چکیده

رشد شهر نشینی منجر به تغییراتی در زمینه تولید و اجزا زباله‌های بیمارستانی داشته است و مدیریت صحیح دفع مواد زائد جامد بیمارستانی مسئله‌ای است که ارتباط مستقیم با سلامت و کنترل عفونت در جامعه دارد. این مواد زائد معمولاً در طی مراقبت و درمان بیماران تولید می‌گردد میزان این زباله‌ها در شهر‌ها ۵/۱ تا ۲ در صد زباله‌های تولیدی را تشکیل می‌دهند. هرچند میزان این مواد کم است اما می‌تواند باعث مخاطرات زیادی شود. این مطالعه تحقیقی است در ارتباط با نقش مدیریت در جمع آوری، حمل‌ونقل و دفع زباله‌های بیمارستانی در شهر تهران. مطالعه فوق بر روی بیمارستان دولتی شهدای تجریش در شهر تهران در سال ۱۳۹۱ صورت گرفته است. روش تحقیق بر اساس جمع آوری اطلاعات از بیمارستان‌ها با بهره گرفتن از یک چک لیست، پرسشنامه ، مشاهده در محل و آنالیز داده‌ها صورت گرفته است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که نقش مدیریت در امر کنترل پسماندهای بیمارستانی بسیار با اهمیت است چنانچه با تدوین استراتژی‌های کارآمد توسط مدیران و اجرای ان توسط کارکنان می‌توان تا حد زیادی در زمینه مدیریت پسماندهای بیمارستانی موفق بود. علاوه بر این با توجه به استانداردهای وزارت بهداشت وضعیت این بیمارستان در زمینه مدیریت پسماند نسبت به سایر بیمارستان‌های ایران مطلوب گزارش شد.

كلمات كلیدی: بیمارستان – زباله عفونی – جمع آوری زباله – زباله خطر

 

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

1-1 مقدمه. 2

1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق.. 5

1-3 اهداف تحقیق.. 7

1-4 فرضیات تحقیق.. 8

1-5 تعاریف پسماندهای مراکز بهداشتی- درمانی.. 8

1-6 انواع طبقه بندی پسماند های بیمارستانی.. 9

1-7 مخاطرات بهداشتی پسماند های بیمارستانی.. 18

1-8 مدیریت پسماند بیمارستانی و لزوم توجه به آن.. 19

1-8-1 تفکیک پسماند های بیمارستانی.. 21

1-8-2 نگهداری موقت پسماند های بیمارستانی.. 24

بازیافت و دفع  پسماند های بیمارستانی.. 25

1-8-4 حمل و نقل  پسماند ها در داخل و خارج از سایت درمانی.. 27

نگهداری سوابق مدیریتی پسماند. 29

1-8-6 آموزش ادواری کارکنان به منظور روزآمد کردن دانش آن ها 29

1-9 برنامه ­ریزی مدیریتی و بهینه­سازی سیستمهای جمع­آوری و دفع پسماند در مراکز درمانی  31

1-10 نقش مدیران بیمارستان  در مدیریت پسماندهای  بیمارستانی.. 34

1-11جنبه های  اقتصادی در مدیریت پسماند­های بیمارستانی.. 37

3-1- منطقه مورد مطالعه. 52

3-1-1  تاریخچه بیمارستان شهدای تجریش…. 53

3-1-2  چارت سازمانی بیمارستان شهدای تجریش…. 54

3-1-3  خدمات بیمارستان شهدای تجریش…. 54

3-2 روش تحقیق.. 56

3-3 جامعه آماری، روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه. 56

3-4 ابزار جمع آوری اطلاعات… 56

3-5 اعتبار 57

3-6 متغییر ها 58

3 -7روش جمع آوری اطلاعات… 58

3-8  روش های آماری مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها 59

4-1 بررسی و توصیف گزارشات و آیین­نامه­ های مصوب و برنامه ­های عملیاتی موجود در بیمارستان  62

4-1-1 آخرین برنامه عملیاتی مدیریت اجرایی پسماند پزشکی در بیمارستان شهدای تجریش مصوب(6/91) 63

4-2 توصیف داده ­های مربوط به پرسشنامه پژوهشگر ساخته. 74

4-2-1 ویژگی های فردی پاسخگویان.. 74

4-2-1-1 جنسیت پاسخگویان.. 74

4-2-1-2 سن.. 75

4-2-1-3 سطح تحصیلات… 76

4-2-1-4 مدت ساعت کاری در شبانه روز 77

4-2-1-5 سابقه کاری.. 77

4-2-1-6 نظرات پاسخگویان در زمینه میزان اهمیت و تاثیر  سیاست ها و استراتژی‌های مدیریت پسماندهای بیمارستانی  78

4-2-1-7 بررسی تفاوت سطوح دانشی کارکنان در اجرای مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 79

4-2-1-8 نظرات پاسخگویان در زمینه تاثیر تفاوت جنسیتی کارکنان  در مدیریت پسماند. 80

4-2-1-9  نظرات پاسخگویان در زمینه ارتباطبینمدیریت ناکارآمد با افزایش بیماری‌های شغلی 81

4-2-1-10 نظرات پاسخگویان در زمینه میزان اهمیت فاکتورهای موثر بر اجرای مدیریت پسماند بیمارستانی  82

4-3 تحلیل همبستگی متغیرهای فردی با نظرات آنان.. 83

4-3-1 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان اهمیت سیاست ها و استراتژی های مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 83

4-3-2 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با میزان سطوح دانشی کارکنان در اجرای مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 84

4-3-3 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان بکارگیری کد بندی رنگی جهت تفکیک پسماندهای بیمارستانی.. 85

4-3-4 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با میزان ابتلا به عفونت به علت عدم رعایت ایمنی  85

 

4-3-5 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان اهمیت فاکتورهای موثر بر اجرای مدیریت پسماند بیمارستانی.. 86

4-3-6 میزان تعیین تفاوت‌های موجود در متغیرهای تحقیق در دو گروه جنسی کارکنان.. 87

4-4 بررسی استاندارد بودن نتایج حاصل از چک لیست… 88

4-4-1  کلیات… 88

4-4-2 بررسی برنامه های مدیریت پسماند. 88

4-4-3 بررسی وضعیت نیروی انسانی درگیر در مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 88

4-4-4 بررسی وضعیت تفکیک، بسته بندی وجمع آوری پسماند. 89

4-4-5 بررسی و ضعیت حمل پسماند. 91

4-4- 6 بررسی محل نگهداری موقت پسماند. 91

4-4-7 بررسی وضعیت واحد امحاء پسماند. 92

4-5 بحث و نتیجه گیری.. 93

4-6- محدودیت­های تحقیق.. 97

4-7 پیشنهادات… 97

فهرست جداول

عنوان                                                                                            صفحه

جدول 1-1 : تعداد از رادیو اكتیوهای مورد استفاده در بیمارستانها و مراكز بهداشتی درمانی.. 10

جدول 1-2 : كد گذاری رنگی پیشنهاد شده برای مواد زائد مراكز بهداشتی و درمانی.. 23

جدول 1-3 : روش های دفع انواع پسماندهای بیمارستانی.. 27

جدول 1-4: جدول متغییر ها 58

جدول4-1 : شناسنامه بیمارستان شهدای تجریش…. 62

جدول4-2 : تفکیک بخش های بیمارستان شهدای تجریش…. 62

جدول 4-3: فهرست بخش های فعال واحد. 64

جدول 4-4: فهرست امکانات و تجهیزات موجود مدیریت اجرایی پسماندها 65

جدول 4-5: تشریح امکانات و تجهیزات مورد نیاز 66

جدول 4-6: تشریح منابع انسانی مورد نیاز 66

جدول 4-7: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر جنسیت… 74

جدول 4-8: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سن.. 75

جدول 4-9: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سطح تحصیلات… 76

جدول 4-10: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر مدت ساعت کاری در شبانه روز 77

جدول 4-11: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سابقه کاری.. 78

جدول 4-12: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظرتاثیر و  اهمیت سیاست ها و استراتژهای مدیریت پسماندهای بیمارستانی  79

جدول 4-13: توزیع فراوانی پاسخگویان برای تفاوت سطوح دانشی کارکنان در اجرای مدیریت پسماندهای بیمارستانی  80

جدول 4-14: توزیع فراوانی پاسخگویان  مرد از نظر میزان بکارگیری کد بندی رنگی جهت تفکیک پسماندهای بیمارستانی  81

جدول 4-15: توزیع فراوانی پاسخگویان به ارتباط بین مدیریت ناکارآمد با افزایش بیماری های شغلی  82

جدول 4-16: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر میزان اهمیت فاکتورهای موثر بر اجرای مدیریت پسماند بیمارستانی  83

جدول 4-17: میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان اهمیت سیاست ها و استراتژ ی های مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 84

جدول 4-18 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با میزان سطوح دانشی کارکنان در اجرای مدیریت پسماندهای بیمارستانی.. 84

جدول 4-19 میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان بکارگیری کد بندی رنگی جهت تفکیک پسماندهای بیمارستانی.. 85

جدول 4-20: میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با میزان ابتلا به عفونت  به علت عدم رعایت ایمنی  86

جدول 4-21: میزان همبستگی متغیرهای فردی پرسنل با نظرات آنان در زمینه میزان اهمیت فاکتورهای موثر بر اجرای مدیریت پسماند بیمارستانی.. 86

جدول 4-22: نتایج آزمون t مستقل در دو گروه جنسی کارکنان.. 87

جدول4-23 میزان همبستگی دیدگاه های کارکنان در  زمینه های مختلف مطرح شده در پرسشنامه  94

فهرست اشکال

عنوان                                                                                           صفحه

شکل1-1: درصد پسماندهای تولید شده در واحدهای بیمارستانی.. 9

شکل1-2 : تصاویر برخی از پسماند های بیمارستانی.. 17

شکل1-3: چرخه مدیریت پسماند های بیمارستانی.. 21

شکل 1-4 : علامت های مورد استفاده جهت برچسب گذاری.. 24

شکل1-5: درصد استفاده ازانواع ترولی در ایران.. 28

شكل1-6: تجهیزات حفاظت فردی توصیه شده برای كارگران مرتبط با حمل ونقل زائدات بیمارستانی  31

شکل1- 7: هرم مدیریت پسماندها با رویکرد کاهش تولید و بازیافت… 32

شكل1-8 : تشكیلات مدیریت مواد زائد بیمارستانی.. 37

شکل 3-1: نقشه دسترسی به بیمارستان شهدای تجریش…. 52

شکل 3-2: بیمارستان شهدای تجریش…. 53

شکل 3-3 چارت سازمانی بیمارستان شهدای تجریش…. 54

شکل 4-1: هدف برنامه اجریی.. 63

شکل 4-2:  میانگین سالانه پسماندها در سال 1390.. 67

شکل4-3:  میانگین سالانه پسماندها در سال 1391.. 67

شکل 4-4: سطل پسماندهای شیمیایی و معمولی.. 69

شکل 4-5 سطل پسماند های عفونی و سماند های پرتوزا… 69

شکل 4-6  Safety Box. 70

شکل 4-7 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر جنسیت… 75

شکل4-8  توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سن.. 75

شکل4-9 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سطح تحصیلات… 76

شکل 4-10 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظرمدت ساعت کاری در شبانه روز 77

شکل4-11 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر سابقه کاری.. 78

شکل4-12 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظرتاثیر و اهمیت سیاست ها و استراتژی های مدیریت پسماندهای بیمارستانی  79

شکل4-13: توزیع فراوانی پاسخگویان برای تفاوت  سطوح دانشی کارکنان در اجرای مدیریت پسماندهای بیمارستانی  80

شکل4-14 توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر میزان بکارگیری کد بندی رنگی جهت تفکیک پسماندهای بیمارستانی  81

شکل4-15توزیع فراوانی پاسخگویان به ارتباط بین مدیریت ناکارآمد با افزایش بیماری های شغلی  82

شکل4-16: توزیع فراوانی پاسخگویان از نظر میزان اهمیت فاکتورهای موثر بر اجرای مدیریت پسماند بیمارستانی  83

فصل اول
مقدمه و کلیات

 

1-1 مقدمه

انسان بزرگترین کاربر زمین است و برای فراهم آوردن نیاز خود، بیشترین بهره را از زمین می برد. این بهره‏‏‏‏‏‏‏‏­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­‌‏‏وری روز افزون، بدون پیامد نیست. انسان به نسبت بهره­مندی از طبیعت برای فراهم آوردن خوراک و پوشاک و ساخت و پرداخت دستگاه­هایی که شیوه و روند زندگی را بهبود می­بخشد، پسماند و دوریز تولید می کند. پسماندهای که برخی به طبیعت باز می­گردند، برخی بازیافت شده، دوباره به چرخه تولید و بهره وری باز می­گردند و برخی دیگر که روی دست طبیعت و انسان می­مانند و چاره ای نمی­ماند مگر کاستن  خطر و آلودگی آن­ها و پنهان کردن آن در دل خاک تا شاید خاک خود راهی برای دگرگونی و بازیافت این مواد باشند.

پسماند­های پزشكی یا بهداشتی، كلیه پسماندهای  تولید شده توسط واحد­های تأمین وحفظ سلامت، مؤسسات تحقیقاتی و آزمایشگاه ها را دربر می­گیرد یا به عبارت دیگر به كلیه پسماندهای عفونی وزیان آور ناشی از بیمارستان­ها، مراكز بهداشتی ودرمانی، آزمایشگاه­های تشخیص طبی وسایر مراكز مشابه گفته می­ شود. از منابع عمده زایدات بیولوژیكی، بیمارستان­ها، آزمایشگاه­ها و مراكز تحقیقات پزشكی هستند.

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، پسماندهای بیمارستانی، کلیه پسماندهای تولید شده توسط واحدهای تامین وحفظ سلامت، موسسات تحقیقاتی و آزمایشگاه­ها را در بر مسی گیرد. این تعریف حتی پسماندهای تولید شده درمنازل (مانند تزریق انسولین، دیالیز و …) را نیز شامل می­ شود(WHO, 1999).

با توجه به حجم تولید بالای پسماند توسط مراکز بهداشتی- درمانی که به طور نمونه در سال 1385 به 80 تن پسماند بیمارستانی در شهر تهران به ازای هر روز رسیده و عدم استفاده از فناوری­های لازم جهت بی خطر سازی و دفن بهداشتی ،مردم و ارگان­های مرتبط را با چالشی بزرگ روبرو کرده است. همچنین پسماند­­­­های بیمارستانی به دلیل داشتن انواع‌ گوناگونی از میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری‌های استافیلوکوک‌ و استرپتوکوک، باسیل سل و کزاز، ویروس هپاتیت(هپاتیت‌ ب و ث) و ویروس ایدز و بسیاری دیگر از میکروب­های‌ بیماریزا مخلوط­های میكروبی و عفونی جزء خطرناك­ترین پسماند­­­های جامعه شهری محسوب می­گردند‌‌‌‌(نوری، 1369).

لذا بی­­­­­­ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫـﺎی بیمارستانی، اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز و ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎ و اﭘﯿﺪﻣﯽﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘه­ای وﺷﻬﺮی را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ. اﯾﻦ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ­ﻫﺎ ﯾﮏ ﺧﻄـﺮ ﺟـﺪی ﺑـﺮای ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷـﻮند(and Fabres, 1998 .( Tissat

چندین دهه است که مدیریت پسماند های بیمارستانی در دستور کار کشورهای جهان قرار گرفته است  و کشورهای پیشگام در این زمینه  به پیشرفت ها و دستاورد­های سودمندی دست یافته اند و افزون  بر تلاش برای بهبود شرایط زندگی بستری اقتصادی را نیز فراهم  ساخته اند. با وجود روش­های نوین جهت دفع پسماندهای بیمارستانی در بسیاری از مناطق كشور دفع این پسماند­های خطرناك همچنان به روش سنتی و از طریق ” دفن ” صورت می‌گیرد. دفن پسماندهای بیمارستانی، علاوه بر آلودگی‌­های زیست­محیطی و آبهای زیرزمینی، خطر گسترش برخی از بیماری­ها را در پی دارد. دفن پسماندهای بیمارستانی و عفونی به شیوه ­های كنونی در كشور می ­تواند عواقب وپیامد­­­­­های جبران ناپذیری بد­­­­نبال داشته باشد(سید محمدی، 1383).

درحال حاضر در بیشتر كشور­های دنیا دفن پسماند­های بیمارستانی به روش بی­خطر كردن و استریل كردن صورت می­گیرد و این شیوه جایگزین دفع كردن پسماند­های بیمارستانی از طریق پلاسما كردن و دستگاه زباله سوز شده است. دفن پسماندهای بیمارستانی به روش كنونی و همچنین استفاده از زباله سوز به دلیل آلودگی‌هایی كه به همراه دارد به عنوان یک بحران جدی تلقی می­ شود. در زمان حاضر پسماندهای عفونی مراكزبهداشتی درمانی، مطب­ها و آزمایشگاه­های تشخیص طبی و مراكز درمانی از جمله بیمارستان­ها با پسماند‌های شهری امحاء می­گردد كه بر بهداشت و سلامت مردم تاثیرگذار است. پسماندهای شهری قابل بازیافت و تبدیل به كود و قابل استفاده در سطح شهر می­باشد و به این علت مخلوط ­­­­نمودن پسماندهای شهری و بیمارستانی تهدیدی است برای بهداشت شهروندان و كاركنان بخش خدمات شهری شهرداری ­ها وسازمان­های مدیریت پسماند كه با این قبیل پسماندها درتماس می­باشند. كشورهای پیشرفته و توسعه یافته پیش از این از زباله سوز و سپس از طریق پلاسما، اقدام به امحاء پسماندهای عفونی می‌كردند(Armbruster, 1998 ).

خرید تجهیزات برای بی‌خطركردن پسماندهای بیمارستانی به روش روز دنیا، مستلزم اعتبارات زیادی است كه می بایست از طرف دولت تامین گردد. مدیریت پسماندهای بیمارستانی نزدیک به پنج سال است که در ایران  به اجرا گذاشته شده و سازمان­های بهداشت و درمان،محیط زیست و شهرداری ­ها به لحاظ قانونی دست­اندر کار اجرایی آن و نظارت بر مدیریت درست آن شده ­اند(سازمان شهرداری، 1391).

پسماندهای ویژه طبق قانون مدیریت پسماند، مصوبه 9 خرداد 1383 شامل چند گروه اصلی می­باشد. مهم‌ترین این گروه پسماندها،‌ پسماندهای بیمارستانی بوده كه نقش بسزایی در به خطر انداختن سلامت شهروندان دارد. اصول درست این شیوه ها در استاندارد­های ناظر بر بهداشت محیط و حفاظت محیط ‌زیست از قبیل استاندارد EPA مربوط به ایالات متحده آمریكا و راهنمای EC مربوط به اتحادیه اروپا است. پسماندهای بیمارستانی شامل عفونی، پاتولوژیك، اجسام