ERR_CONNECTION_TIMED_OUT

 

 

5-27- فقر………………………………………………………………………………………….145

5-28- قاصر بودن انسان………………………………………………………………………..146

5-29- قناعت……………………………………………………………………………………..147

5-30- كاشتن عمل……………………………………………………………………………..147

 

5-31- كبر و فخر………………………………………………………………………………..148

5-32- كر وكور بودن دشمنان……………………………………………………………….148

5-33- كرم………………………………………………………………………………………..148

5-34- گرامی داشتن و برتری انسان………………………………………………………..149

عنوان                                                                                                          صفحه

5-35- گمراهان…………………………………………………………………………………..149

5-36- لا نگفتن…………………………………………………………………………………..150

5-37- لوح محفوظ……………………………………………………………………………..150

5-38- مشورت……………………………………………………………………………………151

5-39- نفس امّاره و لوّامه………………………………………………………………………151

5-40- نبی- طاها…………………………………………………………………………………151

5-41- نكوهش تضییع حقوق دیگران……………………………………………………..152

5-42- نیكی به والدین………………………………………………………………………….152

5-43- والضحی…………………………………………………………………………………..153

5-44- یتیم ومظلوم………………………………………………………………………………153

قرآن، حدیث و ادبیات ارتباط نزدیكی با هم دارند. از نیمه قرن سوم هجری كه سرودن شعر پارسی آغاز شد، كم كم و به مرور زمان، اندیشه های دینی و قرآن و حدیث بر شعر نیز تأثیر گذاشت به طوری كه در قرن های بعد، كسانی چون سنایی، شعرشان آمیخته با قرآن و عرفان بود. از رهروان سبك سنایی، می توان از جمال­الدین اصفهانی نام برد. هرچند كه زیاد به او پرداخته نشده است، اما شعرش سراسر از تأثیر قرآن و حدیث است. جمال­الدین بیشتر از قرآن تأثیر پذیرفته تا از احادیث. بیشترین تأثیرات را می­توان در قصاید او مشاهده نمود. اعتقادات دینی در اشعار او موج می­زند. وی از شیوه های تأثیر پذیری، بیشتر از اقتباس و تلمیح و در مواردی از حل و تضمین استفاده كرده است. بسامد اشعار جمال، راجع­به صفات خدا، پیامبر اسلام (ص)، معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت، رزق و روزی و چندین موضوع دیگر است. موضوع این رساله تأثیر قرآن و حدیث در دیوان جمال­الدین است كه در پنج فصل بررسی وتنظیم شده است: فصل اول شامل كلیات و تعاریف می باشد كه به؛ شرح و بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، كاربرد نتایج تحقیق، پیشینۀ تحقیق، سؤال های تحقیق و شرح روش تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم با عنوان؛ زندگی، آثار و روزگار شاعر تنظیم شده است فصل سوم شامل؛ پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. فصل چهارم كه قسمت اصلی رساله را در بر می گیرد، شامل: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال­الدین كه موضوعاتی مثل توحید، صفات خدا،  صفات پیامبر اسلام و معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت و موضوعات دیگر را در بر می­گیرد. فصل پنجم نیز با عنوان سایر موضوعات به موضوعات گوناگونی که شاعر به آنها پرداخته است اختصاص دارد. مهمترین مسئله ای كه در دیوان استاد به چشم می خورد، تأثیر زیاد قرآن در اشعار اوست كه شاعر مسائل دینی واعتقادی خود را در اشعارش تأثیر داده است. همان طوری كه در اندیشه های جمال خواهید خواند، وی فردی مسلمان ومقیّد به دین اسلام می باشد، هرچند كه در اشعارش به مدح افراد نیز پرداخته است. بیشتر قصاید استاد، مدحی هستند كه در بعضی موارد اغراق نیز نموده است. دیوان جمال الدین اصفهانی از مهمترین كتب اشعار مذهبی می باشد كه آیینۀ تمام نمای جامعۀ عصر شاعر، ویكی از ارزشمند ترین آثار ادبی – مذهبی جامعۀ ایران در قرن ششم محسوب می شود.

واژه های كلیدی: جمال­الدین اصفهانی، دیوان اشعار، تأثیر قرآن و حدیث، شیوه ­های تأثیر پذیری، قرن ششم.

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                             صفحه

مقدمه…………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول: كلیات وتعاریف

1-1- شرح وبیان مسئله……………………………………………………………………………..5

1-2- ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………6

1-3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………6

1-4- كاربرد نتایج تحقیق………………………………………………………………………….6

1-5- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………..6

1-6- سؤال های تحقیق…………………………………………………………………………….7

1-7- شرح روش تحقیق……………………………………………………………………………8

فصل دوم: زندگی، آثار و روزگار شاعر

2-1- تولد و مرگ شاعر…………………………………………………………………………10

2-1-1- مذهب جمال الدین………………………………………………………………….13

2-1-2- فقر و تنگدستی جمال­الدین……………………………………………………….14

2-2- شیوۀ شاعری و آثار او…………………………………………………………………….15

عنوان                                                                                                             صفحه

2-2-1- سبک اشعار و وضع شعر در عصر شاعر……………………………………….19

2-3- اندیشه و تفکرات شاعر…………………………………………………………………..23

2-3-2- نكوهش از مردم اصفهان………………………………………………………….25

2-3-3- نكوهش فضل وستایش زر………………………………………………………..28

فصل سوم: پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی

3-1- پیشینۀ تأثیر پذیری از قرآن وحدیث در ادبیات فارسی…………………………..30

3-2- شیوه های تأثیر پذیری ادبیات فارسی از قرآن وحدیث………………………….33

3-2-1- اقتباس…………………………………………………………………………………..33

3-2-2- تلمیح……………………………………………………………………………………33

3-2-3- تضمین………………………………………………………………………………….34

3-2-4- ارسال­المثل…………………………………………………………………………….34

3-2-5- اشاره…………………………………………………………………………………….35

3-2-6- درج……………………………………………………………………………………..35

3-2-7- عقد……………………………………………………………………………………..35

عنوان                                                                                                             صفحه

3-2-8- ترجمه…………………………………………………………………………………..36

3-2-9- حل………………………………………………………………………………………36

فصل چهارم: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال­الدین

4-1- صفات خدا…………………………………………………………………………………..39

4-1-1- بی نیازی خدا……………………………………………………………………….39

4-1-2- بخشش گناهان…………………………………………………………………….39

4-1-3- بشارت خدا………………………………………………………………………….40

4-1-4- بی عیب و بی همتا بودن حق…………………………………………………..40

4-1-5- بیهوده نبودن خلقت………………………………………………………………40

4-1-6- تسبیح خدا…………………………………………………………………………..41

4-1-7- تسلیم در برابرخدا…………………………………………………………………41

4-1-8- جاودانگی خدا………………………………………………………………………42

4-1-9- نقش بندجان………………………………………………………………………….43

4-1- 10- حمد خدا…………………………………………………………………………….43

 

عنوان                                                                                                          صفحه

4-1-11- حلم و علم خدا……………………………………………………………………..43

4-1-12- خواست خدا…………………………………………………………………………44

4-1-13- خشم خدا…………………………………………………………………………….44

4-1-14- خلل در آفرینش……………………………………………………………………44

4-1-15- دعوت خداوند……………………………………………………………………..45

4-1-16- سوگند خدا …………………………………………………………………………46

4-1-17- سایۀ خدا …………………………………………………………………………….46

4-1-18- صنع خدا……………………………………………………………………………..46

4-1-19- خالق مطلق…………………………………………………………………………..47

4-1-20- عروة الوثقی………………………………………………………………………….47

4-1-21- عالم الغیب……………………………………………………………………………48

4-1-22- عا لم السّر…………………………………………………………………………….49

4-1-23- فَضل خدا…………………………………………………………………………….49

4-1-24- قادر و عالم ………………………………………………………………………….50

عنوان                                                                                                          صفحه

4-1-25- یاری طلبیدن از حق……………………………………………………………….50

4-1-26- كلمات خدا پایان ناپذیر است ………………………………………………….50

4-1- 27-كمال خداوند……………………………………………………………………….51

4-1-28- نصرت خدا…………………………………………………………………………..51

4-1- 29- هدایت خدا…………………………………………………………………………52

4-1- 30- یاد ونام خدا…………………………………………………………………………52

4–2– اشاره به پیامبر اسلام(ص)……………………………………………………………….52

4-3- اشاره به دیگر پیامبران ……………………………………………………………………61

4-3-1- آدم (ع)…………………………………………………………………………………61

4-3-2- ابراهیم (ع)……………………………………………………………………………..63

4-3-3- اسحاق (ع)…………………………………………………………………………….63

4-3-4- خضر (ع)……………………………………………………………………………….64

4-3-5- داود (ع)………………………………………………………………………………..65

4-3-6- سلیمان (ع)…………………………………………………………………………….65

عنوان                                                                                                          صفحه

4-3-7- صالح (ع)………………………………………………………………………………66

4-3-8- عیسی (ع)………………………………………………………………………………66

4-3-9- موسی (ع)……………………………………………………………………………..68

4-3-10- موسی(ع) و ابراهیم(ع) …………………………………………………………..73

4-3-11- هارون (ع)……………………………………………………………………………73

4-3-12- یحیی (ع)…………………………………………………………………………….74

4-3-13- یونس (ع)…………………………………………………………………………….74

4-3-14- یعقوب (ع)…………………………………………………………………………..75

4-3-15- یوسف (ع)…………………………………………………………………………..76

4-4- قیامت و حشر و نشر……………………………………………………………………….77

4-5- بهشت و دوزخ……………………………………………………………………………..95

4-6- کعبه………………………………………………………………………………………….104

4-7- فتنه­های مختلف زندگی انسان………………………………………………………..107

4-7-1- فتنۀ آخر زمان ………………………………………………………………………107

عنوان                                                                                                        صفحه

4-7-2- جادوی بابل………………………………………………………………………….108

4-7-3- یأجوج وسدّ سكندر……………………………………………………………….108

4-7-4- دیو رجیم و شهاب ثاقب ………………………………………………………..109

4-7-5- چشم زخم …………………………………………………………………………..109

4-7-6- نفخ صور …………………………………………………………………………….112

4-7-7- قضا و قَدَر……………………………………………………………………………116

4-7-8- دنیا……………………………………………………………………………………..123

فصل پنجم: سایر موضوعات

5-1- اصلاب………………………………………………………………………………………131

5-2- بندگی انسان……………………………………………………………………………….131

5-3- پی نبردن عقل به ذات خدا…………………………………………………………….131

5-4- تنزیل ………………………………………………………………………………………..133

5-5- توكّل ……………………………………………………………………………………….133

5-6- جوشن ومغفر ……………………………………………………………………………..134

عنوان                                                                                                           صفحه

5-7- جود………………………………………………………………………………………….134

5-8- حسودان…………………………………………………………………………………….135

5-9- خلقت انسان ………………………………………………………………………………136

5-10- دوستی با خدا……………………………………………………………………………136

5-11- رنج…………………………………………………………………………………………137

5-12- سخاوت ………………………………………………………………………………….138

5-13- شب قدر ………………………………………………………………………………….138

5-14- صبر ……………………………………………………………………………………….138

5-15- صبر وتقوی………………………………………………………………………………139

5-16- حلم ……………………………………………………………………………………….139

5-17- تلخی صبر و شیرینی ظفر…………………………………………………………….140

5-18- ضایع شدن عمر در مادیات………………………………………………………….140

5-19- طور………………………………………………………………………………………..140

5-20- علم علی- عدل عمر ………………………………………………………………….141

عنوان                                                                                                          صفحه

5-21- علم- جود………………………………………………………………………………..141

5-22- عفو…………………………………………………………………………………………142

5-23- عنكبوت…………………………………………………………………………………..143

5-24- عرش………………………………………………………………………………………143

5-25- عرجون……………………………………………………………………………………144

5-26- فرعون……………………………………………………………………………………..145

5-27- فقر………………………………………………………………………………………….145

5-28- قاصر بودن انسان………………………………………………………………………..146

5-29- قناعت……………………………………………………………………………………..147

5-30- كاشتن عمل……………………………………………………………………………..147

5-31- كبر و فخر………………………………………………………………………………..148

5-32- كر وكور بودن دشمنان……………………………………………………………….148

5-33- كرم………………………………………………………………………………………..148

5-34- گرامی داشتن و برتری انسان………………………………………………………..149

عنوان                                                                                                          صفحه

5-35- گمراهان…………………………………………………………………………………..149

5-36- لا نگفتن…………………………………………………………………………………..150

5-37- لوح محفوظ……………………………………………………………………………..150

5-38- مشورت……………………………………………………………………………………151

5-39- نفس امّاره و لوّامه………………………………………………………………………151

5-40- نبی- طاها…………………………………………………………………………………151

5-41- نكوهش تضییع حقوق دیگران……………………………………………………..152

5-42- نیكی به والدین………………………………………………………………………….152

5-43- والضحی…………………………………………………………………………………..153

5-44- یتیم ومظلوم………………………………………………………………………………153

چکیده

فارسی زبانی است که معرف فرهنگ و هویت ملی ما ایرانیان است . این زبان در گذر زمان ، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده ، اما همچنان جاویدان و پا برجا مانده است. راز جاودانگی زبان فارسی را می توان در داشتن یک پشتوانه ی فرهنگی غنی دانست ؛ فرهنگی که شاعران و نویسندگان بزرگی را پرورش داده تا زنجیره های استوار و ناگسستنی زبان فارسی را تشکیل دهند.

در دوره ی معاصر ، به دلیل گسترش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی ، زبان فارسی بیش از همه دوره ها در معرض خطر قرار گرفته است ؛ وجود یک فرهنگستان قوی ، برنامه ریزی مناسب برای آموزش زبان و ادبیات فارسی در مدارس و هم فکری دانشگاهیان و صاحب نظران نگارش و ویرایش و اتفاق نظر آنان در این زمینه، می تواند جاودانگی این زبان را استمرار بخشد.

   شکل گیری زبان های ملی همواره روندی پیچیده دارد. به ویژه هنگامی که با زبان معتبر یک تمدن و فرهنگ مواجه باشیم یکی از نقاط قوت زبان فارسی ، این است که این زبان معرّف یک فرهنگ شناخته شده است. بدیهی است ، زبانی که چنین پشتوانه ی فرهنگی استواری داشته باشد، از بین نخواهد رفت .

    فارسی زبانی است که شاعران و نویسندگان بزرگ به کمک ان به آفرینش ادبی پرداخته اند. در حقیقت وجود شخصیت های بزرگ ادبی ، حلقه هایی هستند که زنجیره وار ، این زبان بزرگ را همواره استوار نگه داشته است. نویسندگان و شاعران بزرگ ، فرهنگستان واقعی یک ملت هستند . هنگامی که یک ملت ادبیاتی غنی دارد ، حداقل فایده ی آن برای حفظ زبان این است که سایر ملل ، برای ترجمه ی آن آثار ، آموزش آن زبان را نیاز ضروری خود می دانند البته ترجمه ی  آثار ادبی فارسی به زبان های بیگانه ، فقط به آثار کهن اختصاص ندارد در دوره ی معاصر نیز آثاری همچون اشعار سپهری ، سووشون سیمین دانشور و … به زبان های زنده دنیا ترجمه شده است.

    ترجمه ها یکی دیگر از عوامل تحویل پذیری زبان فارسی است بسیاری از اصطلاحات انگلیسی و فرانسوی ( در جریان قرار دادن ، روی کسی حساب کردن ، بی تفاوت بودن و … ) از طریق ترجمه به زبان فارسی وارد شده اند و امروزه جزیی از زبان فارسی شده اند (گرته برداری معنایی) متاسفانه در بسیاری موارد ، ترجمه ها بر نحو زبان فارسی نیز تاثیر گذاشته اند که از آن جمله می توان به ذکر فاعل همراه با اصطلاح به وسیله در جمله های مجهول اشاره کرد: موش به وسیله ی گربه خورده شد. البته تاثیر ترجمه ها فقط بر زبان فارسی است و در خط تحول ایجاد نمی کند.به عنوان مثال می توان به واژه های ذیل اشاره کرد.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

مقدمه                                                                                                                       1

فصل اول

بیان مسأله                                                                                                                  4

اهمیت وضرورت تحقیق                                                                                                 4

اهداف وفرضیه ها                                                                                                          4

تعاریف عملیاتی متغیرها                                                                                                 5

فصل دوم

پیشینه تحقیق                                                                                                             8

فصل سوم

روش تحقیق                                                                                                             20

 

نوع مطالعه«روش هاوابزارگردآوری اطلاعات»                                                                      21

اسنادعمده ی مورداستفاده دراین تحقیق                                                                           21

ابزارگردآوری اطلاعات                                                                                                  21

محدودیت هاوموانع                                                                                                     21

فصل چهارم

سرگذشت زبان                                                                                                           23

تاریخ ادبیات ایران                                                                                                       27

دوره های تاریخی واژه پذیری در زبان فارسی                                                                      34

تأثیرزبان های اروپایی درزبان فارسی امروز                                                                         38

اقتباس الفاظ بیگانه                                                                                                     38

پدیده ی قرض گیری                                                                                                   39

انواع قرض گیری                                                                                                        41

روش های مختلف واژه سازی برپایه قرض گیری واژگانی                                                        42

علل وعوامل ورود زبان های بیگانه به ایران                                                                         44

علل وعوامل پدیده قرض گیری                                                                                       45

وام گیری زبانی                                                                                                          48

انواع گرته برداری                                                                                                        49

فرایندنفوذواژه های بیگانه                                                                                             51

بخش دوم

سید مهدی شجاعی 56

واژه های بیگانه در آثار سید مهدی شجاعی                                                                              59

محمود دولت آبادی                                                                                                             59

واژه های بیگانه در آثار محمود دولت آبادی                                                                              62

علی محمد افغانی                                                                                                               63

واژه های بیگانه در آثار علی محمد افغانی                                                                                68

صادق هدایت      75

واژه های بیگانه در آثار صادق هدایت                                                                                      79

بزرگ علوی                                                                                                                       80

واژه های بیگانه در آثار بزرگ علوی                                                                                        83

جمال میر صادقی                                                                                                               90

واژه های بیگانه در آثار جمال میر صادقی                                                                                91

فصل پنجم

نتیجه گیری                                                                                                                    100

منابع و مآخذ                                                                                                                  102

عکس ها                                                                                                                        105

مقدّمه

زبان به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباط اجتماعی انسان و در مقام یکی از عناصر اصلی فرهنگ جوامع بشری دارای تاریخی کهن است و همساز و همراه با نوع ابزارها و سکون ها و حرکت ها و اسارت و پیروزی هر قومی سیری پرماجرا و پویا داشته و تکامل خاص خود را پیموده است. در این میان، پدیده ی قرض گیری یکی از ویژگی های طبیعی زبان قلمداد می شود که در چارچوب آن سخنگویان یک زبان در صورت لزوم و به منظور پرکردن خلأهای واژگانی به زبان های دیگر مراجعه می کنند و کلماتی از این زبان ها را در گفتار خود وارد می نمایند. پرواضح است که بکارگیری روز افزون و استفاده ی غیر معقول از واژه های بیگانه در زبان فارسی می تواند اصالت و غنای این زبان را تحت الشعاع خود قرار دهد، و بخصوص این باور را در اذهان عموم جای دهد که زبان فارسی در ارائه مفاهیم علمی و تخصصی ناتوان است. در این مقاله، ضمن توصیف پدیده ی قرض گیری و عوامل مؤثر در آن سعی بر این است که روش های مختلف واژه گزینی در زبان فارس و نقاط ضعف و قوت هر یک از آنها مورد بررسی قرار گیرد. با بررسی این روش ها نشان خواهیم داد که اگر قرض گیری واژگانی به شیوه ای درست و اصولی به انجام رسد در پاره ای از موارد می تواند غنای واژگانی زبان فارسی را نیز به دنبال داشته باشد.

امروزه زبان فارسی در معرض هجوم انبوهی از واژگان بخصوص از زبان های اروپای غربی می باشد و تقریباً در تمام جمله هایی که به کار می بریم می توان رد پایی از حداقل چند کلمه ی خارجی به ویژه از زبان انگلیسی و سایر زبان ها از جمله زبان آلمانی، فرانسوی، و نیز عربی پیدا کرد. در این میان سؤال اصلی این است که آیا قرض گیری واژه ها از سایر زبانهای بیگانه و استفاده فراوان از آن ها در متون علمی و تخصصی و حتی محاوره ای روزانه می تواند کمکی برای وضعیت حال زبان فارسی باشد یا خیر. مسلماً، برای پاسخ به این سؤال باید پدیده ی قرض گیری را بهتر شناخت و تمام جنبه ها و ابعاد آن و نیز عوامل مختلفی را که می توانند باعث بروز این پدیده در زبان فارسی گردند مد نظر قرار داد.

پرواضح است که بکارگیری روز افزون و استفاده ی غیر معقول واژه های بیگانه در زبان فارسی می تواند اصالت و غنای این زبان را تحت الشعاع خود قرار داده، و بخصوص این باور را در اذهان عموم جای دهد که زبان فارسی در ارائه مفاهیم علمی و تخصصی ناتوان است و ما همچنان مجبور به استفاده از واژه های خارجی در زبان هستیم. متأسفانه، امروزه عده زیادی از مردم بر این باورند که با رشد سریع علم و صنعت در غرب و به دلیل پیشرفت فزاینده ی فن آوری ارتباطات، برای ما که هر روز شاهد ورورد انبوهی از ابزارها و کالاها از چنین کشورهایی هستیم راهی جز عاریه گرفتن کلمات و عناوین این کالاها وجود ندارد و در این میان فارسی را ناتوان تر از آن می دانند که بتواند نظام واژگانی خود را با این پیشرفت روزافزون علم و فن آوری در غرب همگام سازد. البته باید اذعان داشت که قرض گیری عناصر واژگانی از سایر زبان ها امری است طبیعی و تقریباً همه زبان های دنیا به صورتهای مختلف کلماتی را از دیگر زبان ها گرفته و در صورت لزوم آن را به فهرست واژگان خود می افزایند که البته این پدیده دلیلی بر ضعف ساختاری زبان قرض گیرنده و یا برتری زبان قرض دهنده نیست.

بسیاری از فارسی زبانان ترجیج می دهند به هنگام سخن گفتن یا نوشتن، تعدادی از واژه های خارجی را بخصوص از زبان های اروپایی و نیز زبان عربی بکار گیرند. همه ی ما آگاهانه یا ناآگاهانه به هنگام صحبت کردن، چند واژه انگلیسی را

چکیده

فارسی زبانی است که معرف فرهنگ و هویت ملی ما ایرانیان است . این زبان در گذر زمان ، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده ، اما همچنان جاویدان و پا برجا مانده است. راز جاودانگی زبان فارسی را می توان در داشتن یک پشتوانه ی فرهنگی غنی دانست ؛ فرهنگی که شاعران و نویسندگان بزرگی را پرورش داده تا زنجیره های استوار و ناگسستنی زبان فارسی را تشکیل دهند.

در دوره ی معاصر ، به دلیل گسترش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی ، زبان فارسی بیش از همه دوره ها در معرض خطر قرار گرفته است ؛ وجود یک فرهنگستان قوی ، برنامه ریزی مناسب برای آموزش زبان و ادبیات فارسی در مدارس و هم فکری دانشگاهیان و صاحب نظران نگارش و ویرایش و اتفاق نظر آنان در این زمینه، می تواند جاودانگی این زبان را استمرار بخشد.

   شکل گیری زبان های ملی همواره روندی پیچیده دارد. به ویژه هنگامی که با زبان معتبر یک تمدن و فرهنگ مواجه باشیم یکی از نقاط قوت زبان فارسی ، این است که این زبان معرّف یک فرهنگ شناخته شده است. بدیهی است ، زبانی که چنین پشتوانه ی فرهنگی استواری داشته باشد، از بین نخواهد رفت .

    فارسی زبانی است که شاعران و نویسندگان بزرگ به کمک ان به آفرینش ادبی پرداخته اند. در حقیقت وجود شخصیت های بزرگ ادبی ، حلقه هایی هستند که زنجیره وار ، این زبان بزرگ را همواره استوار نگه داشته است. نویسندگان و شاعران بزرگ ، فرهنگستان واقعی یک ملت هستند . هنگامی که یک ملت ادبیاتی غنی دارد ، حداقل فایده ی آن برای حفظ زبان این است که سایر ملل ، برای ترجمه ی آن آثار ، آموزش آن زبان را نیاز ضروری خود می دانند البته ترجمه ی  آثار ادبی فارسی به زبان های بیگانه ، فقط به آثار کهن اختصاص ندارد در دوره ی معاصر نیز آثاری همچون اشعار سپهری ، سووشون سیمین دانشور و … به زبان های زنده دنیا ترجمه شده است.

    ترجمه ها یکی دیگر از عوامل تحویل پذیری زبان فارسی است بسیاری از اصطلاحات انگلیسی و فرانسوی ( در جریان قرار دادن ، روی کسی حساب کردن ، بی تفاوت بودن و … ) از طریق ترجمه به زبان فارسی وارد شده اند و امروزه جزیی از زبان فارسی شده اند (گرته برداری معنایی) متاسفانه در بسیاری موارد ، ترجمه ها بر نحو زبان فارسی نیز تاثیر گذاشته اند که از آن جمله می توان به ذکر فاعل همراه با اصطلاح به وسیله در جمله های مجهول اشاره کرد: موش به وسیله ی گربه خورده شد. البته تاثیر ترجمه ها فقط بر زبان فارسی است و در خط تحول ایجاد نمی کند.به عنوان مثال می توان به واژه های ذیل اشاره کرد.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

مقدمه                                                                                                                       1

فصل اول

بیان مسأله                                                                                                                  4

اهمیت وضرورت تحقیق                                                                                                 4

اهداف وفرضیه ها                                                                                                          4

تعاریف عملیاتی متغیرها                                                                                                 5

فصل دوم

پیشینه تحقیق                                                                                                             8

فصل سوم

روش تحقیق                                                                                                             20

 

نوع مطالعه«روش هاوابزارگردآوری اطلاعات»                                                                      21

اسنادعمده ی مورداستفاده دراین تحقیق                                                                           21

ابزارگردآوری اطلاعات                                                                                                  21

محدودیت هاوموانع                                                                                                     21

فصل چهارم

سرگذشت زبان                                                                                                           23

تاریخ ادبیات ایران                                                                                                       27

دوره های تاریخی واژه پذیری در زبان فارسی                                                                      34

تأثیرزبان های اروپایی درزبان فارسی امروز                                                                         38

اقتباس الفاظ بیگانه                                                                                                     38

پدیده ی قرض گیری                                                                                                   39

انواع قرض گیری                                                                                                        41

روش های مختلف واژه سازی برپایه قرض گیری واژگانی                                                        42

علل وعوامل ورود زبان های بیگانه به ایران                                                                         44

علل وعوامل پدیده قرض گیری                                                                                       45

وام گیری زبانی                                                                                                          48

انواع گرته برداری                                                                                                        49

فرایندنفوذواژه های بیگانه                                                                                             51

بخش دوم

سید مهدی شجاعی 56

واژه های بیگانه در آثار سید مهدی شجاعی                                                                              59

محمود دولت آبادی                                                                                                             59

واژه های بیگانه در آثار محمود دولت آبادی                                                                              62

علی محمد افغانی                                                                                                               63

واژه های بیگانه در آثار علی محمد افغانی                                                                                68

صادق هدایت      75

واژه های بیگانه در آثار صادق هدایت                                                                                      79

بزرگ علوی                                                                                                                       80

واژه های بیگانه در آثار بزرگ علوی                                                                                        83

جمال میر صادقی                                                                                                               90

واژه های بیگانه در آثار جمال میر صادقی                                                                                91

فصل پنجم

نتیجه گیری                                                                                                                    100

منابع و مآخذ                                                                                                                  102

عکس ها                                                                                                                        105

مقدّمه

زبان به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباط اجتماعی انسان و در مقام یکی از عناصر اصلی فرهنگ جوامع بشری دارای تاریخی کهن است و همساز و همراه با نوع ابزارها و سکون ها و حرکت ها و اسارت و پیروزی هر قومی سیری پرماجرا و پویا داشته و تکامل خاص خود را پیموده است. در این میان، پدیده ی قرض گیری یکی از ویژگی های طبیعی زبان قلمداد می شود که در چارچوب آن سخنگویان یک زبان در صورت لزوم و به منظور پرکردن خلأهای واژگانی به زبان های دیگر مراجعه می کنند و کلماتی از این زبان ها را در گفتار خود وارد می نمایند. پرواضح است که بکارگیری روز افزون و استفاده ی غیر معقول از واژه های بیگانه در زبان فارسی می تواند اصالت و غنای این زبان را تحت الشعاع خود قرار دهد، و بخصوص این باور را در اذهان عموم جای دهد که زبان فارسی در ارائه مفاهیم علمی و تخصصی ناتوان است. در این مقاله، ضمن توصیف پدیده ی قرض گیری و عوامل مؤثر در آن سعی بر این است که روش های مختلف واژه گزینی در زبان فارس و نقاط ضعف و قوت هر یک از آنها مورد بررسی قرار گیرد. با بررسی این روش ها نشان خواهیم داد که اگر قرض گیری واژگانی به شیوه ای درست و اصولی به انجام رسد در پاره ای از موارد می تواند غنای واژگانی زبان فارسی را نیز به دنبال داشته باشد.

امروزه زبان فارسی در معرض هجوم انبوهی از واژگان بخصوص از زبان های اروپای غربی می باشد و تقریباً در تمام جمله هایی که به کار می بریم می توان رد پایی از حداقل چند کلمه ی خارجی به ویژه از زبان انگلیسی و سایر زبان ها از جمله زبان آلمانی، فرانسوی، و نیز عربی پیدا کرد. در این میان سؤال اصلی این است که آیا قرض گیری واژه ها از سایر زبانهای بیگانه و استفاده فراوان از آن ها در متون علمی و تخصصی و حتی محاوره ای روزانه می تواند کمکی برای وضعیت حال زبان فارسی باشد یا خیر. مسلماً، برای پاسخ به این سؤال باید پدیده ی قرض گیری را بهتر شناخت و تمام جنبه ها و ابعاد آن و نیز عوامل مختلفی را که می توانند باعث بروز این پدیده در زبان فارسی گردند مد نظر قرار داد.

پرواضح است که بکارگیری روز افزون و استفاده ی غیر معقول واژه های بیگانه در زبان فارسی می تواند اصالت و غنای این زبان را تحت الشعاع خود قرار داده، و بخصوص این باور را در اذهان عموم جای دهد که زبان فارسی در ارائه مفاهیم علمی و تخصصی ناتوان است و ما همچنان مجبور به استفاده از واژه های خارجی در زبان هستیم. متأسفانه، امروزه عده زیادی از مردم بر این باورند که با رشد سریع علم و صنعت در غرب و به دلیل پیشرفت فزاینده ی فن آوری ارتباطات، برای ما که هر روز شاهد ورورد انبوهی از ابزارها و کالاها از چنین کشورهایی هستیم راهی جز عاریه گرفتن کلمات و عناوین این کالاها وجود ندارد و در این میان فارسی را ناتوان تر از آن می دانند که بتواند نظام واژگانی خود را با این پیشرفت روزافزون علم و فن آوری در غرب همگام سازد. البته باید اذعان داشت که قرض گیری عناصر واژگانی از سایر زبان ها امری است طبیعی و تقریباً همه زبان های دنیا به صورتهای مختلف کلماتی را از دیگر زبان ها گرفته و در صورت لزوم آن را به فهرست واژگان خود می افزایند که البته این پدیده دلیلی بر ضعف ساختاری زبان قرض گیرنده و یا برتری زبان قرض دهنده نیست.

بسیاری از فارسی زبانان ترجیج می دهند به هنگام سخن گفتن یا نوشتن، تعدادی از واژه های خارجی را بخصوص از زبان های اروپایی و نیز زبان عربی بکار گیرند. همه ی ما آگاهانه یا ناآگاهانه به هنگام صحبت کردن، چند واژه انگلیسی را

چکیده

زبان یک نهاد  اجتماعی است  بدین معنی  که افراد  یک اجتماع  به منظور  آگاهی  از مقاصد  و نیّات  هم  و برای  برقراری ارتباط  با یکدیگر  عناصر آن را بهم  پیوند  داده اند .  در این رساله  ابتدا  به معرفی  زبان  و نحوه  ی  ورود  واژه های  بیگانه  اشاره  شده ، سپس  در بخش چهارم  به نقد  و بررسی  این واژگان در نظم و نثر فارسی  دوره ادبیات بعد از انقلاب پرداخته  شده ، و به شیوه ی توصیفی تحلیلی  به  نگارش درآمده ، در آخر  نیز از اطلاعات  بدست آمده  نتیجه  گیری   بعمل  آمده است .

زیان نوعی نظام ارتباطی است و در  هر نظام  ارتباطی  کمال  مطلوب  این است  که با کمترین  هزینه بیشترین اطلاعات انتقال  یابد .  پدیده ای   اجتماعی  است  که در مسیر  زمان  دستخوش  تحولات می گردد. مهمترین این تحول  در بخش  واژه  های   زبان  قابل  رویت است  که با  گذشت زمان معنای  برخی  از  واژه  ها تغییر  می کند  و در مسیر  این تحّول  گاهی  واژگان  بیگانه  نیز  از زبان  های مختلف   دنیا  نظیر  زبان  انگلیسی ،ایتالیایی ، فرانسوی و …  به  زبان  فارسی وارده  شده که  این واژگان  وارداتی  باعث   می شود  اقتدار   کهن  زبان  فارسی  در اثر  هجوم  فرهنگ بیکانگان  به ضعف و انحطاط  گراییده شود . عواملی  که هجوم   واژگان  بیگانه  به  زبان  فارسی  را سبب می شوند از دو پدیده وامگیری و قرض گیری  زبانی  است .  در همه ی  زبان  ها عواملی وجود  دارند  که مانع  واژه  سازی  می شوند ، یکی  از آنها  وامگیری  بسیار  گسترده  از زبان  های  مختلف  می باشد  که  این  عامل  خود می  تواند  یکی  از  دلایل  ضعف  زبان باشد . وامگیری زمانی پیش می آید  که  یک جامعه ی  زبانی  با جامعه ی  زبانی دیگر  رویارو  شود  که از اعتبار و سیطره  فرهنگی  برخوردار  باشد .  در چنین  وضعیتی ،  اگر وامگیری  با چنان وسعتی  صورت گیرد  که   رفته  رفته  دستگاه  واژه  سازی  زبان  مغلوب  کارایی  خود  را از  دست  بدهد، زبان مغلوب  ممکن  است در معرض  نابودی  قرار گیرد . گاهی  این پدیده  منجر  به مرگ زبان  نیز  می شود .گاهی  برای پر کردن  خلأهای  واژگانی  یک  زبان ،از زبان های دیگر واژگانی را قرض  گرفته  وارد  زبان  گفتار  خود  می نمایند که  این قرض گیری  یک زبان ، از زبان  های دیگر  را قرض  گرفته  وارد زبان  گفتار   خود   می نمایند که این  قرض گیری زبانی  به معنی  انتقال  بعضی  از عناصر  زبانی  واژگان  از یک  زبان   به  زبان دیگر   است  .  و به  عبارت  دیگر ،  هر زبان   در صورت  لزوم  ممکن  است  بعضی  از  عناصر  زبانی  را از  سایر زبان  ها   به  عاریه  گرفته  و در  اختیار   سخنگویان  خود  قرار  دهد.زبان  نه تنها  مهمترین وسیله  ی ارتباطی  بشر  بلکه  پایه ی  اغلب  نهادهای  دیگر  اجتماعی  نیز  می  بشد .زبان  به عنوان  امری  اجتماعی  پیوسته  به تبع  تحوّلات  اجتماعی  متناسب  با نیازهای  جامعه  است . زبان  آئینه  ای  است  که می تواند  ساختار  جامعه  ی  عهد  خود را منعکس  کند به این  دلیل  است  که مشکلات و مسائل  ادوار  گذشته  و مبهمات  مربوط  به تاریخ  به کمک مکتوبات  به جا مانده  از زبان  روشن  و آشکار  می شود .

واژگان  کلیدی:  زبان،واژه های بیگانه،قرض گیری ،نظم.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

مقدمه                                                                                                                       1

فصل اول

بیان مسأله                                                                                                                  3

اهمیت وضرورت تحقیق                                                                                                  3

اهداف وفرضیه ها                                                                                                          3

تعاریف عملیاتی متغیرها                                                                                                 4

فصل دوم

پیشینه تحقیق                                                                                                             7

فصل سوم

روش تحقیق                                                                                                             20

نوع مطالعه«روش هاوابزارگردآوری اطلاعات»                                                                      21

اسنادعمده ی مورداستفاده دراین تحقیق                                                                           21

ابزارگردآوری اطلاعات                                                                                                  21

محدودیت هاوموانع                                                                                                     21

فصل چهارم

سرگذشت زبان                                                                                                           23

تاریخ ادبیات ایران                                                                                                       27

 

دوره های تاریخی واژه پذیری در زبان فارسی                                                                      34

تأثیرزبان های اروپایی درزبان فارسی امروز                                                                         38

اقتباس الفاظ بیگانه                                                                                                     39

پدیده ی قرض گیری                                                                                                   40

انواع قرض گیری                                                                                                        42

روش های مختلف واژه سازی برپایه قرض گیری واژگانی                                                        42

علل وعوامل ورود زبان های بیگانه به ایران                                                                         45

علل وعوامل پدیده قرض گیری                                                                                       46

وام گیری زبانی                                                                                                          49

انواع گرته برداری                                                                                                        50

فرایندنفوذواژه های بیگانه                                                                                             52

بخش دوم

مهدی حمیدی شیرازی                                                                                                57

واژه های بیگانه در اشعار حمیدی شیرازی                                                                          58

امام خمینی(ره)                                                                                                          59

واژهای بیگانه در شعر امام خمینی(ره)                                                                              67

فاطمه راکعی                                                                                                             68

واژه های بیگانه در اشعار فاطمه راکعی                                                                              69

سهراب سپهری                                                                                                          70

واژه های بیگانه در اشعار سهراب سپهری                                                                           73

احمد شاملو                                                                                                               76

واژه های بیگانه دردیوان احمد شاملو                                                                                81

شهریار                                                                                                                     83

واژه های بیگانه در شعر شهریار                                                                                       84

طاهره صفار زاده                                                                                                         94

واژه های بیگانه در اشعار طاهره صفار زاده                                                                          95

علیرضا قزوه                                                                                                            102

واژه های بیگانه در اشعار علیرضا قزوه                                                                             103

احمد کسروی                                                                                                          108

واژه های بیگانه در اشعار احمد کسروی                                                                           109

موسوی گرمارودی                                                                                                     110

واژه های بیگانه در اشعارموسوی گرمارودی                                                                       111

شمس لنگرودی                                                                                                        112

واژه های بیگانه در اشعار شمس لنگرودی                                                                         112

نصرالله مردانی                                                                                                          116

واژه های بیگانه در آثار نصرالله مردانی                                                                             117

فریدون مشیری                                                                                                        117

واژه های بیگانه در اشعار فریدون مشیری                                                                         119

فصل پنجم

نتیجه گیری                                                                                                            123

منابع و مآخذ                                                                                                           124

عکس ها                                                                                                                129

 

مقدّمه

زبان صورت واحد و ثابتی  ندارد زیرا  امری  اجتماعی  است و در جوامع  بشری  به عنوان  وسیله ای  برای  برطرف کردن  نیاز افراد جامعه  به بقراری  ارتباط  با یکدیگر و تفهیم  و تفاهم  به کار  می رود و همچنان  که می دانیم  هر جامعه  همانند  موجود  زنده  ای  پیوسته  دستخوش   و تحوّل  است و به  تبع  و بر اثر  تغییر  و دگرگونی  بنیادهای  آن  از قبیل  سیاست ، مذهب ،آداب و رسوم ،حِرَف  و مشاغل،  ابزارهای زیستن  و نظایر  اینها  تغییر  می کند. از این  رو  هر  گونه  تغییر و تحوّلی  که در جامعه حاصل  شود  به ضرورت ، نیازهای آن  جامعه  را  دگرگون   می سازد و این  دگرگونی به ناچار در تغییر و تحوّل  زبان  نیز  تاثیر  و دخالت به سزایی  دارد .

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                 صفحه

چکیده    ………………………………………………………………………………………………………..  1

فصل اول                                                                                                                 2

1-1-پیشگفتار (طرح مسائل مربوط به پایان نامه(…………………………………………..  3   

1-2-نماد و سمبل………………………………………………………………………………………

فصل دوم

تاریخچة مختصر شعر نو بعد از نیما تا ظهور انقلاب اسلامی…………………………………………………

فصل سوم

3-1- بخش اوّل (نمونه هایی از توصیف و گزارش شعر نیمایی از نمادهای طبیعت) ………

3-2-1- بخش دوّم (تجّلی عاطفه، احساس، تخیّل و تشخیص در گزارش از نمادهای طبیعت در شعر

معاصر)   …………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-2-2- تخیّل در محور افقی و عمودی………………………………………………………………………………

3-2-3- “تشخیص”، مجسم کننده و حیات بخش……………………………………………………………

فصل چهارم

4-1 بخش اول (توضیح کهن الگو و وصف طبیعت با کهن الگوها) ………………………………….

4-2 بخش دوم (شعر معاصر و کهن الگوهای نمادین و عرفانی) ………………………………………

 

 

 

فصل پنجم

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….

پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………..

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………

چکیده (انگلیسی) ………………………………………………………………………………………………………………….

چـکیده

شعرنو، نقاط قوّت بیانی و بلاغی چشمگیر و تحسین برانگیز دارد و از جهت صورت، مقاصد و مفاهیم، فرم و محتوا و صور بلاغی و وزن و آهنگ و موسیقی و حوزه های عاطفه و احساس و تخیّل با شعر کهن تفاوت دارد.

یکی از حوزه هایی که شعر معاصر در آن، سخن تازه داشته ودارد، توصیف نمادهای طبیعت و جلوة پدیده ها از خرد و کلان در اثناء و مطاوی سخن است. شعر معاصر با وجه شبه های نو و شگفت، درصد توصیف طبیعت با تعبیرات، توصیفات، نگاره ها و نگرهاو گزارشهای جدید است و برای دستیابی به این منظور و مقصود و رهیافت به گزینش واژگان و ترکیبات نو و مبعد و بهره یابی از موسیقی الفاظ و ترکیبات و جملات و بکارگیری صور بلاغی مایه گرفته از تخیّل، در توصیف جلوه های نمادین طبیعت، کارهای سترگ و شگرفی آفریده است.

آفرینش تابلوهای زیبا و شگرف در گزارش از آفریدگان پهنة هستی، در شعر نوپردازان بزرگ معاصر، امری است قابل دقّت و در خور تحسین، این پایان نامه شگردهای آفرینش تابلوهای زیبا از طبیعت در شعر را، پی گرفته نشان داده است که چگونه نوپردازان بزرگ معاصر بهره گیری از ذهن و ذوق و تخیّل، زیباترین و پیچیده ترین توصیفات و تعبیرات را در این مورد، ارائه داده اند.

ضمناً نگارنده تأثیر دیرین و ژرف کهن الگوها و همزادی و هم سرشتی آنان را با برخی از نمادهای طبیعی و بهره گیری شاعران معاصر را از مفاهیم اسطوره ای و باستانی و احیاناً حماسی آنها، بر شرحی مختصر و در خور باز نموده است.

کلید واژه ها: شعر نو، نوپردازان، نماد، طبیعت، کهن الگو، توصیف، اسطوره، حماسه، صور بلاغی.

پیشگفتار

یکی از مقاصد شعر، توصیف است. توصیف در گسترة معنایی خود، تفسیر، تبیین، تعبیر و گزارش را دربر می گیرد و اگر بخواهیم دقیق تر و عالمانه تر بگوییم، توصیف تفسیر،تبیین، تعبیر و گزارش هرکدام به گونه ای پدیده و یا نهادی را در ابعاد گوناگون می شناسانند. این شناساندن یا عالمانه است و ظرافت و دقّت و بینش خاصّی را می طلبد و از نیروی تعقّل مایه می گیرد و نویسنده با خردورزی و بهره گیری و بهره یابی از دانش خویش و با مراجعه به کتب مربوط و مرجع، مطلب و مبحث و موضوعی را شرح و بسط می دهد و سرانجام پس از ارائه مطالب نتیجه گیری می کند و به تخیّل و به احساس و عاطفه کاری ندارد چرا که سخن و نوشتة او علمی است و به اصطلاح خشک و قانونمند است و شالوده اش، جمع مطالب و مستندات و ارائه برهان و استدلال است.

در حوزة ادب و عالم شعر، سخن از لونی دیگر است. درست است که شاعر در سرودن از خرد و بینش خویش مایه و مدد می گیرد و در حقیقت بنای کار برخردورزی و دانشمداری است. امّا حرف اوّل و آخر را در شعر عاطفه و احساس و تخیّل می زند. شاعران خداوندان توصیفند و این توصیف از ذوق و شعور خاصّ شاعر و ظرافت و دقّت و تیزبینی و لطافت روح او مایه می گیرد. شاعر شعور و احساسی ویژه در دریافت و شناخت پدیده ها و امور جهان هستی دارد. سائقة شاعر در توصیف همان احساس و دریافت شاعرانة او از عناصر و بافت مجموعة پدیده هاست.

در رهگذر سرودن، آنچه چشم احساس، عاطفه و تخیّل شاعر را بیشتر بسوی خود جذب می کند.آفرینش و پهنة و گسترة طبیعت است. از دیرباز، شاعران کهن، طبیعت را در حال و هواهای گوناگون توصیف کرده اند. به راستی پهنة آسمان و زمین با اینهمه شگفتی، جای توصیف و ابراز شگفتی دارد. قرنهاست که شاعران دستاوردهای آفرینش آفریدگار محبوب و توانا را از ژرفای دل و احساس خویش توصیف می کنند. جهان پراست از جلوه

 های نمادین طبیعت و هریک از این جلوه ها، تجلّی صفت «خالق» حق است که در عالم مادّه به مشیّت حق تعالی هرچه که خواسته است و آنگونه که خواسته، آفریده است. پس حمد و ستایش ویژة آفریدگاری است که از عدم، اینهمه آفریدة گوناگون و شگفت را با جلوه های گوناگون و به پهنة هستی آورد! به راستی که او شایستة ستایش است و حمد ویژة پروردگار جهانیان است. در ادب فارسی، در شعر کهن و نو از اینهمه جلوه و تجلّی بس گسترده و پر از لطایف و ظرایف و دقایق توصیف شده است.

در شعر نیمایی، نوپردازان سرودة های فصیح،  بلیغ، زیبا، شیوا و آهنگینی را با هنر شاعری آفریده اند و تقدیم علاقه مندان و دوستداران شعر معاصر نموده اند.

مطالعه و درک و دریافت ظرایف و دقایق جلوه های نمادین طبیعت در شعر نیمایی، خود مبحثی شنودنی و خواندنی است که نگارندة این پایان نامه کوشیده است تا در حوزة شعر نیمایی، سروده هایی از این دست را با ظرافت و دقّت بازکاود و هنر شاعران معاصر را در توصیف و تبیین و به تماشا گذاشتن جلوه های نمادین طبیعت، بشناساند.

درک و دریافت این توصیفات و گزارش آنها در حوزه ها و مقاطع و مراتب گوناگون است. نگارنده از طرفی  شگردهای نوپردازان معاصر را در این حوزه بازنموده و نشان داده است و از جهتی نکات بلاغی و پرداخت واژگان و جمله های توصیفی و نمادین را و از سویی، گاه داوری و ارزیابی، شیوایی و قدرت توصیف سروده ها را، مدّنظر داشته و گزارش نموده است. سخن از تجلّی جلوه های نمادین طبیعت در شعر معاصر دامنه ای بس گسترده و طولانی داردو نگارنده سعی نموده تا به اختصار شرحی نسبتاً جامع از این موضوع را به قلم آورد.

باری،‌آنچه در این پایان نامه فراروی خوانندگان و دوستداران و علاقه مندان شعر معاصر است تلاش و تدبیری است از این سنخ و تکاپو و جست و جویی است از این نوع، امید است که توفیق گزارش و پردازش این موضوع نصیب نگارنده شده باشد.

انس و الفت شاعران فارسی زبان در هر دوره و در هر سبک و مکتبی با جهان و عناصر و پدیده های آن، مسأله ای است که از مناظر و زوایای گوناگون می تواند نقد و بررسی و گزارش شود. شاعر بیش از هرچیز با طبیعت و انسان مواجه و مؤانس است. با هردوی اینها کار دارد و شعرو ذهن و خیال و عاطفه احساس خویش را در تبیین امور جهان و طبیعت و آنچه را که انسان با آن مواجه و همدم است، به کار می گیرد.

انسان از آنگاه که چشم باز می کند و جهان و طبیعت را پیرامون خویش می بیند، دوست دارد هرچه بیشتر آن را بشناسد و از آن سخن گوید. هم عالمانه سخن گوید و هم شاعرانه. دانشمندان علوم طبیعی طبیعت را آنگونه که هست می کاوند و می شناسند و قوانین حاکم بر آن را کشف می کنند. جهان پیرامون ما آنقدر از منظر علوم طبیعی، نکته و قانون ونظم و راز و رمز دارد که با گذشت صدها قرن از کاوش و جستجو و تحقیق آدمی، هنوز بسیاری از امور طبیعت برای او مسأله و معمّاست و تا به امروز نتوانسته است همة زوایا و خفایای اشیا و عناصر پیرامون خود را چه در حوزة دسترس انسان و چه در دوردستها، کشف کند هنوز برای انسان در گسترة طبیعت خیلی از راز و رمزها و قوانین کشف نشده وجود دارد.

در حوزة عاطفه و احساس و تخیّل، نیز کار از همین سیاق است. ارتباط شاعران با عناصر و نمادهای طبیعت با تشبیهات و استعارات ساده و آشکاری شروع شد. در ابیات بجامانده از نخستین شاعران پارسی گوی نیز جلوة نمادهای طبیعت را بطور ساده می توان دید. در شعر سبک خراسانی شاعران همچون فرّخی و منوچهری شعرشان با طبیعت به جهات گوناگون گره خورده است چرا که اینان در سرزمین هایی چون هرات و غزنین و نقاط سرسبز دیگری بودند و دائم طبیعت بکر و زیبا در برابر چشمشان بود و بی علت نیست که نام اکثر گلها و پرندگان را می توان در شعر منوچهری باز جست. منوچهری شاعر طبیعت است و دیگر شاعران این دوره و دوره های بعد هم بگونه ای با عناصر طبیعت مأنوس و همدم اند.

کم کم گزارشهای شاعران از طبیعت، ریزه کاریها، ظرافتها و پیچیدگی های ویژه ای پیدا می کند و همانگونه که شعر فارسی در حوزة حکمت و فلسفه و عرفان، اجتماع وسیاست و مدح و ستایش، طرح مسائل انسانی، داستان سرایی و قصّه پردازی، حماسه و اسطوره، دفترهای پرباری تقدیم ادب دوستان و اهل ذوق و معرفت کرده است، به همان میزان نیز سراغ طبیعت رفته و آن را در حوزة عاطفه و احساس و تخیّل بازکاویده و شعرهای ناب و شیوا و دلچسبی تقدیم دوست داران ادب فارسی کرده است.

شک نیست در میان نوپردازان معاصر، سهم برخی از بزرگان شعر معاصر از جمله بنیانگذار شعر نو یعنی نیما و سپس سهراب سپهری و پس از آن اخوان ثالث و سیاوش کسرایی و احمد شاملو، منوچهر آتشی و حمید مصدّق  فروغ فرّخ زاد و شفیعی کدکنی و…. در حوزه گرایش و گزارش از طبیعت و نمادهای آن بیشتر است.

و از این میان سهراب سپهری و سپس اخوان ثالث و شاملو و شفیعی کدکنی به جهاتی اعتنا و توجّه و علاقه شان به تفسیر و توصیف طبیعت از زوایای گوناگون، بیشتر است.

باری مسأله اصلی این پایان نامه نشان دادن قدرت شاعران نوپرداز در توصیف جلوه های نمادین طبیعت است و اینکه چگونه نوپردازان در شعر نو، با به­کار­گیری و بهره بردن از صور خیال به بهترین وجه از عهدة توصیف نمادهای طبیعت برآمده اند و با به­ کارگیری تشبیه و استعاره و سایر صور خیال، تابلوهای بسیار زیبایی از طبیعت را در شعر نو، نشان داده و پدید آورده اند. این توصیفات و تابلوها خود طبیعت ثانوی­اند  و جذّابیت و زیبایی شان تا حدّ اعجاب و ستایش است. هر خواننده­ای به راستی به عظمت کار و نبوغ نوپردازان در نگرش به جهان و طبیعت و بازتاب تک تک آفریده ها در عرصة شعر نو، شناخت و آگاهی پیدا می کند. مسأله و موضوع اصلی این پایان نامه گزارش و تفسیر توصیفات نمادهای طبیعت و کیفیّت توصیف آنها در شعر معاصر است و اینکه نوپردازان بویژه نوپردازان بزرگ از چه شگردهایی در توصیف نمادهای طبیعت سود جسته اند؟

تاکنون هر پژوهنده­ای که دربارة شعرنو مطلب نوشته و کار یک یا چند شاعر نوپرداز را نقد و ارزیابی کرده است، بخشی از پژوهش خود را به بررسی صور خیال آن شاعر یا شاعران نوپرداز اختصاص داده است. از جمله این پژوهندگان می توان از محمد حقوقی، شفیعی کدکنی و سیروس شمیسا و تقی پور نامداریان و ابراهیم ضرّابی ها و … نام برد. به کار و تحقیق هرکدام از یادشدگان و جز‌آنها که بنگریم، در می یابیم که در لابه­لای توضیح و تفسیر و ارزیابی قطعه های شعر نو، طبیعت گاه در متن تحقیق و توّجه آنها بوده و گاه دست کم در حاشیه و نگاه جنبی آنها. نکتة حائز اهمیت و شایستة توجّه و دقت این است که کار ویژه و تحقیق بخصوصی با عنوان تجلّی نمادهای طبیعت در شعر معاصر، آن هم در حدّ یک پایان نامه، نداریم و از این جهت، این پایان نامه کار شایان توجّهی را در این زمینه هم در جهت کمّی و هم کیفی ارائه داده است.

تاکنون بررسی و پژوهش نمادهای طبیعت در شعرنو بعنوان یک موضوع خاص مطرح نشده است، به همین علّت نگارنده این موضوع را انتخاب کرد و علّت انتخاب این موضوع به این جهت است که نکات، نمونه ها، نگرشها و مؤلفه های این موضوع را در شعر شاعران نوپرداز می توان یافت امّا نه به صورت یک مجموعة مجزا و با عنوان مخصوص که از نمادهای طبیعت در شعرنو سخن گفته باشد. از این جهت پایان نامة مزبور در نوع خود کاری نو و در خور اعتنا و توجّه است. جمع آوری نمونه های جالب و شیوایی از این موضوع در آثار شاعران معاصر آن هم با طرح مسائل بلاغی و ظرافتها و شیوه های نو و شگرف و چشم گیر دربارة توصیف طبیعت کاری است که در این پایان نامه بدان پرداخته شده و نوآوری این پایان نامه محسوب می شود. دیگر از نوآوریهای این پژوهش، ارتباط نمادهای طبیعت با کهن الگوها و عناصر حماسی و اساطیری و عرفانی است که تفسیر و توضیح و توصیف این ارتباطها و وابستگی دیرینة آنها به یکدیگر در زبان و ادب فارسی و ذهنیّت و تعلّق خاطر شاعران کهن و نوپرداز به آنها نیز از جملة نوآوریهایی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است.

آثار معتنابهی دربارة تفسیر و توضیح و گزارش انواع شعر نیمایی تاکنون به قلم ادیبان و فرهنگیختان صاحب ذوق و آگاهی، ارائه شده است که بخش قابل توجّهی از این آثار دربارة تفسیر و تبیین نمادهای طبیعت در شعر نو است. از آنجا که نوپردازان معاصر بویژه نوپردازان بزرگ بخشی از شعرشان مربوط به توصیف طبیعت است، مفسّران نیز بالطّبع توصیفات آنها را، تفسیر و گزارش کرده اند که از  آنجمله دکتر تقی پورنامداریان “در سفر در مه” که گزارش مشبع و مفصّلی است از شعر شاملو. شاملو از میان نوپردازان بعد از سهراب سپهری، گرایش و عنایت خاصی به طبیعت و نمادهای آن دارد که تقی­پورنامداریان ظرایف و دقایق نمادهای مطرح در اشعار شاملو را در« سفر در مه»گزارش نموده است.

گرایش به گزارش از عناصر و نمادهای طبیعت و توجّه و دقّت توأم با ظرافت تخیّل در این حوزه، خود یکی از استوانه ها و اصول کار هنری سهراب است. چه در حوزة سرودن و توصیف و چه در وادی نگارگری و صورتگری.

افزون براینکه سهراب در مصاحبه ها و نوشته هایش، گاه بجهت موضوع و مسأله که پیش آمده و یا از او سؤال شده دربارة دیدگاه ها و نگرشهای خود از طبیعت چه در حوزة نگارگری و سبک طرّاحی ها و نقاشی هایش و چه در گزارش ها و توصیفاتی که از طبیعت در شعر داشته است، اظهارنظرها و قرائتها و تفسیرهایی ارائه کرده است.

نگاه ناب که تفسیری نسبتاً جامع بر اشعار سهراب سپهری است، گاه توضیحات کافی و پرمطلبی از سمبل ها و نمادهای طبیعی اشعار سپهری به مناسبت کلام و به مقتضای حال و وضع و نجوای سروده ها، آورده و در بیشتر موارد، خواننده را از مراجعه به سایر آثار و متون و حتّی کتب مرجع، بی نیاز می سازد.

دیگر از شاعران نوپرداز طبیعت گرا، “مهدی اخوان ثالث” است که طبیعت را با حماسه و اسطوره پیوند داده است. به تعبیری دیگر، طبیعت در شعر اخوان ثالث سر از گریبان حماسه و اسطوره در می آورد. او در “بدعتها و بدایع نیما یوشیج” و “عطا و لقای نیما یوشیج” خود به روشنی، جای جای پیوند و تعلّق عناصر و نمادهای طبیعی را با حماسه و اسطوره در مطاوی توضیحات و تفسیرهایی که از شعر خود و نیما ودیگران دارد نه بصورت یک بحث جداگانه و مجزّا، بلکه به مناسبتها، آورده و بیان داشته است.

گزارشهایی که از شعر فروغ توسط محمد حقوقی و استاد شمیسا و دیگران صورت گرفته، گاه به این نمادها که در شعر فروغ بوده – مانند باد، پاییز، زمستان، باغچه و… – اشاره های مجمل و خلاصه ای شده است.

شمس لنگرودی نیز در شرح آثار نوپردازان نیز اینگونه گزارشها و تفسیرهای نمادین دربارة شعر هریک از شاعران معاصر به مقتضای کلام آورده و بیان داشته است. البته این توضیحات باتوجه به حجم کتاب که چهارجلد و حدود سه هزار صفحه است، کم و ناچیز است.

شعر نادر نادر پور نیز با واژگان و ترکیبات تراش خورده و زیبا، سامان و جلوه می گیرد، او تجلّی شایان توجّهی به توصیف طبیعت دارد. تنها سه شعر “کف بین باد”، “سرمة خورشید” و “چراغی از پس نیزار”، توانایی شگفت انگیز و تحسین