………………………………………………………………	54
ابزار گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………..	56
روایی و پایایی ابزار ……………………………………………………………………………………………………………………….	57
روش اجرای طرح …………………………………………………………………………………………………………………………	58
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ……………………………………………………………………………………………………………	66
ملاحظات اخلاقی …………………………………………………………………………………………………………………………	67
محدودیت‌های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….	67
فصل چهارم: یافته‌های پژوهش
توصیف واحدهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………..	68
یافته‌های اصلی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….	83
یافته‌های جانبی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….	93
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
بحث و بررسی یافته‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..	102
نتیجه‌گیری نهایی ………………………………………………………………………………………………………………………….	119
پیشنهادات جهت بکارگیری یافته‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………	120
پیشنهاداتی برای پژوهش‌های بعدی …………………………………………………………………………………………………..	120
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………	121
پیوست‌ها
پیوست1: فرم انتخاب واحد پژوهش
پیوست 2: پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک
پیوست3: پرسشنامه استرس تحصیلی گادزلا
پیوست 4: محتوای آموزشی مهارتهای هوش هیجانی
پیوست 5: فرم رضایت آگاهانه شرکت در مطالعه
پیوست 6: کدهای اخلاقی
چکیده انگلیسی
صفحه عنوان به انگلیسی

        

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
جدول1-4 : نتایج آزمون‌های آماری برای بررسی برخورداری متغییرهای کمی تحقیق از توزیع طبیعی	69
جدول2-4 :میانگین سن دانش‌آموزان مورد مطالعه در دو گروه آزمون و کنترل	71
جدول 3-4: مقایسه میانگین تعداد فرزندان خانواده در دو گروه آزمون و کنترل	72
جدول 4-4: مقایسه میانگین تعداد اعضای خانواده دانش آموزان در دو گروه آزمون و کنترل	73
جدول5-4: مقایسه میانگین رتبه تولد دانش آموزان در دو گروه آزمون و کنترل	73
جدول6-4: مقایسه میانگین آخرین معدل تحصیلی در دو گروه آزمون و کنترل	78
جدول7-4: مقایسه میانگین نمرات بعد استرس ناشی از ناکامی در دو گروه آزمون و کنترل	78
جدول8-4: مقایسه میانگین نمرات بعد استرس ناشی از تعارضات در دو گروه آزمون و کنترل	79
جدول9-4 : مقایسه میانگین نمرات بعد فشارهای تحصیلی در گروه آزمون و کنترل	79
جدول10-4: مقایسه میانگین نمرات بعد استرس ناشی از تغییرات در گروه آزمون و کنترل	80
جدول11-4: مقایسه میانگین نمرات استرس خود تحمیلی در گروه آزمون و کنترل	80
جدول12-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش فیزیولوژیک به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل	81
جدول13-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش هیجانی به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل	81
جدول14-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش رفتاری به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل	81
جدول15-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش شناختی به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل	82
جدول16-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش به استرس در گروه آزمون و کنترل	82
جدول17-4 : مقایسه میانگین نمرات استرس تحصیلی کل در گروه آزمون و کنترل	83
جدول18-4: مقایسه میانگین نمره استرس ناشی از ناکامی قبل و بعد مداخله در گروه آزمون و کنترل	84
جدول 19-4: مقایسه میانگین نمرات استرس ناشی از تعارضات قبل و بعد از مداخله در گروه آزمون و کنترل	85
جدول20-4: مقایسه میانگین نمرات استرس ناشی از فشارها در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله	86
جدول21-4: مقایسه میانگین نمرات استرس ناشی از تغییرات در گروه آزمونو کنترل قبل و بعد مداخله	87
جدول 22-4: مقایسه میانگین نمرات استرس خودتحمیلی در گروه آزمون و کنترل قبل و بعد مداخله	88
جدول23-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش فیزیولوژیک به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل  قبل و بعد مداخله	89
جدول24-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش هیجانی به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل  قبل و بعد مداخله	90
جدول 25-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش رفتاری به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل  قبل و بعد مداخله	91
جدول26-4: مقایسه میانگین نمرات واکنش شناختی به استرس تحصیلی در گروه آزمون و کنترل  قبل و بعد مداخله	92
جدول 27-4: مقایسه میانگین نمرات استرس تحصیلی کل در در گروه آزمون و کنترل  قبل و بعد مداخله	93
جدول28-4:  مقایسه میانگین تغییرات استرس تحصیلی به تفکیک کیفیت ارتباط در گروه دریافت‌کننده مداخله	94
جدول 29-4: مقایسه میانگین تغییرات استرس تحصیلی به تفکیک سطح تحصیلات پدر در گروه آزمون	95
جدول30-4: مقایسه میانگین تغییرات استرس تحصیلی به تفکیک سطح تحصیلات مادر در  گروه آزمون	96
جدول31-4: مقایسه میانگین تغییرات استرس تحصیلی به تفکیک شغل مادر در دانش‌آموزان گروه آزمون	96

فهرست نمودارها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان   نمودار 1-2: چارچوب پنداشتی	صفحه
نمودار1-4: درصد دانش‌آموزان شرکت کننده در دو گروه برحسب پایه تحصیلی	34
نمودار 2-4: توزیع فراوانی سطح تحصیلات پدران در دو گروه مورد مطالعه	72
نمودار3-4: درصد نوع اشتغال پدران در دو گروه مورد مطالعه	74
نمودار4-4: توزیع فراوانی سطح تحصیلات مادران در دو گروه مداخله و کنترل	74
نمودار 5-4: درصد نوع اشتغال مادران در دو گروه مداخله و کنترل	75
نمودار6-4: توزیع فراوانی کیفیت ارتباط با والدین در دو گروه مداخله و کنترل	76
نمودار7-4: خط رگرسیون و میزان همبستگی بین آخرین معدل تحصیلی و تغییرات استرس ناشی از تعارضات	99
نمودار 8-4: خط رگرسیون و میزان همبستگی بین آخرین معدل تحصیلی و تغییرات استرس تحصیلی کل	99
نمودار9-4: خط رگرسیون و میزان همبستگی بین کیفیت ارتباط دانش‌آموز با والدین  و تغییرات استرس تحصیلی کل	100

بیان مسأله :

در قرن حاضر “استرس” یکی از مهم‌ترین زمینه‌های پژوهش در علوم مختلف به شمار می‌آید و اهمیت رویدادهای استرس‌زا در بروز مشکلات متعدد فردی و اجتماعی بر کمتر کسی پوشیده است (1). سازمان بهداشت جهانی انتظار دارد که اختلالات مرتبط استرس در سال 2020 بعنوان دومین علت شایع ناتوانی در میان ملت‌ها تبدیل شود (2). استرس بخش انکارناپذیر زندگی روزانه است که می‌تواند بهداشت جسم و روان را متاثرکند(1) و شاید عمومی‌ترین مساله زندگی روزمره انسان باشد، بطوری که گروهی از صاحب نظران آن را بیماری شایع قرن نامگذاری کرده‌اند. دوران ما، عصر استرس و فشارهای عصبی است، دوره‌ای که در آن انسان بیش از هر زمان دیگری در معرض عوامل ایجاد‌کننده استرس قرار گرفته و مسائل و مشکلات بیشماری از هر طرف او را احاطه کرده است (3). نقش استرس‌های روانی – اجتماعی، همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل پیدایش و شکل گیری بیماری‌های مختلف جسمانی، روانی و مرگ و میر افراد مطرح بوده‌ است(4).

در بسیاری از پژوهش‌ها، مواردی از قبیل زخم معده، دیابت، آسم، اختلالات پوستی، بی خوابی، سندرم روده تحریک پذیر، اضطراب، بیماری‌های کرونر قلبی، میگرن، سردردهای عصبی، تبخال عفونی و ویروسی، عفونت‌های اداری، تومور، فراموشی، هراس، افزایش کلسترول خون، تندخویی و پرخاشگری و ریزش مو را از جمله بیماری‌های ناشی از استرس تلقی شده اند(4 و 5). همچنین ارتباط بین استرس و انواع آسیب‌های اجتماعی به ویژه مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در پژوهش‌های متعدد مورد تائید قرار گرفته است. نکته مهم آن است که استرس‌ها نه تنها در شروع و عود بیماری، بلکه در امر درمان این اختلالات نیز تاثیر بسزایی دارند (6). بر پایه برآورد پزشکان، 75 درصد از شکایات پزشکی، استرس می باشد(1). طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت در سال 2002 میلادی، حدود 1500 میلیون نفر در جهان، دچار یکی از اختلالات عصبی، روانی و روانی- اجتماعی‌اند ، که حدود نیمی از آنها را اختلالات خفیف روانی ، همچون افسردگی و اضطراب ، شامل می‌شود و نزدیک به 20 درصد از کل مراجعان به مراکز بهداشتی عمومی در جهان را تشکیل می‌دهند (1و3).

علی‌رغم وجود فشارهای روانی در تمام مراحل زندگی ، برخی از مراحل، از جمله نوجوانی بدلیل رویارویی با تغییرات همه جانبه با فشار بیشتری همراه است. دوران بلوغ در بیشتر نوجوانان همراه با فشار و استرس می‏باشد. این فشارها باعث بروز هیجان‏ها، مشکلات عاطفی و گاهی روانی برای آنها می‏شود. نوجوان در مسیر رشد خود با مسائل متفاوتی روبه‌رو شده و سعی در کسب مهارت برای مقابله با رویدادهای زندگی را دارد (7).

 

 

برخی مطالعات در آمریکا نشان داده‌اند که بیش از یک سوم (35 %) نوجوانان استرس دارند(8). انجمن روانشناسی آمریکا در سال 2000 میزان شیوع اختلالات اضطرابی در سنین نوجوانی و جوانی را از 2 تا 27 درصد گزارش کرده است و اعلام می‌دارد که حدود 35 درصد کودکان آمریکا مشکلات سلامتی مرتبط با استرس را تجربه می‌کنند (9) .

همچنین اطلاعات آماری در برخی مطالعات نشان می‌دهد که تقریبا 25 درصد از نوجوانان حداقل یک مورد از موارد استرس‌زای زندگی را در این دوره حساس و مهم زندگی خود تجربه خواهند کرد(10). اغلب نوجوانان هنگامی که با موقعیت خطرناک، دشوار یا دردناک روبرو می شوند و امکاناتی برای مقابله ندارند، استرس زیادی را تجربه می‌کنند. استرس بر برخی از نوجوانان فشار بیش از حد تحمیل می‌کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، عدم مدیریت استرس می‌تواند منجر به اضطراب، گوشه‌گیری، پرخاشگری، بیماری جسمی و مهارت‌های مقابله ای نادرست، مثل سوء مصرف موادگردد (12).  نقش تجارب استرس‌زا در تکامل نوجوان به روشی که آنها بکار می‌برند تا با استرس و مشکلات سازگار شوند، بستگی دارد. پاسخ‌های سازگارانه به استرس ممکن است برخی تجارب استرس‌زا و میزان اختلالات گذرای ناشی از آن را کاهش دهد. در حالی که سایر الگوهای سازگاری ممکن است باعث افزایش میزان استرس و پیامدهای وخیم و طولانی مدت شوند (13).

عواملی وجود دارند كه در تكوین شخصیت كودكان و نوجوانان مؤثر می‌باشند از جمله «خانواده ، مدرسه ، اجتماع ، دوستان» و اگر این عوامل نتوانند هر كدام وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهند، می‌توانند مهمترین عامل مؤثر در