فصل اول :

کلیات طرح

فصل اول /  کلیات طرح

1-1 بیان مسئله :

امروزه، با گسترش آموزش در جهان و تخصصی شدن آموزش‌ها و رشته‌ها، و رشد و پیشرفت شاخصه‌های علم و هنر، موضوع طراحی و تصویر سازی کتاب‌های آموزشی، کاملاً تخصصی شده و پس از تدوین کتب آموزشی، این کتب برای تصویرسازی به متخصصین این فن، سپرده می‌شود.

امر آموزش از اهمیت خاصی برخوردار است و امروزه بیشتر همراه با تصویر که همان سواد بصری است می‌باشد و سرعت انتقال آموزش را سریعتر می‌کند.

 با توجه به پیشرفت تکنولوژی و رسانه‌های جمعی، مسلماً سواد بصری متحمل تحولات زیادی شده و ارتباط بصری موفق بدون شناخت این روند تحولی میسر نیست. طراحی و تصویرسازی برای کتاب‌های آموزشی با توجه به مطالب فوق از اهمیت بسیاری برخوردار است و همچنین ارتباط متن و تصویر و ایجاد تخیل و خلاقیت در ذهن مخاطب باید بسیار مورد توجه قرار گیرد.

مسلماً ارتباط تصاویر آموزشی و همینطور هارمونی رنگها و ترکیب بندی می تواند در مفهوم متن بسیار موثر باشد لذا در این پژوهش با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی و رسانه‌ای و همینطور ارتباطات جهانی و مسلماً فرهنگ جامعه باید موارد ویژه در طراحی تصویرسازی با هدف انتقال پیام و درک سریع مخاطب مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. به خصوص در این تصویرسازی می‌بایست از قدرت تخیل استفاده کرد تا مخاطب به راحتی مفهوم متن را در ذهن خود تصویرسازی نماید و آن را در ذهن خود نهادینه کند.

1-2 اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن :

در موضوع طراحی و تصویرسازی و تدوین یک کتاب درسی نیاز به تخصص لازم بوده و طراحان تصویرساز در این عرصه می‌توانند با توجه به ویژگی‌های مخاطب خود، بهترین تصاویر را طراحی و عرضه نمایید.

کتب آموزشی دوره دبستان، اهمیت ویژه‌ای در شکل‌گیری شخصیتی و رفتاری مخاطبان این دوره داشته و توسط تصویرسازی صحیح می‌توان موضوعات ملی و بومی، رفتاری را در وجود مخاطبان این کتب نهادینه کرد.

با توجه به پیشرفت تکنولوژی و رسانه‌های جمعی مسلماً سواد بصری متحمل تحولات زیادی شده ارتباط بصری موفق بدون شناخت این روند تحولی میسر نیست.

در تصویرسازی با هدف انتقال پیام و درک سریع مخاطب باید موارد ویژه‌ای به دقت مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.

ارتباط متن و تصویر و ایجاد تخیل و خلاقیت در ذهن مخاطب باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. در این نوع تصویرسازی باید از قدرت تخیل بسیاری استفاده کرد. تا مخاطب به راحتی مفهوم متن را در ذهن خود تصویرسازی نمایید.

1-3 هدفهای تحقیق :

1- سیر تحول سواد بصری و پذیرش آن توسط مخاطب

2- ارائه تصویرسازی با توجه به نیازهای اجتماعی مخاطب یا مخاطبین

3- ارائه چگونگی تصویرسازی با هدف سرعت بخشیدن در انتقال پیام

4- ایجاد تخیل در ذهنیت مخاطب و تداوم تصویر در رابطه با متن توسط مخاطب

1-4 فرضیه های تحقیق:

1- آیا رابطه متن و تصویر با توجه به موضوع آموزشی باید دارای تعادل باشد؟

2- آیا دامنه مفهوم تصویر از مفهوم متن گسترده‌تر است؟

3- آیا تصویر می‌بایست در حیطه مفهوم متن طراحی شود؟

1-5 چهارچوب نظری  تحقیق :

1- چگونگی تحول زبان بصری یا سواد بصری در جامعه

2- تکنیک و روش طراحی و تصویر سازی با توجه به تحولات سواد بصری در جامعه

3- سطح فرهنگی مخاطب و اهمیت آن در طراحی و تصویر سازی آموزشی

4- اهمیت کتاب‌های آموزشی در گسترش درک و فرهنگ مخاطب

5- ارائه ویژگی تصویرسازی با توجه به آشنایی تصویری مخاطب

6- بررسی سیر تحول تصویر‌سازی در کتاب‌های آموزشی با توجه به تحولات جامعه 

7- شناخت عناصر سواد بصری یا زبان بصری مثل خط، نقطه، سطح، رنگ، و حجم و…

1-6 روش تحقیق:

کتابخانه‌ای ، مقایسه ای و تجزیه و تحلیل کارهای انجام شده موجود.

1-7 واژهای کلیدی:

سواد بصری، متن، تخیل، تصویرسازی آموزشی، جامعه و فرد، فرهنگ، ارتباطات اجتماعی

فصل دوم:

تصویرسازی چیست؟

و تأثیر سواد بصری بر فرهنگ عامه

فصل دوم / تصویرسازی چیست؟ و تأثیر تصویرسازی بر فرهنگ عامه

مقدمه:

محتوای یک کتاب آموزشی شامل تعاریف نظریات اصول حقایق و فعالیتها و یا پیامهایی است که به صورت نوشتار و یا تصویر به مخاطبان ارائه می‌شود. استفاده از تصویر برای انتقال مفاهیم آموزشی سابقه‌ای دیرینه دارد. مصریان قدیم نخستین ملتی بودند که از خط و تصویر برای انتقال پیام استفاده کردند. خطوط هیروگلیف در واقع نوعی خط تصویری بود. راهبان بودایی و آبای کلیسا نخستین مربیانی بودند که از تصویر برای بیان موضوعات تاریخی و مذهبی در کلیساها و یا معابد سود جستند. قبل از ظهور اسلام مانی از رهبران دینی ایران باستان به اهمیت نقاشی در تفهیم موضوعات دینی و اجتماعی پی برد. پستالزی از مربیان اروپا اولین بار با بهره گرفتن از تصویر در کتابهای درسی برای ایجاد انگیزه در کودکان تاکید کرد. تصویر بیان موضوعات مفاهیم توصیفات ارتباطات ارزشها کمیت و یا کیفیت اشیا و شخصیتها به صورت دو یا سه بعدی است. تصاویر ممکن است به صورت عکس نقاشی نقشه عکس- نقشه طرح جدول نمودار و کلاپ در کتابهای آموزشی آورده شوند.

هنر تصویرگری به گزینش و به کارگیری تصاویر توضیح دهنده و توصیف کننده برای بیان مفاهیم اشاره می‌کند. در تصویرگری ممکن است نقاش، عکاس، گرافیست، صفحه آرا، روانشناس، مؤلف، معلم، متخصص موضوعی و مدیر هنری در کنار یکدیگر گاه به صورت گروه های دو یا سه نفری با یکدیگر کار کنند تا بتوانند پیامی را به شکل مؤثر به مخاطب منتقل کنند. هنر تصویرگری تابع اصول و معیارهای خاصی است. آگاهی تصویرگران از این معیارها به بهبود کیفیت تصاویر آموزشی کمک می‌کند.

بیان تصویر بدون خلاقیت، ماشینی و غیر ماندگار خواهد بود. بیننده باید در تصویر هوشمندی ظرافت و نوآوری مشاهده کند. بروز خلاقیت در تصویر موجب تقویت واگرا در بیننده می‌شود. خلاقیت تصویر یعنی فقط منعکس کننده متن نباشد بلکه به خواننده اجازه دهد تا کاملاً آزادانه قدرت تخیل و خلاقیت خود را هنگام ارتباط با کلمات و تصویر به کار اندازد.تخیل بر‌انگیز بودن تصاویر می‌تواند عاملی در بروز خلاقیت و استعداد در کودکان باشد. تصاویری که جنبه‌ی انگیزشی داشته باشند می‌توانند کودک را به مشارکت فعال در جانشین کردن تصاویر یا پندارهای ذهنی تشویق کنند. تصاویر خیال انگیز نه تنها ذهن کودک را محدود نمی‌کنند بلکه به گسترش ذهن و تخیل او دامن می‌زنند.

تصاویر خیال برانگیز امکان تصور حضور کودک در موقعیت‌های گوناگون و پر از فکر و کشف و دنبال کردن پدیده ها را برای او فراهم می‌کنند. بدیهی است در به کارگیری عنصر خیال در موضوعات علمی باید دقت کرد. تعامل تصویرگر با نویسنده در این خصوص یک ضرورت است و همچنین تصاویر باید در فراگیر، انگیزه و سئوال ایجاد کنند و به گونه‌ای که ذهن او با دیدن تصاویر فعال می‌گردد و علاقه‌مندی به کشف در او بیدار می‌شود. شروع کتابهای آموزشی با توجه به نوع کتاب، همراه با تصاویر متنوع و مرتبط، در تحریک حس کنجکاوی فراگیران مؤثر است.

  در تصویرگری برای کودکان ابتدا باید به طراحی نزدیک به ذهن آنان توجه کرد. سپس به ارائه تصاویر پیچیده و متنوع‌تر پرداخت. تنوع تصویر در کتاب‌های آموزشی مهم است. زیرا کتاب‌های آموزشی باید بتواند ذوق هنری را در دانش‌آموزان نقاط کشور تقویت کند. توجه به روش‌های متنوع تصویرگری برای مثال نگاه طنز آمیز به تصویر می‌تواند کودک پسندی و سرگرم کنندگی کتاب‌های آموزشی را افزایش دهد و بر بار آموزشی آن بیفزاید. استفاده از ریز نقش‌ها مانند حیوانات و تصاویر خنده‌دار و یا گلها برای رفع خستگی و تقویت ذوق هنری و تخیل در مخاطبان دوره دبستانی لازم است.                                                                     

2-1 تاریخچه تصویر سازی در ایران

تصویر سازی در ایران سابقه ای دیرینه دارد، از کهن ترین تصاویر کشف شده در ایران می‌توان به تصویرسازی‌های غار میرملاس و دوشه در استان لرستان اشاره کرد؛ قدمت این تصاویر به بیش از دوازده هزار سال قبل باز می‌گردد. (شکل2-1)

ایرانیان در طی سالیان متمادی، پیش از اختراع کاغذ، پوست حیوانات، سنگ، گل و… به عنوان ابزاری اثرپذیر برای ثبت تصاویر بهره می‌گرفتند.

شکل 2-1، غار میرملاس، کوهدشت، لرستان

«اطلاع داریم که در کتب دینی مانی، نقش‌هایی بوده تا «نیوشاکان»-یعنی پیروان بی سواد- هم بتوانند از دیدن آن نقوش چیزی از اصل مطالب را به دست آوردند و از فوائد آن کتابها بهره مند شوند، و اوراقی از این آثار، امروزه در دست است. داستان نقاشی های مانی و کتاب «ارژنگ» نیز این معنی را مؤید است.» (ابراهیمی،1367، 43)

 نسخه هایی از «اردای ویراف نامک» کتاب‌های اخلاقی و سرگذشت دینی زرتشتیان که به فارسی منظوم شده نیز مشاهده شده که غالب صفحه‌های آن دارای نقوش و تصاویر است.»(همان منبع)