چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش مدارا با رویکرد اسلامی بر صمیمیت زناشویی زنان متأهل شاهد و ایثارگر شهر اصفهان بوده است. این پژوهش از جمله پژومش های نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون و آزمون پیگیری با گروه کنترل است.جامعه آماری این پژوهش زنان مراجعه کننده به مرکز مشاوره بنیادشهید شهر اصفهان در سال 91 بوده است.نمونه این پژوهش شامل 50 نفر از زنانی بودند که به تشخیص متخصصان و مسئولان این مرکز بیشترین مشکل را با همسران خود داشتند که به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. متغیر مستقل آموزش مدارا با رویکرد اسلامی بود که در طی 8 جلسه به گروه آزمایش آموزش داده شد. متغیر وابسته صمیمیت زناشویی بود که با پرسشنامه صمیمیت زناشویی اولیا (1385) ارزیابی شد.جهت تحلیل داده ها از نرم افزار spss  با روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد آموزش مدارا با رویکرد اسلامی صمیمیت زناشویی وبرخی ابعاد آن یعنی صمیمیت عاطفی، تفریحی اجتماعی، ارتباطی و معنوی را افزایش داده است (p<0.01) در حالیکه صمیمت عقلانی، جسمی و روانشناختی را افزایش نداده است (p<0.05).

واژه های کلیدی:صمیمیت زناشویی، ،مدارا با رویکرد اسلامی

 فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                        صفحه

فصل اول : کلیات پژوهش

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………      2

بیان مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………..       4

 اهمیت و ضرورت پژوهش …………………………………………………………………………………………….        7  

اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………        8 

فرضیه های تحقیق  ………………………………………………………………………………………………………..        9

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها …………………………………………………………………………………… …      10

فصل دوم : ادبیات پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………     15

پیشینه نظری ……………………………………………………………………………………………………………….       16        

قسمت اول

صمیمیت زناشویی …………………………………………………………………………………………………. …..      16

تعاریف صمیمیت ……………………………………………………………………………………………………….      16
نظریه ها و مدل های مرتبط با صمیمیت زوجین ………………………………………………………..      21 

ابعاد صمیمیت  …………………………………………………………………………………………………      21

رویکرد تعاملی باگاروزی ……………………………………………………………………………………        22      

 رویکرد تعاملی شارپ  ………………………………………………………………………………………..      24

نظریه درک برابری والستر   ………………………………………………………………………………….       26

نظریه تقویت  ……………………………………………………………………………………………………… .   27

نظریه تبادل اجتماعی و وابستگی متقابل  ………………………………………………………………..  .     28

نظریه ی هماهنگی شناختی یا تعادل شناختی  ………………………………………………………… .       28

نظریه مرحله ای توسعه رابطه ……………………………………………………………………………….        29

مدل فیلتری مورشتین ………………………………………………………………………………………..  .      31

 دیدگاه اسلام در مورد صمیمیت زوجین………………………………………………………………..        32

قسمت دوم

مدارا………………………………………………………………………………………………………………….      33

 تعاریف مدارا ……………………………………………………………………………………………………..     33

حد و مرز مدارا و تفاوت مدارای اسلامی با غرب ……………………………………………………….     35

 جایگاه مدارا ………………………………………………………………………………………………………..    37

اهمیت و ضرورت مدارا…………………………………………………………………………………………..    38

 مقابله با آسیب ها ……………………………………………………………………………………………………..0 4

 فواید و پیامدهای مدارا در زندگی………………………………………………………………………………..    47 

مهارت های رسیدن به مدارا در زندگی  ………………………………………………………………………   40

پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….   51

 

 

 پژوهش های انجام شده در مورد صمیمیت زوجین در ایران……………………………………………….    51

 پژوهش های انجام شده درمورد صمیمیت در خارج از کشور………………………………………………   56

تحقیقات انجام شده در مورد اعتقادات مذهبی و آموزه های دینی در ایران……………………………… 58

خلاصه فصل دوم………………………………………………………………………………………………………. .  58

فصل سوم: روش پژوهش  

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………. 61

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………… 61

 نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………………………  61

 ابزار پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… 64

پرسشنامه صمیمیت زوجین……………………………………………………………………………………………..    64

پرسشنامه جمعیت شناختی………………………………………………………………………………………………..  65

 روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 65 

شیوه اجرا …………………………………………………………………………………………………………………….    66

 روش تحلیل آماری داده ها ……………………………………………………………………………………………    67

 

فصل چهارم : یافته های پژوهش

 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..     69

 یافته های توصیفی ……………………………………………………………………………………………………………….      69

 بررسی فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………… ………….  72

یافته های کیفی …………………………………………………………………………………………………………………….     87

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

 خلاصه طرح و نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………………  90

 بحث و نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………     91

فرضیه اول………………………………………………………………………………………………………………………………   91

فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………..  91

فرضیه سوم……………………………………………………………………………………………………………………………     92

فرضیه چهارم………………………………………………………………………………………………………………………. ..   93

فرضیه پنجم………………………………………………………………………………………………………………………….     94

فرضیه هفتم…………………………………………………………………………………………………………………………     95

فرضیه ششم………………………………………………………………………………………………………………………….     94

فرضیه هشتم……………………………………………………………………………………………………………………..     96  

محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….     97

پیشنهادات کاربردی ……………………………………………………………………………………………………. …….    97

پیشنهادات پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………………   98

منابع ومأخذ………………………………………………………………………………………………………………………….  99

مقدمه

   فبما رحمه مّن الله لنت لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک (سوره آل عمران/159).

    ستایش و سپاس خدایی را سزاست که زیباترین جلوه های آفرینش را  بر بندگانش آشکار نمود. حسن خلق در فرهنگ اسلام از رحمت الهی ریشه می گیرد که خدای مهربان با معرفی پیامبر اکرم (ص) به عنوان الگوی برتر حسن خلق در خطاب به آن گرامی در آیه فوق می فرماید: به سبب لطف و رحمت خدا بود که با آنان نرمخویی و مهربانی کردی و اگر درشتخو و سخت دل بودی ،قطعاً از گرد تو پراکنده می شدند.

   آنچه مسلّم است خانواده ملجأ و مأمن قابل اعتماد و پایدار برای پاسخ گویی به نیاز هایی چون امنیت ، محبت ، غرایز و … می باشد ، پس میزان اندیشه در آن در میزان بهبود جامعه تأثیر دارد. پیوند دادن اعضای خانواده به عنوان یک گروه با احساس صمیمیت و همکاری امکان پذیر است و بر پایه  صمیمیت استوار می باشد و صمیمیت مشخصه غیر قابل تفکیک خانواده است(رضایی 1389). به نظر استر نبرگ [1](1987) صمیمیت احساساتی است که نزدیکی ، تعلق و تماس را ایجاد می کند و اسکنارچ[2] (1999) صمیمیت را فرایند در تماس بودن، درک خود و افشای خود در حضور همسر مفهوم سازی می کند(هلروود،1998،به نقل از رضایی 1389). یادگیری می تواند نکته ی کلیدی و مهم در تداوم یک رابطه موفق زناشویی شود و  افراد می توانند با یادگیری و افزایش اطلاعات نیاز همسران و خود را بهتر پاسخگو باشند و زندگی خود را سالم تر سپری کنند.

    مشاوران و روانشناسان می توانند با آموزش صحیح تغییر مثبت و پایداری را در رابطه زن و شوهر ایجاد کنند (موسوی ، 1386 ). با توجه به این که بخش اعظمی از فرهنگ بومی خانواده های ایرانی منطبق بر مبانی اسلامی می باشد و شناخت مسائل و تطبیق راه حل ها با فرهنگ نقش بسزایی در علم آفرینی هر جامعه دارد لذا مراجعه به قرآن مجید و احادیث موجود و آموزه های اسلامی در این زمینه می تواند راهگشا و تبیین کننده بسیاری از امور در جهت بهبود روابط زندگی زناشویی باشد. در اسلام یکی از ویژگی هایی که در تحقق سازگاری و آرامش زندگی نقش بسزایی دارد و کمتر عاملی را می توان یافت که در این حد بتواند در ایجاد و تبثیت آن نقش ایفا کند ، ” مدارا ” است (حسین زاده ، 1390).

     مدارا یکی از توصیه های اسلامی است عبارتست از اینکه ناگواری از کسی به تو برسد متحمل شوی و به روی خود نیاوری (نراقی ، 1384).مدارا در پیدایش سه زاویه خوش اخلاقی ، یعنی نرم برخورد کردن با دیگران ، همدمی نیکو و تحمل کردن دیگران به گونه ای که از انسان فرار نکنند، نقش فراوانی دارد (حسین زاده ، 1390).

                     بدی را بدی سهل باشد جزا                                     اگر مردی احسن الی من أسا

    این شعر سعدی اشاره به روایت امام باقر (ع) است که فرمود : « احسن الی من أساء الیک » نیکی کن به کسی که به تو بدی کرده است » (مجلسی،1403 ق).

    البته مدارا کردن با مردم نوعی سرمایه گذاری اعتماد  و محبت در قلب های دیگران است . دین و دنیا نیازمند مدارا می باشد ، هم در معاشرت با مردم و زندگی زناشویی و هم در هدایت آنها و هم در خودسازی. کار هدایت و تربیت واقعی خلق خداوند ، جز به راه نرمی و مدارا سامان نگیرد.

     خشونت و تندی ممکن است ظاهر آدمیان را همراه سازد اما باطن و قلب که اساس هدایت و رشد است از جنس دیگر است . حتی فرعون نیز نیازمند به نرمی سخن شنیدن و به مدارا هدایت شدن است . حتی در سلوک نفس و رسیدن به مدارج قرب نیز باید با خود مدارا کرد و نفس خود را با تحمیل به سوی معارف نکشاند . مدارا یکی از اصولی است که در بهبود و رشد روابط انسان با دیگران تأثیر شگرفی دارد. پستی و بلندیهای زندگی و روابط مشترک زن و شوهر ، نیاز مبرمی به اصل « مدارا » دارد.  اهمیت مدارا آنقدر زیاد است که پیامبر اکرم (ص) می فرماید .” اذا اراد الله باهل بیت خیراً ادخل علیهم باب الرفق”هرگاه خداوند اراده فرماید که برای اهل خانه ای و در محیط خانواده ای خیر و برکت و نیکی برقرار گردد آن خانواده و ارتباطات فیمابین آنها را آمیخته با مدارا می سازد و آنان را در فضای آرامبخش مدارا و دوستی وارد می سازد (ابن ابی الحدید،1959،ج6،ص339). 

      البته لازم به ذکر است که در مدارای اسلامی با آنچه امروزه به عنوان تساهل و تسامح مطرح می شود تفاوت وجود دارد. در مدارای اسلامی اصول و مبانی ثابت است و در آن کمترین اغماضی صورت نمی گیرد، در حالی که تساهل وتسامح اصول ومبانی را نیز شامل می شود.

     در نهاد خانواده ، مدارا قانونی بسیار با اهمیت است و اصولا با حالات درونی همسر و شرایط زندگی  باید مدارا کرد. اگر میان زن و شوهر مصالحه و مدارا حکمفرما نباشد بدون تردید نظام خانواده از هم گسیخته خواهد شد و یکی از زوجین براساس غرور و خودخواهی بخواهد سلیقه و اندیشه های فردی خود را بر دیگری تحمیل کند مطمئناً راه بجائی نخواهد برد .آموزش مدارا با رویکرد اسلامی بر داده های دینی و روانشناختی مبتنی است و می تواند راهکار خوبی برای ثبات و پایداری در زندگی، آرامش و صمیمیت زوجین به حساب آید. با توجه به آنچه گفته شد و با توجه به اینکه اسلام بخشی از فرهنگ خانواده های ایرانی است و جایگاه قابل توجهی در زندگی آنان دارد و مدارا نیز اصل مهمی در آموزه های دینی ماست لذا بررسی تأثیر آموزش مدارای اسلامی به افراد قابل توجه است.

بیان مسأله

     صمیمیت زناشویی می تواند به صورت قابل قبولی موجب تحکیم و رشد روابط محبت آمیز بین زوج ها شود. تا جاییکه به نظر می رسد اصل اساسی در ازدواج موفق ایجاد صمیمیت بین زوجین است. یکی از نیاز های اساسی در انسان صمیمیت است که شدت آن و نوع صمیمیت در افراد متفاوت است(رضایی،1389).

     صمیمیت یک فرایند پویاست که اصل آن اعتماد و احترام متقابل است. صمیمیت یک نیاز واقعی است که ریشه درونی داشته و از نیاز بسیار اساسی برای دلبستگی نشأت می گیرد( باگاروزی ، 2001 ، ترجمه ی آتش پور و اعتمادی ، 1385). اما در آن روی سکه ، یعنی ازدواج ناموفق و از هم گسسته به علت عدم وجود صمیمیت ، خواه ناخواه یک رابطه را به پایان خود نزدیک می کند. مثلا در یک تحقیق معتبر که در آمریکا درباره ی علل طلاق انجام شد، 80% مردان و زنانی را که طلاق گرفته بودند ، علت جدایی و شکست ازدواج خود را رشد تدریجی فقدان احساس صمیمیت و عدم احساس عشق و ارزش گذاری ذکر کردند(باگاروزی ، ترجمه رضا زاده و تهرانی،1387).علاوه بر این سطح تمایز و استقلال