چکیده………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول: مقدمه

1-1- پیش‌گفتار………………………………………………………………………………… 3

1-2- قلمه و فواید تکثیر به وسیله آن…………………………………………………………… 6

1-2-1- قلمه ریشه…………………………………………………………………………… 6

1-2-2- قلمه ساقه…………………………………………………………………………… 7

1-2-3- قلمه برگ…………………………………………………………………………… 7

1-2-4- قلمه جوانه برگ…………………………………………………………………….. 8

1-3- عوامل موثر بر ریشه‎زایی قلمه‎ها………………………………………………………….. 8

1-3-1- عوامل فیزیولوژیکی موثر بر ریشه‎زایی……………………………………………… 10

1-3-1-1- مواد قابل حمل…………………………………………………………………. 10

1-3-1-2- میزان اکسین…………………………………………………………………….. 11

1-3-1-3- وجود برگ و جوانه…………………………………………………………….. 11

1-3-1-4- میزان مواد غذایی موجود در گیاه………………………………………………… 12

1-3-1-5- مرحله رشد گیاه………………………………………………………………… 12

1-3-1-6- محل ساقه روی گیاه……………………………………………………………. 12

1-3-1-7- نوع بافت قلمه………………………………………………………………….. 13

1-3-1-8- زمان گرفتن قلمه……………………………………………………………….. 13

1-3-1-9- کربوهیدرات‎ها………………………………………………………………….. 14

1-3-1-10- شرایط فیزیولوژیکی پایه مادری……………………………………………….. 14

1-3-1-11- تاثیر آناتومی ساختمان قلمه بر ریشه‎زایی………………………………………. 15

1-3-1-12- تنظیم کننده‎های رشد گیاهی……………………………………………………. 16

1-3-1-13- زمان تهیه قلمه در طول سال…………………………………………………… 17

1-3-1-14- سن قلمه‎ها و نقش آن در ریشه‎زایی…………………………………………… 17

1-3-2- عوامل خارجی موثر بر ریشه‎زایی…………………………………………………….. 19

1-3-2-1- ایجاد زخم در انتهای قلمه………………………………………………………. 19

1-3-2-2- هرس پایه‎های مادری قبل از تهیه قلمه………………………………………….. 20

1-3-2-3- شرایط محیطی جهت ریشه‎دار شدن قلمه‎ها…………………………………….. 20

1-3-2-3-1- دما…………………………………………………………………………… 20

1-3-2-3-2- اتمسفر………………………………………………………………………. 21

1-3-2-3-3- سیستم مه افشانی…………………………………………………………….. 21

1-3-2-3-4- محیط کشت…………………………………………………………………. 21

1-3-2-3-5- آب………………………………………………………………………….. 22

1-3-2-3-6- نور…………………………………………………………………………… 23

1-3-2-3-7- تغذیه قلمه‎ها…………………………………………………………………. 24

1-3-2-3-8- ضد عفونی قلمه‎ها……………………………………………………………. 24

1-3-2-3-9- مواد تنظیم کننده رشد گیاهی…………………………………………………. 25

1-4- گونه‎های مورد استفاده در این پژوهش………………………………………………….. 27

1-4-1- گل کاغذی………………………………………………………………………… 27

1-4-2- شاه‎پسند درختی…………………………………………………………………… 27

1-4-3- شیشه‎شور………………………………………………………………………….. 28

1-4-4- ختمی درختی……………………………………………………………………… 28

1-5- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………. 29

فصل دوم: مروری بر پژوهش‎های پیشین

2-1- پژوهش‎های صورت گرفته در ارتباط با ریشه‎زایی گونه‎های مورد بررسی……………….. 31

2-2- استفاده از هورمون‎های رشد در بهبود ریشه‎زایی سایر گونه‎ها……………………………. 33

2-3- جمع‎بندی پژوهش‎های انجام شده در ارتباط با اثر هورمون‎های گیاهی بر افزایش ریشه‎زایی قلمه‎ها   40

فصل سوم: مواد و روش‎ها

3-1‌- محل و سال اجرای آزمایش…………………………………………………………….. 42

3-2- طرح آزمایشی و تیمار‌ها………………………………………………………………… 42

3-2- نحوه‎ی اجرای آزمایش………………………………………………………………….. 43

3-2- اندازه‌گیری صفات مورد مطالعه…………………………………………………………. 44

3-3- تجزیه آماری……………………………………………………………………………. 44

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1- اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های شاه‎پسند 46

4-1-1- درصد ریشه‎زایی…………………………………………………………………… 46

4-1-2- تعداد ریشه………………………………………………………………………… 50

4-1-3- طول متوسط ریشه…………………………………………………………………. 52

4-1-4- طول بزرگترین جوانه………………………………………………………………. 54

4-1-5- وزن تر ریشه………………………………………………………………………. 56

 

4-1-6- وزن خشک ریشه………………………………………………………………….. 58

4-2- اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های گل کاغذی          60

4-2-1- درصد ریشه‎زایی…………………………………………………………………… 60

4-2-2- تعداد ریشه………………………………………………………………………… 64

4-2-3- طول ریشه…………………………………………………………………………. 66

4-2-4- طول بزرگترین جوانه………………………………………………………………. 68

4-2-5- وزن تر ریشه………………………………………………………………………. 70

4-2-6- وزن خشک ریشه………………………………………………………………….. 72

4-3- اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های شیشه‎شور 74

4-3-1- درصد ریشه‎زایی…………………………………………………………………… 74

4-3-2- تعداد ریشه………………………………………………………………………… 78

4-3-3- طول ریشه…………………………………………………………………………. 80

4-3-4- طول بزرگترین جوانه………………………………………………………………. 82

4-3-5- وزن تر ریشه………………………………………………………………………. 84

4-3-6- وزن خشک ریشه………………………………………………………………….. 86

4-4- اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های ختمی درختی     88

4-4-1- درصد ریشه‎زایی…………………………………………………………………… 88

4-4-2- تعداد ریشه………………………………………………………………………… 92

4-4-3- طول ریشه…………………………………………………………………………. 94

4-4-4- طول بزرگترین جوانه………………………………………………………………. 96

4-4-5- وزن تر ریشه………………………………………………………………………. 98

4-4-6- وزن خشک ریشه………………………………………………………………… 100

4-7- نتیجه‎گیری نهایی………………………………………………………………………. 102

4-8- پیشنهادات…………………………………………………………………………….. 103

منابع

منابع فارسی………………………………………………………………………………….. 105

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………… 107

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………. 114

 

 

فهرست جدول‌ها
جدول 4-1- نتایج تجزیه واریانس اثر موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های شاه‎پسند  47

جدول 4-2- مقایسه میانگین اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت IBA بر صفات ریشه‎زایی اندازه‎گیری شده در شاه‎پسند (در هر قلمه) 49

جدول 4-3- نتایج تجزیه واریانس اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 61

جدول 4-4- مقایسه میانگین اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت IBA بر صفات ریشه‎زایی اندازه‎گیری شده در گل کاغذی (در هر قلمه) 63

جدول 4-5- نتایج تجزیه واریانس اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 75

جدول 4-6- مقایسه میانگین اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت IBA بر صفات ریشه‎زایی اندازه‎گیری شده در قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 77

جدول 4-7- نتایج تجزیه واریانس اثرات موقعیت قلمه و غلظت هورمون ایندول بوتریک اسید بر ریشه‎زایی قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 89

جدول 4-8- مقایسه میانگین اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت IBA بر صفات ریشه‎زایی اندازه‎گیری شده در قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 91

 

فهرست شکل‌ها
شکل 4-1- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر درصد ریشه‎زایی قلمه‎های شاه‎پسند (در هر قلمه) 48

شکل 4-2- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر تعداد ریشه شاه‎پسند(در هر قلمه) 51

شکل 4-3- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول ریشه شاه‎پسند (در هر قلمه) 53

شکل 4-4- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول جوانه شاه‎پسند (در هر قلمه) 55

شکل 4-5- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن تر ریشه شاه‎پسند (در هر قلمه) 57

شکل 4-6- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن خشک ریشه شاه‎پسند (در هر قلمه) 59

شکل 4-7- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر درصد ریشه‎زایی قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 62

شکل 4-8- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر تعداد ریشه قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 65

شکل 4-9- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول ریشه قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 67

شکل 4-10- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول جوانه قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 69

شکل 4-11- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن تر ریشه قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 71

شکل 4-12- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن خشک ریشه قلمه‎های گل کاغذی (در هر قلمه) 73

شکل 4-13- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر درصد ریشه‎زایی قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 76

شکل 4-14- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر تعداد ریشه قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 79

شکل 4-15- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول ریشه قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 81

شکل 4-16- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول جوانه قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 83

شکل 4-17- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن تر ریشه قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 85

شکل 4-18- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن خشک ریشه قلمه‎های شیشه‎شور (در هر قلمه) 87

شکل 4-19- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر درصد ریشه‎زایی ختمی درختی (در هر قلمه) 90

شکل 4-20- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر تعداد ریشه قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 93

شکل 4-21- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول ریشه قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 95

شکل 4-22- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر طول جوانه قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 97

شکل 4-23- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن تر ریشه قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 99

شکل 4-24- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر وزن خشک ریشه قلمه‎های ختمی درختی (در هر قلمه) 101

 

چکیده
به منظور بررسی اثر غلظت‎های مختلف ایندول بوتیریک اسید (IBA)‎ (صفر، 1000، 2000 و 4000 میلی‎گرم در لیتر) و موقعیت قلمه (انتهایی، میانی و تحتانی) بر ریشه‎زایی قلمه‎های ساقه گل کاغذی (Bougainvillea spectabilis)، ختمی درختی (Hibiscus syriacus)، شیشه‎شور (Callistemon viminalis) و شاه‎پسند درختی (Lantana camara L.) پژوهش‎هایی در قالب چهار طرح آزمایشی جداگانه به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در گلخانه‎ای در شهرستان لامرد در سال 93-1392 اجرا شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در قلمه‎های ساقه هر چهار گونه زینتی با افزایش غلظت هورمون IBA، خصوصیات ریشه‎زایی شامل درصد ریشه‎زایی، تعداد و طول ریشه‎ها و وزن تر و خشک آنها افزایش یافت هرچند در بالاترین غلظت IBA (4000 میلی‎گرم در لیتر) نسبت به غلظت 2000 میلی‎گرم در لیتر در بیشتر موارد افزایش در خصوصیات ریشه‎زایی معنی‎دار نبود. در رابطه با طول شاخساره‎های حاصل از جوانه‎های روی قلمه‎ها، تیمار با غلظت 4000 میلی‎کرم در لیتر IBA منجر به کاهش طول آنها گردید. در هر چهار گونه مورد مطالعه صرف نظر از به کارگیری اکسین بیشترین درصد ریشه‎زایی، تعداد ریشه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه‎ها و طول شاخساره‎های روی قلمه‎ها در قلمه‎های تحتانی که قطر بیشتری داشتند و میزان چوبی بودن آنها بیشتر بود حاصل گردید. پس از قلمه‎های تحتانی، قلمه‎های میانی بیشترین میزان ریشه‎زایی را به خود اختصاص دادند و در هر چهار گونه قلمه‎های انتهایی کمترین میزان ریشه‎زایی را داشتند. در بررسی تاثیر متقابل غلظت IBA و موقعیت قلمه نتایج نشان داد که در هر چهار گونه بیشترین میزان ریشه‎زایی و خصوصیات ریشه‎زایی در تیمار قلمه‎های تحتانی با غلظت 4000 میلی‎گرم در لیتر IBA حاصل گردید.

 

1-1– پیش‌گفتار
به طور کلی گیاهان به دو روش جنسی و غیر جنسی تکثیر می‎شوند. هر کدام از این دو شیوه دارای مزایا و محدودیت‎های ویژه‎ای می‎باشد. به دلایل متعددی بیشتر درختان و درختچه‎ها با روش‎های غیر‎جنسی همانند قلمه زدن، پیوند شاخه، پیوند جوانه، خوابانیدن و ریز‎ ازدیادی تکثیر می‎شوند. در بین روش‎های غیر‎جنسی تکثیر به وسیله قلمه یکی از آسان‎ترین شیوه‎ها بوده و دارای مزایای متعددی می‎باشد که از آن جمله می‎توان به حفظ خصوصیات ژنتیکی گیاه، نیاز به تعداد کمتری گیاهان مادری، ارزان، سریع و ساده بودن و عدم نیاز به تکنیک‎های ویژه و یا تجهیزات خاصی که برای پیوند یا ریز ازدیادی لازم است، اشاره کرد (Hartmann et al., 1997). تفاوت‎های زیادی در توانایی ریشه‎زایی قلمه‎ها در بین گونه‎ها و ارقام گیاهی وجود دارد. قلمه‎های ساقه برخی از گونه‎ها به آسانی ریشه‎دار می‎شوند، در حالی که در برخی از گونه‎ها و ارقام، ریشه‎زایی به آسانی صورت نگرفته و بهینه‎سازی شرایط جهت ریشه‎زایی ضرورت دارد. در بیشتر گونه‎های گیاهی، انتخاب دقیق قلمه‎ها از گیاه مادری، مدیریت قلمه‎ها و کنترل شرایط محیطی در طی فرایند ریشه‎زایی از عوامل تعیین کننده در موفقیت و یا عدم موفقیت خواهد بود (Hartmann et al., 1997). به طور کلی انتخاب نوع قلمه، تهیه قلمه در زمان مناسب، مناسب بودن دما و رطوبت محیط ریشه‎زایی قلمه، استفاده از بستر کاشت مناسب، انجام برخی از تیمارها پیش یا پس از تهیه قلمه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد گیاهی و یافتن غلظت بهینه این مواد از مهمترین