فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه‌   …………………………………………………………………………………………………………………………‌ 2

1-2- بیان مسئله   ………………………………………………………………………………………………………………..  ‌2

1-3‌-اهمیت تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………… ‌‌ 3

1-4- اهداف تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………… ‌‌ 4

1-5- سؤالات تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………. ‌ ‌4

1-6‌- فرضیه‌های تحقیق   …………………………………………………………………………………………………… ‌ ‌ 4

1-7- تعریف  کلید واژه‌ها    ………………………………………………………………………………………………..  ‌‌ 5

1-8‌- روش تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………….. ‌‌ 5

1-9‌- ساختار تحقیق   ………………………………………………………………………………………………………….  6

1-10- محدودیت‌های تحقیق   …………………………………………………………………………………………..  ‌7

فصل دوم: مطالعات نظری

2-1- مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………..   9

2-2‌- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………..   9

‌   2-2-1‌-تاریخچۀ مختصر صرف   ……………………………………………………………………………………   9

2-2-2 – واژه چیست؟   ………………………………………………………………………………………………….  13

2-2-3- تکواژ و انواع آن   ………………………………………………………………………………………………  15

2-2-3-1- تکواژهای آزاد و مقید (وابسته)………………………………………………………………..   16

2-2-3-2‌- تکواژهای دستوری و قاموسی……………………………………………………………………   16

2-2-4 – وند   ………………………………………………………………………………………………………………….   17

2-2-5 – تقسیم‌بندی واژه‌های مرکب   …………………………………………………………………………..   19

2-2-5-1‌-تقسیم‌بندی مبتنی برشیوۀ ترکیب …………………………………………………………….   19

2-2-5-2-تقسیم‌بندی معنایی کلمات مرکب  ……………………………………………………………   19

2-2-6- شفافیت و تیرگی در واژه‌های مرکب   ………………………………………………………………   20

2-2-7‌-هستۀ نحوی و معنایی در ‌کلمات مرکب  ‌…………………………………………………………..   21

2-2-8- هستۀ نحوی در کلمات برون مرکز   ‌………………………………………………………………..   22

2-2-9 -هستۀ نحوی در کلمات متوازن   ……………………………………………………………………..   22

2-2-10- اهمیت هستۀ معنایی   ………………………………………………………………………………….   23

2-2-11- اسم‌های مرکب   ……………………………………………………………………………………………   23

2-2-11-1 -تصریف درونی ………………………………………………………………………………………   24

2-2-11-2- هسته‌داری  ………………………………………………………………………………………….   24

2-2-11-3- ترتیب اجزای جمله ‌……………………………………………………………………………..   24

2-2-11-4 -اسم‌های مرکب از نظر معنی‌شناسی ترکیب  ‌………….‌………………………….   24

2-2-12- ترکیب‌های پیوندی   ……………………………………………………………………………………..   25

2-2-13- ترکیب‌ غیر فعلی در زبان فارسی  ………………………………………………………………….  26

 

2-2-14‌- فرایند اشتقاق   ……………………………………………………………………………………………….  27

2-2-15- بررسی جنبه‌های مختلف واژه‌سازی  ……………………………………………………………..  28

2-2-15-1- ضرورت واژه‌سازی ………………………………………………………………………………..   28

2-2-15-2‌- انواع  واژه‌سازی  ………………………………………………………………………………….   29

2-2-15-3- فرایندهای واژه‌سازی ‌…………………………………………………………………………..   30

2-2-15-4‌-شرایط لازم برای واژه‌سازی ‌………….‌………………………………………………………   32

2-2-15-5‌-موانع واژه‌سازی ‌………….‌………………………………………………………………………….   32

2-2-16- انواع نو‌واژه‌ از نظر منشأ  ……………………………………………………………………………….   34

2-2-17- موانع نهادینه شدن نو‌واژه‌ها‌…………………………………………………………………………..   34

2-2-17-1- عوامل درون زبانی ‌………………………………………………………………………………   34

2-2-17-2‌- عوامل برون زبانی ‌………….‌……………………………………………………………………   36

2-2-18- واژه‌‌گزینی  …………………………………………………………………………………………………….  36

2-2-19- زبان علم  ……………………………………………………………………………………………………….  36

2-2-20- شیوه‌های واژه‌‌گزینی ‌  …………………………………………………………………………………..  36

2-2-21- روش‌های معادل‌یابی  ……………………………………………………………………………………  37

2-2-22- ضوابط واژه‌‌گزینی…………………………………………………………………………………………..  37

2-3- مبانی عملی تحقیق   …………………………………………………………………………………………….   39

2-3-1- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………   39

2-3-2- تاریخچۀ مختصری از صرف در ایران   …………………………………………………………   39

2-3-3‌- مطالعات پژوهشگران ایرانی   ……………………………………………………………………….  ‌ 39

2-3-3-1- پژوهش‌های سنتی   ‌…………………………………………………………………………….   39

2-3-3-2‌- پژوهش‌های نوین غیر تحلیلی ‌………….‌………………………………………………….   40

2-3-3-3- پژوهش‌های نوین ‌‌تحلیلی ‌………….‌…………………………………………………………   40

2-3-4 مطالعات پژوهشگران غیر‌ایرانی   ……………………………………………………………………. ‌ ‌ 54

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

3-1‌- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………………..   59

3-2‌- روش تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………   59

3-3‌- حجم نمونه‌ها و روش اندازه‌گیری …………………………………………………………………………..   59

3-4- ابزار جمع آوری داده‌ها   …………………………………………………………………………………………   59

3-5‌- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها   …………………………………………………………………………………   60

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………  ‌ 62

4-2 – تجزیه و تحلیل داده‌ها   …………………………………………………………………………………………‌   ‌62

4-2-1- جمع‌بندی مطالب  …………………………………………………………………………………………..  62

4-2-2-  اسامی مشتق- مرکب   ………………………………………………………………………………….   64

4-2-3‌- اسامی مرکب   …………………………………………………………………………………………………   66

4-2-4- ‌ اسامی مشتق   ……………………………………………………………………………………………….   70

4-2-5 –گروه‌های اسمی   ……………………………………………………………………………………………   72

4-2-6 –اسامی بسیط   ………………………………………………………………………………………………..   83

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1‌- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………………..   85

5-2- خلاصۀ تحقیق   ……………………………………………………………………………………………………..   85

5-3-  پاسخ به پرسش‌های تحقیق   ………………………………………………………………………………   87

5-4- پیشنهادات   …………………………………………………………………………………………………………..   90

‌فهرست منابع   ………………………………………………………………………………………………………………..   91

واژه‌نامۀ فارسی-  انگلیسی  …………………………………………………………………………………………….   96

اصطلاحات انگلیسی- فارسی   ……………………………………………………………………………………….   134

 

فهرست نمودارها

5-1- نمودار کیکی درصد واژه‌ها   ……………………………………………………………………………………………   88

5-2- نمودار ستونی واژه‌ها   …………………………………………………………………………………………………….. ‌ 88

5-3- نموداردرصد‌ پنج فرایند زایای اسامی مرکب‌ساز ……………………………………………………………………..  89

5-4- نمودار درصد نقش کل واژگان تشکیل یافته  از اسم و صفت ………………………………………………..  89

چکیده

فرهنگستان‌ زبان و ادب‌ فارسی، با تشکیل گروه‌های تخصصی واژه‌گزینی، به طور مستمر و با روندی منظم دست ‌اندر‌کار ساخت، باز آفرینی و تصویب واژه‌ها و اصطلاحات ‌تخصصی بوده و در این راستا فرهنگ‌های موضوعی را با عنوان هزار واژه تدوین، و به جامعۀ علمی عرضه‌ کرده‌است. با توجه به اهمیت حفظ و غنای زبان از یک سو و اصالت فرهنگی هر ملت از سوی دیگر، لزوم پرداختن به بحث واژه‌سازی، به عنوان یکی از بارزترین راه‌های رسیدن به این اصالت و تقویت زبان احساس می‌شود. با مشخص‌ شدن فرایند ‌واژه‌سازی یا واژه‌‌گزینی زبان‌ فارسی در گذشته، می‌توان راه را برای واژه‌‌‌سازی مناسب در زمان حال، و برطرف کردن نیازهای زبان دربارۀ واژگان جدید برای جلوگیری از ورود واژگان بیگانه آماده‌کرد. در این پژوهش تلاش گردیده ساخت صرفی واژه‌های مصوب فرهنگستان درحوزۀ علوم ‌نظامی بررسی ‌گردد تا بلکه با آگاهی از پیشینۀ واژگان نظامی و نحوۀ تغییر آنها ‌آیندۀ واژگان فعلی‌ و اقبال مردم به واژگان نوساز نظامی نیز پیشگویی گردد. در گرداوری داده‌های این پژوهش از روش میدانی‌ و در تجزیه و تحلیل آن‌ ها، روش توصیفی به ‌‌کارگرفته‌شده‌است. نتایج حاصل از این تحقیق بدین شرح می‌باشد: 1‌) ساختار بیشتر واژه‌ها، گروه اسمی بوده؛ 2) تعداد اندکی از واژه‌ها از اسامی مشتق تشکیل شده‌اند؛ 3‌) شمار اسامی مشتق پایگانی بیشتر از ناپایگانی بوده؛ 4) در اسامی مرکب‌، از ساختار درون‌مرکزِ هسته‌پایان به مراتب بیشتر از برون‌مرکز استفاده‌شده‌است؛ 5) پسوندافزایی بیشتر از پیشوند‌افزایی‌ کاربرد داشته‌است.

مقدمه

فرهنگستان ‌سوم زبان و ادب ‌فارسی با تشکیل‌گروه‌‌های متعدد واژه‌گزینی تلاش‌کرده‌است در حوزۀ زبان     ‌‌علم، واژه‌سازی کند. در این مدت تعداد واژه‌های مصوب برخی از گروه‌های تخصصی از مرز هزار واژه فراتر      ‌رفت و تدوین فرهنگ‌های موضوعی واژه‌های مصوب در حوزه‌های مختلف ضروری می‌نمود. از این رو، ‌گروه‌‌‌های واژه‌گزینی، فرهنگ‌های موضوعی را با عنوان هزار واژه تدوین، و به جامعۀ علمی عرضه‌کرد. فرهنگستان، در برابر برخی واژه‌های بیگانه با پذیرفتن لفظ بیگانه، یک برابر نهاد ِفارسی در کنار آن به تصویب‌ رساند، به این امید که این معادل‌ فارسی به‌تدریج جای لفظ بیگانه را بگیرد. در این پژوهش تلاش خواهدشد ساخت صرفی واژه‌های مصوب فرهنگستان درحوزۀ علوم ‌نظامی بررسی ‌گردد. با مشخص‌ شدن فرایند ‌واژه‌سازی یا واژه‌‌گزینی زبان‌ فارسی در گذشته، می‌توان راه را برای واژه‌ ‌سازی مناسب در زمان حال، و برطرف کردن نیازهای زبان دربارۀ واژگان جدید برای جلوگیری از ورود واژگان بیگانه آماده‌کرد. با آگاهی از پیشینۀ واژگان نظامی و نحوۀ تغییر آن‌ ها می‌توان‌ آیندۀ واژگان فعلی‌ و اقبال مردم به واژگان نوساز نظامی را پیشگویی نمود.