مقدمه                                                                              1

بیان مساله                                                                         4

ضرورت و اهمیت مساله                                                        8

اهداف پژوهش                                                                  10

فرضیات پژوهش                                                               11

پرسش های پژوهش                                                            11

متغیر های پژوهش                                                              12

تعریف نظری و عملیاتی واژه های اصلی پژوهش                       12

شخصیت                                        12

سبک های حل مسأله                   13

پرخاشگری                                            13

جمع بندی                                                          14

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

پرخاشگری                                                                       16

عوامل مؤثر بر پرخاشگری                                                     19

نظریه های مربوط به پرخاشگری                                              21

نظریه فروید درباره پرخاشگری                                                21

نظریه اتیولوژیک لورنز درباره پرخاشگری                                   22

نظریه یادگیری اجتماعی پرخاشگری                                          23

صورت بندی شناختی رفتاری از پرخاشگری                                24

جنسیت و پرخاشگری                                                          26

حل مسأله                                                                        29

مؤلفه های حل مسأله                                                           30

سبک های حل مسأله                                                           33

شخصیت                                                                         34

نظریه­ های زیستی شخصیت                                                   35

نظریه خلق و خو                                                               37

نظریه صفات                                                                    37

نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت                                             40

مطالعات پیرامون ارتباط سبک حل مسأله و پرخاشگری                  46

مطالعات پیرامون ارتباط شخصیت و پرخاشگری                          52

جمع بندی:                                                                      57

فصل سوم: روش پژوهش

مقدمه                                                                             59

روش پژوهش                                                                   59

جامعه و نمونه آماری                                                          59

پرسشنامه شخصیتی نئو                                                        60

روش نمره گذاری                                                              61

پایایی و روایی                                                                  62

پرسشنامه سبک حل مسأله                                                    64

روش نمره گذاری                                                              65

روایی و پایایی                                                                  66

پرسشنامه پرخاشگری                                                          67

روش نمره گذاری                                                              68

روایی و پایایی                                                                  69

روش اجرای پرسشنامه ها                                                     71

روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات                                   72

فصل چهارم: یافته های پژوهش

مقدمه                                                                             75

گزارش توصیفی متغیر ها                                                      75

یافته های استنباطی                                                             76

آزمون فرضیه های پژوهش                                                    78

آزمون سؤالات پژوهش                                                        82

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

خلاصهطرحپژوهشویافتهها                                            94

بحث و نتیجه گیری                                                           95

نتیجه گیری نهایی                                                             106

محدودیت های پژوهش     108

پیشنهادهایی برای پژوهش­های آتی                                         108

پیشنهادات پژوهشی                                                          108

پیشنهادات کاربردی                                            109

منابع فارسی             111

منابع لاتین                                                                     119

چكیده:

پژوهش حاضر، با هدف تعیین رابطه میان ویژگی های شخصیتی و سبك های حل مسأله  و نقش این عوامل در پش بینی پرخاشگری انجام گرفت. نمونه مورد مطالعه شامل 352 نفر(196 پسر و 156 دختر) از بین دانش آموزان مقطع سوم دبیرستان مدارس دولتی شهر تهران، با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب گردید و پرسشنامه های شخصیتی نئو، سبك حل مسأله و پرخاشگری باس و پری اجرا گردید. داده های پژوهش با بهره گرفتن از روش های آماری همبستگی بین متغیرها، رگرسیون     چند متغیره و آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . یافته های پژوهش حاكی از آن بود كه از میان     ویژگی های شخصیتی، برون گرایی به جز با پرخاشگری جسمانی با انواع پرخاشگری رابطه منفی معنادار، توافق پذیری و باوجدان بودن با انواع پرخاشگری رابطه منفی معنادار و انعطاف پذیری فقط با خصومت، رابطه منفی معنادار دارد و روان رنجورخویی با انواع پرخاشگری رابطه مثبت معنادار دارد. از میان سبك های حل مسأله ، درماندگی و مهارگری با همه انواع پرخاشگری رابطه مثبت معنادار و سبك خلاقانه و اعتماد با انواع پرخاشگری رابطه منفی معنادار دارد و سبك گرایش فقط با خصومت و نمره كل رابطه منفی معنادار دارد و سبك اجتناب با هیچ یک از انواع پرخاشگری رابطه معنادار ندارد.

علاوه بر آن، نتایج حاصل از آزمون t، تفاوت معناداری را بین دو جنس در انواع پرخاشگری نشان نداد. در ویژگی های شخصیتی، فقط در توافق پذیری و در سبك های حل مسأله سازنده، در دو سبك خلاقانه و گرایش و در سبک های حل مسأله غیرسازنده، در سبک درماندگی تفاوت بین دو جنس مشاهده شد. در نهایت، از میان ویژگی های شخصیتی، روان رنجورخویی و از میان سبك های حل مسأله ، درماندگی، بهترین و قوی ترین پیش بینی كننده پرخاشگری بودند.

كلید واژه ها: ویژگی های شخصیتی، سبك حل مسأله، پرخاشگری

مقدمه:

پرخاشگری[1] یکی از زمینه هایی است که در روانشناسی ، محققان به آن توجه کرده و تحقیقات مبسوطی را در آن زمینه انجام داده اند.تأثیر مشکلات رفتاری بر عملکرد تحصیلی  و اجتماعی و هم چنین بررسی عواملی چون جنسیت، ویژگی های شخصیتی و اجتماعی و اقتصادی و عوامل شناختی در بروز اختلال های رفتاری از جمله رفتار پرخاشگرانه در دوران نوجوانی مورد توجه پژوهشگران بوده است.نوجوانی یک دگرگونی جسمانی،روانی،شناختی و نیز تغییر در الزامات اجتماعی است. یکی از عواطف متداول در بین نوجوانان خشم است که بر اثر برخورد نوجوان به مانعی که بر سر راه هدف او قرار می گیرد ، حاصل می شودوبهپرخاشگریکهیکواکنشعمومیبهناکامیاستمنجرمیگردد. بهطورکلینوجواناندرایندورانحساسمی شوند، هیجان های شدید دارند، به دنبال احساس عدم اطمینان و تنش ،ناسازگاری و پرخاشگری در آنان دیده می شود. پرخاشگری در دوره نوجوانی جلوه های مشهودتر و مسئله ساز تری را نشان می دهد. شایع ترین و بیشترین میزان پرخاشگری در دوره نوجوانی و جوانی به وجود می آید که ممکن است از طریق کلامی ، فیزیکی ، آزار دیگران، تخریب، صدمه زدن به اشیا و یا اشخاص و مانند آن جلوه ها و نمودهای خود را ظاهر سازد (وکیلیان ،1386).

همه روزه در مدارس نوجوانانی مشاهده می شوند که به علت زد و خورد، دعوا و رفتارهای پرخاشگرانه تنبیه انضباطی می شوند و با عکس العمل اولیای آن مدارس مواجه می گردند.نوجوانان پرخاشگر معمولا قدرت مهار رفتار خود را ندارند و رسوم و اخلاق جامعه- ای را که در آن زندگی میکنند زیر پا می گذارند، در اغلب موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا می کنند و حرکات آنها گاهی به حدی باعث آزار و اذیت اطرافیان میشود که به اخراج آنها از مدرسه می انجامد( عاشوری، ترکمن ملایری، فدایی،1387). پرخاشگری رفتاری است که دارای جنبه های زیستی، روانشناختی و جامعه شناختی است. هر نظریه پردازی به یک جنبه از پرخاشگری پرداخته است ، به گونه ای که گاهی شاهد تعارض بین نظریه ها هستیم. بر اساس نظریه فروید، بسیاری از اعمال آدمی را غریزه ها، به ویژه غریزه جنسی تعیین می کند. وقتی مانعی در تجلی غرایز پیش آید، سایق پرخاشگری سر بر می آورد. بر اساس این نظریه، علت پرخاشگری معمولا ناکامی است و پرخاشگری از ویژگی سایق برخوردار است(براهنی و

همکاران،1386). در حالی که در نظریه یادگیری اجتماعی ، پرخاشگری پاسخی آموخته شده به شمار می آید. بر اساس این نظریه پرخاشگری از راه مشاهده یا تقلید آموخته می شود یعنی افراد یاد می گیرند که پرخاشگرانه رفتار کنند و می- توان رفتار آنان را با رفتارهای سازگارانه جایگزین کرد (بندورا[2]،1995؛ نقل از براهنی و همکاران،1386). در نظریه پردازش اطلاعات اجتماعی- شناختی ، نقص در یک یا چند جزو این فرایند، علت بنیادی رفتار پرخاشگرانه است. بر اساس این نظریه، رفتار پرخاشگرانه از یکسو به منزله نوعی شیوه رویارویی با مشکلات اجتماعی روزمره است و از سوی دیگر نقص در رمزگردانی ، تفسیر موقعیت ها، اهداف انتخاب شده، تولید راهبردها و ارزیابی پاسخ ها، که از اجزای اصلی نظام پردازش اطلاعات شناختی و رفتاری هستند، می تواند به رفتار پرخاشگرانه بینجامد. وجود نظریات گوناگون درباره پرخاشگری، نشان می دهد که این موضوع از اهمیت بالایی در جوامع مختلف برخوردار بوده و شناخت و تبیین آن از اولویت- های نظریه پردازان بوده است ( دادج[3] و کرایک[4]، 1990؛ نقل از محمدی،1385 ).

صرفنظر از دیدگاه ها و به تبع آن تعاریف مختلف درباره پرخاشگری ، مشخص شده است که عوامل متعددی در پیدایش و تداوم پرخاشگری وجود دارند. برای مثال عوامل زیستی، روانی – اجتماعی، شخصیتی، خانوادگی و شناختی. ویژگی های شخصیتی و شناختی (مانند شیوه های حل مسأله[5])، دو مقوله مهم در حیطه روانشناسی هستند و امروزه روانشناسان  به اهمیت نقش این دو عامل در بروز رفتار های غیر سازگارانه پی برده اند( باباپورخیرالدین و همکاران 1382 ).تحقیقات نشان داده است، نوجوانانی كه از لحاظ ساختار شخصیتی حساس ترند در این برهه از زندگی،  در صورتیكه به خواسته های طبیعی آنها پاسخ مثبت داده نشود ، بیش از دیگر همسالان خود به مشكلات روانی و ناهنجاریهای ناشی از آن، از جمله پرخاشگری دچار می شوند(اللهیاری و همكاران،1382).