فهرست مطالب

  عنوان                        صفحه

  چکیده ……..1

مقدمه. 2

  

1-بیان مسأله. 4

2- اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

3- اهداف تحقیق. 7

4- سوالات تحقیق. 7

5- فرضیات تحقیق. 8

6- متغیرهای تحقیق. 8

7- تعریف مفاهیم. 8

انقلاب.. 8

ژئوپلیتیک… 9

شیعه. 11

ژئوپلیتیک مذهب (تشیع) 12

ژئوپلیتیک شیعه. 13

ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر. 15

خاورمیانه. 16

هلال شیعی.. 17

8- روش تحقیق. 18

9- فرایند تحقیق. 19

ابزار جمع آوری داده ها 19

10- پیشینه تحقیق. 19

1-ژئوپلیتیک شیعه / فرانسوا توال. 19

برآورد نهایی توال از وضعیت ژئوپلیتیک شیعه  21

تجزیه و تحلیل. 22

2-ژئوپلیتیک شیعه و ارتقای جایگاه  … / احمدی   25

3-بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر …/ کریمی و حمیدی   26

4-الگوی مفهومی ژئوپولیتیک شیعه … / کلاه مال همدانی   27

5-نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب … / حسنی   28

سازماندهی تحقیق. 28

مبانی نظری.. 30

مبانی هستی شناسانه شیعه. 31

مبانی فقهی و اصولی شیعه. 33

معنویت دینی.. 37

هویت تشیع وبسترهای تاریخی آن. 37

دوره پیش مدرن وویژگی های آن. 37

دوره مدرن وویژگی های آن. 37

دوره پست مدرن وویژگی های آن. 38

جدول1- روند تحولات هویت شیعه. 39

تحلیل فرصتها وتهدید های تشیع درژئوپلیتیک پست مدرن  39

آموزه های انقلاب اسلامی.. 39

توسعه و نفوذ. 40

 

برخی از ویژگی های شیعه. 41

ژئوپلیتیک مقاومت.. 42

روش ها و نظریه های جدید. 42

بازخوانی ژئوپلیتیک شیعه. 46

نقش مذهب در مباحث ژئوپلیتیکی.. 48

گفتمان سازی غرب.. 49

بخش اول: بحث و بررسی اصول و مبانی.. 53

گستره جغرافیایی – ژئوپلیتیکی شیعیان در جهان  53

جغرافیای سیاسی شیعیان در خاورمیانه. 54

چالش ها و مسایل خاورمیانه. 55

مولفه هاو ظرفیت های ژئوپلیتیکی شیعه. 56

ظرفیت های معنوی – سیاسی شیعه. 57

ظرفیتهای جغرافیایی شیعه. 60

جمعیت و پراکندگی شیعان جهان. 61

رویكرد تعاملی وتقابلی جنبش های شیعی خاورمیانه  61

جنبش شیعی ایران. 62

جنبش شیعی عراق. 67

جنبش شیعی لبنان. 70

جنبش شیعی بحرین.. 75

بخش دوم؛ تأثیر فرهنگ سیاسی شیعه بر پیروزی انقلاب اسلامی   80

تبیین مفهوم فرهنگ سیاسی شیعه. 82

انقلاب اسلامی و نقش فرهنگ سیاسی شیعه در تحقق آن  89

گسترش و پذیرش اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های جایگزین   100

گسترش روحیه انقلابی.. 105

بخش سوم؛ تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر تشیع   107

تاثیر جهانی انقلاب اسلامی ایران. 107

تاثیرات منطقه ای انقلاب اسلامی ایران. 108

تاثیر انقلاب اسلامی بر مشارکت سیاسی شیعیان  109

مشارکت سیاسی شیعیان در عراق. 110

مشارکت سیاسی شیعیان در بحرین.. 112

مشارکت سیاسی شیعیان در عربستان. 115

مشارکت سیاسی شیعیان در کویت.. 118

مشارکت سیاسی شیعیان در لبنان. 118

اهمیت و اولویت یافتن تشیع. 121

احیای هویت شیعی و بیداری شیعیان. 122

قدرت یابی شیعیان در سطح ملی و بین المللی.. 122

اختلافات میان شیعه و سنی در خاورمیانه. 123

خلاصه. 127

جمع بندی و نتیجه گیری.. 128

فهرست منابع. 131

کتاب های فارسی.. 131

مقالات فارسی.. 136

سایر منابع فارسی.. 139

کتاب های عربی.. 140

منابع انگلیسی.. 140

چکیده انگلیسی……144

 

چکیده:

تشیع از قرن شانزدهم میلادی مذهب رسمی ایران بوده است. معتقدات، رهبری و نهاد های شیعه، نقش مهمی در سیاست خارجی ایران داشته و اسلام شیعی از آغاز با سیاست آمیخته بوده؛ چنانکه می توان گفت تاریخ و معتقدات شیعه زیربنای ایدئولوژی انقلاب اسلامی و یکی از مهمترین ریشه های آن بوده است. از طرف دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحث صدور انقلاب و تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر جوامع شیعی پررنگ شد. این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سوال است که اولا انقلاب اسلامی ایران چه تأثیری بر ژئوپلیتیک تشیع داشته است و ثانیا مذهب تشیع چه تأثیری بر انقلاب اسلامی ایران داشته است.  فرضیه پژوهش این است که یک رابطه دو سویه میان انقلاب اسلامی ایران و مذهب تشیع وجود دارد که هر کدام در جهت تقویت دیگری عمل می کنند. این پایان نامه قصد دارد تا با روش توصیفی تحلیلی  تأثیرات متقابل انقلاب اسلامی ایران و ژئوپلیتیک شیعه در خاورمیانه و شمال آفریقا را بر روی یکدیگر بررسی نماید. در پایان اینگونه نتیجه گرفته می شود که ارزش ها و اصول مکتبی فقه تشیع باعث شده تا مردم شیعه ایران به کمک رهبری قدرتمند شیعه نسبت به وضع موجود واکنش نشان داده و انقلاب اسلامی ایران را پدید آورند. از سویی دیگر انقلاب اسلامی ایران نیز با اهمیت و اولویت بخشیدن به تشیع، احیای هویت شیعی و بیداری شیعیان و همچنین قدرتمند کردن شیعیان در سطح ملی و بین المللی موجب گسترش حوزه نفوذ تشیع در منطقه خاورمیانه شده است.

 

کلید واژه ها: انقلاب اسلامی، ایران، تشیع، مذهب، ایدئولوژی

مقدمه

انقلاب اسلامی ایران مهم‌ترین جنبش اسلامی معاصر است که نماد و مظهر اسلام‌گرایی در عصر حاضر به شمار می‌آید؛ این انقلاب حرکتی بود که به جهت ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد خود، تعجب و شگفتی تمام اندیشمندان غربی و شرقی را برانگیخت و به تعبیری وجدانهای غربی را در دو بعد (دولتی و مردمی) تکان داد و به صورت معمایی برای تحلیلگران سیاسی و اجتماعی جلوه‌گر شد. ویژگی‌های خاص انقلاب اسلامی باعث شد که این حرکت مورد توجه فراوان اندیشمندان غرب و شرق قرار گیرد و همه سعی در تبیین و تحلیل آن داشته باشند. لذا هر کدام به نوعی این حرکت را تحلیل کردند. اما این تحلیل‌ها بسیار مختلف و متنوع و گاه متناقض می کند. آن‌چه این نظریه‌پردازان را دچار مشکل کرده و موجبات تناقض را در این نظریه‌ها فراهم آورده این است که بر اساس تعاریف و کلیشه‌‌های موجود غربی، امام خمینی (ره) در عین این‌که یک عالم کاملاً سنتی بود، در اوج دوران مدرن و حاکمیت مدرنیته، انقلابی به راه می‌اندازد که در عمل حرکتی فرا مدرن است.

اندیشمندان غربی با حرکتی روبرو هستند که از طرفی نام آن را جز انقلاب نمی‌توان گذاشت، و نام انقلاب هم همواره تداعی‌گر نوعی پیشرفت و ترقی است ـ انقلاب در ادبیات غرب یعنی دگرگونی در راستای پیشرفت و ترقی ـ از طرف دیگر در متن این حرکت با پدیده‌ا‏ی به نام مذهب روبرو می‌شوند که نماد جمود و تحجّر و عقب‌ماندگی و مانع ترقی و پیشرفت است. به عبارت دیگر موج اعتراض‏های مذهبی برای مبارزه و مخالفت با شاه به انگاره‏هایی استناد می‏کند که به سیزده سده پیش باز می‏گردند و در عین حال خواسته‏هایی در زمینه عدالت اجتماعی و غیره را مطرح می‏کند که به نظر می‏رسد در راستای اندیشه یا کنش ترقی‏خواهانه حرکت می‏کنند.  امام خمینی (ره) در اوج ناباوری تحلیل‏گران بین‌المللی با عقاید مذهبی که غرب آن‏ها را کهنه و قرون‏ وسطایی می‏دانست جهان را تکان داد.

از طرف دیگر هنگامی که این انقلاب برخاسته از دل مذهب تشیع به پیروزی رسید، پتانسیل انقلابی اش فروکش نکرد و به جهت‌دهی جنبش های شیعی پرداخت. در این پایان نامه سعی می شود تا تأثیر فرهنگ سیاسی شیعه بر پیروزی انقلاب اسلامی و از طرف دیگر تأثیرات جهانی انقلاب اسلامی بر روی جوامع شیعه مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.

فصل اول

 

 بیان مسأله

انقلاب اسلامی در مقایسه با سایر ایدئولوژی های انقلابی در غرب که در قرن بیستم ظهور کردند، یک ویژگی و تفاوت عمده داشت و آن این که برخلاف ایدئولوژی هایی نظیر نازیسم و کمونیسم نه تنها بخش عظیمی از انرژی و پتانسیل خود را صرف مبارزه با پدیده مذهب نکرد بلکه از تمامی پتانسیل های مذهب به عنوان پدیده ای که منشا آن در اعتقادات و باور توده هاست برای خدمت به انقلاب و ایدئولوژی انقلابی بهره گرفت. (درخشه، 1387: 356). امام خمینی (ره) نیز دلیل تمایز انقلاب ایران را برخورداری از هویت مستقل اسلامی و شیعی می دانند که جز به خدای متعال هیچ اتکا و وابستگی ندارد. اسلام شیعه هم از نقطه نظر سازمانی و هم از لحاظ فرهنگی، برای ایجاد انقلاب ایران علیه شاه، نقش حیاتی را به عهده داشت (باباپور، 1382: 75). تشیع به منزله ساختاری نمادین که برای مردم معنی ایجاد می کرد، زبانی با گویش های مختلف و آیینی بود که رفتار و جهان بینی آنان را تعیین می کرد و برای تمام مشکلات اساسی شان پاسخ مناسبی داشت، در روند بسیج سلطه ایدئولوژیک یافت و مهر خود را بر پیشانی انقلاب حک کرد. (اخوان مفرد، 1381: 225 – 224). در واقع فضای کلی موجود در اندیشه های انقلاب اسلامی، عقاید و آرمان های شیعی بوده و به طور طبیعی، گسترش این اندیشه ها همراه با بستر اصلی آن، یعنی تشیع قابل تحقق بوده است. (طاهری، 1388: 195 – 194).

در خصوص انقلاب اسلامی، اندیشمندان غربی با حركتی روبه رو هستند كه از یک سو، نمی توان نام آن را جز انقلاب گذاشت، و از سوی دیگر، محور اصلی این حركت، پدیده ای به نام مذهب است كه به زعم آن ها، نماد جمود و تحجّر و عقب ماندگی و مانع ترقّی و پیشرفت است. به عبارت دیگر، موج اعتراض‌های مذهبی برای مبارزه و مخالفت با شاه به انگاره هایی استناد می كند كه به سیزده سده پیش باز می گردند و در عین حال، خواسته هایی در زمینه عدالت اجتماعی و غیره را مطرح می كند كه به نظر می رسد در راستای اندیشه یا كنش ترقّی خواهانه حركت می كنند.نظریه پردازان غربی با انقلابی رو به رو می شوند كه از سویی، خارج از جنگ طبقات بود و از سوی دیگر، مذهب كه همواره در نظر ایشان عنصری روبنایی بوده، در این انقلاب نقش زیربنایی را ایفا می كند. طرفداران نظریات دوركیم و وبر ـ كه معتقدند جوامع در سیر عقلانی شدن، عناصر اسطوره ای و رمزآلود را به حاشیه می رانند و به تدریج، عقل گرایی جانشین عنصر قدسی می شود و این فرایند افسون زدایی از جهان را فرایندی ناگزیر برای همه جوامع می دانند ـ با انقلابی مواجه می شوند كه بازگشتی است به عنصر قدسی. به نظر می رسد، عمده مشكلات نظریه پردازان غربی در تحلیل