فهرست مطالب   عنوان                                                                                                                                                                                         صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-2- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………… 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………….. 6

1-4- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 8

1-5- فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………. 9

1-6- متغیّرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………. 9

1-7- تعاریف نظری………………………………………………………………………………………………….. 11

1-8- تعاریف عملیّاتی……………………………………………………………………………………………….. 13

فصل دوم: ادبیات و پیشینه ی تحقیق

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-2- تعریف تعالی سازمانی ایی اف کیو ام……………………………………………………………………… 19

2-3 -مزایای مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام……………………………………………………………….. 20

2-4-تاریخچه مدل های تعالی سازمانی……………………………………………………………………………. 21

2-5- معیارهای نه گانه مدل تعالی سازمانی………………………………………………………………………. 23

2-6- توانمند سازها در مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام…………………………………………………… 24

2-7- معیاری های نتایج در مدل ایی اف کیو ام……………………………………………………………….. 40

2-8- رهیافت های مختلف خود ارزیابی در مدل ایی اف کیو ام……………………………………………. 41

2-9- منطق رادار در چرخه خودارزیابی………………………………………………………………………….. 42

2-10- سطوح تعالی در کسب جایزه……………………………………………………………………………… 43

2-11- مدل تعالی سازمانی در ایران……………………………………………………………………………….. 44

2-12- تعریف ارزیابی عملکرد……………………………………………………………………………………. 45

2-13- تاریخچه ارزیابی عملكرد…………………………………………………………………………………… 46

2-14- انواع ارزیابی………………………………………………………………………………………………….. 46

2-15- اهداف ارزیابی عملكرد…………………………………………………………………………………….. 46

2-16-  اهمیت و ضرورت ارزیابی عملکرد…………………………………………………………………….. 47

2-17- ارزیابی عملکرد سازمان……………………………………………………………………………………. 48

2-18- روش‌ها و الگوهای ارزیابی عملکرد…………………………………………………………………….. 49

2-18-1- الگوی فرایند تحلیل سلسله مراتبی………………………………………………………………. 49

2-18-2- نظام مدیریّت کیفیّت ایزو…………………………………………………………………………. 50

2-18-3- هرم عملکرد………………………………………………………………………………………….. 50

2-18-4- نظام کارت امتیازی متوازن………………………………………………………………………… 51

2-18-5- فرایند کسب و کار………………………………………………………………………………… 52

2-18-6- چارچوب مدوری و استیپل………………………………………………………………………… 53

2-18-7- روش تحلیل ذی نفعان……………………………………………………………………………… 53

2-18-8- نظام مدیریّت بر مبنای هدف………………………………………………………………………. 54

2-18-9- نظام مدیریّت کیفیّت جامع………………………………………………………………………… 55

2-18-10- روش مالکوم بالدریج…………………………………………………………………………….. 55

2-18-11- مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام…………………………………………………………….. 55

2-19- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………… 56

2-19-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور…………………………………………………………….. 56

2-19-2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور…………………………………………………………. 57

2-20- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………… 59

2-21- مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………. 60

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 63

3-2- روش انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………… 63

3-3-جامعه  آماری……………………………………………………………………………………………………. 64

3-4- حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………. 65

3-5- روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………….. 65

3-6- روش گردآوری اطّلاعات…………………………………………………………………………………… 66

3-7- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………….. 66

3-8-روش های آماری………………………………………………………………………………………………. 67

3-9- روش تجزیه و تحلیل…………………………………………………………………………………………. 68

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطّلاعات

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2 – توصیف و تجزیه و تحلیل داده ها (آمار توصیفی)……………………………………………………. 70

4-2-1- جنسیت………………………………………………………………………………………………….. 70

4-2-2 – تحصیلات………………………………………………………………………………………………. 72

4-2-3 – سابقه کار………………………………………………………………………………………………. 74

4-2-4 – پست سازمانی…………………………………………………………………………………………. 75

4-2-5 – رشته تحصیلی………………………………………………………………………………………….. 77

4-2-6- سن……………………………………………………………………………………………………….. 78

4-3 – آمار استنباطی…………………………………………………………………………………………………. 79

4-3-1- بررسی فرضیه اول…………………………………………………………………………………….. 79

4-3-1-1- بررسی نرمال بودن متغیّر  رهبری………………………………………………………….. 79

4-3-1-2- آزمون فرضیه فرعی اول……………………………………………………………………… 80

4-3-2- بررسی فرضیه دوم…………………………………………………………………………………….. 82

4-3-2-1- بررسی نرمال بودن متغیّر خطّ مشی و استراتژی…………………………………………. 82

4-3-2-2 – بررسی فرضیه فرعی دوم……………………………………………………………………. 82

4-3-3- بررسی فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………….. 84

 

4-3-3-1- بررسی نرمال بودن متغیّر  کارکنان………………………………………………………… 84

4-3-3-2- بررسی فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………….. 85

4-3-4- بررسی فرضیه فرعی چهارم………………………………………………………………………….. 87

4-3-4-1- بررسی نرمال بودن متغیّر  شراکت ها و منابع……………………………………………. 87

4-3-4-2- بررسی فرضیه فرعی چهارم………………………………………………………………….. 87

4-3- 5- بررسی فرضیه فرعی پنجم…………………………………………………………………………… 89

4-3-5-1- بررسی نرمال بودن متغیّر  فرایندها………………………………………………………… 89

4-3-5-2- بررسی فرضیه فرعی پنجم……………………………………………………………………. 90

4-3-6- بررسی فرضیه اصلی…………………………………………………………………………………… 91

4-3-6-1- بررسی نرمال بودن متغیّر مدل تعالی سازمان……………………………………………… 91

4-3-6-2- بررسی فرضیه اصلی…………………………………………………………………………… 91

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 96

5-2- نتایج……………………………………………………………………………………………………………… 96

-3-نتایج حاصل ازآزمون فرضیات تحقیق………………………………………………………………………… 97

5-3-1-  نتایج حاصل از آزمون فرضیه اصلی…………………………………………………………………… 97

5-3-2-نتایج حاصل از آزمون فرضیه فرعی اول……………………………………………………………….. 98

5-3-3-نتایج حاصل از آزمون فرضیه فرعی دوم……………………………………………………………… 100

5-3-4- نتایج حاصل از آزمون فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………….. 101

5-3-5- نتایج حاصل از آزمون فرضیه فرعی چهارم………………………………………………………….. 101

5-3-6- نتایج حاصل از آزمون فرضیه فرعی پنجم……………………………………………………………. 102

5-4- نتیجه گیری نهایی……………………………………………………………………………………………. 103

5-5-پیشنهاد های تحقیق…………………………………………………………………………………………… 104

5-5-1-پیشنهادات کاربردی مبتنی برنتایج تحقیق……………………………………………………………. 104

5-5-2-پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی………………………………………………………………………….. 106

پیوست………………………………………………………………………………………………………………….. 108

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………….. 116

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………….. 122

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 125

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                                                                         صفحه

شکل2-1- الگوی تعالی بنیاد مدیریّت  کیفیّت اروپا……………………………………………………………… 24

شکل2-2- (مدل مفهومی تحقیق)………………………………………………………………………………………. 61

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                         صفحه

جدول1-1- مكاتب اصلی استراتژی……………………………………………………………………………………. 29

جدول2-2- راهنمای انتخاب روش ارزیابی………………………………………………………………………….. 42

جدول4-1-آماره های توصیفی مربوط به متغیّر جنسیت…………………………………………………………… 71

جدول4-2- آماره های توصیفی مربوط به متغیّرتحصیلات………………………………………………………… 72

جدول4-3- آمار های توصیفی مربوط به متغیّر  سابقه کار……………………………………………………….. 74

جدول4-4- آماره های توصیفی مربوط به متغیّر  پست سازمانی…………………………………………………. 76

جدول4-5- آماره های توصیفی مربوط به متغیّر رشته تحصیلی………………………………………………….. 77

جدول4- 6: آماره های توصیفی مربوط به سن………………………………………………………………………. 78

جدول4-7- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  رهبری………………………… 80

جدول4-8- جدول توصیفی مربوط به متغیّر  رهبری……………………………………………………………….. 80

جدول4-9- نتایج آزمون زوج-نمونه ای………………………………………………………………………………. 81

جدول4-10- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 81

جدول4-11- بررسی رابطه خطی بین متغیّر ها………………………………………………………………………. 81

جدول4-12- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  خطّ مشی و استراتژی……. 82

جدول4-13- آزمون یک نمونه ای فرضیه دوم……………………………………………………………………… 83

جدول4-14- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 83

جدول4-15- بررسی رابطه خطی بین متغیّر ها………………………………………………………………………. 84

جدول4-16- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  کارکنان……………………. 85

جدول4-17- آزمون یک نمونه ای فرضیه سوم…………………………………………………………………….. 86

جدول4-18- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 86

جدول4-19- بررسی رابطه خطی بین متغیّرها………………………………………………………………………… 86

جدول4-20- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  شراکتها ومنابع……………. 87

جدول4-21- آزمون یک نمونه ای فرضیه چهارم………………………………………………………………….. 88

جدول4-22- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 88

جدول4-23- بررسی رابطه خطی بین متغیّر ها………………………………………………………………………. 89

جدول4-24- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  فرایندها……………………. 90

جدول4-25- آزمون یک نمونه ای فرضیه پنجم…………………………………………………………………….. 91

جدول4-26- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 91

جدول4-27- بررسی رابطه خطی بین متغیّرها………………………………………………………………………… 91

جدول4-28- آزمون کلموگروف اسمیرنف یک نمونه‌ای برای نمرات متغیّر  مدل تعالی سازمان………… 92

جدول4-29- آزمون یک نمونه ای فرضیه اصلی……………………………………………………………………. 93

جدول4-30- میزان همبستگی بین متغیّرها…………………………………………………………………………… 93

جدول4-31- بررسی رابطه خطی بین متغیّرها………………………………………………………………………… 94

جدول 5-1- نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی اصلی………………………………… 98

جدول 5-2- نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی اول…………………………………… 99

جدول 5-3- نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی دوم…………………………………. 100

جدول 5-4- نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی سوم…………………………………. 101

جدول 5-5- پنتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی چهارم…………………………….. 102

جدول 5-6-نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه ی پنجم…………………………………. 102

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                                         صفحه

نمودار 2-1- (گلاک و همکاران1980)……………………………………………………………………………. 28

نمودار4-1- نمودار میله ای فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………… 71

نمودار4-2- نمودار دایره ای درصد فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان…………………………………………… 72

نمودار4-3- نمودارمیله ای فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان……………………………………………………. 73

نمودار4-4- نمودار دایره ای درصد فراوانی تحصیلات پاسخ دهندگان…………………………………………. 73

نمودار4-5- نمودار میله ای فراوانی سابقه کار پاسخ دهندگان…………………………………………………… 75

نمودار4-6- نمودار دایره ای درصد فراوانی سابقه کار پاسخ دهندگان…………………………………………. 75

مودار4-7- نمودار میله ای فراوانی پست سازمانی پاسخ دهندگان……………………………………………….. 76

نمودار4-8- نمودار دایره ای درصد فراوانی پست سازمانی پاسخ دهندگان……………………………………. 77

نمودار4-9- نمودار میله ای فراوانی رشته تحصیلی پاسخ دهندگان………………………………………………. 78

نمودار4-10- نمودار میله ای فراوانی سن پاسخ دهندگان  79

چکیده

موضوع تحقیق حاضر بررسی رابطه مدل تعالی سازمانی (EFQM) و عملکرد آموزش و پرورش جغتای می باشد. در این تحقیق 5 بعد از ابعاد مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام شامل: رهبری، خط مشی و استراتژی، کارکنان، شراکت ها و منابع، و فرایند ها در آموزش و پرورش جغتای مورد ارزیابی قرار گرفته. روش انجام تحقیق به صورت میدانی و ابزار گرد آوری اطلاعات پرسشنامه استاندارد تعالی سازمانی و عملکرد که به ترتیب آلفای کُرنباخ بدست آمده95%و 88% می باشد. جامعه آماری این تحقیق معلمان، معاونین، مدیران و پرسنل اداری آموزش و پرورش جغتای جامعه آماری ما را تشکیل می دهند که به صورت تصادفی ساده تعداد104نفر به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. تکنیک آماری مورد استفاده در این تحقیق، آمار توصیفی و استنباطی می باشد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با کمک نرم افزار spssانجام شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد بین تعالی سازمانی و عملکرد آموزش و پرورش  جغتای رابطه معناداری وجود دارد. همچنین رابطه سایر مؤلفه ها را تایید می نماید. نتایج کلی تحقیق بیانگر این است که 47%از تغییرات عملکرد تحت تاثیر مدل تعالی سازمانی می باشد.

کلید واژه ها: تعالی سازمانی EFQM، عملکرد، آموزش و پرورش، توانمند ساز ها.

1- مقدّمه 

دنیایی که در آن به سر می بریم بسیار پیچیده و واجد دو ویژگی عمده؛ منابع محدود و نیازهای نامحدود می باشد. همین عامل موجب توجّه روز افزون به بهره وری گردیده است. بهروری و یا بهبود عملکرد سازمان ها؛ می تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت های تعالی سازمانی شود. امروزه بنگاه و سازمان های مختلف کشور در فرایند جهانی شدن و پیوستن به منظومه تجارت جهانی با چالش های بیشماری مواجه هستند. حضور در بازار های جهانی و حتّی باقی ماندن در بازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرت مند است. با توجّه به گسترش و پیچیدگی اهداف، فرایند ها و ساختار سازمانی در صحنه رقابت، سازمان هایی می توانند به بقای خود ادامه دهند که نسبت به خواست ها و انتظارات مشتریان و ذینفعان پاسخگو باشند(هداوند،1385). سازمان های آموزشی نیز از این قائده مستثنی نیستند. سازمان های آموزشی از یک طرف به خاطر قدمت چندین ساله خود و از طرفی به دلیل نیروی انسانی متقاضی آموزش عالی با چالش های زیادی مواجه بوده اند. فعّالیّت های آموزشی هر کشور را می توان سرمایه گذاری یک نسل برای نسل دیگر دانست(بازرگان،1383).در عصر کنونی با رخ دادن تحوّلات شگرف در زمینه های صنعت، مدیریّت و خدمات،  نظام ارزیابی اجتناب ناپذیر شده است به گونه ای که نبود نظام ارزیابی جامع و مستمر در ابعاد مختلف (رهبری، کارکنان، منابع، اهداف، استراتژی) به عنوان یک از علائم بیماری و ضعف سازمان قلمداد می شود(صالح اولیاء،1383).

طبق گزارشات خبر گزاری فارس(1383) نظام های آموزشی به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی در زمینه شکوفایی جامعه نقش اساسی را به عهده دارند. عملکرد مدیران به عنوان مهم ترین جزء این نظام ها اهمیّتی ویژه دارد و اگر قرار است در آموزش تحوّلی صورت گیرد بایستی از مدیریّت  شروع شود. وزارت آموزش و پرورش، از نهادهای بخش عمومی است که رویکرد آن به روی تعالی دانش و فرهنگ عامّه مردم تمرکز دارد و با توجّه به اهمیّتی که این سازمان می تواند در بر طرف کردن نیازهای مردم داشته باشد، باید مورد بررسی قرار گیرد تا بدین وسیله نقاط ضعف و قوّت و فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب درآن شناخته شود و با توجّه به آن ها تدابیری جهت غلبه بر ضعف ها و بهبود عملکرد سازمان فراهم آید. در این پژوهش قصد داریم، عملکرد اداره آموزش وپرورش شهرستان جغتای را با بهره گرفتن از مدل  تعالی سازمانی(EFQM)[1] مورد ارزیابی قرار دهیم، و همچنین از میزان موفقیّت این سازمان در اجرای برنامه ها و رسیدن به اهداف خود، در معیارهای مختلف مدل، آگاهی یابیم.

 

1-2- بیان مسئله

در جهان پیچیده و بی ثبات امروز که پیشرفت و توسعه کشورها، سازمان ها و موسسات کوچک و بزرگ در گروه علم و دانش بشری است، ضرورت توجّه به کیفیّت آموزش و بهره وری حاصل از آن از اهمیّت ویژه ای بر خوردار است. انجام این کار منوط به اعمال مدیریّت صحیح و داشتن نگرش مثبت به مفهوم آموزش از یک طرف و داشتن معیارها و شاخص های مناسب در جهت ارزشیابی و عملکردهای آموزشی، از طرف دیگر می باشد(حیاتی،1385). درحال حاضر، فلسفه و دید گاه و شیوة مدیریّت کیفیّت جامع در آموزش به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر در سراسر جهان مطرح است (تورانی،1382).

ارزیابی در هر سازمان با هدف شناخت وضع موجود و شناسایی نقاط ضعف، ضمن کنترل و بررسی سیاست ها و استراتژی های اعمال شده، زمینه را برای برنامه ریزی و سیاستگذاری جهت افزایش نقاط قوّت سازمان و افزایش خدمات و رضایت بیشتر مشتریان فراهم می کند(انصاری جابری،1388).ارزیابی این امکان را فراهم می کند تا سازمان بتواند در مسیر تعالی، وضعیت خود را شناسایی، عملکرد خود را اندازه گیری و براساس یافته های حاصل نسبت به بهبود وضعیّت خود اقدام نماید و همه کارکنان خود را در فرایند بهبود مستمر درگیر نماید(تری،2005)[2].

هر سازمان صرف نظر از حوزه فعّالیّت، اندازه، ساختار یا بلوغ سازمانی نیازمند ایجاد یک چارچوب مدیریّتی مناسب است(بلال زاده،1387). جوایز کیفیّت و مدل های خاصّ آن نزدیک به چند دهه است که ذهن نظریّه پردازان سازمان ها را به خود مشغول کرده است. جایزه دمینگ و جایزه کیفیّت مالکوم بالدریج از آن جمله است. اروپا به ویژه بعد از حرکت جمعی کشورهای این قارّه به سوی  اتحاد و یکپارچگی کامل سیاسی – اقتصادی، ضرورت توافق بر تعیین چنین جایزه ای را بیش از بیش احسان کرد(آسواولانگ باتم،2002)[3].

بر این اساس بنیاد کیفیّت اروپا متشکل از 14 کشور صنعتی اروپا مدل تعالی را پیشنهاد داد. سازمان هایی که تفکّر بهبود مستمر به عنوان یک اصل و ارزش در آن ها نهادینه شده است همواره به شناسایی و درک وضعیّت و موقعیّت خود علاقه مند هستند(سالیس،2002)[4]. مدل تعالی یک چارچوب غیر تجویزی برای خود ارزیابی است(رحمتی،1386). استقرار سیستم مدیریّت کیفیّت و ارزیابی مبتنی بر آن، از جمله راهکار های مهم ارتقای کیفیّت آموزش و پرورش و مدارس است(گلاتورن،1994). امّا مروری اجمالی بر تحوّلات اداری طی  سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نشان می دهد که رویکردی مناسب برای نظارت بر عملکرد مدارس به کار نرفته است. نظارت های موجود، فاقد ویژگی های نظارت اثر بخش هستند.

بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی سازمان و کسب بازخورد و اطّلاع از میزان اجرای سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدّی نیاز دارند، در عملکرد سازمان بهبود میسّر نخواهد شد، لذا ارزیابی عملکرد و میزان دسترسی به اهداف از جمله نیازهای محسوس در هر سازمان می باشد در همین راستا مدل تعالی سازمانی به عنوان ابزاری قوی در پاسخگویی به این نیاز سازمان ها از موفقیّت چشمگیری برخوردار بوده و توانسته تا حدود زیاد در آسیب شناسی سازمانی و تعیین مسیر حرکت جهت دسترسی به تعالی منابع انسانی مورد استفاده قرار گیرد. ارزیابی آموزشی می تواند نقش مؤثّری در فراهم آوردن کیفیّت آموزشی و در نتیجه بالا بردن عملکرد افراد و دسترسی به نوآوری و خلاقیّت داشته باشد(گلدبرگ وکول،2002)[5]. با به کارگیری این مدل ها ضمن این که سازمان می تواند میزان موفقیّت خود را در اجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قرار دهد، می تواند عملکرد خود را با سایر سازمان ها به ویژه بهترین آن ها مقایسه کند.

امّا به موازات پیدایش تکنیک های مدیریّت ی متنوع، مدل های تعالی سازمانی از دهه 1950 میلادی متولّد شدند. مدل های تعالی سازمانی با الگو برداری از شرکت های موفّق دنیا توانسته اند چار چوب مناسبی را برای مدیریّت  سازمان