به همین خاطر بخش عمده‌ای از رساله‌ به بررسی و تبیین فلسفه‌ اغراق و نقش آن در عکاسی و کاربرد آن در گرافیک اختصاص یافته است.

از این جنبش هنری، همواره به عنوان یکی از پر مخاطب‌ترین سبک‌های هنری یاد می‌شود. لذا بررسی دقیق فضای حاکم بر دنیای هنر در دوران معاصر و بخش‌هایی از گفتمان‌هایی در ارتباط با بیان عکاسانه و روایت در عکاسی ضروری می‌نمود که در این پژوهش سعی شده است، حتی المقدور مطالب پراکنده‌ی موجود در کتاب‌ها، مقاله‌‌ها، مجلات، نشریات و نقطه نظرات اساتید متخصص در این زمینه را، در ارتباط با مقوله عکس و قابلیت‌های عکاسی و فتوگرافیک جمع‌بندی شود و در ادامه نیز معرفی طراحان و عکاسان سورئال به همراه نمونه‌‌هایی از آثار ایشان در چهارچوب این پژوهش قرار گیرد.

با توجه به کارکرد زیاد تصاویر عکاسانه در خلق آثار گرافیکی، تاریخچه و تعاریفی در ارتباط با سبک‌‌های هنری‌ای که در خلق و پیشرفت فتومونتاژ، فتوگرافیک و فتوکلاژ نقش داشته‌اند ارائه شده و از آنجا كه در بیشتر كتب، جنبش دادا و سوررئال در نقاشی مطرح گردیده و چندان از ارتباط آن با گرافیک صحبتی به میان نیامده، باعث شد این پژوهش، بررسی این جنبش‌‌ها و تأثیرات آن‌ ها را در حوزه گرافیک مطرح نماید كه در فصل دوم بدان‌ها پرداخته شده است.

 واژگان کلیدی:   گرافیک، عکاسی، فتوگرافیک، سوررئالیسم، فتومونتاژ.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

چکیده………………………………………………………………………….. د

کلید واژه………………………………………………………………………………………. د

فهرست مطالب……………………………………………………………………………… ذ

فهرست تصاویر……………………………………………………………………………………… ش

پیشگفتار……………………………………………………………………………………….. ن

مقدمه………………………………………………………………………………………1

1 –  فصل اول‌…………………………………………………………………………….8

1 –  1 – بخش اول‌: طرح تحقیق………………………………………………………………………………….9

1 –  1 – 1 –  بیان مسأله………………………………………………………………………………………9

1 –  1 – 2 –  پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………..10

1 –  1 – 3 –  اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….11

1 –  1 – 4 –  روش تحقیق…………………………………………………………………………………11

1 –  1 – 5 –  سابقه و ضرورت انجام تحقیق………………………………………………………..12

1 –  2 – بخش دوم‌: گفتمان عکاسانه…………………………………………………………………………..13

1 –  2 – 1 –  بیان عکاسانه…………………………………………………………………………………13

1 –  2 – 2 –  ورود عکاسی به دنیای هنر……………………………………………………………..23

1 –  2 – 2 – 1 –  عکاسی با مفاهیم اجتماعی……………………………………………….32

1 –  2 – 3 –  مبانی نظری سوررئالیسم………………………………………………………………..36

1 –  2 – 4 –  اصول سوررئالیسم………………………………………………………………………..37

1 –  2 – 4 – 1 –  طنز……………………………………………………………………………….37

1 –  2 – 4 – 2 –  شگفت و جادو……………………………………………………………….37

1 –  2 – 4 – 3 –  نگارش خودکار………………………………………………………………37

1 –  2 – 4 – 4 –  رویا………………………………………………………………………………37

1 –  2 – 4 – 5 –  دیوانگی…………………………………………………………………………38

1 –  2 – 4 – 6 –  تصادف عینی………………………………………………………………….38

1 –  2 – 4 – 7 –  اشیاء سوررئالیستی………………………………………………………….38

1 –  2 –  5 –  عکاسی با بیان سوررئالیسم……………………………………………………40

2 –  فصل دوم‌: بررسی دیدگاه سوررئالیسم و تأثیرات آن بر گرافیک، عکاسی و برخی از هنرهای

 دیگر…………………………………………………………………………………………42

2 –  1 –  بخش اول: دادا و روند شکل‌گیری سوررئا‌لیسم………………………………………………43

2 –  1 –  1 –  دادائیسم و گرافیک………………………………………………………………………50

2 –  1 –  2 –  هنرمندان دادا………………………………………………………………………………52

2 –  1 –  3 –  رویکردهای دادائیسم در عکاسی……………………………………………………52

2 –  1 –  4 –  سرانجام دادائیسم…………………………………………………………………………53

2 –  2 –  بخش دوم: سوررئا‌لیسم یا فراواقع‌گرایی یا وهمگری………………………………………54

2 –  2 –  1 –  نگرش نمادین……………………………………………………………………………..61

2 –  2 –  1 –  نگرش واقع‌گرا……………………………………………………………………………62

2 –  3 –  آندره برتون و جنبش سوررئالیسم………………………………………………………………..63

2 –  4 –  رویکردهای سوررئالیسم در ادبیات………………………………………………………………67

2 –  4 –  1 –  استعاره در ادبیات………………………………………………………………………..68

 

 

2 –  4 –  2 –  جناس در ادبیات…………………………………………………………………………69

2 –  4 –  3 –  ایهام در ادبیات……………………………………………………………………………69

2 –  4 –  4 –  بازشناسی آرایه‌های ادبی در تصویر……………………………………………….72

2 –  4 –  4 –  1 –  استعاره در تصویر…………………………………………………………73

2 –  4 –  4 –  2 –  جناس در تصویر…………………………………………………………..76

2 –  4 –  4 –  3 –  ایهام و نماد در تصویر…………………………………………………..78

2 –  5 –  رویکردهای سوررئا‌لیسم بر نقاشی و مجسمه‌سازی…………………………………………80

2 –   5 –  1 –  رنه ماگریت………………………………………………………………………..80

2 –   5 –  2 –  سالوادور فلیب دالی…………………………………………………………….81

2 –  6 –  رویکردهای سورئالیسم در سینما و عکاسی……………………………………………………82

2 –  6 – 1 –  اعتقاد سوررئالیست‌ها در مورد سینما و عکاسی………………………………..82

2 –  7 –  رویکرد‌های سوررئالیستی در عکاسی……………………………………………………………87

2 –  7 –  1 –  گرایشات سورئالیستی در عکاسی…………………………………………………..93

2 –  7 –  2 –  رئالیسم سحرآمیز در عکاسی……………………………………………………….101

2 –  8 –  رویکرد‌های عکاسی سوررئالیستی در گرافیک………………………………………………105

2 –  9 –  سرانجام سوررئالیسم…………………………………………………………………………………112

3 –  فصل سوم‌: معرفی برخی از طراحان و عکاسان سوررئالیست………………………………………..113

3 –  11 –  معرفی برخی از طراحان با توجه به رویکرد‌ عکاسانه‌‌ی سوررئالیستی در آثار

گرافیک آنها……………………………………………………………………………………….114

3 –  11 –  1 –  میشل باتوری…………………………………………………………………………..114

3 –  11 –  3 –  چاز ماویان دیویس…………………………………………………………………..122

3 –  11 –  2 –  آلن لو کرنک……………………………………………………………………………127

3 –  11 –  4 –  پی یر برنارد…………………………………………………………………………….129

3 –  11 –  5 –  ویسلاو والکوسکی…………………………………………………………………..131

3 –  11 –  6 –  ایسیدرو فرر…………………………………………………………………………….133

3 –  11 –  7 –  اپکس لین……………………………………………………………………………….136

3 –  11 –  8 –  محسن سلیمانی……………………………………………………………………….138

3 –  11 –  9 –  فرزاد ادیبی……………………………………………………………………………..140

3 –  11 –  10 –  سید حسن موسی‏زاده……………………………………………………………..143

3 –  11 –  11 –  محمدرضا دوست‏محمدی……………………………………………………….148

3 –  12 –  معرفی برخی از عکاسان  با توجه به رویکرد سوررئالیستی در آثار آنها…………..162

3 –  12 –  1 –  چما مادوز……………………………………………………………………………….162

3 –  12 –  2 –  مَن رِی……………………………………………………………………………………167

3 –  12 –  3 –  دیوید هاکنی……………………………………………………………………………173

3 –  12 –  4 –  جولیا مارگاریت کامرون……………………………………………………………177

3 –  12 –  5 –  ادوارد وستون………………………………………………………………………….183

3 –  12 –  6 –  فرانسیس جاکوبتی……………………………………………………………………190

3 –  12 –  7 –  سیدمهدی مقیم‌نژاد…………………………………………………………………..195

4 –  فصل چهارم‌: بررسی فتوگرافیک…………………………………………………………….197

4 –  1 –  رویکردهای عکاسی در گرافیک………………………………………………………………….198

4 –  2 –  روند شکل‌گیری فتومونتاژ…………………………………………………………………………203

4 –  2 –  1 –  فتومونتاژ…………………………………………………………………………………..218

4 –  2 –  2 –  نقش جان هارتفیلد در شکل‌گیری فتومونتاژ………………………………….228

4 –  3 –  رویکرد فتومونتاژ در آثار گرافیکی………………………………………………………………233

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………..240

گزارش بخش عملی و تصاویر آن……………………………………………………………243

فهرست منابع………………………………………………………………………………..248

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………257

کلید واژه انگلیسی…………………………………………………………………………………257

مقدمه

«بشر از روزگار پیش تاریخی به دنبال روش‌هایی بوده که بتواند ایده‌ها و مفاهیم خویش را به صورت بصری نشان دهد و دانش را در قالب گرافیک محفوظ بدارد و به اطلاعات نظم و روشنی بخشد. افراد مختلفی چون کاتبان، چاپ‌گران و هنرمندان این نیازها را در طول تاریخ برآورده کرده‌اند. ویلیام ادیسن دوی گینز (William Addison Gynz)، کتاب‌آرای برجسته، به عنوان کسی که به پیام‌های چاپی، نظم ساختاری و صورت بصری می‌داد در سال 1922 در توضیح فعالیت خویش اصطلاح طراح گرافیک (Graphic Designer) را به کار برد و از آن زمان همین نام برای این حرفه‌ی نو، برگزیده شد. اما امروزه طراح گرافیک، وارث نیاکان برجسته‌ای است. کاتبان سومری که مخترع خط بودند، صنعت‌گران مصری که روی برگ‌های پاپیروس کلمات و تصاویر را در هم آمیختند، باسمه‌سازان چینی و تذهیب‌کاران قرون وسطی، چاپ‌گران و حروف‌چینان سده‌ی پانزدهم که نخستین کتاب‌های چاپی اروپایی را طراحی کردند، جملگی بخشی از میراث غنی و تاریخ طراحی گرافیک هستند. ولی به طور کلی بنیان‌گذاران اصلی این سنت گم نامند؛ زیرا ارزش اجتماعی و دستآوردهای زیبایی‌شناختی طراحان گرافیک که بسیاری از آنان، هنرمندانی مبتکر و با قدرت تخیل و هوش بالا بوده‌اند، به حد کفایت شناخته نشده‌اند.» (بی. مگز؛ فراست؛ نوری؛ 1384؛ ص 4)

«کلمه‌ی دیزاین به زبان فارسی، طراحی ترجمه شده و به کار می‌رود. در صورتی‌که دیزاین دارای مفهوم متفاوت و وسیع‌تری است. دیزاین به معنی ساختار دادن و یا سازمان دادن است. معنی و یا منظوری را با در نظر گرفتن امکانات، با درک اولویت اجزاء آن با کمک عقل، منطق و خلاقیت برای درک و یا مصرف مخاطب و یا جماعتی خاص سازمان‌دهی کردن و سامان دادن است؛ که از معنی طراحی بسیار فاصله دارد. طراحی، آخرین مرحله‌ی شکل گرفتن دیزاین است که برای نشان دادن فکر و ایده، روی کاغذ به کار می‌رود.» (مثقالی، «دیزاین»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 2)

«گرافیک دیزاین امروز دیگر از چنان عمر دیرپایی برخوردار است که می‌توان نقش آن را در جامعه به آسانی مورد بررسی و شناخت قرار دهد. هر چند، گرافیک دیزاین بر خلاف معماری، ادبیات یا هنرهای زیبا، بدون اتکا به تفکر نظری چندانی بسط و تکامل یافته است. گرافیک دیزاین در روندی تدریجی در قالب تلاش‌هایی پراکنده در بسط و توسعه‌ی گونه‌های فرعی خود چون پوستر یا کتاب، لیکن بدون پی‌ریزی دستگاه نظری موجود در حوزه‌ی ادبیات یا دیالوگ جاری در حوزه‌ی معماری، به کنشی آگاهانه بدل شده است.» (فراسکارا، «گرافیک دیزاین: هنر زیبا یا علم اجتماعی؟»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 14)

«از زمانی که انسان تصمیم به ارائه‌ یک پیامِ تصویری گرفت و به زعم خویش از مواد و متریالی که برای هم‌نوعانش مفاهیم مشخص و تا حدودی ثابت داشت، استفاده کرد؛ هنر گرافیک آغاز شد و تاکنون نیز با همه ی پیشرفت‌ها و تغییراتی که داشته است باز هم با همان شیوه به حرکت خود ادامه می‌دهد. صدها نگاره در غار شووه (Chauvet)، در جنوب فرانسه که در حدود سی هزار سال پیش از میلاد مسیح، طراحی شده‌اند، نگاره‌های غار لاسکو (Lascaux)، حدوداً چهارده هزار سال پیش از میلاد مسیح و بسی دیگر از این غار نگارها در دیگر نقاط جهان که با پیدایش خط به زبان نیز تجهیز شده‌اند، در سه یا چهار هزار سال پیش از میلاد، همه نشانه‌هایی بارز از تاریخ گرافیک و رشته‌های وابسته به آن هستند.» (ویکی پدیا؛‌‌ 30 مه ۲۰۱۲؛ ساعت ۱۹:۵۵)

«ارتباطات تصویری، تاریخی طولانی دارد. از همان زمانی که انسان اولیه، برای غذا شكار می‌كرد و جای پنجه‌های حیوانی را در گل می‌دید، در حقیقت به یک شكل گرافیكی نگاه می‌كرد؛ او در فكرش، حیوان را می‌دید. گرافیک حتی می‌تواند مجموعه‌ای از علائم باشد.» (سایت حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«دیزاین به معنی امروزی آن در طی 400 سال اخیر در غرب شکل گرفته است. ما کمتر از 100 سال است که با این پدیده برخورد کرده‌ایم (در قدیم دیزاینر و هنرمند و صنعت‌گر یکی بودند و این تفکیک مشاغل در قرون اخیر به آرامی شکل گرفته) و در نتیجه برایمان بیگانه است.» (مثقالی، «دیزاین»، حرفه هنرمند، شماره 19، ص 4)

«پوستر در طراحی گرافیك، از جمله نمادهای توسعه محسوب می‌شود، بدین‌ترتیب كه موضوعی با محتوای اقتصادی به یاری تصویر و نوشته، تبدیل به مطلبی به یادماندنی می‌شود. در شهرهای بزرگِ رو به رشد قرن نوزدهم، پوسترها نشانه‌های زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌رفتند و همیشه رقابت برای جلب مشتری، فروش بیشتر، جلب توجه مردم و هدایت آن‌ ها به سوی امور فرهنگی (انواع سرگرمی‌ها و …) در جریان بود. با گسترش لیتوگرافی و چاپ و استفاده از رنگ، میزان توجه مردم به پوستر افزایش یافت. تصویرسازی، مفهومِ كاملی از نوشته پیدا كرد كه مد هنری روز را منعكس می‌كرد، تصاویری كه با ظرافت ساده شده و مفاهیم اقتصادی ، هنری و … را به خوبی منعكس می‌نمود. قبل از لیتوگرافی، پوسترها همانند كتاب‌ها با حروف چاپی و با جوهر سیاه و گاهی همراه با تصاویری كه روی چوب كنده‌كاری می‌شد، چاپ می‌شدند و این چاپگر بود كه حروف را انتخاب و مرتب می‌كرد و در صفحه قرار می‌داد.» (سایت حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«تولوز لوترک (Henri de Toulouse-Lautrec) که یکی از شاخص‌ترین استادان هنر پوستر، در قرن نوزدهم بود، دگرگونی‌های ارزنده‌ای چه در محتوا و چه در سبک هنری پوستر به وجود آورده است. بیش از هر چیز می‌توان گفت که هنرِ مدرنِ گرافیک در پوسترهای او به اوجی درخور رسید و به عبارتی دیگر، آثار لوترک به تولد هنرگرافیک در پوستر انجامید. لوترک، شیوه‌ی شاعرانه و امپرسیونیزم را که در کارهای دیگر پوسترسازان به چشم می‌خورد، کنار گذاشت و به جای آن، تکنیک چاپ‌های ژاپنی را با سطح‌های رنگی بی‌عمق و صاف برای ارائه‌ کارهای خویش به کار گرفت.» (ویکی پدیا؛‌‌ 30 مه ۲۰۱۲؛ ساعت ۱۹:۵۵)

«همچنین آغاز هزاره‌ى سوم میلادى و پشت سر گذاشتن عصر صنعتى و ورود به عصر فرا‌صنعتى (اطلاعاتى)، باعث شد، حرفه‌ى دیزاین كه قرن بسیار پربارى را پشت سر گذاشته بود به مرحله‌ى كاملاً جدیدى از فرایندِ تكاملی‌اش گام نهد. در این مرحله‌ى جدید، برخلاف باور سنتى حاكم در طى قرن بیستم كه در آن نتیجه‌ى كار و اثر نهایى دیزاینر، همه‌ى توجه‌ها را به خود جلب می‌نمود، اكنون فرایند و روند رسیدن به آن خروجى اهمیتِ ویژه‌اى پیدا می‌كند. بدین ترتیب، دیگر تعریف دیزاین صرفاً در محدوده‌ى خروجی‌هاى بصرى آن خلاصه نمی‌شود و گام به عرصه‌ا‌ى فراتر گذاشته است. تفكرِ دیزاین، اصطلاحى است كه در دهه‌ى اخیر و براى بیان روش فكرى فرد دیزاینر در مواجهه با صورت مسئله‌هاى گوناگون و ارائه‌ى راه ‌حل ‌هاى نو براى آن‌ ها به كار می‌رود؛ روش تفكر و منشى كه به اعتقاد بسیارى از صاحب‌نظران مطرح دنیاى امروز قادر است براى بسیارى از مشكلات پیچیده‌ى اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى، محیط زیستى و تجارى موجود راه ‌حل ‌هایى كارآمد ارائه نماید. اهمیت تفكر دیزاین به جایگاهى ارتقاء پیدا كرده است كه امروزه مطرح‌ترین مدارس بیزنس دنیا، به روش‌هاى گوناگون، درصدد هستند دانشجویان خود (متخصصان آینده‌ى عرصه‌ى بیزنس) را با مبانى فكرى دیزاینرها آشنا نمایند.» (انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران؛ سه شنبه ۱۸ آبان‌ماه ۱۳۸۹، ساعت ۱۷:۳۰)

«پس از مدتی عكاسی شروع به تأثیرگذاری در گرافیک كرد. چرا كه تا آن موقع امكاناتِ تكنیكی و چاپ بسیار ابتدایی بود. معمولاً عكاسان در زمینه‌های دیگری كار می‌كردند و به تبلیغات گرافیک علاقه‌ای نشان نمی‌دادند، هر چند بعضی كارهای تبلیغاتی را نیز انجام دادند ولی از این كه پای كار خود را امضاء كنند، امتناع می‌كردند. به هر حال، از یک طرف توجه بسیاری از گرافیست‌ها به عكاسی معطوف شد و از طرف دیگر انقلاب در تكنیك‌های چاپ، عكاسان را به طرف تبلیغات هدایت كرد. در اولین تبلیغاتی كه به وسیله‌ی عكاسی انجام شد، عكس‌ها از كیفیت خوبی برخوردار  بودند ولی چندان توجهی به نحوه‌ی ارائه‌ محصولات نشد. آژانس‌های تبلیغاتی و طراحان پی بردند كه یک عكس، بیشتر از تصویرسازی حقیقی، تأثیرگذار است. بنابراین تا آن‌جا كه تكنیك‌های عكاسی اجازه می‌داد، از عكاسی استفاده می‌كردند. در موردِ اینكه چه كسی اولین عكس تبلیغاتی در ایران را گرفت، نمی‌توان از یک عكاس به خصوص نام برد ولی هادی شفایی، سیروس امامی، احمد عالی، منصور پاكزاد، اسد بهروزان و بعداً مسعود معصومی خود را وقف تبلیغات با عكاسی كردند. علی خادم، رضا نوربختیار، بیژن بنی‌احمد، زرافشان و كلانتری با مجلات همكاری كرده و گاهی برای روزنامه عكس‌های تبلیغاتی تهیه می‌كردند.» (حوزه هنری استان کرمان؛ 9 بهمن 1390)

«در کارِ هنرمندان گرافیک، عکاسی آن‌چنان مؤثر واقع شده که آنان ترجیح می‌دهند همواره موضوعات خود را از طریق عکاسی بیآفرینند، از این رو، رفته رفته عکاسی جای طراحی و نقاشی را در پوسترها و آگهی‌ها و غیره اشغال کرده و همچنین گرایش‌هایی بسوی عکاسی تجریدی ظاهر گشته، بنابراین دست‌آوردهای حاصل از این تجربیات، زمینه‌ی استفاده از عکاسی در هنر گرافیک را غنی‌تر کردند.» (خانه‌ی گرافیک- گروه گرافیک استان اردبیل؛ سه شنبه 26 مهر1390، ساعت 23:26)

در سال‌های اخیر، گرایش به سمت فتومونتاژ، فتوگرافیک و یا فتوکُلاژ به عنوان یکی از پرطرفدارترین ابراز خلق آثار گرافیکی، رشد شایان توجهی داشته است که این امر ناشی از عوامل مختلفی چون فراگیر شدن استفاده از نرم‌افزار‌های مونتاژِ عکس همچون فتوشاپ از یک سو، و از سوی دیگر ارتقاء سواد رسانه‌ای عموم و همچنین افزایش میزان برقراری ارتباط با هنر و گرافیک امروز ایران می‌باشد. بنابراین رشدِ درکِ هنری جامعه، خلق تصاویر فراواقعی را طلب می‌کند.

«تحول طراحی گرافیک، ارتباطِ نزدیکی با تحول تصویرسازی، عکاسی و فنآوری چاپ دارد. با این وجود ارائه‌ بحثی جامع از همه‌ی این شیوه‌های مرتبط با هم در قالب یک کتاب، ناممکن است. در عین حال که مبادله‌های تأثیرگذاری بین