چکیده تحقیق

 

امروزه شرکتها با رقابت قویتری نسبت به گذشته مواجه اند و عملکرد مالی هدف اصلی هر نهادی است. پس هر سازمانی می خواهد با روش های مختلف عملکرد مالی خود را افزایش دهد. استفاده كنندگان صورت های مالی باید از میزان سرمایه فكری شركت آگاهی داشته باشند تا بتوانند آینده شركت را پیش بینی و تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ كنند. پس شناسایی و ارزشگذاری درست و صحیح سرمایه فكری شركتها هم برای مدیران و هم برای استفاده كنندگان از صورت های مالی امری ضروری می باشد كه روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و ابعاد آن با عملکرد مالی (بازده دارایی) شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی از نوع همبستگی می باشد. به منظور پاسخ به پرسشهای تحقیق، یک فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین شده است. برای بررسی صحت فرضیه ها، اطلاعات از بین جامعه آماری هدف تحقیق که شامل مدیران و کارشناسان شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس طی دوره زمانی 5 ساله (1386 تا 1390) می باشند، جمع آوری شد. روش نمونه گیری این تحقیق از نوع حذفی می باشد که در نهایت 20 شرکت بعنوان نمونه انتخاب شدند. به منظور سنجش سرمایه فکری از ابزار پرسشنامه که توسط بونتیس (1998) ساخته شده و مستند به تحقیقات موضوعی مرتبط با طیف لیکرت می باشد استفاده شد، همچنین به منظور سنجش متغیرهای وابسته از صورت های مالی ارائه شده شرکت های موجود در جامعه آماری استفاده شد. در نهایت جهت تجزیه و تحلیل داده ها، نرم افزار spss و روش تحلیل همبستگی پیرسون مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج حاکی از وجود ارتباط معنادار بین سرمایه فکری و عملکرد مالی در شرکت های خودروسازی عضو بورس است همچنین در میان مولفه های سرمایه فکری، سرمایه انسانی با ضریب همبستگی 0.637 و سرمایه ارتباطی با ضریب همبستگی 0.598 به ترتیب بیشترین همبستگی را با عملکرد مالی داشته اند و بین سرمایه ساختاری و عملکرد مالی ارتباط معناداری وجود ندارد.

 

کلمات کلیدی:سرمایه فکری(IC)، سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی، عملکرد مالی(ROA)

 

فهرست مطالب

 

فصل اول: کلیات تحقیق

.1-1مقدمه …………………………………… 2

.1-2بیان مسئله  تحقیق …………………………………………… 3

.1-4ضرورت و اهمیت تحقیق …………………………………………… 6

.1-5اهداف تحقیق ……………………………… 7

.1-6نوع روش تحقیق ……………………………. 7

.1-7چارچوب نظری تحقیق …………………………………………… 8

.1-8فرضیات تحقیق …………………………….. 8

.1-12قلمرو تحقیق……………………………… 9

.1-14تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها…………….. 9

 

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

.2-1مقدمه…….. ……………. ………………………………………………13

.2-2اهداف واحدهای انتفاعی………. ……………. ……………………………………………….14

.2-2-1حداکثر نمودن سود……………. ……………………………………………………………………………………………….14

.2-2-2حداکثر نمودن ثروت……………. ……………………………………………………………………………………………….14

.2-3نقش مدیران مالی در واحدهای انتفاعی……………. ………………………………………………..15

.2-4مفهوم عملکرد شرکت……………. ………………………………………………………………………………………………..16

.2-5ارزیابی عملکرد……………………………….. ………………………………………………….18

.2-5-1اهمیت و ضرورت ارزیابی عملکرد……………………………………………………………………………………19

2-6.ارتباط پاسخگویی و اندازه گیری عملکرد……………. …………………………………………………20

.2-7رویکردهای موجود پیرامون معیارهای عملکرد………………………………………………………………………..21

.2-8معیارهای ارزیابی عملکرد مالی……………. …………………………………………………24

.2-8-1معیارهای عملکرد حسابداری……………………………………………… ……………………. .. ……………….24

.2-8-2معیارهای عملکرد اقتصادی…… ……………………. …………… … ……… 27

.2-9سود حسابداری……………. …………………………………………………………………………………. …………… 29

.2-9-1اهداف گزارشگری سود حسابداری……………. …………………………………. ……………..30

.2-9-2سودمندی سود……………. …………………………………………………………………………………………………31

.2-10 نرخ بازده دارایی ها(ROA………………………………………………………………………………………………..32

.2-11سیر تاریخی توسعه مفهوم و کاربرد سرمایه فکری……………………………………………………… ………….34

.2-12مفهوم سرمایه فکری……………………………………………………………………………………. ……………………35

.2-13ویژگی های سرمایه فكری……………………………………………………………………………. …………………….37

.2-14اجزای سرمایه فکر………………………………………………………………………….. ………………………………..37

.2-15سنجش سرمایه فکری و مدل های توصیفی آن………………………………….. … ………………………………39

.2-16ارزش سرمایه های فکری برای سازمانها………………………………………. … … … … … … … ……………45

.2-17پیشینه تحقیق……………………………………………………………….. … … … … … … … … …………………….45

2-18.نتیجه گیری و استنتاج مدل تحقیق …………………………………… … … … … … ………………………………49

 

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

.3-1مقدمه……………………………………………………………………………. … … ……………………….. ………………..51

.3-2روش تحقیق………………………………………………………………………………………………….. …… …………….51

.3-2-1نوع تحقیق بر مبنای هدف………………………………………………………………………………………………….51

.3-2-1-1تحقیق بنیادی یا پایه ای…………………………………………………………………………………………………52

.3-2-1-2تحقیق کاربردی……………………………………………………………………………………………………………52

.3-2-2نوع تحقیق بر مبنای روش……………………………………………………. … … … ………………………………52

.3-3جامعه و نمونه آماری…………………………………………… ………………. ……………………………………………53           3-3-1.نمونه آماری و روش نمونه گیری………………………………… ………………. …………………………………54

.3-4ابزارها و روش های جمع آوری داده…………………………………….. ………………………………………………56

.3-4-1روایی و پایایی ابزار گرداوری اطلاعات…………………………….. ……. ……………………………………….58

.3-4-1-1روایی………………………………………………………………….. ….. ………………………………………………59

 

.3-4-1-2پایایی………………………………………………………………………. ………………………………………………..59

.3-4-1-2-1روش آلفای کرونباخ………………………………………………………………. ……………………………….60

.3-5روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………. ……………………………………….63

.3-6نتیجه گیری…………………………………………………………………………….. ………………. ……………………….63

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

.4-1مقدمه………………………………………………………………………. ……………….. ……………………………………65

.4-2تحلیل توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق…………………………………… ……………….. … ……………………….65

.4-2-1سرمایه فکری و خرده مقیاس های آن………………………………… ……………………………………………..66

سرمایه انسانی …………………………………………………………………………………………… ………………………………67

سرمایه ساختاری………………………………………. ………………………………. ……………….. ……………………………68

سرمایه ارتباطی (مشتری )……………………………………………………… ……………….. … … … ………………………69

.4-2-2عملکرد مالی (بازده داراییROA ) ……………………………………… ……………….. ………………………….70

بررسی نرمال بودن متغیرها…………………………………………………………………………………….. ……………………..71

.4-3آزمون فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………. ……………………………….72

 

 

 

 

فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری

.5-1مقدمه…………………………………………………………………………………. ……………….. ………………………….75

.5-2نتایج آمار توصیفی……………………………………………………………….. ……………….. ………………………….76

.5-2-1توصیف متغیر سرمایه فکری و خرده مقیاس های آن…………………… …………………………………….76

.5-2-2توصیف متغیر عملکرد مالی (بازده دارایی ROA) ………….. ……….. ……………….. …………………….77

.5-3نتایج آمار استنباطی…………………………………………………………………… . ………………………………………77

پیشنهادات بر اساس یافته های تحقیق…………………………………………………………… ……………………………….79

.5-5پیشنهادات بر اساس سوال های تحقیق……………………………………… … ……………… ……………………80

.5-6محدودیت های تحقیق………………………………………………….. ……………… …………………………………..82

.5-7پیشنهادات برای تحقیقات آتی در این زمینه…………………… ……………. ………………………………………..83

پیوست…………………………………………………………………………………….. ……………… … …… ……………………84

منابع…………………………………………………………………… ……………… ……………… …… …………………………….91

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول 1-2 تعاریف سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………………36

جدول 2-2 راهنمای فرمول های سرمایه فکری………………………………………………………………………………..44

جدول1-3 نسبت بازده دارایی (ROA) شرکت های منتخب ………………………………………. … ……………….55

جدول1-4 توصیف متغیر سرمایه فکری…………………………………………………………………………………………..66

جدول2-4 توصیف متغیر سرمایه انسانی………………………………………………………………………………………… 67

جدول3-4 توصیف متغیر سرمایه ساختاری………………………………………………………………………………………68

جدول4-4 توصیف متغیر سرمایه ارتباطی(مشتری)…………………………………………………………………………….69

جدول5-4 توصیف متغیربازده داراییROA………………………………………………………………………………………….70

جدول 6-4 همبستگی بین سرمایه فکری با عملکرد مالی ……………………………………… …………………………….72

جدول 7-4 همبستگی بین سرمایه انسانی و عملکرد مالی  ………………………………….. … … ……………………..73

جدول 8-4 همبستگی بین سرمایه ساختاری و عملکرد مالی…………………………………………. …………………..73

جدول 9-4 همبستگی بین سرمایه ارتباطی و عملکرد مالی ………………….. ……… ………………………………….74

 

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار 1-4 هیستوگرام متغیر سرمایه فکری……………………………………….. ………………………………………….66

نمودار 2-4- هیستوگرام متغیر سرمایه انسانی…………………………………………………………….. …………………..67

نمودار 3-4 هیستوگرام متغیر سرمایه ساختاری………………………………. …………………….. ……………………….68

نمودار 4-4 هیستوگرام متغیر سرمایه ارتباطی(مشتری)………………………………………. ……………………………..69

نمودار 5-4 هیستوگرام متغیر بازده داراییROA……………………………………………………. ……………………………70

 

 

فهرست شکل ها

 

شکل شماره 1-1 مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………. ………………………..8

شکل شماره2-2 استنتاج مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………… …………………………..49

 

 

 

1-1.مقدمه

شرکت ها دارای منابعی هستند که برای عملکرد مالی قوی و مزیت رقابتی حیاتی هستند. نخستین نوع از این منابع دارایی های مشهود چون اموال، ماشین آلات و تکنولوژی های فیزیکی دارای جانشین هستند که می توانند به آسانی در بازارهای آزاد، خرید و فروش شوند. نوع دوم دارایی های نامشهود، باارزش، کمیاب، بدون جانشین و استراتژیکی هستند که برای ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر، توانا هستند. (نمازی و ابراهیمی، 1390)از طرفی، توسعه اطلاعات و پیشرفت سریع فناوری در دهه اخیر تحولی عظیم در تمام جنبه های زندگی و فعالیت های بشر ایجاد کرده و باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و منجر به تغییر پارادایم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است. (همتی و همکاران، 1389) در اقتصاد دانش محور كنونی، سرمایه فكری عامل اصلی برتری و بهبود عملكرد شركتهاست. (رحیمیان و همکاران، 1391)سرمایه فکری شامل تمام منابعی از سازمان است که ارزش سازمان و همچنین شایستگی سازمان را بالا می برند. پس این نشان می دهد که مدیریت سرمایه فکری به شکلی موثر و کارامد، ارزش و عملکرد مالی سازمان را افزایش خواهد داد. (Ahmad khan et al., 2012)استفاده كنندگان صورت های مالی باید از میزان سرمایه فكری شركت آگاهی داشته باشند تا بتوانند آینده شركت را پیش بینی و تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ كنند.پس شناسایی و ارزشگذاری درست و صحیح سرمایه فكری شركتها هم برای مدیران و هم برای استفاده كنندگان از صورت های مالی امری ضروری می باشد كه روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود. موضوع دیگری كه باید به آن اشاره كنیم، نقش و جایگاه صنعت خوردرو در میان صنایع فعال در بازار ایران می باشد. طبق آخرین رده بندی سیصد شركت بزرگ كشور در سال 1389 كه از سوی سازمان مدیریت صنعتی صورت گرفته است از میان22 گروه صنعتی فعال درایران، گروه قطعات خودرو و وسایط نقلیه جایگاه اول را از نظر فروش به خود اختصاص داده اند.(رحیمیان و همکاران، 1391) از این رو، با توجه به اهمیت سرمایه فكری و تاثیر آن بر عملكرد شركت ها و نیز جایگاه صنایع خودروسازی و ساخت قطعات در این تحقیق سعی داریم ارتباط بین سرمایه فكری وعملكرد مالی شركت های فعال در صنایع خودرویی را مورد بررسی قرار دهیم.صنعت خودروسازی ایران،پس از صنعت نفت فعال ترین صنعت ایران است در سال 2009 ایران از لحاظ سرعت رشد صنعت خودرو مقام پنجم دنیا را کسب کرد.با توجه به اینکه صنعت خودرو تا این اندازه حائز اهمیت می باشدهمچنین اخیراً با توجه به تورم قیمت خودرو تصمیم گرفتم  که برای پایان نامه خود در این زمینه کار کنم.

2-1.بیان مساله تحقیق

امروزه شرکتها با رقابت قویتری نسبت به گذشته مواجه اند و عملکرد مالی هدف اصلی هر نهادی است. پس هر سازمانی میخواهد با روش های مختلف عملکرد مالی خود را افزایش دهد.(Ahmad khan et al., 2012) در سال های اخیر، مزیت رقابتی محور استراتژی های رقابتی قرار گرفته است. شرکت ها برای بهبود عملکرد و مقابله با رقبا، باید دارای مزایای رقابتی باشند تا بتوانند در شرایط پیچیده، عملکردی برتر داشته و خود را در بازارها حفظ نمایند. بنابر دیدگاه مبتنی بر منابع، عملکرد برتر شرکت ها می تواند از منابع منحصر به فرد آنها، یکپارچگی منابع و یا توانایی پاسخ گویی به محیط ناشی شود. بر اساس این دیدگاه، تفاوت عملکرد شرکت ها به دلیل این است که سازمان های موفق دارای منابع استراتژیکی (فیزیکی، انسانی و سازمانی) هستند که رقبای آنها فاقد آن منابعند. طبق دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت، سرمایه فکری منابع استراتژیکی هستند که شرکت ها را قادر به ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر می نمایند.(سینایی و همکاران، 1390). به رغم پذیرش نقش انکارناپذیر سرمایه فکری و دارایی های نامشهود در عملکرد شرکت ها، اغلب سامانه های سنتی قادر به اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها و انعکاس آن در صورت های مالی نیستند، در حالی که اهمیت آنها در افزایش ثروت سهامداران، کسب سوداوری پایدار، افزایش سهم شرکت ها از بازارهای جهانی، ارزیابی عملکرد فعلی واحد تجاری و همچنین پیش بینی های آتی، همواره مورد توجه بوده است. از آنجایی که شرکت ها در انجام برنامه ریزی های راهبردی به شناسایی فرصت ها و تهدیدهای پیرامون خود می پردازند، بنابراین ناگزیر به کسب اطلاعات جامع درباره ظرفیت ها، کفایت و کارایی منابع داخلی خود هستند. Marr, 2004)) محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که دارایی های ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگ سازمانی، سیستم ها و ساختار سازمانی و غیره را دربرگیرد (قلیچ لی و همکاران، 1387) عوامل نامشهود و سرمایه فکری به عنوان اصلی ترین عنصر توسعه در اقتصاد دانش محور، توانایی لازم برای انجام برنامه های راهبردی را در اختیار شرکت ها قرار می دهد. (Marr, 2004) در حقیقت سرمایه فکری یک مدل جدید کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمان ها فراهم می آورد و با بهره گرفتن از آن می توان ارزش آتی شرکت را نیز محاسبه کرد بنابراین رویکرد سرمایه فکری برای سازمان هایی که می خواهند از ارزش عملکردشان به خوبی آگاهی داشته باشند، جامع تر است (مدهوشی و اصغرنژاد، 1388)

از طرفی به دنبال توسعه فن آوری اطلاعات در دهه 1990، الگوی رشد اقتصادی دچار تغییرات اساسی شد و عامل دانش به عنوان مهم ترین سرمایه، جایگزین سرمایه های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی گردید. (Chen, 2004) در اقتصاد مبتنی بر دانش، محصولات و سازمان ها بر اساس دانش زندگی می کنند و می میرند و موفق ترین سازمان ها آنهایی هستند که از این دارایی ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می کنند (قلیچ لی و همکاران، 1387) بر این اساس موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها تا حد کمی مبتنی بر تخصیص استراتژیک منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر استراتژیک دانش خواهد بود. (ملکیان و زارع، 1389)

ظهور اقتصاد جدید که اساسا با اطلاعات و دانش هدایت می شود، منجر به افزایش علاقه فزاینده ای به سرمایه فکری (IC) شده است. (Tan et.al, 2007) سرمایه فکری سرمایه ای فراتر از دارایی های فیزیکی و دارایی های مشهود است امروزه سهم سرمایه فکری به دلیل تولید دانش و اطلاعات و در نتیجه تولید ثروت در اقتصاد مبتنی بر دانش می تواند نقش مهمی در خلق ارزش افزوده و تولید ناخالص داخلی داشته باشد.به این دلیل در سطح بنگاه های اقتصادی نیز عملکرد مالی شرکت ها می تواند تحت تاثیر دارایی های فکری و سرمایه انسانی قرار گیرد. (عباسی و گلدی صدقی، 1389) بطور کلی در جوامع دانش محور کنونی، بازده سرمایه فکری بکار گرفته شده بسیار بیشتر از بازده سرمایه مالی به کار گرفته شده، اهمیت یافته است.(Bontis, 1999) سرمایه فکری در مشتریان، فرایندها، اطلاعات، علامت تجاری، منابع انسانی و سیستم های سازمانی متجلی می شود و نقش فزاینده ای در خلق مزیت های رقابتی پایدار ایفا می کند.(شمس و خلیلی، 1390). سرمایه فکری در این تحقیق از سه  بعد سرمایه انسانی ، ارتباطی و سختاری تشکیل شده است.

جانوسویچ[1] و همکاران ( 2013)، احمد خان[2] و همکاران(2012)، باسوکی[3] و همکاران(2012)، لیبو[4] و همکاران(2011)، پلومن[5] و همکاران(2007)، رادرز[6] و همکاران نشان دادند که سرمایه فکری رابطه مثبت و معنی داری با عملکرد مالی دارد. همچنین رحیمیان و همکاران در سال 1391 به بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتهای صنایع خودرو و ساخت قطعات پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران  پرداختند و نشان دادند که در میان عناصر تشکیل دهنده سرمایه فکری، کارایی سرمایه ساختاری و کارایی سرمایه بکارگرفته شده دارای بیشترین تاثیر بر عملکرد مالی شرکت های نمونه می باشند و میان سرمایه انسانی و عملکرد مالی شرکت های نمونه ارتباط معناداری وجود ندارد.

بنابر بیان مساله مذکور که بیان کننده اهمیت توجه به سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با عملکرد شرکت هاست، در این تحقیق سعی بر آن است که ارتباط سرمایه فکری با عملکرد مالی شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس بررسی و مورد تبیین قرار گیرد.

 

پرسش اصلی:

آیا رابطه معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس وجود دارد؟

پرسش های فرعی:

• آیا رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و عملکرد مالی شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس وجود دارد؟
• آیا رابطه معناداری بین سرمایه ارتباطی و عملکرد مالی شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس وجود دارد؟
• آیا رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و عملکرد مالی شرکت های خودروسازی پذیرفته شده در بورس وجود دارد؟

[1] Janosevic