فصل اول: مقدمه و هدف                                       صفحات:7-1

1-1- مقدمه 2

1-2- اهداف پایان نامه 6

1-3- ساختار پایان نامه 6

 

فصل دوم: بررسی منابع                                        صفحات: 40-8

2-1- مقدمه 9

2-2-گلخانه 9

2-2-1- انواع گلخانه 9

2-2-1-1- نوع تولید- 10

2-2-1-2- نوع کشت– 10

2-2-1-2-1- گلخانه­ های خاکی- 10

2-2-1-2-2- گلخانه­ های هیدروپونیک— 11

2-2-1-2-2-1- سامانه­های هیدروپونیک مایع- 13

2-2-1-2-2-2- سامانه­های دانه­بندی شده یا خاک دانه­دار 13

2-2-1-2-2-3- سامانه­های هیدروپونیک باز 14

2-2-1-2-2-4- سامانه­های هیدروپونیک بسته-چرخشی- 14

2-2-1-2-2-5- مزایای سامانه­های هیدروپونیک– 14

2-2-1-2-2-6- معایب سامانه­های هیدروپونیک 15

2-2-1-3- جنس سازه 16

2-2-1-3-1- گلخانه­ های چوبی- 16

2-2-1-3-2- گلخانه­ های نیمه­فلزی- 17

2-2-1-3-3- گلخانه­ های فلزی یا مدرن- 17

2-2-1-4- دهانه 17

2-2-1-4-2- گلخانه­ های مجزا 17

2-2-1-4-3- گلخانه­ های دوقلو- 18

2-2-1-4-4- گلخانه­ های به هم پیوسته 18

2-2-2- مزایای کشت گلخانه­ای- 19

2-3- خیار 20

2-3-1- ازدیاد خیار 21

2-3-2- شرایط محیطی رشد خیار 21

2-3-3- برداشت و نگهداری خیار 22

2-4- گوجه­ فرنگی- 23

2-4-1- ارقام گوجه­ فرنگی- 23

2-4-2- شرایط محیطی رشد گوجه­ فرنگی- 24

2-4-3- برداشت و نگهداری گوجه­ فرنگی- 25

2-5- توت­فرنگی- 25

2-5-1- ارقام توت­فرنگی- 25

2-5-2- ازدیاد توت­فرنگی- 26

2-5-3- شرایط محیط و خاک رشد توت­فرنگی- 27

2-5-4- برداشت و نگهداری توت­فرنگی- 28

2-6- انرژی- 29

2-6-1- شاخص ­های انرژی- 29

2-6-1-1- نسبت انرژی- 30

2-6-1-2- بازده خالص انرژی- 30

2-6-1-3- بهره­وری انرژی- 31

2-6-2- شدت انرژی- 31

2-7- مروری بر تحقیقات انجام شده 32

2-7-1- مروری بر پژوهش­های کاربردی محصولات گلخانه­ای در ایران- 32

2-7-2- مروری بر پژهش­های کاربردی محصولات گلخانه­ای در سایر کشورها 36

 

فصل سوم: مواد و روش‎ها                                     صفحات: 54-41

3-1- مقدمه 42

3-2- اطلاعات مربوط به گلخانه­ های استان زنجان- 42

3-3- موقعیت جغرافیایی استان زنجان- 44

3-4- مراحل مطالعات انرژی- 45

3-4-1- انرژی ماشین- 45

3-4-2- انرژی سوخت– 46

3-4-3- انرژی کارگری- 46

3-4-4- انرژی کود 47

 

3-4-5- انرژی سموم شیمیایی- 48

3-4-6- انرژی آبیاری- 48

3-4-7- انرژی حمل و نقل- 49

3-5- بخش اقتصادی- 50

3-6- اندازه ­گیری میدانی- 50

3-6-1- اندازه ­گیری فاصله گلخانه تا مراکز فروش– 50

3-6-2- اندازه ­گیری آب مصرفی 51

3-6-3- اندازه ­گیری پارامترهای ساختمانی گلخانه­ ها 51

3-7-نرم­افزار SPSS- 51

 

فصل چهارم: نتایج و بحث                                          صفحات: 83-55

4-1- مقدمه 56

4-2- انرژی مصرفی تولید توت­فرنگی در گلخانه هیدروپونیک– 56

4-3- انرژی مصرفی تولید خیار در گلخانه خاکی- 61  4-4- انرژی مصرفی تولید گوجه­ فرنگی در گلخانه خاکی  66

4-5- برآورد درآمد و هزینه تولید توت­فرنگی- 69

4-6- برآورد درآمد و هزینه تولید خیار 72

4-7- برآورد درآمد و هزینه تولید گوجه­ فرنگی- 75

4-8- تجزیه و تحلیل- 78

4-8-1- اثر مساحت زمین و نوع محصول بر کارایی انرژی هیدروپونیک– 78

4-8-2- اثر مساحت زمین و نوع محصول بر کارایی انرژی خیار و گوجه­ فرنگی- 79

4-8-3- اثر مساحت زمین و نوع کشت گلخانه­ای بر کارایی انرژی- 81

 

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادها           صفحات: 88-84

5-1-مقدمه 85

5-2-بحث– 85

5-3-نتیجه ­گیری کلی- 87

5-4-پیشنهادها 88

 

منابع 89

 

فهرست شكل‎ها

شکل 2-1- شماتیکی از تولید محصول در گلخانه­ های خاکی– 11

شکل 2-2- شماتیکی از تولید محصول در گلخانه­ های هیدروپونیک— 12

شکل 2-3- نمایی از ریشه محصول تولیدی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 12

شکل 2-4- استفاده از محلول در کشت محصول در گلخانه­ های هیدروپونیک— 13

شکل 2-5- تولید محصول خیار در گلخانه­ های خاکی– 20

شکل 2-6- تولید محصول گوجه­ فرنگی در گلخانه­ های خاکی– 24

شکل 2-7- تولید محصول توت­فرنگی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 26

شکل 3-1- سیمای استان زنجان– 44

شکل 4-1- سهم انرژی مصرفی تولید توت­فرنگی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 57

شکل 4-2- نهاده­های مصرفی تولید توت­فرنگی در سطوح زیر 3000 مترمربع– 58

شکل 4-3- نهاده­های مصرفی تولید توت­فرنگی در سطوح بالای 3000 مترمربع– 59

شکل 4-4- شاخص ­های انرژی و اقتصادی در تولید توت­فرنگی– 60

شکل 4-5- مقدار مصرف انرژی عملیات­های مختلف تولید توت­فرنگی– 60

شکل 4-6- سهم انرژی مصرفی برای تولید خیار در گلخانه­ های خاکی– 62

شکل 4-7- سهم نهاده­های مصرفی تولید خیار در سطوح زیر 3000 مترمربع– 63

شکل 4-8- سهم نهاده­های مصرفی تولید خیار در سطوح بین 3000 تا 5000 مترمربع– 63

شکل 4-9- سهم نهاده­های مصرفی تولید خیار در سطوح بالای 5000 مترمربع– 64

شکل 4-10- شاخص ­های انرژی و اقتصادی در تولید خیار 65

شکل 4-11- مقدار مصرف انرژی عملیات­های مختلف تولید خیار 65

شکل 4-12- سهم انرژی مصرفی برای نهاده­های تولید گوجه­ فرنگی– 66

شکل 4-13- سهم نهاده­های مصرفی تولید گوجه­ فرنگی در سطوح زیر 3000 مترمربع– 67

شکل 4-14- سهم نهاده­های مصرفی تولید گوجه­ فرنگی در سطوح بالای 3000 مترمربع– 67

شکل 4-15- شاخص ­های انرژی و اقتصادی در تولید گوجه­ فرنگی– 68

شکل 4-16- مقدار مصرف انرژی عملیات­های مختلف تولید گوجه­ فرنگی– 69

شکل 4-17- برآورد هزینه برای نهاده­های تولید توت­فرنگی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 70

شکل 4-18- سهم هزینه در تولید توت­فرنگی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 71

شکل 4-19- شاخص اقتصادی در تولید توت­فرنگی در گلخانه­ های هیدروپونیک— 72

شکل 4-20- برآورد هزینه برای نهاده­های تولید خیار در گلخانه­ های خاکی- 72

شکل 4-21- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح زیر 3000 مترمربع در گلخانه­ های خاکی- 73

شکل 4-22- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح بین 3000 تا 5000 مترمربع- 74

شکل 4-23- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح بالای 5000 مترمربع– 74

شکل 4-24- شاخص اقتصادی در تولید خیار در گلخانه­ های خاکی– 75

شکل 4-25- برآورد هزینه برای نهاده­های تولید گوجه­ فرنگی در گلخانه­ های خاکی– 76

شکل 4-26- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح زیر 3000 مترمربع 76

شکل 4-27- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح بالای 3000 مترمربع– 77

شکل 4-28- شاخص اقتصادی در تولید گوجه­ فرنگی در گلخانه­ های خاکی– 77

فهرست جداول‎

جدول 3-1- دوره کشت محصولات مورد بررسی استان زنجان- 43

جدول 3-2- پرسشنامه بررسی مصرف انرژی در گلخانه 52

جدول 4-1- تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول- 78

جدول 4-2- مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف نوع محصول- 79

جدول 4-3- تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول- 80

جدول 4-4- مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف نوع محصول- 80

جدول 4-5- مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف کشت- 81

جدول 4-6- تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول- 82

جدول 4-7- مقایسه میانگین کارایی انرژی نوع محصول با بهره گرفتن از آزمون دانكن(5درصد) 83

چكیده

کشت گلخانه­ای صنعت در حال رشد در بسیاری از کشورها می­باشد. اما به دلیل تولید در خارج از فصل، گلخانه­ ها دارای مصرف بالای انرژی می­باشند. هدف از این تحقیق آنالیز اقتصادی و انرژی تولید محصولات  گلخانه­ای و بررسی اثر محصول، نوع کشت و سطح زیر کشت در گلخانه بر انرژی مصرفی در استان زنجان است. محصولات در سه نوع توت­فرنگی، خیار و گوجه­ فرنگی و نوع کشت هم در دو سطح کشت خاکی و هیدروپونیک مورد بررسی قرار گرفتند. برای انجام این تحقیق پرشسنامه­هایی تنظیم شد که به طور تصادفی بین گلخانه­داران منطقه توزیع شد. نحو پر کردن پرسشنامه ­ها به صورت پرسش شخص به شخص بود. براساس نتایج به­دست آمده از پرشسنامه­ها و تجزیه و تحلیل نمودارها، بیشترین سهم مصرف انرژی در هر سه نوع محصول (توت­فرنگی، خیار و گوجه­ فرنگی) با هر سطح زیر کشت و نوع کشت مربوط به انرژی سوخت، الکتریسیته و کود      می­باشد. در کشت توت­فرنگی انرژی سوخت 37 درصد، الکتریسیته 27 درصد و انرژی کود 21 درصد می­باشد. در کشت خیار انرژی سوخت 37 درصد، الکتریسیته 26 درصد و انرژی کود 19 درصد است و در نهایت انرژی سوخت، الکتریسیته و کود در کشت گوجه­ فرنگی به ترتیب 33 درصد، 27 درصد و 20 درصد به­دست آمد. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که مساحت زمین در گلخانه­ های هیدروپونیک تفاوت معنی­داری نشان نداده است. در حالی­که نوع محصول تفاوت   معنی­داری در سطح پنج درصد از خود داشته است.

مقدمه                 

بخش کشاورزی از مهم­ترین بخش­های مصرف کننده انرژی در ایران است. در میان بخش­های مختلف کشاورزی بیشترین مصرف انرژی در واحد سطح به صنعت گلخانه که در حال توسعه می­باشد، اختصاص دارد (احمدی و بناکار، 1390). تحلیل­های اقتصادی، انرژی و زیست محیطی علاوه بر  تحلیل­های فنی، از ضرورت­های مهم در بررسی پروژه­ های کشاورزی هستند. برای اولین بار تحلیل انرژی در کشاورزی به صورت جدی از دهه 1970 میلادی و به دلیل افزایش شدید قیمت مشتقات نفتی آغاز گردید Ju et al., 2006)). برای تولید محصولات کشاورزی که از نظر غذایی و صنعتی مورد نیاز انسان هستند مقادیر قابل توجهی از انرژی اعم از نیروی کار انسانی و دامی، شیمیایی و فسیلی مصرف می­ شود، از این جهت نقش انرژی در توسعه و کارایی کشاورزی بسیار با اهمیت است. انرژی مورد نیاز برای انجام عملیات کشاورزی از منابع مختلف تأمین می­ شود. عوامل اصلی افزایش مصرف انرژی در بخش کشاورزی شامل افزایش جمعیت، مهاجرت نیروی کار از روستا به شهر، محدودیت زمین­های قابل کشت، ارزان بودن سوخت و کود، توسعه تکنیک­های جدید تولید و افزایش سطح زندگی و توقعات کشاورزان است. از طرفی با توجه به بحران انرژی و انتشار گازهای گلخانه­ای (به علت مصرف بی­رویه سوخت­های فسیلی) که خطرهای زیادی برای محیط زیست و انسان دارد، تمام تلاش­ها بر آن است که مصرف انرژی به ویژه سوخت­های فسیلی تا حد امکان کاهش یابد و حتی­الامکان مصرف سوخت­های فسیلی کارایی بیشینه صورت گیرد. لذا یکی از اهداف عمده مکانیزاسیون کشاورزی بهینه­سازی استفاده از توان موتوری در انجام عملیات کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی با عنایت به کارایی مصرف انرژی می­باشد (کوچکی، 1368).

ارزیابی جریان­های مختلف انرژی دخیل در تولیدات کشاورزی اساس تحلیل انرژی را تشکیل می­دهد. یکی از اهداف تحلیل­های انرژی، کاهش نهاده­های انرژی و جایگزینی منابع انرژی تجدیدپذیر در فرایند کشاورزی و حتی­المقدور کاهش هزینه­ های تولید و روش­های تولید دوستدار طبیعت به عنوان قسمتی از یک سامانه مدیریت بهینه می­باشد. مدیریت نوین از طریق کشاورزی دقیق، صرفه­جویی در انرژی را با کاربرد مقادیر صحیح بذر، کود و آفت­کش­ها مطابق با شرایط محل، کمینه کردن تردد ماشین و استفاده از ماشین­هایی با اندازه مناسب و مصرف سوخت قابل قبول، انجام عملیات در زمان بهینه، استفاده از فناوری­ها با نیاز کم انرژی مانند بذور پر بازده و اصولاً هر روشی که بر تولید بیافزاید یا مصرف انرژی را کاهش دهد، امکان­ پذیر می­سازد (الماسی و همکاران، 1380).

کشت محصولات کشاورزی در گلخانه از تاریخچه طولانی برخوردار نیست و تقریباً از حدود نیم قرن گذشته، در ایران آغاز شده است. با این حال کشت گلخانه­ای که در سال­های اخیر رشد شایان توجهی داشته است، به دلیل ماهیت تولید در خارج فصل، دارای مصرف بالای انرژی می­باشد. در طی این مدت، تحول چندانی در زمینه کنترل عوامل محیطی در ایران صورت نگرفته و تجهیزات خاص این عرصه نه تنها در داخل کشور ساخته نشده است، بلکه به علت عدم شناخت گلخانه­داران نسبت به این تجهیزات، از کشورهای خارجی نیز وارد نشده است. به همین دلیل بازده و عملکرد در واحد سطح گلخانه­ ها در ایران بسیار پایین­تر از کشورهای خارجی است. با توجه به مطالب گفته شده، افزایش در کارایی مصرف انرژی در کشت گلخانه­ای یکی از مهم­ترین بخش­های مطالعات انرژی در کشاورزی بوده و هر گونه موفقیتی در زمینه افزایش کارایی انرژی مصرف شده در تولیدات گلخانه­ای، می ­تواند باعث استفاده بهینه از منابع با ارزش انرژی گردد.

تولیدکنندگان محصولات گلخانه­ای عمدتاً مشکلات عدیده­ای در بهره ­برداری بهینه از انرژی مصرفی در گلخانه­ ها دارند و حذف یارانه حامل­های انرژی نیز مشکلات اقتصادی آن­ها را دو چندان کرده است. حذف یارانه انرژی علاوه بر افزایش هزینه تولید، به طور غیرمستقیم نیز هزینه حمل و نقل محصول و نهاده­های کشاورزی را افزایش می­دهد. استفاده از سامانه­های گرمایشی فرسوده با بازدهی بسیار پایین، توزیع نامتناسب و غیرهمگن گرمای تولیدی در فضای گلخانه و هدر رفت انرژی گرمایی به طرق مختلف از عمده مشکلات گلخانه­داران می­باشد. میزان هدر رفت انرژی در گلخانه­ های ایران به طور علمی مورد بررسی قرار نگرفته است و با توجه به روند رو به رشد توسعه این صنعت، تحقیق و بررسی­های علمی به منظور افزایش کارایی و کاهش هدر رفت انرژی مصرفی امری ضروری و   اجتناب­ناپذیر است (Ahmadi, 2011).

اندازه ­گیری بهره­وری و تعیین راهبردها و سیاست­های اجرایی در جهت افزایش بهره­وری و حساس­سازی اذهان عمومی برای مصرف بهینه انرژی می ­تواند زمینه­ ساز تسهیل پذیرش پیام در گروه­های هدف (مخاطبین) و حساس­سازی محیط کار

چکیده

به هدف بررسی تاثیر مواد آلی بر رشد و عملکرد ارقام سیب‌زمینی به هدف تولید محصول پاک آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در منطقه سراب نیلوفر استان کرمانشاه اجرا گردید. تیمارها شامل دو رقم سیب‌زمینی مارفونا و سانته به عنوان سطوح فاکتور اول و 7 سطح کودی به عنوان سطوح فاکتور دوم شامل بدون مصرف کود، مصرف کود شیمیایی (بر اساس آزمایش خاک)، کود مرغی گرانوله (به مقدار یک تن در هکتار)، کود دامی معمولی، ورمی کمپوست و کمپوست  هر کدام به مقدار 20 تن در هکتار و کمپوست چای (به صورت غوطه‌وری غده‌ها در محلول و 3 مرتبه محلول‌پاشی) بودند. تجزیه واریانس مشخص نمود که تاثیر رقم بر عملکرد و اجزای آن معنی‌دار نگردید اما سطوح مختلف کودی برای صفات تعداد غده در بوته و در سطح برداشت در سطح احتمال 5 درصد و برای صفات عملکرد غده در بوته و هکتار در سطح احتمال 1 درصد دارای تفاوت معنی‌داری بودند. بر اساس مقایسه میانگین، بالاترین عملکرد غده در هکتار (حدود 35 تن) مربوط به تیمار کود مرغی  بود که  نسبت به دیگر تیمارها دارای برتری معنی‌دار بود و تفاوت‌ آن با دیگر تیمارها حدود 10 تا 18 تن در هکتار به ترتیب در کود ورمی کمپوست و بدون مصرف کود بود. تجزیه واریانس برای صفات بیوشیمیایی غده شامل درصد ماده خشک، پروتئین خام، روغن، فیبر و نشاسته نشان داد که هیچ کدام از این صفات تحت تاثیر رقم  قرار نگرفتند؛ اما اثر کود برای درصد نشاسته در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار گردید و اثر متقابل رقم و کود برای درصد ماده خشک در سطح احتمال 5 درصد معنی‌دار شد. اثر رقم برای درصد فسفر و اثر کود برای درصد قند نیز در سطح احتمال 5 درصد معنی‌دار گردیدند. بر اساس مقایسه میانگین بالاترین درصد نشاسته (حدود 80 درصد) در کود مرغی گرانوله و ورمی کمپوست به دست آمد که نسبت به دیگر سطوح تیمارها دارای برتری معنی‌داری بودند.

کلمات کلیدی: مارفونا، سانته، کود مرغی، ورمی کمپوست، عملکرد سیب زمینی، صفات کیفی غده

فهرست مطالب

عنوان ……………………………………………………………………………………………………….صفحه

مقدمه……………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول

کلیات

1-1- سیب زمینی…………………………………………………………………………………………………..5

   1-1-1- گیاه شناسی سیب زمینی………………………………………………………………………..5

   1-1-2- ارزش و اهمیت خوراکی سیب زمینی………………………………………………………………………………5

   1-1-3- اهمیت سیب زمینی از نظر اقتصادی………………………………………………………………………………..6

   1-1-4- میزان تولید و سطح زیر کشت سیب زمینی ……………………………………………………………………..8

   1-1-5- نکات زراعی پرورش سیب زمینی…………………………………………………………………………………10

1-2- اهمیت کودهای آلی و زراعت سیب زمینی…………………………………………………………………………….11

فصل دوم

بررسی منابع

2-1- مروری بر تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر کودهای آلی در سیب زمینی و محصولات دیگر………15

2-2- تحقیقات مرتبط با تاثیر کودهای آلی و شیمیایی در ارقام سیب زمینی………………………………………..29

فصل سوم

مواد و روش‌ها

3-1- محل و زمان اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………………….36

3-2- طرح آزمایشی و تیمارهای مورد استفاده………………………………………………………………………………..37

3-3- عملیات تهیه زمین، کاشت، داشت و برداشت محصول…………………………………………………………….38

3-4- صفات اندازه‌گیری شده……………………………………………………………………………………………………….41

   3-4-1- صفات فیزیولوژیک……………………………………………………………………………………………………..41

      3-4-1-1- فلوروسانس کلروفیل……………………………………………………………………………………………41

      عنوان ………………………………………………………………………………………صفحه

 

 

3-4-1-2- میزان کلروفیل نسبی (عدد اسپد)………………………………………………………………………………….42

   3-4- 2- صفات مرفولوژیک…………………………………………………………………………………………………….42

      3-4-2-1- قطر و تعداد ساقه………………………………………………………………………………………………..42

      3-4-2-2- ارتفاع بوته………………………………………………………………………………………………………….42

      3-4-2-3- قطر غده…………………………………………………………………………………………………………….42

   3-4-3- عملکرد و اجزا آن………………………………………………………………………………………………………42

        3-4-3-1- تعداد غده در واحد سطح…………………………………………………………………………………..42

       3-4-3-2- وزن غده در واحد سطح……………………………………………………………………………………..43

       3-4-3-3- تعداد و وزن غده در بوته…………………………………………………………………………………….43

       3-4-3-5- عملکرد غده در هکتار………………………………………………………………………………………..43

       3-4-3-6- ماده خشک کل در واحد سطح…………………………………………………………………………….43

      3-4-3-7- شاخص برداشت در واحد سطح……………………………………………………………………………43

   3-4-4- صفات بیوشیمیایی و کیفی ………………………………………………………………………………………….43

       3-4-4-1- پروتئین خام و نیتروژن……………………………………………………………………………………….44

       3-4-4-2-  فسفر و پتاسیم………………………………………………………………………………………………….44

       3-4-4-3- نشاسته……………………………………………………………………………………………………………..44

       3-4-4-4- روغن خام، قند و فیبر…………………………………………………………………………………………44

       3-4-4-5- درصد ماده خشک …………………………………………………………………………………………….45

3-5– نرم افزارها و روش‌های تجزیه آماری مورد استفاده…………………………………………………………………45

فصل چهارم

نتایج و بحث

4-1- نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین…………………………………………………………………………………47

    4-1-1- تجزیه واریانس  و مقایسه میانگین صفات مرفولوژیک …………………………………………………..47

    عنوان ………………………………………………………………………………………………………………صفحه  

   4-1-2- تجزیه واریانس صفات فیزیولوژیک………………………………………………………………………………51

4-1-3- تجزیه واریانس و مقایسه میانگین عملکرد و اجزای عملکرد ………………………………………………52

    4-1-4- تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات کیفی و بیوشیمیایی…………………………………………..61

4-2- تجزیه همبستگی ساده برای صفات اندازه‌گیری شده……………………………………………………………….69

نتیجه‌گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………………75

منابع مورد استفاده……………………………………………….. …………………………………78

مقدمه

       تولید محصولات کشاورزی ارگانیک (پاک) یک اصل بنیادین در کشاورزی پایدار است و جلوگیری از آلودگی بیش از حد آب و خاک  به سموم و کودهای شیمیایی در راستای تولید غذای سالم برای هر کشوری از اهمیت زیادی برخوردار است. مواد غذایی ارگانیک  موادی هستند که در آنها  میزان سموم کشاورزی حاصل از آفت کش‌ها و کودهای شیمیایی کمترین مقدار را داشته و میزان عناصر غذایی آنها زیاد باشد (Lairon, 2009). تولید  محصولات ارگانیک کشاورزی از دو جنبه بهداشت و سلامت انسانی و حفظ محیط زیست اهمیت بسیار زیادی دارد. محصولات  غیرارگانیک آلوده به  مواد  مضر سرطانزایی مثل نیترات‌ها هستند. در تحقیقات سال‌های اخیر، تجمع نیترات در سبزیجات غده‌ای مثل سیب زمینی افزایش بیشتری نشان داده است (UN, 2003).

        سیب‌زمینی (Solanum tuberosum L.) محصولی است که هر ساله در ایران در سطح وسیع کشت  می‌شود (شریفی و همکاران، 1384) که  بعد از گندم دومین غذای اصلی مردم است (پارساپور و لامع، 1383). در دهه‌ های گذشته هر ساله مقادیر زیادی از محصول سیب‌زمینی کشورمان  به کشورهای همسایه از جمله عراق صادر می‌شد که هم‌اکنون به دلیل آلودگی‌های نیتراتی این صادرات متوقف شده و یا به کمترین ‌میزان خود رسیده است (سایت غذا و سلامت، 1391). به جز کیفیت محصول، بازار پسندی و اندازه غده‌های سیب‌زمینی به شدت به مصرف کودهای نیتروژن‌دار وابسته است و کاهش مصرف کود نیتروژن رسیدن و برداشت محصول را  به تاخیر می‌اندازد (Zebarth et al., 2007). بنابراین مدیریت نیتروژن و دیگر عناصر غذایی اهمیت زیادی در این محصول دارد؛ به همین دلیل استفاده از کودهای آلی مناسب که ضمن دارا بودن مقدار کافی نیتروژن و سرعت لازم در اختیار گذاشتن آن برای گیاه، به حفظ بهداشت محیط نیز کمک نمایند از جایگاه مهمی برخوردار شده‌اند (Zebarth et al., 2007).کودهای آلی از تجمع نیترات‌ها در غده سیب زمینی که برای سلامتی انسان مضرند جلوگیری می‌کنند. همچنین سیب‌زمینی یک گیاه صنعتی است زیرا بخش قابل توجهی از سیب‌زمینی تولیدی، در صنایع غذایی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد که توجه به كیفیت سیب‌زمینی از نقطه نظر مصرف صنعتی رو به افزایش است؛ در نتیجه تولید سیب‌زمینی‌هایی كه از نظر صنایع تبدیلی مرغوب باشند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

 مطالعات حاکی از برتری برخی ارقام سیب‌زمینی برای تولید محصول ارگانیک است؛ زیرا این ارقام در مقابل آفات و بیماری‌ها مقاوم‌تر بوده و به فاکتورهای محیطی موثر در رشد مثل کودها پاسخ بهتری می‌دهند (Bradshaw et al., 2007). از آنجایی که اثر متقابل رقم و کودهای آلی و تنوع استفاده از این کودها در تولید محصولات زراعی به‌ خصوص در گیاه سیب زمینی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است و همین‌طور ضرورت تولید محصول پاک برای صادرات و دیگر مصارف خوراکی و صنعتی در کشور وجود دارد، لذا این تحقیق با اهداف زیر انجام گردید:

1- مقایسه ارقام سیب زمینی از نظر پاسخ به منابع مختلف کود

2- مقایسه کاربرد منابع مختلف کودهای شیمیایی و آلی بر ویژگی‏های رویشی و عملکرد غده

3- ارزیابی ویژگی‏های کیفی غده سیب زمینی در پاسخ به کاربرد منابع مختلف کود

همچنین فرض‌های تحقیق عبارت بودند از:

• بین رقم‌های سیب زمینی از نظر پاسخ به مواد آلی مورد بررسی تفاوت معنی‌دار وجود خواهد داشت.
• بین سطوح مختلف کودهای آلی از نظر تاثیر بر عملکرد سیب‌زمینی تفاوت معنی‌دار وجود خواهد داشت.
• کودهای آلی نسبت به کود شیمیایی برتری معنی‌داری در رشد و عملکرد سیب‌زمینی دارند.
• اثر متقابل کود و رقم برای عملکرد کمی و کیفی سیب‌زمینی معنی‌دار می‌گردد.

 

فصل اول

کلیات

      1-1- سیب زمینی

         1-1-1- گیاه شناسی سیب زمینی

         1-1-2- ارزش و اهمیت خوراکی سیب زمینی

         1-1-3- اهمیت سیب زمینی از نظر اقتصادی

         1-1-4- میزان تولید و سطح زیر کشت سیب زمینی

         1-1-5- نکات زراعی پرورش سیب زمینی

     1-2- اهمیت کودهای آلی و زراعت سیب زمینی

1-1- سیب زمینی

1-1-1- گیاه شناسی سیب زمینی

سیب زمینی (Solanum tuberosum) از گیاهان زراعی خانواده سولاناسه[1] و چهارمین محصول پراهمیت زراعی دنیا می‏باشد (Etehadnia, 2009). منشا این گیاه کشورهای پرو، شیلی و اکوادور در قاره آمریکا بوده است.  این گیاه از

فصل اول: مقدمه و کلّیات……………………………………………………………………………………………………2

1-1-گیاهشناسی…………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-2- تاریخچه…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-3- اهمیت اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………………..5

1-4- بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5- هدف از انجام آزمایش………………………………………………………………………………………………………….7

فصل دوم: بررسی منابع………………………………………………………………………………………………………………..8

2-1- پیری………………………………………………………………………………………………………………………………….9

2-2- پیری در گل آلسترومریا………………………………………………………………………………………………………..9

2-3- انسداد آوندی……………………………………………………………………………………………………………………10

2-4- عوامل موثر بر عمر پس از برداشت گل های شاخه بریده………………………………………………………..10

2-5- تیمار با ترکیبات ضد عفونی کننده و بهبود دهنده عمر گلجایی………………………………………………..11

2-6- شکاف انتهای ساقه…………………………………………………………………………………………………………….11

2-7- نانو ذرات نقره…………………………………………………………………………………………………………………..12

فصل سوم: مواد و روش­ها…………………………………………………………………………………………………………14

3-1- مواد گیاهی ………………………………………………………………………………………………………………………15

3-2- پیاده کردن طرح آزمایشی……………………………………………………………………………………………………15

3-3- معرفی تیمارها…………………………………………………………………………………………………………………..16

3-4- اندازه گیری صفات……………………………………………………………………………………………………………17

3-4-1- عمر گلجایی…………………………………………………………………………………………………………………17

3-4-2- کاهش وزن تر……………………………………………………………………………………………………………….17

3-4-3- درصد ماده خشک…………………………………………………………………………………………………………17

3-4-4- جذب آب…………………………………………………………………………………………………………………….18

3-4-5- نشت یونی……………………………………………………………………………………………………………………18

3-4-6- افزایش درجه بریکس (درصد ساکارز موجود در ساقه)………………………………………………………19

3-4-7- رنگیزه کاروتنویید گلبرگ……………………………………………………………………………………………….19

3-4-8- کلروفیل a، b و کل برگ………………………………………………………………………………………………..20

3-4-9- نسبت باز شدن گل ها……………………………………………………………………………………………………20

3-4-10- اندازه گیری اتیلن………………………………………………………………………………………………………..21

3-4-11- شمارش باکتری ساقه و محلول گلجا……………………………………………………………………………..21

3-4-12- پراکسیده شدن لیپیدها………………………………………………………………………………………………….22

3-4-13-آنزیم پراکسیداز POD………………………………………………………………………………………………….22

3-4-14- آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز SOD……………………………………………………………………………….22

3-5- تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………….22

فصل چهارم: نتایج و بحث…………………………………………………………………………………………………………23

4-1- عمر گلجایی……………………………………………………………………………………………………………………..24

4-2- جذب آب…………………………………………………………………………………………………………………………27

4-3- کاهش وزن تر…………………………………………………………………………………………………………………..29

4-4- افزایش درجه بریکس…………………………………………………………………………………………………………30

4-5- نسبت باز شدن گل­ها…………………………………………………………………………………………………………32

4-6- درصد ماده خشک……………………………………………………………………………………………………………..33

6-7- نشت یونی………………………………………………………………………………………………………………………..35

4-8- رنگیزه کاروتنویید گلبرگ……………………………………………………………………………………………………36

4-9- کلروفیل a………………………………………………………………………………………………………………………..37

 

4-10- کلروفیل b………………………………………………………………………………………………………………………38

4-11- کلروفیل کل…………………………………………………………………………………………………………………….39

4-12- شمارش باکتری محلول گلجا…………………………………………………………………………………………….41

4-13- شمارش باکتری انتهای ساقه……………………………………………………………………………………………..42

4-14- اندازه گیری اتیلن…………………………………………………………………………………………………………….44

4-15- پراکسیداسیون لیپیدها MDA (مالون دی آلدئید)………………………………………………………………..47

4-16- آنزیم های آنتی اکسیدانی………………………………………………………………………………………………….48

4-16-1- سوپر اکسید دیسموتاز (SOD)…………………………………………………………………………………….48

4-16-2- پراکسیداز (POD)………………………………………………………………………………………………………49

نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………………51

پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………..51

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………….52

 

فهرست جداول  

جدول 4-1- تجزیه واریانس اثر شکاف و نانو ذرات نقره بر صفات اندازه گیری شده…………………………25

جدول 4-2- مقایسه میانگین اثر متقابل شکاف و نانوذرات نقره بر صفات اندازه گیری شده…………………25

جدول 4-3- مقایسه میانگین اثر شکاف بر صفات اندازه گیری شده………………………………………………….26

جدول 4-4- مقایسه میانگین اثر نانو ذرات نقره بر صفات اندازه گیری شده………………………………………26

جدول 4-6- تجزیه واریانس اثر شکاف و نانو ذرات نقره بر اتیلن، میزان مالون دی آلدئید و آنزیم های آنتی اکسیدانی……………………………………………………………………………………………………………………………………45

جدول 4-7- مقایسه میانگین اثر شکاف و نانو ذرات نقره بر اتیلن، میزان مالون دی آلدئید و آنزیم های آنتی اکسیدانی……………………………………………………………………………………………………………………………………45

جدول 4-8- مقایسه میانگین اثر نانو ذرات نقره بر اتیلن، میزان مالون دی آلدئید و آنزیم های آنتی اکسیدانی……………………………………………………………………………………………………………………………………46

جدول 4-9- مقایسه میانگین اثر شکاف بر اتیلن، میزان مالون دی آلدئید و آنزیم های آنتی اکسیدانی……….46

 

فهرست اشکال

شکل 1-1- گل آلسترومریا…………………………………………………………………………………………………………….3

شکل 3-1- شکاف انتهای ساقه……………………………………………………………………………………………………15

شکل 3-2- نحوه قرار دادن پلات ها…………………………………………………………………………………………….15

شکل 3-3- روز اول عمر گلجایی………………………………………………………………………………………………..17

شکل 3-4- پایان عمر گلجایی……………………………………………………………………………………………………..17

شکل 3-5- اندازه گیری نشت یونی با دستگاه EC سنج…………………………………………………………………18

شکل 3-6- اندازه گیری درجه بریکس………………………………………………………………………………………….19

شکل 3-7- اندازه گیری کاروتنویید گلبرگ……………………………………………………………………………………19

شکل 3-8- استخراج کلروفیل……………………………………………………………………………………………………..20

شکل 3-9- اندازه گیری اتیلن………………………………………………………………………………………………………21

شکل 3-10- کشت باکتری………………………………………………………………………………………………………….21

شکل 4-1- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی عمر گلجایی…………………………………………24

شکل 4-2- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی جذب آب…………………………………………….28

شکل 4-3- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کاهش وزن تر………………………………………29

شکل 4-4- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی درجه بریکس……………………………………….31

شکل 4-5- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نسبت باز شدن گل­ها…………………………….32

شکل 4-6- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی ماده خشک…………………………………………..33

شکل 4-7- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نشت یونی……………………………………………35

شکل 4-8- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی رنگیزه کاروتنویید………………………………….36

شکل 4-9- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کلروفیل a……………………………………………38

شکل 4-10- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کلروفیل b………………………………………….39

شکل 4-11- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کلروفیل کل………………………………………..40

شکل 4-13- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی باکتری محلول…………………………………….41

شکل 4-13- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی باکتری انتهای ساقه………………………………42

شکل 4-14- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی اندازه تولید اتیلن…………………………………44

شکل 4-15- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی  مالون دی آلدئید…………………………………47

شکل 4-16- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز…………………48

شکل 4-17- اثر تیمارهای مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی پراکسیداز…………………………………………..49

 

چکیده

به منظور بررسی اثر شکاف و نانو ذرات نقره بر عمر گلجایی و خصوصیات گیفی گل بریده آلسترومریا (Alstroemeria hybrida) آزمایش فاکتوریل 2 عاملی بر پایه طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور شکاف انتهای ساقه در 2 سطح (شکاف 5 سانتی متری و بدون شکاف) و نانو ذرات نقره در 5 سطح (0، 5، 10، 20، و 30 میلی گرم در لیتر) با 10 تیمار، 3 تکرار، 30 پلات و 150 شاخه گل انجام شد. در این مطالعه صفاتی از قبیل عمر گلجایی، جذب آب، کاهش وزن تر، ماده خشک، نسبت باز شدن گل­ها، افزایش درجه بریکس، جمعیت باکتری ساقه و محلول گلجا، کلروفیل a، b و کل، کاروتنوئید گلبرگ، نشت یونی، اتیلن و همچنین مقدار مالون دی آلدئید (MDA)، آنزیم سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و پراکسیداز (POD) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که اکثر تیمارهای مورد بررسی در سطح 1 درصد آماری معنی دار شده بجز صفات افزایش درجه بریکس، کاهش وزن تر، جذب آب، نشت یونی و باکتری محلول گلجا که در سطح 5 درصد معنی دار شده است. همه تیمارهای مورد بررسی نسبت به شاهد موجب بهبود عمر گلجایی شدند و بیشتر عمر گلجایی مربوط به تیمار شکاف 5 سانتی متری همراه با 20 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با 88/13 روز نسبت به شاهد (05/7 روز) ماندگاری این گل بریده را افزایش داد. همچنین این تیمار در کلیه صفات بهترین عملکرد را نسبت به کلیه تیمارها داشته است.

• گیاهشناسی

آلسترومریا با نام علمی Alstroemeria hybrida جزو یکی از گل­های محبوب می­باشد که به خاطر گل­های زیبا و با طول عمر زیاد پرورش داده می­شود. این گیاه از زیر شاخه تک لپه­ای­ها ، راسته سوسن­ها ، تیره آلسترومریاسه و جنس آلسترومریا می­باشد (ون دورن و همکاران، 1992). تیره آلسترومریاسه در بر گیرنده چهار جنس Schickenduntzia، Leontochir، Alstroemeria و Bomaria می­باشد (ناصری و ابراهیمی گروی، 1377). جنس های تیره آلسترومریاسه به علت داشتن تخمدان زیرین، ابتدا در تیره آماریلیداسه قرار گرفتند. در سال 1954 بوکسبوم ساختمان ریزوم آن­ها را بررسی کرد و بر اساس این بررسی نتیجه گرفت که آن ها گونه ­هایی از جنس لیلیوم هستند. اما از آنجا که تخمدان در تیره لیلیاسه به صورت فوقانی است به تیره ایرایداسه و بعد دوباره به تیره آماریلیداسه باز گشتند و در آخر بعد از چندین جابجایی بین این تیره­ها، آلسترومریاسه به عنوان یک تیره مجزا در نظر گرفته شد (ناصری و ابراهیمی گروی، 1377؛ هوفریتر و رود ریگاز، 2009)

جنس آلسترومریا یکی از زیباترین جنس­های این تیره است که بیش از 60 گونه و 190 رقم است. گیاهی است علفی، چند ساله، ریزوم دار که ریزوم­ها به صورت سیمپودیال رشد می­ کنند و از هر ریزوم اصلی 5 تا 7 ریزوم به وجود می­آید. ریشه ها افشان و بخش هوایی هم از ریزوم منشأ می­گیرند. ریشه­ها افشان بعد از توسعه گیاه، به ریشه های گوشتی (ذخیره ای) تبدیل می­ شود که سفید، متراکم و کرکدارند. ساقه­ها همیشه فاقد انشعاب هستند. برگ کامل، کشیده، بدون

فصل اول: كلیات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..2

• بیان مسئله وضرورت انجام تحقیق ..
• سؤالهای اصلی تحقیق .
• اهداف تحقیق ..

 

فصل دوم: مرور منابع……………………………………………………………………………………………………………………….

2-1        مبدا و تاریخچه زیتون……………………………………………………………………………………………………………………………………

2-1-1    تاریخچه زیتون در جهان……………………………………………………………………………………………………………………………….

2-1-2    تاریخچه زیتون در ایران……………………………………………………………………………………………………………………………….

2-2-1   خصوصیات رقم کایلت……………………………………………………………………………………………………………………………….

2-2-2    رقم میشن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2-2-3    رقم مانزانیلا………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2-2-2  رقم زرد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2- 3    سطح زیر کشت و تولید زیتون در ایران و دنیا……………………………………………………………………………………………………..

2-4     اهمیت غذایی و دارویی زیتون……………………………………………………………………………………………………………………………..

2-5     اکولوژی زیتون…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-6     تغذیه زیتون………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2-7     گلدهی زیتون…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2-7 -1  گل انگیزی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-7-2  اثر دوره نوری و شدت نور…………………………………………………………………………………………………………………………..

2-7-3  اثر دما……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2- 7-4  نقش تنظیم کننده های رشد…………………………………………………………………………………………………………………………

2- 7-5  گل آغازی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-7-6  تمایز………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2-7-7  گرده افشانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2-7-8  فنولوژی گل…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2-7-9  مرفولوژی گل……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-8     خصوصیات میوه زیتون……………………………………………………………………………………………………………………………………….

2-8.-1  مراحل رشد و نمو میوه…………………………………………………………………………………………………………………………………

2-8-2   تنظیم رقابت بین میوه ها……………………………………………………………………………………………………………………………….

2-8-3   تنفس

 میوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-8-4   فتوسنتز میوه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2- 8 – 5. مراحل رسیدن میوه و زمان برداشت……………………………………………………………………………………………………………..

2- 8 – 6. سال آوری در زیتون…………………………………………………………………………………………………………………………………

2- 8 –7. اهداف اصلاحی زیتون……………………………………………………………………………………………………………………………….

2- 9 . بیماریهای زیتون……………………………………………………………………………………………………………………………………………

2- 9–1. مگس میوه زیتون………………………………………………………………………………………………………………………………………

2- 9–2. پسیل زیتون………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

فصل سوم: مواد و روشها………………………………………………………………………………………………………………..

3-1.محل انجام آزمایش………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3-2.ارقام مورد استفاده در تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………

3- 2–1.رقم کایلت………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3- 2–2.رقم میشن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3- 2–3.رقم مانزانیلا………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3- 2–4.رقم کنسروالیا……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3- 2–5.رقم زرد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-3.طرح آماری مورد استفاده……………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-4.مراحل انجام آزمایش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3-5.مواد مورد استفاده در تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………

3-6.اندازه‌گیری‌های مزرعه‌ای………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3-7. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………………………………………………………………………………..

فصل چهارم: تجزیه تحلیل داده ها و یافته های تحقیق……………………………………………………………………………

4-1- نتایج حاصل از اندازه گیری صفات رشدی…………………………………………………………………………………………………………….

4-2- نتایج حاصل از اندازه گیری صفات مورفولوژیکی……………………………………………………………………………………………………

4-3- نتایج حاصل از اندازه گیری صفات پومولوژیکی……………………………………………………………………………………………………

4-4- نتایج حاصل از اندازه گیری عناصر پر مصرف و کم مصرف برگ……………………………………………………………………………

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………

5-1. بحث………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5-2. نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

5-3. پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………

 

چکیده

به منظور بررسی فنولوژی گل و میوه در برخی ارقام زیتون آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 5  رقم و پنج تکرار و 5 درخت به ازای هر تکرار در منطقه درام شهرستان طارم به اجرا در آمد. ارقام زیتون شامل کایلت، میشن، مانزانیلا، کنسروالیا و زرد بود. در این تحقیق خصوصیات گلدهی و میوه درختان بر اساس دستورالعمل ارائه شده توسط شورای بین المللی زیتون (IOC) اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد که بین ارقام به لحاظ تعداد گل آذین،تعدادگل در گل آذین و درصد گلهای کامل اختلاف معنی داری وجود نداشت. رقم کایلت بیشترین تعداد گل آذین و کنسروالیا دارای کمترین مقدار بود. بیشترین و کمترین تعدادگل به ترتیب مربوط به ارقام کنسروالیا و مانزانیلا بود. رقم زرد دارای بیشترین درصد گل کامل و رقم میشن دارای کمترین مقدار این صفت بود. همچنین مقایسه میانگین  داده ها نشان داد که بین ارقام به لحاظ درصد گوشت، نسبت گوشت به هسته، درصد تشکیل میوه و وزن میوه، درصد روغن در ماده خشک تفاوت معنی داری وجود دارد. بیشترین و کمترین درصد گوشت و نسبت گوشت به هسته و درصد تشکیل میوه به ترتیب مربوط به ارقام کنسروالیا و کایلت می باشد. همچنین کنسروالیا دارای بیشترین وزن میوه و رقم زرد دارای کمترین مقدار این صفت در میان ارقام مورد مطالعه بود. مانزانیلا و زرد دارای بیشترین و کمترین درصد روغن در ماده خشک بودند.بعد از تجزیه برگی، بیشترین مقدار عناصر پر مصرف در رقم مانزانیلا مشاهده گردید.

• مقدمه

گیاه زیتون از جنس Olea و خانواده Oleaceae با بیش از 40-30 گونه می باشد. معروفترین گونه آن Olea europaea است که در اقصی نقاط دنیا کاشته می شود. زیتون یکی از قدیمی­ترین درختان میوه و منبع اصلی روغن خوراکی در حوزه مدیترانه برای هزاران سال بوده است. امروزه با پیشرفت علم و مشخص شدن خواص غذایی و درمانی زیتون و روغن آن، گرایش به مصرف آن افزایش چشمگیری داشته است، چراکه روغن زیتون دارای سطح بالایی از اولئیک اسید (یکی از سالم­ترین اسید­های چرب) است (سیفی، 2008).

کشور ما با وجود نیاز مبرم به این ماده غذایی نقش چندانی در این توسعه نداشته است و سالیانه مقادیر زیادی از روغن مورد نیاز خود را (حدود 90 درصد) وارد می نماید که برای جلوگیری از واردات باید به توسعه کشت این محصول پرداخت اما متاسفانه بدلیل وجود برخی کاستی ها و ضعف های مشهود از جمله : تعیین بهترین رقم از لحاظ عملکرد، عدم سرمایه‌گذاری مناسب در صنایع تبدیلی، كمبود نیروی متخصص، ضعف آموزش‌ باغداران، ضعف بنیه مالی اغلب پیمانكاران طرح در مبارزه با اشاعه آفات و بیماری‌ها،. عدم مقابله جدی با «ورود روغن زیتون تقلبی و دانه‌های زیتون قاچاق و بدون قرنطینه» در بازار ، ضمن ایجاد رقابت ناسالم با تولیدكنندگان داخلی منجر به ورود آفات خطرناك به باغ‌های زیتون می‌شود. دلایل فوق از عواملی است كه می‌تواند بر روند مطلوب اجرای توسعه باغ های زیتون تأثیر منفی بگذارد.

زیتون یکی از مهمترین محصولات باغی شهرستان طارم در استان زنجان است و سطح زیر کشت آن به ویژه در منطقه درام این شهرستان روبه افزایش است. و برنامه های متعددی جهت احداث باغ های زیتون و نیز اصلاح ارقام نا سازگار با روش پیوند در منطقه در حال اجرا است. لذا معرفی ارقام تجاری سازگار با شرایط این منطقه ضروری است. لذا هدف از مطالعه حاضر بررسی خصوصیات کمی مهم گل و میوه برخی از ارقام مهم زیتون موجود در منطقه درام است. از این طریق ضمن مقایسه ارقام با همدیگر می توان ارقام مناسب منطقه را معرفی و نیز با گروه­بندی ارقام از نظر صفات کمی گل و میوه امکان گزینش والدین مناسب برای پیشبرد برنامه ­های اصلاحی از طریق اجرای تلاقی­های هدفمند فراهم می­گردد.

                                

• بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق

کاشت زیتون در هر منطقه مستلزم کشت­های آزمایشی و اثبات عملکرد آنها است. به عبارت دیگر تنها زمانی می­توان به کشت یک رقم در منطقه مورد نظر اقدام کرد که قبلاً در کشت­های آزمایشی به ثمر رسیده باشد. خوشبختانه هم­اکنون

چکیده

عملیات پرورشی تنک کردن نقش مهمی در پرورش توده های جنگلی دارد و محصولات مختلفی را به بازار عرضه می نماید. در اولین تنک کردن نسبت هزینه به درآمد بالا می­باشد که نیاز به مطالعه برای تعیین سود دهی آن ضروری می باشد. در این پژوهش میزان تولید و هزینه در بخش­های قطع و تبدیل، خروج و حمل محصولات حاصل از عملیات پرورشی یک توده دست کاشت در جنگل­های تیرم رود واقع در شمال ایران مورد بررسی قرار ‘گرفت. از تکنیک زمان سنجی برای بررسی میزان تولید در فازهای مختلف بهره برداری استفاده شده است، بعد از مشخص کردن اجزای هر یک از بخش­های قطع و تبدیل، خروج و حمل، مؤلفه‌های تأثیرگذار بر مدت‌زمان هریک از این اجزای عملیات با بهره گرفتن از رگرسیون خطی چند متغیره به روش گام‌به‌گام تعیین شد. منطقه مورد مطالعه در سال 1363 با گونه هایی  نظیر صنوبر(Popul spp) ، زربین(Cupressus sempervirens l . var . Horizantalis) ، توسکای ییلاقی Alnus subcordata)) و افراپلت (Acer velutinum Biass) جنگلکاری شده است. زمان‌سنجی یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای مطالعات کار می‌باشد و از آن برای تعیین میزان تولید، برای مطالعه فاکتورهای مؤثر بر تولید و همچنین برای بهبود بازده کار از طریق حذف کردن زمان غیرضروری انجام می‌گیرد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که قطر، حجم و فاصله در قطع و تبدیل، فاصله و حجم در بخش خروج و با توجه به ثابت بودن فاصله در بخش حمل، فقط حجم مؤلفه‌های تأثیرگذار در هریک از بخش‌های نام‌برده بوده ­اند. با محاسبه­ی تولید ساعتی و هزینه ساعتی در هریک از بخش‌ها، اقتصادی بودن عملیات پرورشی در توده­ی دست کاشت موجود در جنگل­های هیرکانی ثابت شد. مقدار تولید ساعتی خالص به طور میانگین در فاز­های قطع و تیدیل، خروج و حمل به ترتیب 8/2، 62/1 و 53/0 مترمکعب در ساعت محاسبه شد. میزان هزینه نیز، با توجه به محاسبه­ی هزینه­ی  هریک از اجزاء فاز­های قطع و تبدیل، خروج و حمل برای هریک از فاز­ها به ترتیب به طور میانگین 54/95465، 7/103065 و 73/1027401 ریال در ساعت به دست­آمد. همچنین با مقایسه وزن مخصوص ظاهری نمونه‌های مال‌رو و شاهد به علت تراکم ایجادشده در قسمت مال­رو تفاوت معنی‌داری نشان داده شد.

واژه­ های کلیدی: عملیات تنک کردن، تولیدساعتی، جنگل دست کاشت، قطع­وتبدیل، خروج چوب، زمان­سنجی

 

فهرست مطالب

عنوان…………………….صفحه

..   1

1-1فاز های بهره­برداری   5

1-1-1قطع و تبدیل .. 5

1-1-2خروج .. 5     

3-1-1حمل   7

1-1-4تخریب خاک جنگل.. 8

1-1-4-1عوامل مؤثر بر روند کوبیدگی خاک.. 10

1-1-4-2وزن مخصوص ظاهری….. 10

1-2فرضیات   12

1-3اهداف   . 12

2فصل دوم: سوابق تحقیق  13

2-1سوابق تحقیق در داخل ایران  13

2-2سوابق تحقیق در خارج از کشور 17

3فصل سوم: مواد و روش­ها   23

3-1منطقه‌ی مورد مطالعه. 23

3-1-1وضعیت عمومی و موقعیت مكانی.. 23

3-1-2موقعیت جغرافیایی – حدود و وسعت طرح. 23

3-1-3شرایط اقلیمی (آب‌وهوایی ( 26

3-1-3-1 بارندگی.. 27

3-1-3-2بررسی تغییرات بارندگی با ارتفاع از سطح دریا 30

3-1-3-3دما 31

3-1-4پوشش گیاهی.. 34

3-1-5وضعیت جنگل‌شناسی.. 37

2-3روش مورد مطالعه       38   

3-2-1محاسبه­ی هزینه­ها 38

3-2-1-1هزینه‌های ثابت.. 38

3-2-1-2هزینه جاری یا متغیر (OC): 40

3-2-2قطع و تبدیل.. 42

 

 

3-2-3خروج چوب   44

3-2-4حمل   50

3-2-5کوبیدگی خاک   51

3-2-5-1وزن مخصوص ظاهری   51

4فصل چهارم: نتایج   . 55

4-1  قطع و تبدیل   55

4-1-1توزیع زمان صرف شده برای قطع و تبدیل گونه صنوبر  55

4-1-2توزیع زمان صرف شده برای قطع و تبدیل گونه زربین   58

4-1-3توزیع زمان صرف شده برای قطع و تبدیل گونه توسکا 60

4-1-4توزیع زمان صرف شده برای قطع و تبدیل گونه افرا 62

4-1-5قطع و تبدیل کل   64

2-4 خروج  81

4-3 حمل   87

4-4 هزینه ی ساعتی تولید  89

4-5 سود ناخالص حاصل از عملیات تنک کردن به ازای هر مترمکعب   90

4-6 کوبیدگی خاک   90

5فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری   .. 93

5-1 قطع و تبدیل   93

5-2 خروج  96

5-3 حمل   99

5-4 کوبیدگی خاک   100

5-5 نتیجه گیری کلی   101

6-5 پیشنهادات  102

6منابع…………….  103

فصل اول: مقدمه

جنگل‌های شمال کشور یکی از ذخایر حیاتی و ثروت عظیم و خدادادی هستند که علاوه بر ارزش‌های مادی، ارزش‌های معنوی زیاد و قابل‌توجه ای دارند. این جنگل‌ها با مساحت حدود 8/1 میلیون هکتار (15 درصد از سطح کل جنگل‌ها) تنها جنگل‌های تجاری ایران محسوب می‌شوند که توانایی تولید فراورده‌های چوبی را دارا می‌باشند. این جنگل‌ها بر روی رشته‌کوه‌های البرز واقع‌شده‌اند و قسمت اعظم آنها بر روی مناطق شیب‌دار با متوسط ارتفاع 1000 متر از سطح دریا واقع‌شده‌اند (et al., 2000 Hosseini).

عرصه‌های طبیعی جنگل در بسیاری از کشورها توانایی لازم برای سرویس‌دهی به مردم را نداشته و ازاین‌رو بسیاری از این جوامع سعی می‌کنند برای اهداف زیست‌محیطی و یا تأمین چوب عرصه‌های مساعد را به جنگل‌کاری اختصاص دهند. هرچند که کاربری کشاورزی معمولاً الویت بالاتری داشته ولی جنگل‌کاری‌ها نیز می‌توانند در زمین‌های نامساعد برای کشاورزی و مساعد برای کاشت درخت مورداستفاده قرار گیرد. بر اساس تعریف جنگل‌کاری عبارت است از ایجاد یک توده مصنوعی درروی خاک‌های غیر جنگلی (Afforestation) و در مناطق جنگلی در حقیقت جنگل‌کاری صورت نمی‌گیرد بلکه فقط یک حالت نهال‌کاری است (Reforestation) ولی در اصطلاح عمومی به هر روش که منجر به ایجاد توده مصنوعی می‌شوند جنگل‌کاری می‌گویند (مروی مهاجر، 1384). پرورش جنگل‌های دست كاشت ازنظر اقتصادی و جنگل‌شناسی از اهمیت فراوانی برخوردار است. در ایران مخصوصاً در شمال کشور عرصه‌های جنگلی در مناطق کم شیب عموماً با گونه‌های مختلفی جنگل‌کاری می‌شود، یکی ازاین‌گونه‌ها صنوبر می‌باشد.

صنوبر از گونه‌های پربازده و سریع الرشد برای جنگل‌کاری می‌باشد و می‌تواند نیازهای چوبی و سلولزی کشور را تأمین نماید. در ایران درختان بومی صنوبر شامل سه گونه: سپیدار (Populus. alba)، سفید پلت (P. caspica) و پده (P. euphratica) می‌باشند که با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی کشور، این گونه‌ها در اکثر نقاط به‌طور طبیعی و یا دست کاشت یافت می‌شوند. علاوه بر این گونه‌های متعددی از صنوبرهای غیربومی از کشورهای دیگر واردشده که در بین آن‌ ها، گونه تبریزی (P. nigra)، P. deltoides و دو رگ P x. eumericana در سطح وسیعی در شمال کشور کشت می‌گردند. زراعت درختان صنوبر به دلیل سریع الرشد بودن، کاشت و داشت ساده آن در ایران رونق زیادی داشته و با اهداف تولید چوب، ایجاد بادشکن و حتی استفاده زینتی در مناطق مختلف کشور توسعه‌یافته است. درختان صنوبر در صنایع عمده مانند کبریت‌سازی، کاغذسازی، ساخت درب و پنجره، صنایع تخته خرد چوب و تخته فیبر، صنایع جعبه سازی و همچنین تأمین مصارف ساختمانی و سوختی کشاورزان کاربرد دارد.

 از دیگر گزینه‌های مورداستفاده در جنگل‌کاری‌ها گونه‌های سوزنی‌برگ می‌باشد که به دلیل سریع الرشد بودن و تأمین چوب مناسب صنایع کاغذسازی موردتوجه می‌باشند و در میان گونه‌های سوزنی‌برگ، گونه زربین از دیرباز، به دلیل سرعت رشد و محصول دهی بالا، نرمش اکولوژیکی و دوره بهره‌برداری کوتاه، برای جنگل‌کاری و ایجاد جنگل‌های دست کاشت توصیه‌شده است. این‌گونه با نام علمی Cupressus sempervirens l . var . horizantalis  از خانواده سرو بوده همچنین این درخت در شرایط اقلیمی مدیترانه با شرایط ادافیک (خاکی) مارن آهکی همچون رشته‌کوه البرز به چشم می‌خورد.

در سالیان اخیر توجه خاصی به جنگل‌کاری با گونه‌های بومی معطوف شده است که در این میان گونه‌های توسکا و افرا از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشند. گونه توسکای ییلاقی Alnus subcordata ازجمله درختان روشنی پسند و سریع الرشد جنگل‌های شمال می‌باشد که خواهان خاک‌های مرطوب، سبک و شنی است. این‌گونه از ارتفاع کم تا 2000 متر از سطح دریا در کنار جاده‌ها، جویبارها و مسیرهای جاده‌ای جنگلی رویش دارد، ولی بیشتر در مناطق کوهستانی، بلندی‌ها و در مناطق کوهپایه‌ای تا بلندترین مناطق جنگلی خزری انتشار دارد و علاوه بر استقرار در نقاط مختلف جنگل موجب تثبیت ازت جو و تقویت جنبه‌های تغذیه‌ای خاک می‌شود. نکته مهم درباره‌ی توسکای ییلاقی می‌توان گفت این است که مقدار رویش درخت توسکا در شرایط دست کاشت و بر روی خاک‌های عمیق و مرطوب جلگه‌ای بیش از شرایط طبیعی جنگل است. آنچه بر مقدار تولید و رویش توده‌های دست کاشت توسکا می‌افزاید، اجرای عملیات پرورشی و مراقبتی در دوره داشت این جنگل‌ها است. نظر به‌سرعت رشد و گسترش تاج درختان توسکا و رقابت شدید آن‌ ها برای نور و پدید آمدن طبقات ارتفاعی و آشکوب بندی درختان در چند سال اول پس از کاشت، اجرای عملیات تنک کردن ضروری است. در تنک کردن‌های اولیه باید بر درختان زیر آشکوب، مغلوب و کج و نامتقارن یا تاج شکسته تمرکز کرد. با برداشت این درختان فضای رویشی برای درختان باقی‌مانده فراهم می‌شود و ضمن آن‌که رشد قطری و ارتفاعی آن‌ ها افزایش می‌­دهد، می ­تواند مقداری محصول چوبی به بازار عرضه نماید و باعث افزایش درآمد گردد. گونه افرا پلت (Acer velutinum Biass) از فراوان‌ترین و بزرگ‌ترین افراهای ایران است که بیشتر در جنگل‌های جلگه‌ای شمال کشور از جنگل‌های آستارا در غرب تا حوزه گلستان در شرق گسترش دارد. این‌گونه روشنایی پسند، طالب خاک‌های  عمیق غنی است و نسبت به سرما تا حدودی نابردبار می‌باشد. گونه پلت نسبتاً سریع الرشد بوده و عموماً به‌صورت انفرادی در جنگل‌های طبیعی حضور دارد و دیرزیستی آن نیز به‌طور متوسط از 100 تا 150 سال گزارش‌شده است (فلاح چای، 1389). افرا پلت در اغلب جنگل‌کاری‌ها به‌طور تک‌کشتی و یا آمیخته با دیگر گونه‌های بومی کاشته می‌شود. این‌گونه در شرایط اقلیمی خاص و در بعضی موارد تا ارتفاع 2000 متر از سطح دریا بیشتر به حالت پراکنده و یا گروهی و به‌ندرت به حالت توده‌ای دیده می‌شود (Hashemnejad & Rahimabadi, 2001).

به‌منظور بهره‌مندی بهتر استفاده از این گونه­ ها در جنگل­های دست کاشت انجام عملیات پرورشی در حین رشد بر روی آن‌ ها می ­تواند خیلی مفید باشد.

پرورش جنگل در حقیقت مهم‌ترین قسمت فعالیت‌های جنگل‌شناسی کاربردی محسوب می‌شود و کلیه مسائل مربوط به تربیت و اصلاح توده‌های جنگلی را شامل می‌باشد. شدت و ضعف دخالت‌های پرورشی در جنگل در حقیقت روش جنگل‌شناسی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد (مروی مهاجر، 1384).  با اجرای عملیات پرورشی تنک کردن مقاومت و پایداری درختان در برابر آسیب‌های طبیعی افزایش می‌باشد و با ایجاد شرایط مناسب برای درختان باقیمانده رشد قطری و درنتیجه تولید چوب آن افزایش می‌یابد (کیالاشکی و اسدپوراتویی 1389).

در مطالعه­ ای که توسط فیروزان و همکاران (1385) صورت گرفت دو توده تنک شده و شاهد ازلحاظ رویش قطری و ارتفاعی باهم مقایسه شده که اختلاف معنی‌داری بین فاکتورهای رویشی بین دو توده وجود داشت و میزان رویش قطری 18 درصد و رویش ارتفاعی 97/14 درصد بیشتر از توده شاهد بوده است. همچنین ازلحاظ کیفی نیز توده تنک شده دارای درختان سرپا و بادافتاده کمتری نسبت به توده شاهد بوده است. گرجی بحری (1368)، دو تیمار سبک و متوسط تنک کردن و سیاهی پور و همکاران (1389) سه تیمار سبک، متوسط و سنگین را بر روی توده‌ها بررسی نموده است و نتیجه گرفته که در همه تیمارها قطر ارتفاع و حجم در مقایسه با توده شاهد بیشتر بوده است. مطالعات ذکرشده نقش پرورش جنگل در بهبود کمی و کیفی توده جنگلی را نشان می‌دهد. انجام عملیات پرورشی در جنگل در مراحل اولیه آن دارای هزینه‌های زیادی می‌باشد ولی هر چه به مراحل نهایی نزدیک‌تر می‌شود محصولاتی را نیز برای عرصه به بازار در اختیار بهره­برداران قرار می­دهد.

  محصولات چوبی، رایج‌ترین نوع بهره‌برداری از جنگل محسوب می‌شود که در طی آن با قطع درختان، چوبِ به‌دست‌آمده، به شکل‌های گوناگون مصرف می‌شود. در ایران مراحل فنی بهره‌برداری به ترتیب شامل تهیه‌ی طرح‌های بهره‌برداری، نشانه‌گذاری، قطع درخت، عملیات تبدیل درخت قطع‌شده، انتقال کنار جاده‌های جنگلی یا دپو به سمت مراکز مصرف و انجام محاسبات اقتصادی و کنترل سیستم می‌باشد (نقدی،1383). بهره ­برداری از جنگل مهم‌ترین عملیات در جنگلداری می‌باشد و درعین‌حال که بیش‌ترین درآمدهای یک واحد بهره‌برداری را به بار می‌آورد، عمده‌ترین هزینه‌ها نیز بر عهده این بخش است. به‌طورکلی تولید چوب از سه بخش که ازنظر تکنیک و طبیعت خود مجزا به نظر می‌رسند تشکیل گردیده است:

1-تولید بیولوژیکی که عرصه فعالیت‌های جنگلداری و جنگل‌شناسی است.

2- تولید مکانیکی چوب که شامل عملیات دشوار قطع و تبدیل و خارج کردن چوب از جنگل و تحویل آن به مصرف‌کنندگان و خریداران.

3- تولید صنعتی در کارخانجات صنایع چوب (مجنونیان، 1368).

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اول: کلیات تحقیق

1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..2

1-1- مبداء و تاریخچه سیب زمینی……………………………………………………………………………………….4

1-2- خصوصیات گیاهی……………………………………………………………………………………..5

• مورفولوژی…………………………………………………………………………………………………..5

1-2-2- مراحل رشد و نمو…………………………………………………………………………………………8

1-2-2-1- رشد جوانه غده (مرحله رشدی I)……………………………………………………………………..9

1-2-2-2- استقرار گیاه (مرحله رشدی II)………………………………………………………………………….9

1-2-2-3- شروع غده دهی (مرحله رشدی III)………………………………………………………………..9

1-2-2-4- حجیم شدن غده ها (مرحله ی رشد IV)…………………………………………………………..10

1-2-2-5- رسیدگی غده (مرحله رشد V)……………………………………………………………………10

1-3- بیماری های ویروسی سیب زمینی…………………………………………………………………….10

1-4- تاریخچه کشت بافت……………………………………………………………………………………12

1-5- ریزازدیادی سیب زمینی…………………………………………………………………………………………16

1-6- عوامل موثر در ریز ازدیادی سیب زمینی……………………………………………………………….17

1-6-1- ترکیبات محیط کشت…………………………………………………………………………18

1-6-1-1- قند…………………………………………………………………………………………………..18

1-6-1-2- مواد معدنی……………………………………………………………………………………..18

1-6-1-3- عامل ژلی……………………………………………………………………………………..21

1-6-1-4- ویتامین ها…………………………………………………………………………………..21

1-6-1-5- تنظیم کننده های رشد گیاهی………………………………………………………………….21

1-7-1- عوامل فیزیکی موثر بر کشت بافت…………………………………………………………………….22

1-8-1- تاثیر مواد گیاهی بر کشت بافت………………………………………………………………………….23

1-9-1- تولید غده……………………………………………………………………………………………..24

فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده

2-1- مروری بر تحقیقات انجام شده…………………………………………………………………..26

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- محل انجام آزمایش…………………………………………………………………………………….37

3-2- تهیه مواد گیاهی……………………………………………………………………………………………37

3-3- کشت غده های سیب زمینی…………………………………………………………….39

3-4-تهیه محیط کشت و نحوه استریل آن…………………………………………………40

3-4-1- محیط کشت تکثیر قلمه تک جوانه (جامد)…………………………………………………………..40

3-4-2- محیط کشت تعلیقی تکثیر ساقه (مایع)…………………………………………………………………41

3-4-3- محیط کشت غده زایی………………………………………………………………………………………….41

3-5- کشت اولیه و تولید گیاهچه…………………………………………………………………….43

3-6- زیر کشت و تکثیر گیاهچه………………………………………………………………………..43

3-7- آزمایش های انجام شده……………………………………………………………………….44

3-7-1- آزمایش 1: تعیین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی………………………………………………………………………………45

3-7-2- آزمایش 2: بررسی اثر 2iP بر روی رشد و نمو گیاهچه………………………………………………………………………………..45

3-7-3- آزمایش 3: بررسی اثر BAP بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………………….45

3-7-4- آزمایش 4: بررسی اثر CCC بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………………….46

3-7-5- آزمایش 5: بررسی اثر GA3 بر روی رشد و نمو گیاهچه­……………………………………………………………………………..46

3-7-2-5- آزمایش 6: بررسی اثر Picholoram بر روی رشد و نمو گیاهچه…………………………………………………………….47

3-7-2-6- آزمایش 7: بررسی اثر NAA بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………………………………..47

3-7-2-7- آزمایش 8: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………..47

3-7-3- آزمایش­های مرحله تولید ریز­غده……………………………………………………………………….48

3-7-3-1- آزمایش 9: بررسی اثر 2iP بر روی تولید ریز­غده­…………………………………………………………………………………….48

3-7-3-2- آزمایش 10: بررسی اثر BAP بر روی تولید ریز­غده­……………………………………………………………………………….49

3-7-3-3- آزمایش 11: بررسی اثر CCC بر روی تولید ریز­غده­……………………………………………………………………………….49

3-7-3-4- آزمایش 12: بررسی اثر GA3 بر روی تولید ریز­

غده­………………………………………………………………………………..50

3-7-3-5- آزمایش 13: بررسی اثر NAA بر روی تولید ریز­غده………………………………………………………………………………50

3-7-3-6- آزمایش 14: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی تولید ریزغده……………………………………………………….50

3-8- تجزیه و تحلیل داده ­ها…………………………………………………………………………………….51

فصل چهارم: نتایج

4-1- نتایج آزمایش­ها………………………………………………………………………………53

4-1-1- آزمایش 1: تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی……………………………………………………………………53

4-1-2- آزمایش 2: بررسی اثر 2iP بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………………………………………..55

4-1-3- آزمایش 3: بررسی اثر BAP بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………………….57

4-1-4- آزمایش 4: بررسی اثر CCC بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………………….60

4-1-5- آزمایش 5: بررسی اثر GA3 بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………………….62

4-1-6- آزمایش 6: بررسی اثر Picholoram بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………………………..65

4-1-7- آزمایش 7: بررسی اثر NAA بر روی رشد و نمو گیاهچه­……………………………………………………………………………65

4-1-8-آزمایش 8: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی رشد و نمو گیاهچه­……………………………………………………..69

4-1-9-آزمایش 9: بررسی اثر 2iP بر روی تولید ریز­غده­…………………………………………………………………………………..80

4-1-10-آزمایش 10: بررسی اثر BAP بر روی تولید ریز­غده­…………………………………………………………………………….83

4-1-11-آزمایش 11: بررسی اثر CCC بر روی تولید ریز­غده­…………………………………………………………………………….86

4-1-12-آزمایش 12: بررسی اثر GA3 بر روی تولید ریز­غده­………………………………………………………………………90

4-1-13-آزمایش 13: بررسی اثر NAA بر روی تولید ریز­غده­………………………………………………………………………90

4-1-14-آزمایش 14: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی تولید ریزغده­………………………………………………………….93

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- آزمایش 1: تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی…………………………………………………………..102

5-2- آزمایش 2: بررسی اثر 2iP بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………………………………103

5-3- آزمایش 3: بررسی اثر BAP بر روی رشد و نمو گیاهچه……………………………………………………………………………….103

5-4- آزمایش 4: بررسی اثر CCC بر روی رشد و نمو گیاهچه­………………………………………………………………………………104

5-5- آزمایش 5: بررسی اثر GA3 بر روی رشد و نمو گیاهچه­……………………………………………………………………………….105

5-6- آزمایش 6: بررسی اثر Picoloram بر روی رشد و نمو گیاهچه­…………………………………………………………………….106

5-7- آزمایش 7: بررسی اثر NAA بر روی رشد و نمو گیاهچه………………………………………………………………………………107

5-8-آزمایش 8: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی رشد و نمو گیاهچه­……………………………………………………….108

5-9- آزمایش 9: بررسی اثر 2iP بر روی تولید ریز­غده­………………………………………………………………………………….113

5-10- آزمایش 10: بررسی اثر BAP بر روی تولید ریز­غده­……………………………………………………………………………………113

5-11- آزمایش 11: بررسی اثر CCC بر روی تولید ریز­غده……………………………………………………………………………………114

5-12- آزمایش 12: بررسی اثر GA3 بر روی تولید ریز­غده­……………………………………………………………………………………115

5-13- آزمایش 13: بررسی اثر NAA بر روی تولید ریز­غده­…………………………………………………………………………………..116

5-14-آزمایش 14: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی تولید ریزغده…………………………………………………………….117

جمع­بندی و پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………..122

مرحله ضدعفونی………………………………………………………………………………………………………….122

تعیین پروتکل مناسب تولید گیاهچه…………………………………………………………………………………..123

تعیین پروتکل مناسب تولید ریزغده…………………………………………………………………………………………..124

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………125

چکیده:

سیب­زمینی (Solanum tuberosum L.) مهم­ترین گیاه مغذی بعد از غلات است و پس از گندم، برنج و ذرت چهارمین محصول عمده­ی دنیا به شمار می­رود. محصول سیب­زمینی به علت دارا بودن تکثیر رویشی، مستعد آلودگی به وسیله­ باکتری­ ها، قارچ­ها، ویروس­ها و ویروئیدها می­باشد که این عوامل بیماری­زا در اثر تکثیر به نسل­های رویشی بعد منتقل می­گردند. در سال­های اخیر، یک سیستم تولید غده بذری سیب­زمینی در شرایط كشت درون شیشه با بهره­ گیری از گیاهچه یا ریز­غده سیب­زمینی طراحی و بهره ­برداری شده است. چنین شیوه­ هایی امكان تكثیر سریع­تر و تأمین حجم انبوهی از غده­های بذری سالم و عاری از عوامل بیماری­زا در فاصله زمانی كوتاه را فراهم می­نمایند. هدف از انجام این پژوهش شناسایی اثر هورمون­های رشد در شرایط درون شیشه بر روی تولید گیاهچه­های سیب­زمینی و به دنبال آن تولید ریزغده سیب­زمینی به منظور افزایش تعداد، اندازه و وزن ریزغده­ها است. بهینه نمودن شرایط کشت جهت بهبود عملکرد گیاهچه­های سیب­زمینی در شرایط درون شیشه هدف دیگر از انجام این پژوهش می­باشد. برای مطالعه­ اثر تیمارهای هورمونی از 14 آزمایش مستقل بر روی رقم­های ساوالان، سانته، آگریا و مارکیز استفاده گردید. ابتدا اثر شش هورمون 2iP، BAP، CCC، GA3، Picholoram و NAA در مقایسه با محیط کشت فاقد هورمون به منظور رشد و نمو گیاهچه و ریزغده­زایی مطالعه گردید. در مرحله­ دوم هورمون­های برتر با غلظت­های مطلوب­تر جهت بررسی اثر متقابل آن­ها بر روی رشد و نمو گیاهچه و در نهایت تولید ریزغده به روش رویه پاسخ در محیط کشت MS مورد مطالعه قرار گرفتند. با توجه به نتایج بهینه­سازی تیمارهای آزمایش، محیط کشت مناسب برای تولید گیاهچه از ریزنمونه­های گره­ای برای رقم ساوالان محیط کشت MS همراه با غلظت 19/1 میلی گرم در لیتر GA3 و 06/0 میلی­گرم در لیتر NAA، برای رقم سانته محیط کشت MS همراه با غلظت 20/1 میلی گرم در لیتر GA3 و 06/0 میلی­گرم در لیتر NAA، برای رقم آگریا محیط کشت MS همراه با غلظت 20/1 میلی گرم در لیتر GA3 و 06/0 میلی­گرم در لیتر NAA و برای رقم مارکیز محیط کشت MS همراه با غلظت 06/0 میلی­گرم در لیتر NAA پیشنهاد می­گردد. هم­چنین با توجه به نتایج بهینه­سازی تیمارهای آزمایش، محیط کشت مناسب برای تولید ریزغده و سایر صفات موثر بر آن (اندازه و وزن ریزغده و تعداد چشم در آن) برای رقم­های ساوالان، سانته و مارکیز محیط کشت MS همراه با غلظت 1000 میلی­گرم در لیتر CCC و برای رقم آگریا محیط کشت MS همراه با غلظت 95/999 میلی­گرم در لیتر CCC پیشنهاد می­گردد. مقایسه رشد گیاهچه برای هر رقم در محیط کشت مطلوب نشان داد بیشترین میزان رشد مربوط به رقم ساوالان و بیشترین میزان تولید ریزغده مربوط به رقم سانته بوده است. بزرگترین غده­های تولیدی مربوط به رقم مارکیز بود.

واژگان کلیدی: سیب­زمینی، گیاهچه، ریزغده، کشت­بافت و هورمون.

 

1- مقدمه:

در مقیاس جهانی، سیب­زمینی (Solanum tuberosum L.) یکی از با ارزش­ترین مواد غذایی محسوب شده و از جمله محصولاتی است که قسمت عمده­ای از نیازهای غذایی بشر را تأمین می­ کند. سیب­زمینی مهم­ترین گیاه مغذی بعد از غلات است و پس از گندم، برنج و ذرت چهارمین محصول عمده­ی دنیا به شمار می­رود (اسپونر[1] و همکاران، 2005).

به علت قدرت تولید بالا و سازگاری با دامنه بسیار وسیعی از اقلیم­ها، تولید سیب­زمینی به عنوان یک منبع غذایی رو به افزایش است، به طوری که هر ساله حدود 320 میلیون تن سیب­زمینی در سراسر جهان تولید می­ شود (فائو[2]، 2009). این محصول در 140 کشور کشت می­ شود که بیش از 100 کشور آن در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری واقع شده ­اند. با این وجود، هنوز بیشترین تولید در مناطق دارای شرایط آب و هوایی معتدل و در کشورهای صنعتی متمرکز است. تقریبا یک سوم این محصول در کشورهای در حال توسعه و عمدتا در کشورهای آسیایی تولید می­ شود (رضایی و سلطانی، 1996).

محصول سیب­زمینی عملکرد بالایی داشته و در واحد سطح و زمان، انرژی و پروتئین بیشتری نسبت به سایر محصولات غذایی تولید می کند. سیب زمینی منبع غذایی مهمی برای جمعیت در حال افزایش بوده، بصورت تازه، فرآوری شده، در تغذیه دام و صنعت مورد استفاده قرار می­گیرد و به لحاظ محتوای پروتئین، کلسیم، ویتامین C و پتاسیم غنی می­باشد (بوون[3]، 2003). تولید سالیانه بیش از 5/3 میلیون تن در کشور، این محصول را در ردیف مهم­ترین ماده غذایی قابل مصرف بعد از گندم قرار داده است (خزاعی و ارشدی، 2008).

متوسط مصرف سرانه در کشور بیش از 35 کیلوگرم بوده و مصرف آن روز به روز در حال افزایش است و با توجه به روند رو به رشد جمعیت و گرانی سایر منابع غذایی، نیاز به تولید بیشتر این محصول اجتناب ناپذیر است (خزاعی و ارشدی، 2008).

با وجود مزایای بی­شمار، محصول سیب­زمینی به علت دارا بودن تکثیر رویشی، مستعد آلودگی به وسیله­ باکتری­ ها، قارچ­ها، ویروس­ها و ویروئیدها می­باشد که این عوامل بیماری­زا در اثر تکثیر به نسل­های رویشی بعد منتقل می­گردند. این آلودگی­ها می­توانند عملکرد و کیفیت بازار پسندی محصول را بطور موثری تحت تاثیر قرار دهند (تاور[4] و همکاران، 1985).

در شرایط طبیعی کشت حدود 25 ویروس و یک ویروئید سیب­زمینی را آلوده می­سازند که از این ویروس­ها، ویروس­های X، Y، A و S در آلوده­سازی سیب­زمینی تاثیرات بیشتری دارند. بر اساس مطالعات انجام شده خسارات ویروسی به محصول سیب­زمینی تا %40 می­باشد (سدیکوئی[5] وهمکاران، 1996).

یکی از راه­هایی که تا حد زیادی مشکل کاهش عملکرد محصول سیب­زمینی در اثر پاتوژن­های گیاهی، مخصوصا ویروس­ها را برطرف می­ کند، استفاده از بذر سالم سیب­زمینی است (استروک[6]، 2007). در سال­های اخیر، یک سیستم تولید غده بذری سیب­زمینی در شرایط كشت درون شیشه[7] با بهره­ گیری از گیاهچه یا ریز­غده سیب­زمینی طراحی و بهره ­برداری شده است. چنین شیوه­ هایی امكان تكثیر سریع­تر و تأمین حجم انبوهی از غده­های بذری سالم و عاری از عوامل بیماری­زا در فاصله زمانی كوتاه را فراهم می­نمایند (بیوکما[8] و زاگ[9]، 1990). گیاهچه و غدهچه های عاری از عوامل بیماری زا در سیب­زمینی كه از طریق كشت بافت تولید شده ­اند، می ­تواند به عنوان یكی از بهترین روش­ها در برنامه ­های تولید بذور گواهی شده مورد استفاده قرار گیرد (حسن­پناه، 2010).

با توجه به اهمیت سیب­زمینی در تولید اقتصاد و تغذیه مردم و نیاز 7 میلیون ریز­غده در سال، همچنین اهمیت استفاده از بذر سالم در تولید محصول، که از جمله مهم­­ترین عوامل موثر در افزایش عملکرد محصول سیب­زمینی در واحد سطح می­باشد، انجام بررسی و تحقیق در این زمینه ضرورت دارد. بر این اساس، بایستی شرایط مناسب تهیه­ ریزنمونه­های عاری از عوامل بیماری­زا، تعیین شرایط فیزیکو شیمیایی برای رشد بهینه و تکثیر سیب­زمینی، تولید گیاهان از طریق ریزازدیادی و انتقال به خاک، تولید ریزغده در شرایط درون شیشه تعیین گردد تا در نهایت تهیه منشاء بذری سالم ارقام تدوین گردد و امکان تهیه و تولید منشاء­های بذری ارقام تجارتی موجود به صورت سالیانه بوجود آید (موحدی، 2011).

هدف از انجام این رساله شناسایی اثر هورمون­های رشد در شرایط درون شیشه بر روی تولید گیاهچه­های سیب­زمینی و به دنبال آن تولید ریزغده سیب­زمینی به منظور افزایش تعداد، اندازه و وزن ریزغدها است.

بهینه نمودن شرایط کشت جهت بهبود عملکرد گیاهچه­های سیب­زمینی در شرایط درون شیشه هدف دیگر از انجام این تحقیق می­باشد.

هم­چنین این تحقیق جهت دست­یابی به دانش فنی تولید ریزغده­های سالم (خفتگی مناسب، پژمردگی کمتر، قابلیت نگهداری مطلوب­تر و وزن مناسب ریز غده­ها) که به عنوان منشاء ریز غده­های بذری قلمداد می­شوند انجام می­گیرد.

در نهایت مقایسه رفتار رشد گیاهچه و عملکرد ریز غده­ی رقم­های زودرس و دیررس گیاه سیب­زمینی در شرایط یکسان تولید جهت تشخیص رقم­های با کارایی عملکرد بیشتر از جمله اهداف مورد بررسی در این تحقیق می­باشند.

• مبداء و تاریخچه سیب­زمینی:

فصل دوم : بررسی منابع 5

2-1- فراورده های گوشتی. 5

2-1-1- برگر 6

2-1-1-1- تعریف.. 6

2-1-1- 2- دسته بندی.. 6

2-2- مواد اولیه برگر سبزیجات.. 8

2-2-1- سویا 8

2-2- 1-1- ترکیبات شیمیایی. 8

2-2-1-2- پروتئین های حیوانی در مقایسه با پروتئین های گیاهی. 10

2-2- 1-3- تفاوت سویا با سایر پروتئین های حیوانی. 11

2-2- 1-4- فواید تغذیه ای سویا 12

2-2- 1-5- خواص تابعی محصولات پروتئینی سویا 13

2-2- 1-6- موارد مصرف پروتئین سویا در فراورده های گوشتی کم چرب.. 15

2-2-2- نمک طعام. 18

2-2-3- آب.. 19

2-2-4- سایر نمک ها و ادویه ها 19

2-2-5- پرکننده ها 20

2-2-6- شیرین کننده ها 21

2-3- هیدروکلوئیدها 21

2-3-1- آلژینات.. 23

2-3-2- کاراگینان. 26

2-4- روش تولید برگر سبزیجات.. 31

2-5- ویژگی های کیفی برگر. 33

2-5-1- بافت.. 33

2-5-2- رنگ.. 33

2-5-1- ویژگی های حسی. 34

فصل سوم : مواد و روش‌ها 36

3-1- دستگاه ها 36

3-2- مواد شیمیایی. 36

3-3- مواد اولیه. 36

3-4- تهیه نمونه های برگر 37

3-5- پخت نمونه های برگر 38

3-6- اندازه گیری pH.. 38

3-7- اندازه‌گیری ویژگی های پخت.. 39

3-8- اندازه‌گیری پارامترهای بافت.. 39

3-9- اندازه‌گیری ویژگی های حسی. 40

3-10- آنالیز آماری.. 41

فصل چهارم : نتایج و بحث. 42

4-1- کاهش قطر و افزایش ضخامت.. 42

4-1-1- تاثیر فرمولاسیون بر کاهش قطر و افزایش ضخامت نمونه های برگر گیاهی.. 42

4-1-2-تاثیر زمان نگهداری  بر کاهش قطر و افزایش ضخامت نمونه های برگر گیاهی.. 44

4-2- بازده پخت.. 46

4-2-1- تاثیر فرمولاسیون بر بازده پخت نمونه های برگر گیاهی.. 46

4-2-2-تاثیر زمان نگهداری  بر بازده پخت ضخامت نمونه های برگر گیاهی.. 47

 

4-3- چروکیدگی. 48

4-3-1- تاثیر فرمولاسیون بر چروکیدگی نمونه های برگر گیاهی.. 48

4-3-2-تاثیر زمان نگهداری  بر چروکیدگی نمونه های برگر گیاهی.. 50

4-4- pH.. 52

4-4-1-تاثیر فرمولاسیون و زمان نگهداری بر pH نمونه های برگر گیاهی.. 52

4-5- آزمون بافت.. 53

4-5-1-تاثیر فرمولاسیون بر ویژگی های بافتی نمونه های برگر گیاهی.. 53

4-5-1-1- سفتی. 53

4-5-1-2- پیوستگی. 55

4-5-1-3- صمغی بودن. 56

4-5-1-4- قابلیت ارتجاعی. 57

4-5-1-5- قابلیت جویدن. 58

4-5-2-تاثیر زمان ماندگاری بر پروفایل بافت نمونه های برگر گیاهی.. 60

4-6- ویژگی های حسی. 62

4-6-1-تاثیر فرمولاسیون بر ویژگی های حسی نمونه های برگر گیاهی.. 62

4-3-2-تاثیر زمان نگهداری  بر ویژگی های حسی نمونه های برگر گیاهی.. 65

فصل پنجم : نتیجه‌گیری و پیشنهادها 67

منابع 70

فهرست جدول ها

جدول 2-1- ترکیبات شیمیایی لوبیای سویا تجاری. 9

جدول 2-2- مقدار مواد معدنی در دانه سویا (براساس وزن خشک) 10

جدول 2-3- ارزش بیولوژیکی چند منبع پروتئینی مختلف. 11

جدول 2-4- خواص تابعی محصولات پروتئینی سویا 13

جدول 2-5- استفاده تابعی از پروتئین های سویا در مواد غذایی. 14

جدول 4-1- میانگین پارامترهای بافت تیمارهای مختلف فرمولاسیون و زمان نگهداری بر نمونه های  برگر گیاهی  61

جدول 4-2- میانگین پارامترهای حسی فرمولاسیون های مختلف برگر گیاهی. 64

جدول 4-3- میانگین پارامترهای حسی در زمان های نگهداری مختلف برگر گیاهی. 66

فهرست شکل ها

شکل 2-1- واحدهای منومر آلژینات. 24

شکل 2-2- واحد تکراری اصلی کاراگینان. 27

شکل 2-3- فرایند تولید برگر سبزیجات  32

شکل 4-1- اثر فرمولاسیون های مختلف برکاهش قطر نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 43

شکل 4-2- اثر فرمولاسیون های مختلف برافزایش ضخامت نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 44

شکل 4-3- اثر زمان نگهداری برکاهش قطر نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 45

شکل 4-4- اثر زمان نگهداری برافزایش ضخامت نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 45

شکل 4-5- اثر فرمولاسیون های مختلف بر بازده پخت نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 47

شکل 4-6- اثر زمان نگهداری بر بازده پخت نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 48

شکل 4-7- اثر فرمولاسیون های مختلف بر چروکیدگی نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 50

شکل 4-8- اثر زمان نگهداری بر چروکیدگی نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 51

شکل 4-9- اثر فرمولاسیون های مختلف بر سفتی نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 55

شکل 4-10- اثر فرمولاسیون های مختلف بر میانگین پیوستگی نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 56

شکل 4-11- اثر فرمولاسیون های مختلف بر میانگین خاصیت صمغی بودن نمونه های گریل شده برگر گیاهی  57

شکل 4-12- اثر فرمولاسیون های مختلف بر میانگین خاصیت ارتجاعی نمونه های گریل شده برگر گیاهی  58

شکل 4-13- اثر فرمولاسیون های بر میانگین خاصیت جویدن  نمونه های گریل شده برگر گیاهی. 59

چكیده

هدف این پژوهش ارزیابی اثر افزودن کاپاکاراگینان و سدیم آلژینات بر ویژگی‌های كیفی سویا برگر در طی زمان نگهداری 60 روز در دمای 20- درجه سانتی گراد بود. بدین منظور ویژگی های پخت، خصوصیات حسی، pH، آنالیز پروفایل بافت هر 30 روز مورد بررسی قرار گرفتند. صمغ های مذکور بر سویا برگرها در چروکیدگی، پارامترهای بافت و خصوصیات حسی و پذیرش کلی اثر معنی دار از نظر آماری داشتند (05/0>p). نتایج نشان دادند که برگرهای فرموله شده با آلژینات سدیم و کاپاکاراگینان،  بدلیل تشکیل ژل و قابلیت حفظ آب بیشتر نسبت به نمونه شاهد، باعث کاهش میزان چروکیدگی، تغییرات ابعادی، افت پخت و بهبود بافت و خواص حسی شدند. نمونه شاهد دارای بیشترین میزان چروکیدگی، سفتی و کمترین بازده پخت، قابلیت ارتجاعی، جویدن و پذیرش کلی را داشت. امتیازهای مربوط به پذیرش كلی محصول توسط ارزیابان حسی در تمامی فرمولاسیون‌های مورد مطالعه بیشتر از 4/3 بود كه بیانگر مقبولیت كلیه‌ی نمونه‌ها می‌باشد. زمان نگهداری بر سویا برگرها در پارامترهای پروفایل بافت، رنگ، شکل ظاهری، چروکیدگی اثر معنی داری داشت (05/0>p). نتایج نشان دادند که با افزایش زمان ماندگاری میزان چروکیدگی، شکل ظاهری، سفتی، بازده پخت و طعم کاهش یافت و رنگ نمونه ها تیره تر شد.

مقدمه

در سال های اخیر استفاده از منابع پروتئینی گیاهی در رژیم غذایی روزانه بیش از پیش توصیه می شود. زیرا از یک طرف به علت ارزان بودن منابع پروتئین گیاهی و از طرفی با مصرف کمتر منابع حیوانی، مقدار چربی اشباع مصرفی کاهش یافته و موجب پیشگیری از بیماری های مزمن به خصوص قلبی ـ عروقی، دیابت، نارسایی کلیوی، سرطان و پوکی استخوان می گردد (یانگ[1] و همکاران، 1979). از آنجایی که رژیم غذایی نقش تعیین کننده ای هم در ایجاد و هم در درمان این بیماری ها دارد توجه محققان به استفاده از غذاهای فراسودمند نظیر سویا معطوف شده است (بحرینیان و همکاران، 2012).

با تایید اثرات پروتئین سویا در کاهش خطر بیماری های قلبی توسط سازمان غذا و دارو، استفاده از محصولات پروتئینی سویا افزایش یافته است (آلیبهای[2]، 2006؛ لیو[3]، 2004). در ایالت متحده با کاهش تقاضای محصولات گوشتی و توجه مصرف کنندگان به غذاهای سلامت بخش شانس جدیدی برای پروتئین سویا جهت فرموله کردن محصولات کم کالری، کم کلسترول و با پروتئین بالا ایجاد گردیده است (سینگ[4] و همکاران، 2008). همچنین پروتئین سویا از مهم ترین منابع پروتئینی تجاری است که استفاده از آن به دلیل ویژگی های عملکردی مطلوب در سیستم های غذایی، سهل الوصول بودن، هزینه پایین و ارزش تغذیه ای بالا گسترش یافته است (آلیبهای، 2006؛ لیو، 2004).

همبرگر یکی از مهم ترین محصولات تولید شده از گوشت قرمز است که به لحاظ ارزش تغذیه ای بالا در کنار خوش طعمی و شیوه مصرف ساده آن، طرفداران زیادی دارد. یکی از مهمترین جنبه های کیفی همبرگر ویژگی بافتی آن است که بر مقبولیت آن توسط مصرف کنندگان و افزایش تقاضا در آن ها اثرگذار می باشد (گهان کاسم[5] و امارا[6]، 2010). برگرهای بدون گوشت (برگر سبزیجات[7]) فرآورده های پروتئینی می باشند که بجای گوشت دارای مواد اولیه پروتئینی دیگری از جمله سویا می باشند. سویا برگر[8] ازجمله فراورده های بدون گوشت متعلق به دسته برگرهای سبزی ها و محصولی با میزان چربی اشباع و کلسترول پایین که در آن از سویا به عنوان ماده اصلی استفاده می شود. سایر مواد فرمولاسیون این فراورده شامل پنیر، روغن های گیاهی، آب، ادویه، سبزی های مختلف و افزودنی های معطر می باشند (موسسه استاندارد وتحقیقات ایران، 9715).

مطالعات اپیدمولوژی نشان داده که میان نوع رژیم غذایی و خطر بروز برخی بیماری ها رابطه مستقیم وجود دارد.  از این رو نگرانی های روزافزون پیرامون خطرات بالقوه مرتبط با مصرف غذاهای با چربی زیاد سبب شده است تا صنعت غذا به توسعه فرمولاسیون های جدید و اصلاح محصولات غذایی سنتی به فراورده های با محتوی چربی کمتر روی آورد. امروزه جایگزین های چربی راهکارهای نوینی جهت تولید غذاهای کم چرب متنوع و جدید گشوده اند که طعم و بافت دلپذیر همانند محصولات پرچرب دارند، اما فاقد کالری های غیرضروری و کلسترول می باشند (آلسون کاربونل[9] و همکاران، 2005).

در مطالعات مختلف، استفاده از جایگزین هایی نظیر انواع هیدروکلوئیدها (کاراگینان، آگار)، صمغ های میکروبی (زانتان)، سلولز، اینولین، صمغ دانه های گیاهی(لوکاست[10])، گوار، انواع نشاسته ها، ترکیبات گیاهی (نظیر سبوس گندم، محصولات سویا، سبوس و فیبر یولاف، انواع فیبر مرکبات و دانه های گیاهی…)، روغن های گیاهی استریفیه شده و ترکیبات دیگر در تولید محصولات گوشتی کم چرب نتایج رضایت بخشی نشان داده اند (احمد[11] و همکاران،