علم اطلاعات مدیریت، با تحولات قرن حاضر تولد و نضج یافته است و متأسفانه، مدیریت در کشورهای در حال توسعه جز سایه و شمالی کمرنگ و برداشتی ناقص، بهره ای از علم اطلاعات مدیریت نگرفته است، که ثمره آن ناهنجاری در توسعه اقتصادی وناهماهنگی در فعالیتهای آنها است (بهشتیان، 1384، ص 12).

ورود از عصر صنعت بع عصر اطلاعات ودانش، تمامی جنبه های مختلف زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار داده است. سازمان ها به عنوان نهادهایی که از دستاوردهای عصر صنعت بوده اند، با تحولات اخیر و ورود به عصر دانش دستخوش تغییرات بسیاری گردیده است. سیستم های اطلاعاتی مدیریت به عنوان یک پدیده جدید و به عنوان یک عامل پیش برنده در انطباق سازمان ها با تحولات امروزین شناخته شده است(جیمز. ا.ابراین، 1389 ص 3).

امروزه گسترش روز افزون فناوری های ارتباطات و اطلاعات، حوزه های مختلف زندگی بشر را دگرگون ساخته است. یکی از مهمترین حوزه هایی که با ورود این فناوری ها دچار تحولات بنیادین گردیده، حوزه آموزش و مدیریت می باشد.

به طوری که مدیران قرن بیست و یک در محیطی همواره در حال تغییر و دگرگونی بسر می برند که بدون داشتن مهارت های شناختی، علمی و نگرشی، حضور در عرصه رقابت واثر گذاری در این محیط میسر نیست و همین امر برنامه ریزی برای آموزش چنین مهارت هایی را ضروری می نماید(شریفی، 1388 ص11).

در جهان امروز، اطلاعات و ارتباطات مکمل توسعه خردمند است. در واقع وجود اطلاعات کافی و مجموعه های آن در طبقه بندیهای تخصصی موجب شده است تا افراد به طور قابل ملاحظه ای به دانش و کاربرد آن دسترسی پیدا کنند. نظریاتی از قبیل دهکده جهانی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و غیره دلالت بر رشد محیطی جدید دارد که در آن فناوری اطلاعات و آموزش در اطراف ما هستند و دسترسی به اطلاعات خاص باعث می شود تا افراد در حل مشکلاتشان از آن استفاده نمایند (بدرقه، 1389 ص 3).

در این شرایط اطلاعات در کنار عواملی مانند نیروی انسانی، مواد اولیه، سرمایه، انرژی و ماشین آلات، به عنوان یکی از عوامل تولید، نقش مهمی را ایفا می کند و این نقش روز به روز و با گذشت زمان با اهمیت تر می شود.

بنابراین همان گونه که استفاده بهینه از سایر منابع نیاز به مدیریت دارند، اطلاعات نیز از این امر مستثنی نبوده و استفاده مناسب از آن بعنوان یک منبع حیاتی نیاز به مدیریتی صحیح و ضابطه مند دارد.

سیستم اطلاعات مدیریت، علمی است که برای همین منظور، یعنی مدیریت اطلاعات بکار برده می شود. بدون شک با توسعه سازمانها و گسترش وظایف و مسولیت های مدیریت، تصمیمات مدیر همواره باید بر پایه بررسی های فنی و آماری و اطلاعات صحیح و بر طبق اصول و روش های خاص علمی و شناخته شده استوار باشد.

بنابراین بدیهی است که اتخاذ هر نوع تصمیم صحیح مستلزم دسترسی به اطلاعات صحیح، دقیق و به موقع می باشد. به همین جهت نیاز به یک سیستم اطلاعاتی مناسب در سازمان ها ضرورتی انکار ناپذیر است.

متأسفانه اطلاعات واهمیت آن در کشورهای جهان سوم جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده وبه همین جهت زیر بناهای اطلاعاتی، در این کشورها به طور مطلوب و کارآمد شکل نیافته اند.

روش های سنتی و قدیمی اطلاعات مدیریت پاسخگوی شرایط پیچیده و به سرعت در حال تغییر عصر حاضر نیست و نمی­توان در برخورد با مشکلات و چالش­های مهم و تصمیم ­گیری صرفاً به ذهنیت­ها و یا گزارشات محدود و گفته­های دست اندرکاران اتکا نمود. بلکه اداره امور به شیوه ای موثر وکارآمد مستلزم جمع آوری، طبقه بندی و پردازش انبوهی از اطلاعات گوناگون است که با آهنگی سریع رشد کرده همین تحلیل آنها را سخت تر می کند.

با پیشرفت سریع فناوری اطلاعات و رشد آگاهی و توانایی آحاد جامعه و افزایش سطح توقع آنها سازمانها و دانشگاه ها نیز بایستی درصدد استفاده صحیح از این فناوریها وا فزایش سرعت و کیفیت خدمات خود باشند. استقرار و به کارگیری سیستم اطلاعات مدیریت جهت اتخاذ تصمیمات مناسب و برنامه ریزی دقیق در راستای افزایش کارایی و بهره­وری در سازمانها و دانشگاه ها می تواند کمک شایان توجهی به مدیران و سیاست گذاران ارگانها ، سازمانها و دانشگاه ها بنماید. بدین ترتیب همزمان با توسعه روز افزون فناوری اطلاعات در جهان، در برنامه ریزی های ملی نیز توجه بیشتر به این فن آوری ضرورت دارد.

بیان مسأله

سیستم اطلاعات مدیریت سیستمی یكپارچه متشكل از كاربر و ماشین برای ارائه اطلاعات در پشتیبانی از عملیات، مدیریت و تصمیم‌گیری در سازمان است. این سیستم از نرم‌افزار و سخت‌افزار رایانه‌ای، راهنماها و دستورالعمل‌ها، مدل‌هایی برای تحلیل، برنامه‌ریزی، كنترل و تصمیم‌گیری و یک پایگاه اطلاعات بهره می‌گیرد (دیویس و اولسون 1985، 6). سیستم اطلاعات مدیریت سیستمی است كه داده‌های محیطی را جمع‌ آوری و داده‌های تبادلات و عملیات سازمانی را ثبت می‌كند و سپس آنها را فیلتر، سازمان‌دهی و انتخاب كرده و به عنوان اطلاعات به مدیران ارائه می کند و ابزاری برای مدیران فراهم می‌آورد كه اطلاعات مورد نیاز خود را تولید نمایند (موردیک و مانسون 1986، 6).

سیستم اطلاعات مدیریت سیستمی یكپارچه، رایانه‌ای و كاربرـ ماشین است كه اطلاعات لازم  برای حمایت از عملیات و  تصمیم‌گیری فراهم می‌كند. عناصر اصلی این  سیستم عبارتند از: (1) سیستمی یكپارچه برای خدمت به تعداد زیادی كاربر، (2) سیستمی رایانه‌ای كه تعدادی نرم‌افزار اطلاعاتی را از طریق یک پایگاه اطلاعات به هم مرتبط می‌كند، (3) رابط كاربر- ماشین كه به جستجوهای فوری و موقتی پاسخ می‌دهد، (4) ارائه اطلاعات به تمام سطوح مدیریتی  (5) پشتیبانی از عملیات و تصمیم‌گیری (آواد 1988، 5).

سیستم اطلاعات مدیریت سازمان یک چیز متمایز و جدا از دیگر سیستم‌های اطلاعات نیست بلكه چارچوبی كلی ارائه می‌كند كه دیگر سیستم‌های اطلاعات بر مبنای آن با یكدیگر همخوان می‌شوند.  در طول زمان مشخص شد كه مفهوم پیاده‌سازی یک سیستم كاملاً یكپارچه واحد بسیار مشكل است. واقعیت این است كه یک سیستم یكپارچه، به معنی یک ساختار واحد و همگن نیست بلكه بدین معنی است كه اجزاء آن منطبق بر یک طرح كلی هستند. اكنون سیستم اطلاعات مدیریت به منزله فدراسیونی از زیرسیستم‌ها در نظر گرفته می‌شوند كه در صورت نیاز طراحی و اجرا می‌شوند اما منطبق بر طرح كلی، استانداردها و رویه‌های سیستم اطلاعات مدیریت هستند. بنابراین به جای یک سیستم اطلاعات مدیریت واحد و كلی، سازمان می‌تواند تعداد زیادی سیستم اطلاعات مرتبط داشته باشد كه نیازهای مدیریتی را در سطوح مختلف به شكل‌های مختلف تأمین می‌كنند. تجربه نشان می‌دهد كه یک سیستم كاملاً یكپارچه غیر ممكن است. عوامل زیادی وجود دارند كه باید همزمان و توأم در نظر گرفته شوند و نگهداری چنین سیستمی مشكل است.

به­همین دلیل، سیستم‌های اطلاعات مدیریت بیشتر به صورت بخش بخش طراحی می‌شوند و یكپارچه‌سازی تنها در مواردی كه ضروری باشد اعمال می‌شود. به طور خلاصه سیستم‌های اطلاعات مدیریت مبنایی برای یكپارچه‌سازی پردازش‌های اطلاعات سازمانی ارائه می‌دهند (دیویس و اولسون 1985، 6-8، 10، 28، 53).

استقرار موفق سیستم‌های اطلاعاتی یکپارچه به طور مستقیم به شرایط محیطی سازمان وابسته می شود. نتایج مطالعات حاکی از نرخ بالای شکست و

 عدم موفقیت پروژه ‌های سیستم ‌های اطلاعاتی در سازمان‌ها است. بسیاری از این شکست‌ها بیش از آن که حاصل موارد فنی و تکنولوژیکی باشد، ریشه در مسائل سازمانی و به ویژه عدم توجه به وضعیت جاری سازمان در هنگام طراحی سیستم‌های اطلاعاتی دارند.

ازآنجا که طراحی و استقرار یک سیستم اطلاعاتی یکپارچه در سازمان سرمایه گذاری نسبتا بالایی را می طلبد، لزوم تهیه یک طرح تحقیقاتی اولیه جهت برآورد شرایط جاری سازمان از حیث میزان آمادگی برای برنامه ریزی جامع سیستم اطلاعاتی بدیهی می نماید. نتیجه چنین مطالعه ای می تواند طراحی هدفمند و متناسب با شرایط سازمانی این سیستم و در نهایت پرهیز از هدررفت منابع سازمان باشد. طرح سنجش میزان آمادگی دانشگاه رازی برای استقرار سیستم اطلاعاتی یکپارچه بر اساس چنین ضرورتی پیشنهاد      می­ شود و در حقیقت پیش نیاز و فاز صفر “طرح جامع برنامه ریزی راهبردی سیستم‌های اطلاعاتی دانشگاه رازی کرمانشاه” می باشد. اجرای این فاز مسیر حرکت طرح اصلی را همسو با شرایط سازمانی در دانشگاه رازی مشخص خواهد کرد.

سیستم‌‌های اطلاعاتی یکپارچه عامل اساسی در انسجام و بهره وری فناوری اطلاعات در یک سازمان می باشد. طبق مطالعات انجام شده روی مباحث مدیریت سیستم‌‌های اطلاعاتی، برنامه ­ریزی راهبردی سیستم‌‌های اطلاعاتی یکی از ده موضوع اصلی است مدیران شرکت‌ها و متخصصان سیستم‌‌های اطلاعاتی با آن مواجهند. منافع و نتایج مورد انتظار ازفن آوری اطلاعات در یک سازمان وقتی محقق خواهد شد كه سیستم یکپارچه اطلاعاتی به صورت همسو با اهداف و نیازمندی ‌های سازمان طراحی شده و محیط سازمانی از قابلیت‌های کافی برای استقرار و اجرای موفق آن برخوردار باشد.

اهمیت این موضوع باعث شده تا تحقیقاتی بسیاری به تبیین پیش شرط‌های پیاده سازی موفقیت آمیز این سیستم‌ها در سازمان اختصاص یابد. ادبیات موضوعی این تحقیقات در ابتدا بیشتر متمرکز بر مفاهیمی همچون اهمیت دادن به دانش و تحلیل ‌های تجاری در تدوین برنامه ریزی راهبردی Is ، تاکید بر وجود تعهد و پشتیبانی مدیریت ارشد سازمان در کلیه مراحل این پروژه ‌ها و شناخت مشخصات و اهداف منحصر به ­فرد سازمان و تدوین برنامه راهبردی IS بر آن اساس متمرکز بود و این موارد را بعنوان الزامات قطعی برای بهره گیری از سیستم‌های اطلاعات به عنوان یک مزیت رقابتی پایدار مطرح می کرد.

در تحقیقات بعدی گرایش به تعیین معیار‌ها و استاندارد‌های جزئی تر و دقیق تر توسعه یافت و دامنه وسیعی از شاخص‌های تعیین کننده آمادگی سازمانی برای استقرار سیستم‌های اطلاعاتی استراتِژیک معرفی شد. بخشی از این شاخص‌ها به درستی به ارزیابی آمادگی محیط بیرونی سازمان در این زمینه اختصاص یافته که نقش متغیر‌های خارج از کنترل سازمان در شکست یا موفقیت برنامه ‌های راهبردی IS را تایید تاکید می کند. از این دسته متغیر‌ها موارد زیر بیشتر مورد تاکید گرفته است:

عوامل تعیین کننده آمادگی محیط خارجی سازمان برای برنامه ریزی راهبردی سیستم‌های اطلاعاتی و علاوه بر این، تعداد زیاد دیگری از این شاخص‌ها نیز به سنجش آمادگی محیط داخلی سازمان می پردازند که تحقیق حاضر نیز با توجه به اینکه تن‌ها این دسته از متغیر‌ها در حوزه تاثیر و کنترل سازمان مورد مطالعه قرار دارند به برآورد وضعیت آن‌ ها متمرکز خواهد شد. در میان این دسته شاخص‌ها بر عوامل زیر بیشتر تاکید شده است: ساختار فرهنگی – اجتماعی موجود و…

بسته به زمینه فعالیت هر سازمان بخشی از این شاخص‌ها در آن از اهمیت بیشتر و اولویت نسبی برخوردار می گردند. با توجه به این که دانشگاه‌ها از جمله سازمان‌های ارائه دهنده خدمات تولید و توزیع دانش به جامعه می باشند ، گروهی از عوامل مطرح شده از وزن بیشتری در تعیین میزان آمادگی دانشگاه برای برنامه ریزی راهبردی سیستم‌های اطلاعاتی برخوردارند که انتخاب و مطالعه خواهند شد.

اهمیت و ضرورت تحقیق

هــر جنبه از مدیریت در عصر پیشرفتــه (جدید)،جهت رونــق ، شدیداً بــه اطلاعات وابسته می بـاشد.چیزی بدون اطلاعات پیش نمی رودوبه طورکلی بـاور بـراین اسـت که اطلاعات ، قدرت است واینکه هرکس اطلاعات داشته بـاشد دارای قدرت می باشد آن منبـع مهمی است که بـرای توسـعه دیگر منابع ، مورد نیـاز می باشــد. تغـییر شرایط و محیطها نیاز بـرای ترویـج (انتشار) صحیـح اطلاعـات رادر سطوح مختلف مدیریـت ،ایجاب نمـوده اسـت .توسـعه وبکارگیری سیستم های اطلاعات مدیریت یک پدیده پیشرفته آن است که بابکارگیری اطلاعات دقیق در نظر گرفته می شود که منجر به طراحی (برنامه ­ریزی) بهتر، تصمیم گیری بهتر و نتایج بهتر شود. در بررسی این موضوع ،نیازاست مفاهیم بنیادی معینی ،درک وارزیابی شود. بعضی از اینها عبارتند از: مفهوم اطلاعات ، مفهوم مدیریت اطلاعات ،مفهوم سیستم اطلاعات ومفهوم اطلاعات مدیریت . .این مفاهیم ، قبل ازاینکه بتوانیم اهمیت سیستم اطلاعات مدیریت را ارزیابی کنیم، باید کاملاً درک شوند. دراین پایان نامه ، تلاشی برای امتحان این مفاهیم، ارتباط آنها با فرایندهای سازمانی و ساختارها انجام خواهد شد. علاوه براین ، عملکردهای مدیریت وسطوح مختلف مدیریت نیز موردتأکید فرار خواهد گرفت. درنهایت، تلاشی برای مرتبط ساختن سیستم اطلاعات مدیریت با آن عملکردها و سطوح درموقعیتهای سازمانی در دانشگاه رازی انجام خواهد شد. این رویکرد به توصیف اهمیت و تأثیرسیستم اطلاعات مدیریت درمدیریت کمک خواهدکرد.

اگر چه امروزه نیاز به «سیستم های اطلاعاتی یکپارچه» بر کسی پوشیده نیست، لیکن این مهم در کشور به عنوان یک ضرورت مورد توجه مدیران و کارگزاران قرار نگرفته و متاسفانه هنوز شاهد بهره گیری از نظامهای سنتی و استفاده از برنامه‌های آماده رایانه ای (package) هستیم. همچنین در زمینه معرفی این نوع سیستم ها و مفهوم و کاربرد آن آموزش و اطلاع رسانی مناسبی از طرف نهادهای علمی و حرفه ای به عمل نیامده و کار فرهنگی مناسبی درباره ارتقای سطح بینش مدیران وکارکنان سازمانها و مؤسسات کشور صورت نپذیرفته و به همین دلیل طرح، استقرار و توسعه این سیستم ها با مشکلات عدیده مواجه شده است.

 

علی رغم تحولات مهمی که در دهه های اخیر در زمینه ضوابط و متدولوژی تحلیل، طراحی و پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی یکپارچه به وجود آمده و تاثیرات شگرفی را بر سیستم های اطلاعاتی گذاشته است و این تاثیرات به طراحی و پیاده سازی سیستم های هوشمند رایانه­ای (سیستم های طراحی شده براساس نیازهای اطلاعاتی سازمانها) و سیستم برنامه ریزی منابع سازمان  شده است و با وجود اثبات اینکه انجام عملیات کنونی سازمانها و مؤسسات و اعمال کنترل های داخلی مطلوب و همچنین دسترسی سریع به اطلاعات مورد نیاز از طریق سیستم­های سنتی امکان پذیر نیست، هنوز سیستم های اطلاعاتی یکپارچه که یکی از مهمترین موضوعات زمان حاضر و از مبرم­ترین نیازهای بنگاه های اقتصادی ایران است، به عنوان یک ضرورت مورد توجه مدیران سازمانها و مؤسسات و کارگزاران کشور قرار نگرفته و اگر ارزیابی واقع بینانه­ای از نظامهای اطلاعاتی سازمانها و موسسات کشور داشته باشیم، در می­یابیم که تنها شمار اندکی از آنان دارای سیستم های اطلاعاتی مناسب کسب و کارند وبقیه فاقد نظامهای اطلاعاتی مناسب بوده و برخی از این سازمانها و موسسات از سیستم های اطلاعاتی سنتی نیز بهره مند نیستند و از ساده­ترین نظامهای برنامه ­ریزی وکنترل محرومند. در این پایان نامه نارسائی­ها و دشواریهای طرح، استقرار و توسعه سیستم های اطلاعاتی یکپارچه در ایران  بخصوص در دانشگاه ها تشریح می شود.

تردیدی نیست که برنامه ­ریزی راهبردی سیستم‌های اطلاعاتی در حفظ منابع سازمان‌ها و كیفیت دستیابی به رسالت آن‌ ها تاثیری شگرف دارد. گسترش روز افزون کاربرد ‌های فناوری اطلاعات و منافع مستقیم و غیر مستقیم حاصل از آن و حجم بالای سرمایه گذاری‌ها در این زمینه در همه سازمان‌ها پرداختن به برنامه ریزی راهبردی اطلاعات را به یک الزام گریز ناپذیر مبدل می کند.

اما در چگونگی انجام این امر ملاحظاتی وجود دارد. از جمله این ملاحظات مهم ودر خور توجه در فرایند برنامه ­ریزی جامع سیستم­های اطلاعاتی درسازمان، عدم وجود یک نسخه تجویز شده کلی می باشد. به عبارتی مدل یا چهارچوب طراحی، توسعه ویا یکپارچه سازی سیستم‌های اطلاعاتی موجود در هر سازمان به شدت به قابلیت‌ها و نیز شرایط ساختاری یا فرهنگی هر سازمان وابسته است . بر این اساس در پروژه حاضر، پس از مرور و بررسی مبانی نظری مرتبط، مولفه ‌ها و شاخص ‌های ارزیابی میزان آمادگی و قابلیت ‌های سازمانی دانشگاه رازی کرمانشاه و سپس مورد سنجش و ارزیابی قرار خواهد گرفت. تا با بهره گیری ازآن بتوان در سایر مراحل برنامه ریزی راهبردی سیستم‌های اطلاعاتی از رویکرد‌ها و متدولوژی‌های متناسب با شرایط دانشگاه استفاده کرد.

 

پیشینه تحقیق

پلو و ویلسون [1](1993) مشکلات توسعه سیستم های اطلاعات مدیریت در دانشگاه ها را با توجه خاص به نیازهای اطلاعاتی روسای بخش ها بررسی کرده اند . این پژوهش به کشف ماهیت کار دانشگاهی و نیازهایی که با بهره گرفتن از روش «عوامل کلیدی موفقیت» مشخص شدند ، می پردازد . مزایای این روش چنین است که تمامی اطلاعات را در نظر گرفته خواه گرد آوری آن آسان باشد ، خواه ساده نباشد و در پایان به این نتیجه رسیده اند که عوامل کلیدی موفقیت به ارجعیت های توسعه اشاره می کند .

گوسوامی [2](1998) در رساله دکترای خود به بررسی نقش سیستم­های اطلاعات مدیریت در دسترسی و دستیابی به اطلاعات می ­پردازد . محقق بر اهمیت سیستم­های اطلاعات مدیریت در شرکت­های تجاری و فرصت­هایی که از طریق بسط توسعه در زمینه فن آوری اطلاعات ایجاد می گردد ، تاکید می ورزد . در پایان محقق فهرستی از عوامل کلیدی موفقیت برای یک سیستم اطلاعاتی مدیریت موفق را ارائه نموده است .

حیدری (1378) در پژوهشی با عنوان بهینه­سازی جریان اطلاعاتی مدیریتی در مراکز اطلاع رسانی  مرکز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهاد دانشگاهی و سازمان اسناد ملی ایران به ارائه طرح سیستم اطلاعات مدیریت برای بهینه سازی جریان اطلاعات مدیریتی در این دو مرکز پرداخته است . نتایج حاصل از تحقیق ، نشان می دهد طراحی نظام اطلاعاتی مدیریتی مراکز اطلاع رسانی مورد پژوهش امکان پذیر بوده است ، قابلیت طراحی تفصیلی، اجرا و بهره برداری را دارد .

قاضی زاده ( 1375) در پژوهش خود با عنوان طراحی و تبیین الگوی بررسی و تحلیل موانع انسانی در استقرار و به کارگیری سیستم­های اطلاعاتی مدیریت برای نخستین بار به بررسی، شناسایی و تحلیل موانع انسانی موجود بر سر راه استقرار سام در سازمان ها پرداخته و الگویی در این زمینه ارائه کرده است . نتایج محقق حاکی از آن است که بیشترین تعداد موانع انسانی که بر سر راه فرایند طراحی ، استقرار ، و ایجاد سام در سازمان های دولتی بروز می کند ، مرتبط با رهبران این نظام و ویژگیهای سازمانی و فردی آنهاست . پس از آن نیز عوامل مرتبط با ویژگیهای فردی (شخصی) مدیران بیشترین موانع انسانی را در این سازمان ها ایجاد می نماید .

حکاک (1375) در پژوهش خود به طراحی مفهومی سیستم­های اطلاعاتی مدیریت در معاونت آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی پرداخته است. یافته­ های پژوهش نشان می دهد طراحی نظام امکان پذیر بوده و قابلیت اجرا را دارد و می توان بر اساس آن طراحی تفصیلی نظام را نیز انجام داد .

دیواندری (1373) در پژوهش خود دو گونه هدف را در نظر داشته است: هدف اول نشان دادن اهمیت استفاده و به کارگیری سیستم اطلاعات مدیریت در جهاد دانشگاهی تهران، و هدف دوم مرتبط است با تاخیر احتمالی شناخت پیش نیازها و پایانه ­های اطلاعاتی در نظام تصمیم ­گیری بوده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد یکی از نقاط ضعف اساسی که قبل از طراحی وجود دارد، ضعف مهارتهای تصمیم ­گیری است و استفاده از سیستم­های اطلاعاتی با توجه به در نظر گرفتن پیش نیازها و پایانه ­های آن به نفع جهاد دانشگاهی بوده، زمینه افزایش کارایی فراهم می­گردد .

در یک جمع بندی کوتاه از پیشینه تحقیق می­توان گفت که اغلب پژوهش­های انجام شده در زمینه سیستم اطلاعات مدیریت در سایر سازمانها، بجز دانشگاه رازی کرمانشاه بوده است. پژوهش حاضر امکان­سنجی استقرار سیستم­های اطلاعاتی مدیریت در دانشگاه رازی کرمانشاه می پردازد .

 

اهداف تحقیق

هدف کلی :

امکان سنجی سیستم های اطلاعاتی مدیریت (MIS) در دانشگاه رازی کرمانشاه

اهداف جزئی :

1. شناسایی عوامل تسهیل کننده در استقرار مدیریت سیستم­های اطلاعاتی در دانشگاه رازی کرمانشاه

2-شناسایی عوامل محدود کننده در استقرار مدیریت سیستم­های اطلاعاتی در دانشگاه رازی کرمانشاه

3-شناسایی شرایط و منابع مورد نیاز جهت استقرار مدیریت سیستم­های اطلاعاتی در دانشگاه رازی

4- بررسی الگوهای موجود مدیریت سیستم های اطلاعاتی در دانشگاه رازی کرمانشاه

 

سؤالات تحقیق:

سوال اصلی تحقیق :

آیا امکان استقرار مدیریت سیستم­های اطلاعاتی در دانشگاه رازی وجود دارد؟

فهرست مطالب

چکیده. 1

فصل یکم مقدمه. 2

مقدمه. 2

بیان مساله. 6

اهمیت وضرورت پژوهش. 7

اهداف. 8

هدف کلی. 8

اهداف فرعی. 9

بیان فرضیه های پژوهش. 9

فرضیه های اصلی تحقیق. 9

سایر فرضیه‏های تحقیق عبارتند از:. 9

تعاریف مفهومی. 10

فصل دوم پیشینه پژوهش. 11

بخش اول :سبک های فرزندپروری. 12

مقدمه. 12

تعریف فرزندپروری. 12

مبانی نظری سبک های فرزندپروری. 13

انواع سبک های فرزندپروری. 17

تفاوت فرزندپروری مستبدانه ومقتدرانه. 20

بخش دوم: عزت نفس. 22

تعاریف نظری عزت نفس. 22

. 32

بخش سوم :سلامت روانی. 34

تعاریف نظری سلامت روانی. 34

افراد سالم از نظر روانی. 44

بخش چهارم :پیشرفت تحصیلی. 45

تعریف نظری پیشرفت تحصیلی. 45

عوامل موثربرپیشرفتتحصیلی. 45

بخش پنجم:نقش سبک های فرزندپروری وعزت نفس برسلامت روانی وپیشرفت تحصیلی. 50

فرزندپروری وعزت نفس. 50

پیشینه پژوهش های داخلی وخارجی. 52

پیشینه ی پژوهش های داخلی. 53

فصل سوم روش پژوهش. 60

روش پژوهش. 60

متغیرهای پژوهش. 60

جامعه آماری. 60

ابزار پژوهش. 61

روش اجرای پژوهش. 65

روش تجزیه وتحلیل داده ها. 65

فصل چهارم یافته های پژوهش. 67

فصل پنجم بحث ونتیجه گیری. 75

بحث ونتیجه گیری. 75

نتیجه گیری. 78

محدودیت ها. 78

پیشنهادات. 78

پیشنهادات پژوهشی. 78

پیشنهادات کاربردی. 78

فهرست منابع. 79

ضمائم. 93

چکیده انگلیسی . 102

 

فهرست جداول

جدول 4-1- فراوانی ودرصدفراوانی سبك های فرزندپروری. 67

جدول 4-2 داده های توصیفی متغیرهای پژوهش ( سبكهای فرزند پروری ، عزت نفس، سلامت روان، پیشرفت تحصیلی). 68

جدول 4-3- شاخص های تحلیل واریانس یک راهه(ANOVA)جهت بررسی معنا داری کل مدل رگرسیون. 68

جدول 4-4- نتایج به دست آمده ازضریب مربوط به رگرسیون پیشرفت تحصیلی ازروی سبک فرزندپروری مقتدرانه و عزت نفس. 69

جدول 4-5- تحلیل واریانس مربوط به پیش بینی  سلامت روان ازروی سبک فرزند پروری مقتدرانه  و عزت نفس. 70

جدول 4-6-نتایج به دست آمده ازضریب مربوط به رگرسیون سلامت روانی ازروی سبک فرزندپروری مقتدرانه و عزت نفس. 70

 

جدول 4- 7 : رابطه ی همبستگی بین سبکهای فرزندپروری والدین و سلامت روان دانش آموزان. 71

جدول 4- 8 : رابطه ی همبستگی بین سبکهای فرزندپروری والدین و پیشرفت تحصیلی دانش موزان. 71

جدول 4- 9: رابطه ی همبستگی بین سبکهای فرزندپروری والدین و عزت نفس دانش آموزان. 72

جدول 4- 10 : رابطه ی همبستگی بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان. 73

جدول 4- 11 : رابطه ی همبستگی بین عزت نفس و نمره سلامت روان دانش آموزان. 73

جدول 4- 12 : رابطه ی همبستگی بین عزت نفس و نمره سلامت روان دانش آموزان. 74

 

 

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی رابطه سبک های فرزندپروری وعزت نفس با سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختردوره متوسطه شهر کرمانشاه است.روش پژوهش کاربردی وازنوع همبستگی وجامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره متوسطه مشغول به تحصیل دردبیرستان های دولتی شهرکرمانشاه درسال تحصیلی 92-1391 که شامل 13700 دانش آموزبود. نمونه آماری شامل 378 دانش آموزکه به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند.ابزاراندازه گیری مورد استفاده دراین پژوهش:پرسشنامه سبک های فرزندپروری ،پرسشنامه عزت نفس کوپراسمیت،پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگGHQ بودند.اطلاعات استخراج شده بااستفاده از روش های آمار توصیفی واستنباطی(همبستگی پیرسون،رگرسیون چند متغیره)تجزیه وتحلیل گردید. نتایج نشان داد:سبک های فرزندپروری مقتدرانه وعزت نفس توان پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختردوره متوسطه را داردو27درصدازتغییرات پیشرفت تحصیلی راتبیین می کنند. همچنین سبک های فرزندپروری مقتدرانه وعزت نفس٬توان پیش بینی سلامت روانی دانش آموزان را داردو38 درصد ازتغییرات سلامت روانی راتبیین می کنند. سایریافته ها نشان داد: بین سبک فرزندپروری مقتدرانه با سلامت روانی دانش آموزان رابطه منفی ومعناداروجود دارد. سبک فرزندپروری مقتدرانه با پیشرفت تحصیلی وعزت نفس دانش آموزان رابطه مثبت ومعناداردارد.سبک فرزندپروری مستبدانه با سلامت روانی رابطه مثبت ومعناداردارد.همچنین سبک فرزندپرروی مستبدانه با پیشرفت تحصیلی وعزت نفس دانش آموزان رابطه منفی معناداردارد.و عزت نفس دانش آموزان با سلامت روانی وپیشرفت تحصیلی دانش اموزان رابطه معنادار دارد.

نتیجه گیری:باتوجه به نتایج به دست آمده ازاین پژوهش می توان نتیجه گرفت که سبک های فرزندپروری والدین وعزت نفس می توانندعوامل مهمی درسلامت روانی وپیشرفت تحصیلی دانش آموزانباشندوبایدموردتوجه واهتمام والدین ودست اندرکاران تعلیم وتربیت قرارگیرد.

واژه های کلیدی: سبک های فرزندپروری،عزت نفس،سلامت روانی،پیشرفت تحصیلی

 

 

 

فصل یکم

 

مقدمه

 

 

مقدمه

خانواده از نهادهای مهم وبنیادی جامعه است که نقش اساسی در زندگی فرد وجامعه دارد.اهمیت خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی مساله ای غیر قابل تردید است رابطه بین کودکان ووالدین وسایر اعضای خانواده را می توان به عنوان نظام یا شبکه ای دانست که درکنش متقابل با یکدیگرهستند.این نظام به طورمستقیم وغیرمستقیم ازطریق سبک هاوروش های مختلف فرزندپروری درکودکان تاثیرمی گذارد.اکثرروانشناسان صرف نظراز مکتبی که به آن معتقدند،کنش های متقابل میان والدین وفرزندان خود رااساس تحول عاطفی تلقی می کنند(بالبی،[1] 1969; وفروید،[2] 1964 ،به نقل ازمهرابی زاده وهمکاران، 1379).یکی از مهم ترین مباحث در این حوزه« فرزندپروری » نامیده می شود.هرخانواده ای شیوه های خاصی را درتربیت فردی واجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد این شیوه ها،سبک های فرزندپروری[3] نامیده می شوند که والدین این شیوه هارا بلافاصله بعداز تولد کودک شروع می کنند(سانتراک[4]، 2007).تاثیرمحیط خانواده بررشد کودک اغلب به وسیله ی مشاهده تعامل والد-فرزند مورد بررسی قرارگرفته است .در این مشاهدات معمولا” ویژگی های رفتاری والدین به وسیله ی دو بعد ارزیابی شده است: الف) پذیرش(گرمی) ،شامل حمایت وپرورش عاطفه ی مثبت بین والدین وکودک است. ب) کنترل، شامل آن دسته از رفتارهای والدین است که رفتار کودک خود را هدایت می کنند مانند: راهنمایی وکنترل ، بازدارنده یا تسهیل کننده. با تاکید بر سبک های فرزندپروری ،سه گروه مجزا از خانواده ها وجود دارندکه عبارتنداز: خانواده های مقتدر[5]،خانواده های مستبد[6] وخانواده های سهل گیر[7](سانتراک، 2007).سبک فرزندپروری مقتدرانه،با ترکیبی از کنترل بالا،حمایت هیجانی بیشتر،سطح مناسب استقلال وروابط دو سویه بین کودک ووالدین،شناسایی می شود.درخانواده های مقتدر(دمکراتیک)[8]؛ نسبت به استقلال فردی تاکید می شود،هریک ازاعضای خانواده دارای وظایف ومسئولیت های متفاوتی هستند،تمام اعضای خانواده باید مسئولیت پذیر باشندوبتوانندکارکردهای فردی خویش را انجام دهند تادر نهایت کارکردخانواده مختل نشود.درخانواده های مقتدراستقلال فردی اهمیت دارد وهمچنان که هرعضواز اعضای خانواده وظیفه ای برعهده دارد،ازحق وحقوق خاصی نیز برخوردار است وبین فرزندان ومحیط خانواده ارتباط دو سویه ای وجود دارد.بنابراین،انجام دادن وظایف متناسب با کارکردخانواده ومسئولیت پذیری باعث می شودامتیازهای ویژه ای برای فرزندان شکل گیرد.شیوه فرزندپروری مستبدانه،با کنترل سخت ،سطح بالای محدودیت،انضباط ناپایدار وخشن،میزان پایین حمایت هیجانی وگرمی مشخص می شود.خانواده ها ی استبدادی مبین روابط معیوب با فرزندان می باشند.در این خانواده ها ،قوانین خشن ومحدود کننده ،ممنوعیت ها وتابوها به شدت تمام حاکم است.در این خانواده ها یک یا دونفرحاکم براعمال ورفتار بقیه اعضای خانواده هستند(غالبا”پدر) ،در بعضی مواقع هم ماننددیکتاتور عمل می کند.فقط او تصمیم ها را می گیرد،هدف را تعیین می کند،راه را نشان می دهد،وظیفه را مشخص می کند،امورزندگی را ترتیب می دهد،همه بایدمطابق میل اورفتارکنند ،دستور او بایدبدون چون چرا اجرا شود ودرکوچکترین رفتارواعمال سایراعضای خانواده دخالت می کند.آنچه اوخوب تلقی کند خوب می شود وآنچه اوبد می داند،بد تلقی می شود. کودکان پرورش یافته در این خانواده ها متمایل به ساکت بودن،مودب بودن،خجالتی وازنظراجتماعی،غیرمثبت،درمانده،بسیارهمرنگ وفاقدکنجکاوی هستند (ماسن[9]،2001).سبک فرزندپروری سهل گیرانه ،با فقدان کنترل والدین وپاسخدهی به خواسته های کودک مشخص می شود(استینبرگ[10]وهمکاران،1994).درخانواده های سهل گیر هیچ ملاک ومعیاری برای تربیت کودکان وجودندارد اگرهم وجود داشته با شد بنابه شرایط ومقتضیات دگرگون می شود.هرج ومرج حاکم برخانواده ومشخص نبودن ضوابط ،پیروی ازتمایلات را شدت می بخشد وکودک را از برخورد با واقعیت ها ی زندگی دورمی سازد.این کودکان افرادی بی بندوبار ،سهل انگاروخودخواه وبی هدف هستند؛ملاکی برای رفتار واعمال خود ندارند،احساس مسئولیت نمی کنند وبنابراین؛زندگی اجتماعی آنان مطلوب نیست(ماسن، 2001).

نیاز اصلی واساسی ما درزندگی داشتن احساس خوب بودن درمورد خودمان است .عزت نفس یک اصطلاح روانشناختی است برای ارزیابی کلی عاطفی فرد ازارزش خود،قضاوت درباره خود ونگرش نسبت به خود.عزت نفس شامل اعتقادات(برای مثال:” من خوب هستم” ،”من شایسته هستم” )واحساسات مانند: شادی،نا امیدی،غرور وشرم است(هویت[11]، 2009).مانیازداریم خود را ازنظرجسمی ،فکری،احساسی وعاطفی انسان خوب وباارزش بدانیم .چنین احساسی ،انگیزه ومحرک مابرای توفیق وانجام اموری است که مادرزندگی برعهده می گیریم.این احساس معمولا”ازدوران کودکی آغازمی گردد وتحت تاثیرفرهنگ وجامعه تقویت می شود وپس ازگذشت سال ها به یک احساس قوی ومحکم مبدل می شودکه تغییرآن بسیار دشوار است.بنابراین به منظورفهم بهتر رفتارهای فرد،شناخت وادراک یا عقیده ای که فردنسبت به خود داردحائز اهمیت بسیار است.موضوع سلامتی ،از بدو پیدایش بشر در قرون وسطی واعصار متمادی مطرح بوده است .گاه از آن سخن به میان آمده،عموما” بعد جسمانی آن،مد نظر قرار گرفته وکمتر کسی به سایر ابعاد به ویژه بعد روانشناختی آن توجه کرده است.سلامت روانی از موضوعات مهمی است که در سال های اخیر مورد توجه جدی دانشمندان ،مسئولان بهداشتی وسیاستگذاران دولتی قرار گرفته است.به طوری که سازمان بهداشت جهانی ،سلامت روانی رایکی از اصول مراقبت های اولیه بهداشتی در دستور کار کشورهای عضو قرار داده است.سلامت جسمی،روانی واجتماعی لازمه رشد وشکوفایی انسان هاست(محسن کوشان وسعیدواقعی،2007).در جهان شیوع اختلالات روانی[12] در تمام عمربیش از 25 درصد وشیوع این اختلالات در هر مقطع زمانی حدود 10 درصد در جمعیت بالغ تخمین زده می شود.در ایران نیزشیوع اختلالات روانی در تمام عمر (درجمعیت بالای 15 سال )بیش از 20 درصد برآورد شده که در این میان اختلالات خلقی واضطرابی بیشترین شیوع را دارند(وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، 1387).بی تردید یکی ازدلایل مهم توجه پژوهشگران به مفهوم عزت نفس تاثیربالقوه آن برسلامت روانی است.عزت نفس پدیده ای روانشناختی است که تاثیرقطعی برابعادعاطفی وشناختی انسان دارد(کروکر[13]،2002). وکارکرد آن درمقابله با فشارهای زندگی به عنوان یک منبع پرتوان شناخته می شود.شخصی که ازعزت نفس بالا برخوردار است خودرا به گونه ی مثبتی ارزیابی نموده وبرخورد مناسبی نسبت به خودو دیگران دارد.بنابراین عزت نفس موجب ارتقای سلامت روانی افراد می گردد(جابری وآشتیانی،1997).بهره مندی ازعزت نفس ،گذشته از آن که بخشی از سلامت روانی شمرده می شودبه پیشرفت تحصیلی نیز وابسته است(بیابانگرد،1382).مهمترین احساسات نظام اموزشی ،آماده ساختن افراد برای کسب دانش ،مهارت ها ی شناختی وشغلی جهت ورود به اجتماع است جامعه ماهم در حال پیشرفت وتوسعه است وعزت نفس ازجمله مهمترین عوامل تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی است.والدین در شکل گیری نگرش فرزندانشان به تحصیل نقش دارند .مهمترین نقش والدین ایجاد محیط آرام ومساعد برای مطالعه وانجام تکلیف است.دخالت خانواده در تعلیم وتربیت می تواندپیشرفت آموزشگاهی را پیش بینی کند.تحقیقاتی که در زمینه تعلیم وتربیت ودر رابطه با تحول صورت پذیرفته است،نشان داده اند که نگرش ،شیوه های تعاملی ورفتار والدین وارتباط آن ها با مدرسه با تحول اجتماعی کودک وعملکرد تحصیلی فرزندان رابطه وجود دارد(کریستنسون وشریدان،2001؛به نقل ازمعتمدی،1387)باتوجه به مطالب ذکر شده روش تربیت فرزندان از اهمیت وحساسیت زیادی برخوردار است ومی تواند از بروز بسیاری از آسیب های روانی واجتماعی پیشگیری کند.سبک های فرزندپروری می تواند پیش بینی کننده رشد روانی –اجتماعی ٬عملکرد تحصیلی٬رفاه یاسلامت ٬سازگاری در دوره نوجوانی ویا حتی مشکلات رفتاری فرزندان در آینده باشد.ازسوی دیگرسازه عزت نفس نیز عامل مهم در رشد سالم شخص به حساب می آید وموجب پیشرفت تحصیلی ونیز مانع بروز اختلال وپریشانی است چنین پذیرش گسترده ای از اهمیت خودارزشمندی وتاثیرآن دررشد سالم شخص سبب گردیده تا در دهه های اخیر مورد توجه روانشناسان قرار گرفته ونقش آن در ابعاد مختلف زندگی فردی واجتماعی فردمورد مطالعه قرار گیرد.

بیان مساله

ارتباط والدین وفرزندان از جمله موارد مهمی است که سال ها نظر صاحب نظران ومتخصصان تعلیم وتربیت را به خودجلب کرده است.خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک ومحیط اطراف اورا به وجود می آورد،کودک در خانواده پندارهای اولیه رادرباره ی جهان فرا می گیرد،ازلحاظ جسمی وذهنی رشد می یابد،شیوه های سخن گفتن را می آموزد،هنجارهای اساسی رفتار را یاد می گیردوسرانجام نگرش ها ،اخلاق وروحیاتش شکل می گیرد وبه عبارتی اجتماعی می شود(نقل از هیبتی،1381).ازاینرو خانواده بیش از تمام محیط های اجتماعی دیگر در رشد وتکامل فرد تاثیر دارد و کودک پیش از این که از اوضاع اجتماعی متاثر شود،تحت تاثیر شیوه های تربیتی خانوادهاست.درطول سده های گذشته دیدگاه های فلاسفه و شاعران و بسیاری دیگر از دیدگاه ها موید این اصل بوده است که انسان نیاز دارد خود را خوب ومنطقی جلوه دهد.درصدسال گذشته بسیاری از روانشناسان پذیرفته اندکه انسان دارای  نیاز به عزت نفس است. عزت نفس عبارتست از احساس ارزشمند بودن٬ عزت نفس وخودارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت دانش آموزان محسوب می شود.حس ارزشمند بودن هرفرد ازمجموع افکار٬احساس ها٬عواطف وتجربیات اودرطول زندگی ناشی می شود.اغلب پژوهشگران معتقدند که عزت نفس بر سایر متغیرهای شخصی و فعالیت های فرد تاثیرمی گذارد.یکی ازمهم ترین متغیرهاسلامت روانی است.کارشناسان بهداشت روانی سلامت فکر وروان را قابلیت ارتباط موزون وهماهنگ با دیگران ،تغییر واصلاح محیط فردی واجتماعی ،حل تضادها وتمایلات شخصی به طورمنطقی وعادلانه ومناسب عنوان می کنند ومعتقدند سلامت روانی تنها نداشتن بیماری نیست بلکه توان واکنش در برابر انواع گوناگون تجربیات زندگی به صورت انعطاف پذیر ومعنی دار است. عزت نفس نازل معمولا” به آسیب های روانی منجرمی شود. بیشتر صاحب نظران برخورداری از عزت نفس رابعنوان عامل مرکز ی واساسی در سازگار ی عاطفی واجتماعی فرد می دانند وعزت نفس درسلامت روانی نقش بسزایی داردبراهمیت آن تاکید دارن.بدین روی ،برخی همچون براون در سال 1997 ادعامی کندکه عزت نفس ارزشمندترین نیاز روانشناختی ماست وپیش نیاز سلامت روانی به شمار می رود.ازدیگرعوامل مرتبط باعزت نفس پیشرفت تحصیلی است. پیشرفت تحصیلی موضوعی است که بخصوص درحال حاضر مورد توجه تمامی کشورهای جهان است وهر ساله مقدرا زیادی از بودجه جوامع صرف تحصیل کودکان ونوجوانان می شود.محققان ازدیربازسعی در فهم مجموعه عوامل تعیین کننده وموثردر پیشرفت تحصیلی داشته اند.بدیهی است که شکل گیری ذهن علمی قوی ودستیابی به توانایی های لازم درجهت کسب موفقیت تحصیلی به صورت خلق الساعه تحقق نمی پذیرد وعوامل تشکیل دهنده این ظرفیت طی سالیان تحول شخصیت شکل می گیرد. وبه این ترتیب نقش کانون خانواده در ایجاد این ظرفیت ها برجسته می گردد.سبک های فرزندپروری می تواند به عنوان یکی از متغیرهای مهم محیطی اثرات ویژه ای بر رشد عمومی وابعاد مختلف رفتارکودک٬بخصوص درزمینه سلامت روانی٬جسمانی وعملکردتحصیلی داشته باشد.روش های تربیتی والدین اثرات طولانی بررفتار ،عملکرد،انتظارات ودر نهایت برشخصیت افراد درآینده دارند.مثلا” والدین سختگیرو دیکتاتورمانع پیشرفت وخلاقیت کودک می شوند .والدینی که اجازه نمی دهند کودک ابراز وجود کند مانع بروز استعدادهای بالقوه او می شوند ودر نتیجه این قبیل کودکان در آینده افرادی روان آزرده وپرخاشگر خواهند شد(نقل از مهرابی زاده هنرمند وهمکاران،1379(.ارتباط وپیوند اعضای خانواده ورعایت احترام متقابل یکدیگر٬درسلامت روانی –جسمانی دانش آموزان تاثیربسزایی دارد٬به گونه ای که الگوهای رفتاری وی را دربزرگسالی بنیان نهاده وموجبات امنیت خاطر وعزت نفس را در وی فراهم می آورد.عزت نفس از مهمترین عوامل تعدیل کننده فشارروانی –اجتماعی بوده وبرزمینه های روابط خانوداگی،تعامل های اجتماعی ،موفقیت تحصیلی وسلامت روانی تاثیرگذاربوده ونحوه برخورد٬پذیرش٬دوست داشتن ومساعدت بادانش آموز وی را برای ایفای نقش های اجتماعی یاری می دهد. با توجه به اینکه سبک های فرزندپروری والدین که نحوه تربیت والدین به کودکان را منتقل می کندوبه شیوه غالب تربیت فرزندان از سوی والدین اشاره دارد وبرچگونگی رشد وتکوین شخصیت کودکان تاثیربسزایی داردو نیز با توجه به اهمیت عزت نفس درکشورهای غربی تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است.هریک از سبک های فرزندپروری با بروزرفتارها وویژگی های خاص در فرزندان رابطه نشان داده اند؛برای مثال عزت نفس بالا،پیشرفت تحصیلی وکفایت های اجتماعی ازجمله متغیرهایی است که با فرزندپروری مرتبط اند.همچنین مشکلات رفتاری وسایر مشکلات روانشناختی با فرزندپروری رابطه دارند.واین امر در شکل گیری شخصیت فرد موثر است و نیز میتواند برسلامت روان تاثیرزیادی داشته باشد.با توجه به مطالب فوق این پژوهش به بررسی رابطه سبک های فرزندپروری وعزت نفس با سلامت روان وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختردوره متوسطه در شهرکرمانشاه پرداخته است.

[1].Bowlby

[2].Freud

[3].parenting styles

[4].Santrock

[5].authoritative

[6] .authoritarian

[7] .permissive

[8] .democratic

مقدمه

 

  بیان مسئله

 

  ضرورت و اهمیت تحقیق

 

  فرضیه تحقیق

 

  سئوالات فرضیه

 

  اهداف تحقیق

 

  تعاریف

 

  فصل دوم (ادبیات تحقیق)

 

  برقرار روابط انسانی

 

  استرس یا فشار روانی

 

  تعاریف فشار شغلی

 

  فشار روانی مفید یا زیانبخش؟

 

  مشکلات استرس

 

  نشانه های متعارف فشار روانی

 

  علل فشار روانی

 

              1-عوامل فشار زای برون سازمانی

 

              2-عوامل سازمانی فشارزا

 

              3-عوامل گروهی فشارزا

 

              4-عوامل فشارزای شخصی

 

  تعارض و سطوح تعارض

 

  تعارض در نقش معلم

 

  بهداشت روانی

 

  اصول اساسی بهداشت روانی

 

  احترام به شخصیت

 

  شناختن محدودیتها

 

  پی بردن به علل رفتار

 

  رفتار تابع تمامیت فرد است

 

  احتیاجات اولیه

 

  اضطراب

 

  تعبیر و تفسیر اضطراب

 

  مؤلفه های اضطراب

 

  افسردگی

 

  اضطراب و معلمان

 

  علائم نوروز

 

  دلایل اهمیت موضوع فشار شغلی

 

  پیشینه تحقیق

 

  فصل سوم

 

  جامعه آماری

 

  نمونه آماری

 

  روش نمونه گیری

 

  ابزار جمع آوری اطلاعات

 

  روش تجزیه و تحلیل آماری

 

  متغیرها

 

  فصل چهارم

 

 

 

              1-جدول فراوانی نظرات معلمان

 

              2-جداول ضریب همبستگی پیرسون فرضیه ها

 

              3-جداول میانگین فرضیه ها

 

              4-نمودارها

 

  فصل پنجم

 

  نتیجه گیری بر اساس اعداد بدست آمده از جداول میانگین

 

  نتیجه گیری بر اساس اعداد بدست آمده از جداول ضریب همبستگی

 

  نتیجه گیری و اثبات و ردّ فرضیه ها بر اساس نمودارها

 

  ارائه پیشنهادها

 

محدودیتها

  فصل ششم

 

  منابع و پیوستها

 

 

 

 

فصل اول:

• مقدمه
• بیان مسئله
• ضرورت و اهمیت تحقیق
• فرضیه های تحقیق
• سئوال فرضیه
• اهداف تحقیق
• تعاریف

 

مقدمه

یکی از عواملی که رابطه مستقیمی با سلامت و بیماری روانی دارد، استرس (فشار روانی) است. استرس آماده شدن برای شغل، ملاقات با افراد، کسب یک مهارت جدید و یا هر استرس دیگری است.

هانس اولین محقق که به طور گسترده و علمی استرس را مطالعه کرده است، معتقد است که « به طور کلی زندگی بدون استرس دیگر زندگی نیست». استرس به هر گونه شرایط روانی فیزیکی گفته می شود که ما آن را در هنگام سازگاری یا تطابق با محیط خود، تجربه می کنیم. به طور طبیعی، استرس را حوادث ناخوشایند از قبیل فشارهای روانی ناشی از کار، مشکلات مربوط به زندگی و یا مسایل و مشکلات اقتصادی و مالی و … به وجود می آورند.

امروز صنعت و تکنولوژی قدرت و ثروت را افزایش داده ولی امکان زندگی در آرامش و صلح و اطمینان را از انسان سلب کرده و در حقیقت کیفیت فدای کمیت شده و اعتدال و تناسب کنار رفته و فشارهای روانی جانشین آن شده است. با علم به این قضیه که در دنیای امروز بدون تکنولوژی نمی توان زندگی کرد. چرا که فنون تکنولوژی تنها راه عملی برای پیشرفت های اجتماعی است. بهترین راه حل این است که بین تکنولوژی و علم از یک طرف و روان انسان از طرف دیگر سازش و آشتی برقرار شود و تکنولوژی را در خدمت آزادی اندیشه و رعایت حال روحی و معنوی مردم بکار برد به همین منظور موضوع و فشار روانی و آثار ناشی از آن در سازمانها، در دهۀ اخیر مورد توجه بسیار واقع شده و یکی از مباحث اصلی رفتار سازمانی را بخود اختصاص داده است.

از نظر فیزیولوژیکی فشار روانی می تواند بر رفتار فرد اثر بگذارد و واکنش های نامطلوب را مانند استعمال دخانیات، تندخویی، افسردگی را سبب شود و از نظر روانی، حمله قلبی، زخم معده و غیره را به همراه آورند و نتیجه طبیعی فشارهای روانی فرد برای سازمان کاهش کارایی است.

زیرا افرادی که فرسودگی و استهلاک را در خود تجربه نمایند هیجان قلبی را برای کار از دست داده و در بسیاری موارد کار و شغل خود را رها می کنند و بدین طریق اهداف سازمانها را دستخوش تزلزل می سازند و همچون آفتی فعالیتها و تلاشها را عقیم می سازند.

در حال حاضر نیاز روزافزون به معلمان برخودار از سلامت جسمی روانی در کشورمان بیش از هر زمان دیگر است زیرا خدمات آموزش و پرورش اهمیت اجتماعی فراوانی دارد، جامعه و مردم نسبت به عملکرد ها و نتایج کار آن حساسیت زیادی دارند. وظایفی که انجام می دهد بسیار پیچیده و دشوار است.

به همین دلیل باید به امر انتخاب معلمان برخوردار از سلامت روانی و جسمانی توجه ویژه ای مبذول شود و این مهم با انجام پژوهشهای متعدد و ارائه طریق جهت انجام فعالیتها و عملکرد اصولی و منطقی و منطبق بر اهداف سازمانی در محیط کار و مشخص نمودن عوامل استرس زا و دادن رهنمودهایی جهت تعدیل و یا کاهش آنها برای بهبود نتایج عملکرد معلمان بدست می آید. ]در این تحقیق سعی شده است که به شناسایی رابطه بین فشار روانی و استرس شغلی و عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بپردازد و تفاوت بین معلمان با استرس و معلمانی که در آنها استرس وجود ندارد مقایسه کند[ مقطع ابتدایی یکی از مهمترین مقاطع تحصیلی است که همه چیز در آن پایه ریزی می شود.

بیان مسئله

همه انسانها در طول زندگی خویش تحت تأثیر فشار روانی قرار گرفته اند و هر فردی در زندگی شخصی و شغلی خود فشار روانی را تجربه کرده است، اثرات مخرب فشار روانی بر زندگی فردی و اجتماعی کاملاً مشهود است این اثر می تواند در سازمان و محیط کاری بروز کرده و موجبات کاهش عملکرد مطلوب را فراهم سازد.

هر چند تحت شرایط فشار آور و متعادل بسیاری از افراد بهتر کار می کنند، اما میزان تحمل هر شخص نسبت به موقعیت های فشار آور با شخص دیگر متفاوت است. موقعیت یا شرایطی که باعث ایجاد فشار روانی خفیف در یکی می شود ممکن است برای دیگری موقعیت دردناکی باشد.

چون معلمان یکی از آسیب پذیرترین افراد در برابر فشارهای روانی هستند و با توجه به مسئولیتی که بر عهده دارند آثار منفی این فشار آثار سویی در امر آموزش بدنبال خواهد داشت.

فشار روانی دارای علل متعددی است و ممکن است ناشی از عوامل بیرون سازمانی مانند خانواده و مشکلات مربوط به آن، مرگ عزیزان، طلاق و … باشد و یا ریشه در درون سازمان داشته باشد که به خود شغل یا درون شغل بستگی نداشته بلکه به عوامل سازمانی دیگر از قبیل سیاستهای سازمانی، ساختهای سازمانی، شرایط مادی، فرایندها ارتباط دارد.

فشار روانی ممکن است اثراتی بر عملکرد معلمان داشته و کیفیت کار آنان را کاهش و از طرفی به تجربه دیده شده است که هر چه معلمان احساس مسئولیت بیشتری داشته باشد و نسبت به کار خود متعهد تر باشند باید فشارهای بیشتری تحمل نمایند لذا در این تحقیق سعی شده برای حفظ سلامت معلمان، فشارهای روانی ناشی از شغل به معلمان و ارتباط آن با عملکردشان مورد شناسایی قرار گیرد و راه حل مناسب در حل و یا کاهش آن ارائه شود.

ضرورت و اهمیت تحقیق

در دنیای کنونی فشارهای روانی بخش عمده ای از زندگی افراد را در محیط کار و اجتماع و خانواده تحت تأثیر خویش قرار داده است شناخت فشار روانی و تأثیر آن در ابعاد گوناگون زندگی انسان، اعم از فردی، شغلی و خانوادگی و نیز سلامت جسمی از جمله مباحثی است که نظر کارشناسان و متخصصان را جلب کرده است.

فشار روانی بیش از حد، تأثیر منفی در زندگی فردی و در محیط کار، بر سازمان دارد و از آن به عنوان یکی از آفات نیروی انسانی نام برده شده است و چون معلمان از این قاعده مستثنی نیستند به عنوان یکی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر فشار روانی می توان از آنها نام برد. بدین معنی که فشار روانی بیش از حد معلمان می تواند اثرات مخرب بر عملکرد و کارایی معلمان داشته و باعث کاهش بازده آنها شود و چون آنها پرورش و تربیت انسانها را بر عهده دارند می توانند اثرات مخرب و جبران ناپذیری در  پی داشته باشد.

با شناخت عوامل فشارزا و سهم آنها در بهبود فعالیتها و عملکرد معلمان و اثربخشی مدارس، می توان گامی در جهت رفع یا کاهش و یا حد اعتدال فشار روانی برداشت و این مهم بدست نمی آید مگر با انجام تحقیقات فراوان در زمینه شناسایی عوامل مخل سلامت روانی و راه های پیشگیری و مبارزه با آن.

پژوهشگر به دلیل اشتغال به کار در مدارس مقطع ابتدایی و حساسیت شغلی معلمان در کارکنان آموزشی که در تماس مستقیم با دانش آموزان می باشند به اهمیت این مسئله پی برده است که در صورت وجود استرس در بین معلمان آموزشی بستری فراهم می آید که این استرس و عوامل و عواقب ناشی از آن به دانش آموزان انتقال یابد و آنان از اثرات مخرب ناشی از وجود این اختلال متضرر شوند به همین دلیل به مطالعه و پژوهش در زمینه شناسایی عوامل استرس زای شغلی و رابطه آن با عملکرد معلمان پرداخته است.

فرضیه های تحقیق

• بین استرس شغلی و میزان حضور معلمان در مدرسه رابطه وجود دارد.
• بین استرس شغلی و امنیت محیط کار معلمان رابطه وجود دارد.
• بین فشار (استرس) شغلی و کمیت کار معلمان همبستگی وجود دارد.
• بین استرس شغلی و کیفیت کار معلمان همبستگی معکوس وجود دارد؟
• بین فشار شغلی و بهداشت روانی معلمان ارتباط معنی دار وجود دارد؟

سئوالات فرضیه

• تا چه میزان به استرس شغلی و میزان حضور معلمان در مدرسه رابطه وجود دارد؟
• آیا بین استرس شغلی و امنیت محیط کار معلمان رابطه وجود دارد؟
• تا چه حد بین فشار شغلی و کمیت کار معلمان رابطه (همبستگی) وجود دارد؟
• آیا بین استرس شغلی و کیفیت کار معلمان همبستگی معکوس وجود دارد؟
• تا چه حد بین فشار شغلی و بهداشت روانی معلما ارتباط معنی دار وجود دارد؟

اهداف کلی تحقیق

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق 11

1-4 اهداف تحقیق 11

1-4-1 هدف های کلی 11

1-4-2 هدف های جزئی 11

1-5 فرضیه های تحقیق 12

1-5-1 فرضیه کلی 12

1-5-2 فرضیه های جزئی 12

1-6 تعاریف علمی و عملیاتی واژه ها 12

1-6-1 تعاریف علمی: 12

1-6-2 تعریف عملیاتی واژه ها: 13

فصل دوم: 14

ادبیات و پیشینه تحقیق 14

بخش اول: سبک های حل مسئله 14

2-1 سبک حل مسأله 14

2-2 ساختار شناختی حل مسأله 19

2-3 مراحل حل مسئله در مدل حافظه گرینو: 19

2-4 حل مساله و مؤلفه های فراشناختی 21

2-5 حل مسئله/تصمیم گیری 23

2-6 پیشینه مقابله 25

2-7 نظریه مقابله 26

2-8 سبک های مقابله، تعاریف، طبقه بندی 28

2-9 طبقه بندی شیو های مقابله : 30

2-10 منابع حمایتی مقابله 31

2-11 ادراک استرس در الگوی تبادلی 33

2-12 افسردگی / سبک حل مساله 33

2-13 حل مسأله / عزت نفس / منبع کنترل 41

2-14 استرس/ عزت نفس/ منبع کنترل 44

2-15 استرس / افسردگی / حمایت اجتماعی 45

بخش دوم: سلامت روان 47

2-16 سلامت روان چیست؟ 47

2-17 بهداشت روانی از دیدگاه مكاتب مختلف روان‌شناسی 49

الف) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب زیست‌گرایی 49

ب) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب روان‌كاوی 50

پ)بهداشت روانی از دیدگاه مكتب رفتارگرایی 50

ت) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب انسان‌گرایی 51

2-18 مفهوم انسان سالم از دیدگاه روان‌شناسان 51

2-19 عوامل مؤثر در تأمین سلامت روانی 51

الف) نقش خانواده در سلامت روانی 52

ب) نقش مدرسه در سلامت روانی 53

پ) نقش خود در سلامت روانی 54

2-20 اهداف بهداشت روانی 54

2-21 ابعاد فعالیت‌های سلامت روانی 55

2-22 اصول سلامت روانی 55

2-23 عوامل سازندة ‌مقیاس سلامت عمومی 56

 

الف) نشانه‌های جسمانی 56

ب) اضطراب 57

پ) كنش اجتماعی 57

ت) افسردگی 59

ه) سلامت روانی 59

2-24 دیدگاه ها ونظریه های موجود در سلامت روانی 61

2-25 هدف، ابعاد، اصول، سلامت روانی 63

2-26 اصول سلامت  روانی 65

2-27 چهار هدف اصلی سلامت روانی 65

2-28 رابطه احتیایاجات ونیاز ها با سلامت روانی 66

2-29 سلامت روانی واجتماع وخانواده 67

2-30  نقش مدرسه در سلامت روانی 69

2-31 ضرورت بهداشت روانی در مدرسه 70

2-32 توصیه های برای ارتقای سلامت روانی مدارس 70

2-33 یادگیری وبهداشت روانی 71

بخش سوم: پیشینه مطالعاتی 72

پژوهشهای انجام شده در داخل کشور: 73

پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور: 78

فصل سوم: 83

روش شناسی تحقیق 83

3-1 جامعه آماری 84

3-3  حجم نمونه و روش نمونه گیری 84

3-4 روش تحقیق: 84

3-4  ابزار اندازه گیری و روش جمع آوری اطلاعات 84

1.پرسشنامه سبک های حل مسئله: 85

2.پرسشنامه سلامت عمومی: 85

3-5 ابزار پژوهش 85

3-6 روش اجرا  و نمره گذاری 85

فصل چهارم: 86

تجزیه و تحلیل داده ها 86

4-1 مقدمه 87

4-2  استنباط فرضیه ها 88

فرضیه اصلی:بین سبک های حل مسئله با سلامت روان رابطه معناداری وجود دارد. 88

فرضیه اول:بین سبک های حل مسئله و افسردگی رابطه معناداری وجود دارد. 89

فرضیه دوم:بین سبک های حل مسئله و اضطراب رابطه معناداری وجود دارد. 90

فرضیه سوم:بین سبک های حل مسئله و سلامت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. 91

فصل پنجم: 92

نتیجه گیری و پیشنهادات 92

5-1 مقدمه 94

5-2  نتیجه گیری فرضیات 94

5-3 محدودیت های پژوهش 95

5-4 پیشنهادات 96

منابع فارسی 97

Reference 101

پرسشنامه سبک های حل مسئله 107

پرسشنامه سلامت روان 111

 

 

فصل اول:

کلیات تحقیق

 

 

1-1 مقدمه

درک رفتارگراها از یادگیری بر پایه ی علت و معلول بود. در این درک، رفتار به وسیله تقویت پیروی می شود. فرایند حل مسئله را در چارچوب نظریه رفتارگرایی توضیح می دهند. این شامل مبادرت به موضوع با روش های متنوع می شود تا زمانی که راه حل موضوع پیدا شود. حل یک معمای منبتی توسط کودکان نشان می دهد که این یک رفتار حل مسئله است. همانطور که روان شناسی شناختی به صورت منظم ترقی کرده باشد، توجه و تلاش بیش تری معطوف شده نسبت به فرایندهای ذهنی یادگیری و حل مسئله. رویکرد اولیه شناختی برای شناسایی مراحل ذهنی بود و از طریق آن اقدام برای حل مشکل(لائورا هاردین، 2002).

علم روان‌شناسی که در آغاز به جای مطالعه سلامت روان به بررسی بیماری روانی می پرداخت تا مدتها استعداد بالقوه آدمی برای رشد و کمال را نادیده می گرفت. اما در سالهای اخیر، شمار روزافزونی از روان‌شناسان، به قابلیت کمال و دگرگونی در شخصیت آدمی ایمان آورده اند. تصویری که روان‌شناسان مثبت گرا از طبیعت انسان به دست می دهند خوش بینانه و امید بخش است، زیرا آنها به قابلیت گسترش، پرورش، شکوفایی و کمال انسان و تبدیل شدن به آنچه در توان آدمی است، باور دارند.

نتایج پاره ای از تحقیقات (بورنشتاین، 2003) نشان داده اند که یکی از شاخص های مهم سلامت روانی، توانایی «حل مسئله» و «تصمیم گیری» است. وی خاطر نشان می سازد، «خود ارزیابی»، «خود پیروی» و تشخیص به موقع «موقعیت های مسئله دار» از جمله معیارهایی هستند که با واسطه آنها می توان سطح رواندرستی افراد را برآورد کرد. نتایج تحقیقات دیگری (میرفکسی و رس، 1990، یلسما و مونتامبو، 1990، ناکانو، 1991؛ هپنر و همکاران، 1995 و کاترین، والتر و گود، 2003)، به خوبی نشان داده اند که حل مسئله یکی از متغیرهای مهم پیش بین برای سلامت روانی است.

مقدمه.. 3

1-1- بیان مسئله.. 5

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش:.. 8

1-4- فرضیه‌های پژوهش.. 11

1-5- تعریف متغیرها.. 11

1-5-1- تعاریف مفهومی.. 11

1-5-2- تعاریف عملیاتی.. 12

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1- بهزیستی روانشناختی و سلامت روان.. 14

2-1-1- روانشناسی مثبت‌نگر و بهزیستی روانشناختی.. 16

2-1-2- مکتب روانشناسی مثبت‌نگر.. 17

2-1-3- حوزه‌ های اصلی روانشناسی مثبت‌نگر.. 18

2-1-4- حوزه های تحقیقاتی روانشناسی مثبت نگر.. 20

2-1-5- کاربردهای روانشناسی مثبت.. 21

2-1-6- روان درمانی مثبت.. 22

2-1-6-1- روان‌درمانی مثبت ودرمان وجودی (اگزیستانسیال).. 23

2-1-6-2-درمان مثبت یا متمرکز بر راه حل یا متمرکز بر فرایند:   23

2-1-7- هدف روانشناسی مثبت‌نگر.. 24

2-1-8- بهزیستی روانشناختی و مؤلفه‌های آن.. 25

2-1-9- مدل ریف در خصوص بهزیستی روانشناختی.. 26

2-2- شخصیت.. 28

2-2-1- تعاریف شخصیت.. 29

2-2-2- ارزیابی شخصیت.. 31

2-2-3- رویکردهای روانشناختی به شخصیت.. 33

2-2-3-1- رویکرد روانکاوی- نظریه فروید.. 33

2-2-3-2- رویکرد رفتارگرایی.. 34

2-2-3-3- رویکرد انسان گرایی.. 35

2-2-3-4- رویکرد روانشناسی فردی.. 36

2-2-3-5- رویکرد شناختی.. 37

2-2-3-6- شخصیت از نظر ریموند کتل.. 38

2-2-3-7- رویکرد اصول بنیادی شخصیت – نظریه موری.. 38

2-2-3-8- رویکرد صفات به شخصیت.. 38

2-2-3-9- چگونگی شکل گیری نظریه‌ی پنج عاملی شخصیت.. 39

2-2-3-10- پنج عامل بزرگ شخصیت.. 42

2-2-3-11- تیپ‌های شخصیت.. 43

2-2-3-11-1- تیپ‌های شخصیت نوع‌های A و B.. 43

2-2-3-11-2- تیپ شخصیتی F.. 44

2-3- منبع کنترل.. 44

2-3-1- تعریف منبع کنترل.. 45

2-3-2- نظریه منبع کنترل جولیان راتر.. 47

2-3-3- عوامل مؤثر بر منبع کنترل.. 48

2-4- هوش هیجانی.. 49

2-4-1- تعریف هوش هیجانی.. 51

2-4-2- مدل هوش هیجانی بار- آن.. 52

2-4-3- مدل هوش هیجانی مایر و سالووی.. 54

2-4-4- مدل هوش هیجانی گلمن.. 55

2-4-5-اهمیت هوش هیجانی.. 56

2-5- پیشینه‌پژوهشی.. 57

2-5-1-پیشینه داخلی.. 57

2-5-2-پیشنه خارجی.. 59

فصل سوم:روش‌شناسی پژوهش

3-1- روش پژوهش.. 64

3-2-جامعه آماری.. 64

3-3-معرفی متغیرها.. 64

3-4-حجم نمونه و روش نمونه‌گیری.. 64

3-5-شیوهی اجرا.. 64

3-6- ابزارهای پژوهش.. 65

3-6-1- پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف:.. 65

3-6-2- پرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت مک کری و کاستا (NEO):   66

3-6-3- پرسشنامه منبع کنترل راتر(1996):.. 67

3-6-4- آزمون هوش هیجانی (برادبری- گریوز):.. 67

3-7- روش تحلیل داده‌ها.. 68

فصل چهارم:یافته های پژوهش

الف)یافته های توصیفی.. 70

ب) یافته های مرتبط با فرضیه های پژوهش.. 74

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

5-1-بحث و تفسیر.. 89

5-2-محدودیت ها.. 96

5-3-پیشنهادها.. 97

5-3-1-پیشنهادهای پژوهشی.. 97

5-3-2-پیشنهادهای کاربردی.. 97

منابع

منابع و مآخذ.. 99

الف)منابع فارسی.. 99

ب)منابع لاتین.. 103

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل 2-1-(الگوی ریف در خصوص سازه بهزیستی روانشناختی، اقتباس از تمینی، 1384).. 28

 

فهرست جداول

توانمندی‌های شخصی که به عنوان موضوعات اصلی روانشناسی مثبت‌نگر مورد بررسی قرار گرفته‌اند… 16

مؤلفه‌های هوش هیجانی (اقتباس از بار آن و پارکر، 2000، و کاننت، 2004)   54

جدول 4-1-وضیعت سنی نمونه مور د بررسی.. 70

جدول 4-2- میانگین و انحراف استاندارد پیشرفت تحصیلی در نمونه مورد بررسی   71

جدول 4-3- میانگین و انحراف استاندارد منبع کنترل در نمونه   71

جدول 4-4- فراوانی و درصد منبع کنترل بیرونی و درونی در نمونه مورد بررسی   71

جدول 4-5- میانگین و انحراف استاندارد ویژگی های شخصیتی در نمونه مورد بررسی.. 72

جدول 4-6- میانگین و انحراف استاندارد هوش هیجانی و خرده مقیاسهای آن   73

جدول 4-7- میانگین و انحراف استاندارد بهزیستی روانشناختی و خرده مقیاسهای آن.. 74

جدول 4-8- ضرایب همبستگی بین منبع کنترل و بهزیستی روانشناختی   75

جدول 4-9- ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در کل نمونه).. 76

جدول 4-10- ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در گروه مردان).. 77

جدول 4-11-ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در گروه زنان).. 78

جدول4-12- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در کل نمونه).. 79

جدول 4-13- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در گروه مردان).. 80

جدول 4-14- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در گروه زنان.. 81

جدول 4-15- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و خرده مقیاسهای هوش هیجان.. 82

جدول 4-16- ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و خرده مقیاسهای هوش هیجانی.. 82

جدول 4-17- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی.. 83

ل

جدول4-18-ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی.. 83

جدول 4-19- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی در گروه مردان.. 84

جدول4-20-ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی(گروه مردان).. 84

جدول 4-21- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی در گروه زنان.. 85

جدول4-22- ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی(گروه زنان).. 85

جدول 4-23- ضرایب استاندارد، ضرایب ساختاری و دیگر شاخص‌های تحلیل همبستگی بنیادی.. 86

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی دانشجویان انجام شد.این پژوهش توصیفی واز نوع همبستگی بود و جامعه ی پژوهش شامل تمامی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه در سال تحصیلی 92-93 می باشد.. نمونه‌ای به حجم 294 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه ای مرحله‌ای انتخاب شدند. آزمودنی ها به چهار پرسشنامه ی ویژگی‌های شخصیتی (پنج عاملی نئو)، منبع کنترل (راتر)، هوش هیجانی (برادبری و گریوز) و بهزیستی روانشناختی (ریف) پاسخ دادندیافته های پژوهش نشان داد که بین هر یک از متغیر های پنج عامل بزرگ شخصیت،منبع کنترل و هوش هیجانی با بهزیستی روانشناختی همبستگی در سطح  p<0/001معنا دار است.همچنین یافته ها بیانگر آن است که از بین ویژگی های شخصیتی مسئولیت پذیری و انعطاف پذیری بیشترین توان پیش بینی بهزیستی روانشناختی را دارند.به علاوه متغیر منبع کنترل  و نمره کل هوش هیجانی و خرده مولفه های خود مدیریتی،مدیریت رابطه و آگاهی اجتماعی نیز قادر به پیش بینی بهزیستی روانشناختی هستند.با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت پنج عامل بزرگ شخصیت،منبع کنترل و هوش هیجانی از متغیرهای مرتبط و پیش بین بهزیستی روانشناختی اند که این نکته می تواند مورد توجه برنامه ریزی های سلامت روان قرار گیرد.

 

واژگان کلیدی: بهزیستی روانشناختی، پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل، هوش هیجانی

 

فصل یکم

کلیات پژوهش

 

 

مقدمه

در عصر حاضر علیرغم تمامی پیشرفت‌های علمی بواسطه‌ی این که جامعه‌ی امروزی بشر دستخوش تحولات سریع و همه جانبه بویژه از لحاظ فرهنگی و سبک زندگیست، بسیاری از افراد در مواجه با مشکلات و حتی در کنار آمدن با مسائل روتین زندگی خود، فاقد توانایی‌های لازم بوده و در برابر فشارهای روانی آسیب‌پذیر نموده، لذا نه تنها در معرض ابتلا به انواع اختلالات جسمی و روانی قرار دارند به علاوه مؤلفه‌هایی همچون بهزیستی[1]، رضایت از زندگی، امید،شادمانی،خوش‌بینی و سایر ویژگی های مثبت از این دست را که به عنوان سازه‌های مهم و شاخص های سلامت روان[2] در روانشناسی مثبت‌گرا[3] مطرح‌اند را کمتر تجربه می‌کنند. اغلب تحقیقات نیز به جای آنکه سلامت روان را بوسیله‌ی اثرات مثبت آن بررسی کنند، از طریق آسیب شناسی روانی، آن را ارزیابی می‌کنند (اینگرسول و همکاران[4]، 2001).این در حالیست که در روانشناسی علاوه بر اهمیتی که برای پیشگیری قائل می‌شویم به دنبال دستیابی به ویژگی‌ها و کیفیاتی هستیم که سالم، سازگار و در یک کلام مطلوب به شمار می‌آیند- مواردی که نمی‌توان صرفاً از طریق توجه محض به پیشگیری به آنها دست یافت- کما این که این طرز تلقی با تعریف کامل بهداشت روانی نیز مطابقت بیشتری دارد (اندرو اِ ساپینگتون[5]، 1986، ترجمه حمیدرضا برواتی، 1392).  مفهوم بهزیستی روانشناختی[6] به عنوان رویکردی که روانشناسی مثبت‌نگر به سلامت روان در سال‌های اخیر مطرح کرده بر ویژگی های مثبت و رشد توانایی های فردی تأکید داشته و در واقع بر سلامت ذهنی مثبت دلالت دارد(ریف و سینگر[7]،1998). ریف[8](1989) اظهار داشت که سلامت روانشناختی شامل آن چیزی است که فرد به لحاظ روانشناختی نیازمند فاکتورهای مختلف آن است تا با احراز آن بتواند سالم باشد.این خصایص با شخصیت سالم اریکسون موازی میباشد(ولیورا و بوسما[9]،2004(.بهزیستی روانشناختی در نتیجه ی ترکیب تنظیم هیجانی،ویژگی های شخصیتی،هویت و تجارب زندگی به وجود می آید و شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی می‌تواند به فهم جنبه‌های مثبت و رفتارهای سازگارانه ی افراد مختلف جامعه کمک کند.(دستجردی و همکاران،1390). در این بین دانشجویان به عنوان قشر جوان جامعه جزء مهمترین سرمایه‌های انسانی هر کشور هستند که بخشی از بهترین سال‌های عمر خود یعنی سنین جوانی را صرف دوران تحصیل می‌کنند.بسیاری از افراد وقتی که به مسیر زندگی خود فکر می­ کنندسال‌های تحصیل در دانشگاه را به صورت سال‌هایی سازنده و با نفوذتر از هر دوره‌ی دیگر بزرگسالی می‌دانند، این تعجب‌آور نیست چرا که سال‌های تحصیل در دانشگاه دوره توجه کردن کامل به کاوش ارزش‌ها، نقش‌ها و رفتارهای دیگر است (لورابرک، 2007، ترجمه یحیی سید محمدی، 1387).با توجه به اینکه دانشگاه و تجربه‌های استرس‌زای مرتبط با آن ممکن است در افزایش مشکلات روانی و رفتاری دانشجویان نقش داشته باشد و نهایتاً مانع از بهزیستی روانشناختی آنها و رشد و پیشرفتشان شود لذا پژوهش‌های بیشتری در خصوص شناخت عامل‌های مثبت و منفی مرتبط با سلامت روانشناختی دانشجویان مورد نیاز است تا بتوان مداخله‌های مؤثری برای افزایش بهزیستی آنها فراهم نمود. شناخت خصوصیاتی که ممکن است باعث تجربه‌های استرس زا در دانشجویان شود می‌تواند گام مهم در جهت توسعه‌ی این مداخله‌ها می‌باشد (بوریس، برچیتنگ، سالسمن و چارلسون[10]، 2009). از جمله مؤلفه‌های مهم در پیش بینی بهزیستی روانشناختی می‌توان شخصیت را نام برد چرا که ویژگی‌های شخصیتی افراد می‌تواند الگوهایی برای پیش‌بینی رفتار و حالت‌های روانی آنها فراهم آورد و تفاوت‌های فردی افراد عامل مهمی است که نشان می‌دهد چرا برخی از افراد بهتر از دیگران با شرایط و متغیرهای محیطی­کنار می‌آیند و از سطوح مختلف انگیزش، رضایت و سلامت روان برخوردارند (رولینسون و همکاران، 1988، به نقل از تقوا و عبدالهی، 1392). از طرفی نتایج عمده­ی پژوهش ها بیانگر آن است که،مردمی که احساس می‌کنند می توانند بر روی وقایعی که در زندگیشان رخ می‌دهد مؤثر باشند یعنی با منبع کنترل[11]درونی‌اند نسبت به افرادی که چنین باوری ندارند و معتقدند که کوشش‌های آنها در دنیای بیرونی تأثیری ندارد بهره بیشتری از سلامتی می برند (ریچاردسون و همکاران، 1996 به نقل از کراس و شاو[12]، 2000). همچنین (کرالد و همکاران، 2002، نقل از توماس و استیتز[13]، 2003) نشان دادند منبع کنترل بیرونی برای سلامت روان شناختی فرد مضر است. از دیگر مؤلفه‌های پیش‌بین برای بهزیستی روانشناختی می‌توان به هوش هیجانی[14] اشاره کرد. در سال‌های اخیر به طور نظری مفهوم هوش هیجانی شدیداً مورد توجه واقع شده است و تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا مشخص شود آیا این مفهوم می‌تواند تغییرهای رفتاری در حوزه‌ی تعامل‌های انسانی را که هوش و شخصیت نتوانسته‌اند تبیین نمایند، به طور درست توصیف کند. به طور مثال ماورولی، پترایدز، ریف و باکر[15] (2007) در تحقیقات خود نشان دادند که بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی ارتباط مثبت وجود دارد.

1-1- بیان مسئله

برای سال‌های زیادی موضوع بهزیستی و شادکامی[16] مورد غفلت واقع شده و روی جنبه‌های ناشاد انسانی مثل افسردگی، اضطراب و اختلال‌های هیجانی تأکید می شد. اما اخیراً این عدم تعادل،یعنی رویکرد آسیب شناختی صرف به سلامتی انسان،که سلامتی را تنها به عنوان نداشتن بیماری تعریف می کند مورد انتقاد قرار گرفته و با رویکردهای جدید که نشأت گرفته از جنبش روانشناسی مثبت[17] هستند و بر “خوب بودن[18]” به جای “بد یا بیمار بودن[19]”تأکید دارند، تعدیل شده است(ریف،سینگر،و لوو[20]،2004). در واقع در حال حاضر یک زمینه‌ی کلی تحت عنوان روانشناسی مثبت برای درک فرایند شادکامی انسان بوجود آمده است (فارنهایم و کریستوفارو[21]،2007)که در این نوع روانشناسی به جای تأکید بر شناسایی و مطالعه کمبودهای روانی وکاستی‌های رفتاری و ترمیم یا درمان آنها به شناخت و ارتقای وجوه مثبت ونقاط قوت انسان تأکید می‌شود (روبینز[22]، 2008). بدنبال این رویکرد جدید گروهی از روانشناسان الگوی بهزیستی روانشناختی را ارائه کردند. آن ها به جای اصطلاح سلامت روان این مفهوم را به این جهت که، بیشتر، ابعاد مثبت را به ذهن متبادر می‌کند مطرح نمودند و آن را تلاش برای کمال در جهت تحقق استعدادهای بالقوه‌ واقعی فرد می‌دانند (ریف و سینگر،1998). ریف و همکارانش تلاش کردند بر اساس مبانی فلسفی (کسانی مثل ارسطو و راسل) ملاک های زندگی مطلوب یا اصطلاحاَ “زندگی خوب[23]” را تعیین و دسته بندی کنند ،بر این اساس پژوهش‌های آنها منجر به پیدایش مفهوم جدید عینی از بهزیستی روانشناختی­شد که دارای شش عامل پذیرش خود[24]،هدفمندی­درزندگی[25]،رشد شخصی[26]،داشتن ارتباط مثبت با دیگران[27]، تسلط بر محیط[28]، و خود مختاری[29] است (ریف، 1989). شناسایی مؤلفه‌هایی که به پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی می‌ انجامد با تکیه بر اصل پیشگیری مثبت، مبنی برکشف توانمندی‌های انسان و اینکه یک سری صفات متضاد با آسیب شناسی روانی به نام خصیصه‌‌‌های مثبت انسانی وجود دارد که شناختن، وسعت دادن و تمرکز کردن بر این توانمندی‌ها به ویژه در افرادی که دارای ریسک بالا برای آسبب‌شناسی روانی هستند، می‌تواند موجب ارتقاء سلامت روان و افزایش بهزیستی افراد شود (شلی و همکاران[30]، 2005). این امر بویژه در مورد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که وجود استرس های خاص دوران تحصیل از قبیل ورود به محیط علمی و آموزشی جدید که توأم با یادگیری حجم بالایی از مطالب علمی است، فشردگی دروس ارائه شده، در خیلی موارد دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته‌ تحصیلی، شکل‌گیری روابط جدید و حتی گاهاً همزمانی ازدواج و تحصیل، نگرانی از مسائل اقتصادی، آینده‌ی شغلی و … به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی همگی می‌توانند اثرات منفی بر سلامت روانی دانشجویان داشته باشند.درمطالعه( دیربای[31]،2005؛به نقل از حسینی،1392) اشاره شده است که شیوع مشکلات روانپزشکی در بین دانشجویان قبل از ورود به دانشگاه با جمعیت هم سن و سال مشابه، اما بعد از ورود به دانشگاه به دلیل استرس‌های متنوع افزایش می‌یابد. این در حالیست که در برخی دیگر از تحقیقات از جمله مطالعه ی کی­یس و همکاران [32](2002) نشان داده شده که افرادی با تحصیلات دانشگاهی وسطوح بالااز نظر نیمرخ بهزیستی روانشناختی در سطح مطلوبتری نسبت به افرادی با تحصیلات پایین تر قرار دارند.صرف نظرازتناقض های تحقیقاتی موجود بحث جلوگیری از وقوع اختلالات روانی به دلیل ماهیت جدی آنها و مشکلات آتی که احتمالاً در پی خواهند داشت امریست ضروری و نیازمند توجه که می‌تواند با ارتقای بهزیستی روانشناختی از طریق بررسی پارامترهای روانشناختی مختلف محقق شود. پژوهش ها نشان می دهند که تلاش های به عمل آمده به منظور تبیین مفهوم بهزیستی روانشناختی،بر نقش شاخص های بهزیستی در دو سطح برون و درون فردی متمرکز است.پیکرن و همکاران[33](2002) صفات شخصیت را یکی از منابع درون فردی اثر گذار بر بهزیستی و تجارب تحصیلی معرفی می­ کنند.صفات شخصیت از طریق اثر گذاری بر تفسیر فرد از رویدادهای محیطی،فرایند انطباق و سلامت روانشناختی و جسمی را تخریب و یا تسهیل می کند از این رو صفات شخصیت یکی از مهمترین پیش بینی کننده های سلامت و موفقیت هر فرد می باشد(گرانت و همکاران[34]،2009).اگرچه صفات شخصیتی زیادی وجود دارند اما از جمله مهمترین و با نفوذترین مدل‌ها در بررسی صفات شخصیت در سال‌های اخیر مدل پنج عاملی بوده است که بیش از همه پژوهش در حوزه‌ی شخصیت را به خود اختصاص داده است (نگ[35]، 2003). این پنج عامل اصلی شخصیت عبارتند از: روان رنجور خویی(روان‌نژندی[36])، برون‌گرایی[37]، انعطاف‌پذیری (پذیرش[38])، دلپذیری(سازگاری[39] )و وظیفه‌شناسی(مسئولیت پذیری[40])، که مک کری و کاستا[41] (1987) اساساً­ این پنج عامل را به عنوان تمایلاتی که زمینه‌ی زیستی دارند معرفی کرده‌اند و بیان می‌کنند که صفات شخصیت مثل خلق و خو، آمادگی‌های درونی در مسیر رشد بوده و اساساً از تأثیرات محیطی مستقل‌اند (پروین، 1385). با این حال شخصیت مفهوم وسیعی است که تحت تأثیر صفات موروثی، ویژگی‌های محیطی و یادگیری است (لیوکس[42]، 2008). همچنین منبع کنترل[43] یکی دیگر از مؤلفه‌هایی است که احتمالاً با بهزیستی روانشناختی مرتبط است. این مفهوم در چارچوب نظریه راتر[44] (1959) ارئه شده است. راتر در بیان مفهوم منبع کنترل به دو بعد فرضی درونی و بیرونی اشاره دارد. گروهی که موفقیت‌ها و شکست های خود را عموماً به شخص خود (کوشش یا توانایی شخصی) نسبت می‌دهند دارای منبع کنترل درونی‌اند و گروه دوم که موفقیت‌ها و شکست‌های خود را معمولاً به عوامل بیرونی از خود (بخت و اقبال یا دشواری تکلیف) نسبت می‌دهند افراد دارای منبع کنترل بیرونی نام گرفته‌اند (یوسفی و همکاران، 1387).راتر برای اینکه تفاوت های  شخصیت موجود در عقاید ما، نسبت به منبع تقویت‌مان را تبیین کند مفهوم منبع کنترل را معرفی کرد (شولتز و شولتز[45]، 2006).کری کالدی[46] و همکاران (2002) بیان داشتند که افراد با منبع کنترل درونی رضایتمندی بیشتری از زندگی خود گزارش می‌کنند.استپتو و واردل[47](2001) معتقدند که منبع کنترل درونی بالا با افزایش احتمال رفتارهای سالم ارتباط مثبت دارد.اشبی[48](2002) بیان می کند کسانی که منبع کنترل درونی دارند خود را دارای کنترل بیشتری در زندگی می دانند و مسئولیت بیشتری در جهت دادن به زندگی خود احساس می کند. از طرفی از آنجا که در محیط دانشگاه دانشجویان در روابط میان فردی خود با سایرین نیازمند برقراری تعامل‌های اجتماعی مناسب هستند، از جمله سازه‌هایی که احتمالاً با بهزیستی روانشناختی آنها مرتبط است توانایی‌های هوش هیجانی[49] است.گلمن[50] (1998) هوش هیجانی را توانایی دریافت سریع، ارزیابی و ابراز هیجانات، فهمیدن و اداره کردن آن و به کار بردن اطلاعات هیجانی برای­هدایت ­افکار­و اعمال می‌دانست.نتایج­ بسیاری از تحقیقات از جمله آستین و همكاران[51](2004)، ماورولی و همكاران[52] (2007)، تسائوسیس­ونیکولا[53](2005)،پیکوراس[54](2006)،گالاگرو­ولابرودریک[55](2008)بیانگر ارتباط مثبت بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی اند.هوش هیجانی درک افراد را نسبت به خود و دیگران بالا برده و با مدیریت هیجانات خود و دیگران باعث می‌شود که افراد بتوانند گام برداشتن به سمت بهتر شدن را بیشتر درک نموده و با افزایش خودآگاهی و خودشکوفایی به ارتقاء بهزیستی و رضایت از زندگی در آنها بیانجامد (پیکوراس، 2006). با توجه به نتایج ناکافی و متناقض برخی تحقیقات پیشین و نیز به دلیل عدم وجود تحقیقی جامع که به طور منظم و منسجم نقش هر سه متغیرپنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی را در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی آن هم در جامعه‌ی دانشجویان مورد بررسی قرار داده باشد لذا این سؤال بی‌پاسخ گذاشته شده که آیا سه متغیر مذکور می‌توانند در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی نقش داشته باشند؟ بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی نقش پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی دانشجویان پرداخته است.

[1]Well-being

[2]Mental Health

[3]Positive psycology

[4] Ingersoll & Eth

[5] -Soppingtom Andrew.A

[6] Psychological Well-being(PWB)

[7]Ryff & singer

[8]Ryff

[9]Vleioras & Bosma

[10] Burris, Berchting, Salsman & Carlson

[11]Locusof control

[12]Krous & Show

[13]Thomas &Stetz

[14] Emotional intelligence

[15]Mavroveli, Petrides, Rieffe & Bakker

[16]happiness

[17]Positive psychology

[18]Wellness

[19] Illness

[20]Ryff,Singer & love

[21] Furnham & shristoforou

[22]Robbins

[23] Good life

[24] Self-Acceptance(SA)

[25] Purpose in life(PL)

[26] Personal Growth(PG)

[27] Positive Relations with others (PR)

[28] Environmental mastery(EM)

[29] Autonomy(AU)

[30] Shelly &  Eth

[31]Derbye

[32] Keyes & eth

[33] Pekrun & eth

[34] Grant &eth

[35]Neg

[36]neuroticism

[37]extraversion

[38]openness

[39]agreeableness

[40]conscientioousness

[41]Mccrae & Costa

[42]Luowx

[43]Locus of control

[44]Rotter

[45]D, Schultz, S, Schultz

[46]Kirkealdy

[47] Steptoe & wardle

[48] Ashby

[49]Intelligence emotional

مفهوم خودکارآمدی، ارتباط نزدیکی با احساس کنترل داشتن بر محرک های آزاردهنده دارد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده این سازه، واسطه ای مهم در تغییرات درمانی محسوب می شود ) گچلو ترک، ترجمه اصغری مقدم 1381(.

به نظر می رسد که ارزیابی روش های مقابله ای و اختلالات شخصیت هر دو دارای اهمیت می باشند. نکته تعجب آور در این مورد آن است که تا به امروز، تقریباًهیچ مطالعه ای رابطه ی بین دو عامل مذکور را مستقیماً بررسی نکرده است . بنابراین مطالعات بیشتری لازم است تا نقص کنونی را از بین ببرد (گچل و ترک، ترجمه اصغری مقدم 1381(.

بنابر این پژوهش حاضر، سعی در روشن تر ساختن ارتباطات و تعاملات بین مقوله های روان شناختی چون؛ خودکارآمدی و ویژگی های شخصیتی  و تاثیر آن بر دردمزمن دارد.

بیان مسئله

اصطلاح درد مزمن، برای  توصیف درد مقاوم به درمانی به کار برده می شود که فراتر از دوره ای که برای بهبود آن انتظار می رود طول کشیده است. درد مزمن  و ناتوانی های جسمی و روان شناختی همراه با آن، هزینه های چشمگیری را به منابع کشور تحمیل می کند. هزینه ی اقتصادی درد مزمن، به تنهایی از مجموع هزینه های ناشی از بیماری های قلبی، سرطان و ایدز بیشتر است )اصغری مقدم وگلک، 1384).

داروهای مسکن اثرات جانبی زیادی بر جسم و روان بیماران دارند. مسکن ها علاوه بر خطر اعتیاد و وابستگی دارویی، باعث افت فشارخون، تضعیف اعمال حیاتی، خواب آلودگی، تهوع، استفراغ و حتی شوک می شوند و ضمن وقت گیر بودن به علت صرف وقت پرستاران، هزینه زیادی را بر سیستم بهداشتی و درمانی تحمیل می کنند. مشکل دیگر کمبود دارو و ارتباط  آن با مسایل اقتصادی است (مرادعلیزاده و همکاران 1385).

یک مطالعه موردی که در آمریکا انجام شد نشان داد که چگونه راهبردهای اختصاصی درمان شناختی ـ رفتاری می تواند در دردهای مزمن مفید واقع شود. دراین مطالعه مشخص شد بهبود باورهای خودکارآمدی باعث افزایش فعالیت، و باورهای اجتناب از فعالیت با افزایش ناتوانی همراه است(راندل[5] ، داونپورت، 2010).

«شخصیت» و«مقابله» در نظریه های روان پویایی  معادل با مفهوم مکانیسم های دفاعی و همچنین ویژگی های ثابتی در نظر گرفته شده که به طور مداوم  پاسخ های سازگارانه و ناسازگارانه دیکته شده، تحت تاثیرادراک فرداز رویدادهاست (کانر 2007).

طبق دیدگاه روانی زیستی از درد مزمن و ناتوانی، تجربه درد در نتیجه تعامل بین عوامل فیزیولوژیک، روان شناختی  و اجتماعی  است. دراین مقاله به شواهدی اشاره شده است دال بر اینکه ویژگی های شخصیتی به فرایند مزمن شدن درد از طریق افزایش آسیب پذیری فرد مضطرب و منزوی در پاسخ به تهدید فیزیکی کمک می کند. و همچنین به شواهدی در  نقش بالقوه سه عامل مؤثر در تاب آوری ،  شامل خوش بینی، امید و خودکارآمدی که فرد را در برابر بازتاب های رفتاری ـ شناختی ناسازگارانه در درد حاد و مزمن دست یا فته است (پیترز،ونکلیف، 2008).

در نتایج این پژوهش به نقش کم رنگ تر ویژگی های شخصیتی نسبت به سایر عوامل روان شناختی و نیاز به پژوهش های بیشتر در این زمینه اشاره

 شده است. واینکه کمبود مستندات در این مورد می تواند ناشی از تعداداندک و ضعف تکنیکی در روند اجرای این مطالعات باشد(پیترز،ونکلیف، 2008).

مطالعات بسیاری، رابطه بین راهبرهای مقابله ای ناکافی ودرد مزمن را مورد بررسی قرار داده اند. اگرچه شواهدی وجود دارد که نشان می دهد، وقتی بیماران روش های مقابله ای لازم را می آموزند، توان مقابله ای مؤثرتری را با درد خود می یابند، اما بیشتر این مطالعات دارای ماهیت همبستگی هستند. از این رو به نظر می رسد که ارزیابی روش های مقابله ای و اختلالات شخصیت هر دو دارای اهمیت می باشند. نکته تعجب آور در این مورد آن است که تا به امروز، تقریباً هیچ مطالعه ای رابطه بین دو عامل مذکور را مستقیماً بررسی نکرده است. بنابراین مطالعات بیشتری لازم است تا نقص کنونی را از بین ببرد ) گچل و ترک، 1996(.

به استناد پژوهش های صورت گرفته، هزینه ی اقتصادی هنگفت و شیوع گسترده درد مزمن و همچنین ناکارآمدی روش های درمانی موجود، نقش سایر عوامل مؤثر در ابتلا و درمان درد مزمن، از جمله عوامل روان شناختی را برجسته تر می سازد. با توجه به خلاء پژوهشی در این خصوص، پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی همزمان ویژگی های شخصیتی و خودکارآمدی افراد مبتلا به درد مزمن بپردازد تا بدین وسیله، میزان تاثیر و سهم این عوامل را در ابتلا به درد مزمن مورد مطالعه قرار دهد.

بامطالعه و تمرکز بیشتر در این حیطه، شاید بتوان به روش های کاربردی و کم هزینه تری برای کمک به بیماران مبتلا به دردمزمن دست یافت.

 

 

اهمیت و ضرورت مسئله

از آنجا که :

1.احتمال ابتلا به درد مزمن در هر زمان از طول زندگی  فرد وجود دارد.

2.در حال حاضر در میان بیماری ها بالاترین میزان شیوع را دارد.

3.از طرفی می تواند برای گروه پزشکی و گروه روان شناسی راهکارهای مؤثرتری را از طریق تعامل با یکدیگر در درمان این بیماران فراهم آورد.

4.در پژوهش های پیشین، چه داخلی و چه خارجی، مؤلفه های شخصیتی وخودکارآمدی به طور همزمان در افراد مبتلا به درد مزمن مورد بررسی قرار نگرفته است.

 

اهداف پژوهش

هدف کلی

هدف اصلی این پژوهش مقایسه ای است بین ویژگی های شخصیتی و احساس خودکارآمدی مقابله ای افراد مبتلا به دردهای مزمن و افراد سالم.

اهداف جزئی

1. شناسایی تفاوت ویژگی های شخصیتی در افراد مبتلا به درد مزمن و سالم

2.شناسایی تفاوت مؤلفه های  خودکارآمدی درمقابله با مشکلات درافراد مبتلا به  درد مزمن و سالم

3. تعیین سهم مؤلفه های شخصیتی درابتلا به درد مزمن

4.تعیین سهم زیرمقیاس های خودکارآمدی در ابتلا به درد مزمن

[1] pain

[2] Self-efficacy

[3] Gatchel

[4] Turk

[5] – Rundell SD 

[6] Davenport TE

[7] Conor

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                             صفحه

چکیده 1

1-1- مقدمه 3

1-2- موضوع پژوهش 5

1-3 – بیان مسئله 5

1-4 – ضرورت و اهمیت پژوهش 7

1-5- اهداف پژوهش 8

1-6- سئوال‌های پژوهش 8

1-8-  تعریف متغیر های پژوهش (به صورت مفهومی و عملیاتی): 9

1-8-1 راهبرد های تنظیم شناختی هیجان 9

1-8-2 استعداد اعتیاد 9

1-8-3 اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) بزرگسالان: 9

2-1 –  مفهوم تنظیم هیجان 11

2-1-1 تعریف هیجانات 11

2- 1-2  تنظیم هیجان شناختی 14

2- 1-3  نه راهبرد متفاوت تنظیم شناختی هیجان 15

2-2- گرایش به اعتیاد 17

2-2-1 مفاهیم تاریخی سوء مصرف مواد و گرایش به اعتیاد 17

2- 2-2   سوء مصرف و علا ئم تشخیصی 25

2-2-3  نظریه های سبب شناسی 28

نظریه ژنتیكی 28

نظریه روان پویشی 28

نظریه های رفتاری و شناختی رفتاری 30

2-2-4    همه گیر شناسی سوء مصرف مواد 31

2-2-5  نشانه های سوء مصرف مواد 33

2-2-6  انواع مواد اعتیادآور 33

-کُند كننده ها 34

– محرك ها 37

– توهم زاها 38

2- 2-7   نظریه استعداد اعتیاد 40

2- 2-8   عوامل خطرساز اعتیاد 43

– عوامل خطرساز از نظر روانپزشکی 43

– عوامل خطرساز از نظر رفتاری 43

– عوامل خطرساز جمعیت شناختی 43

– عوامل خطرساز اجتماعی 44

2-3-  اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) 46

2-3-1  اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD)  و علایم تشخیصی 46

2-3-2   ویژگی های تشخیصی 50

2-3-3   سبب شناسی اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی 52

عوامل ژنتیک 52

عوامل مربوط به رشد 52

آسیب مغزی 52

عوامل روانی / اجتماعی 53

2- 3-4   همه گیر شناسی اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) 53

2-4-  رابطه بین متغیر ها 55

2-4-1   استعداد به اعتیاد و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی ( ADHD ) 55

2-4-2   تنظیم شناختی هیجان و استعداد  به اعتیاد 55

2-4-3  راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (  ADHD ) 56

2-5- مروری بر تحقیقات انجام شده 56

 

 

 

 

3-1 – روش پژوهش 77

3-2-  جامعه آماری و روش نمونه گیری 77

3-3-  ابزار پژوهش 77

3-3-1 پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی – کم توجهی بزرگسالان کانرز (CAARS-S:S): 77

3-3-2 پایایی پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی – کم توجهی بزرگسالان کانرز 78

3-3-3 پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ): 80

3-3-4   بررسی پایایی پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان 86

3-3-5 پرسشنامه پذیرش اعتیاد(AAS) و مقیاس استعدادالکل یا می بارگی مک اندرو  MAC-R : 88

3-4-   شیوه اجرا 92

3-5-  تجزیه و تحلیل آماری 92

3-6-  ملاحظات اخلاقی 92

4-1-   توصیف داده ها 94

4-1-1 نمودار ها جهت نشان دادن نمرات دو گروه 95

4-2- تحلیل داده ها 99

5-3-  محدودیت های تحقیق 107

5-4-  پیشنهادات 108

منابع و مآخذ 110

منابع فارسی 110

منابع غیر فارسی 112

چکیده انگلیسی 115

پیوست ها 116

 

پیوست «الف » 116

پیوست «ب » 118

پیوست «ج» 119

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                   صفحه

 

جدول 2-1 عوامل مخاطره آفرین در گرایش به سوء مصرف مواد 45

جدول 3-1  مقدار ضریب آلفای محاسبه شده 78

جدول 3-2 محاسبه ضریب آلفا با توجه به تک تک سوالات 79

جدول 3-3 شاخص های معناداری داده ها در اجرای اول 83

جدول 3- 4 ماتریس چرخشی برای 4 عامل تنظیم هیجان 84

جدول 3- 5 ضریب اعتبار و سوال های هر خرده مقیاس 85

جدول 3- 5 همبستگی خرده مؤلفه ها با نمره كل پرسشنامه 85

جدول 3-6 آزمون t برای مقایسه 4 مؤلفه و نمره كل تنظیم  هیجان شناختی در دختران و پسران 86

جدول 3-7 مقدار ضریب آلفای محاسبه شده 86

جدول 3-8 محاسبه ضریب آلفا با توجه به تک تک سوالات 87

جدول 3-9 نتایج آزمون تی (t) گروه های مستقل 90

جدول 3-10  نتایج آماره های توصیفی برای سه مقیاس AAS ، APS ، MAC-R به تفكیک گروه 91

جدول 3-11 نتایج همسانی درونی (آلفا) و همبستگی بین سه مقیاس  AAS، MAC-R، APS،221N- 92

جدول 4-1 آماره های توصیفی داده های گروه عادی 94

جدول 4-2 آماره های توصیفی داده های گروه مبتلایان به کمبود توجه/بیش فعالی 95

جدول 4-3  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر تنظیم شناختی هیجان 99

جدول 4-4   نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر سرزنش خود و فاجعه سازی 99

جدول 4-5   نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر کنارآمدن و پذیرش 100

جدول  4-6  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر مثبت اندیشی 100

جدول 4-7  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر سرزنش دیگران 101

جدول 4-8 نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر گرایش به اعتیاد 101

جدول 4-9 بررسی رابطه مولفه های تنظیم شناختی هیجان و استعداد به اعتیاد در مبتلایان به بیش فعالی 102

 

 

 

فهرست نمودار ها

عنوان                                                                                                                   صفحه

نمودار 2-1 الگوی کلی شروع مصرف 46

نمودار 4-1 مربوط به فراوانی نمرات گرایش به اعتیاد در نمونه مورد مطالعه 96

نمودار 4-2 مربوط به فراوانی تنظیم هیجان شناختی در نمونه مورد مطالعه 96

نمودار 4-3 مربوط به فراوانی نمرات سرزنش خود و فاجعه آمیزی در نمونه مورد مطالعه 97

نمودار 4-4 مربوط به فراوانی نمرات کنار آمدن و پذیرش در نمونه مورد مطالعه 97

نمودار 4-5 مربوط به فراوانی نمرات مثبت اندیشی در نمونه مورد مطالعه 98

نمودار 4-6 مربوط به فراوانی نمرات سرزنش دیگران در نمونه مورد مطالعه 98

 

چکیده

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان به عنوان یک اختلال مهم، روز به روز بیشتر شناخته می شود، با این حال بررسی و عوارض ناشی از این اختلال در دانشجویان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف این مطالعه علی – مقایسه ا ی ، مقایسه راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه های سطح شهر تهران می باشد که از این میان تعداد 5 دانشگاه به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. در مرحله بعد از این دانشگاه ها نمونه مورد نظر با بهره گرفتن از روش نمونه گیری مبتنی بر هدف انتخاب شدند. حجم نمونه 106 نفر بود که،21 نفر در گروه با نشانه های ADHD و 85 نفر در گروه بدون نشانه های ADHD قرار گرفتند. ابزار پژوهش در این تحقیق شامل  پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی /کم توجهی بزرگسالان کانرز( (CAARS-S:S، پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ)، پرسشنامه پذیرش اعتیاد(AAS) و مقیاس استعداد الکل یا می بارگی مک اندرو MAC-R . از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه برای آزمون سئوال ها  و جهت بررسی رابطه بین متغییر ها از ضریب همبستگی استفاده شد، و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS نسخه 21 داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد، میان دانشجویان با نشانه های ADHD و بدون این نشانه ها در نمره کلی تنظیم شناختی هیجان تفاوت معناداری وجود ندارد ( 05/0 P>). در متغیر استعداد اعتیاد و راهبرد سرزنش خود و فاجعه آمیز پنداری بین دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد (05/0 P<). همچنین بین استعداد به اعتیاد و راهبردهای سرزنش خود و سرزنش دیگران رابطه معنادار وجود دارد .

 

كلید واژه ها: اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی، تنظیم شناختی هیجان، استعداد اعتیاد.

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

1-1- مقدمه

تنظیم هیجان فرایندی است که از طریق آن افراد، هیجانهای خود را به صورت هشیار یا ناهشیار تعدیل می کنند تا به طور مناسب به تقاضاهای محیطی متنوع پاسخ دهند (تامپسون[1]،1994 ؛ بارلو[2]،2007 ؛ مارتین[3] و دنیس[4]،2004؛گروس[5]، 1998). در زندگی روزمره، افراد همواره راهبردهای منظمی را برای تعدیل شدت و یا نوع تجارب هیجانی خود یا واقعه فراخواننده هیجان به کار می گیرند (دیاموند[6] ،آسپینوال[7]، 2003؛گروس ،1998). تنظیم شناختی هیجان به شیوه شناختی مدیریت و دستکاری ورود اطلاعات فراخواننده هیجان اشاره دارد (اوکسنر[8] ، گروس،2004 ) . به عبارت دیگر، راهبردهای تنظیم شناختی هیجان، به نحوه تفکر افراد پس از بروز یک تجربه منفی یا واقعه آسیب زا برای آنها اطلاق می شود (حسنی و همکاران ،1387). در سالهای اخیر، گارنفسکی و همکاران (2002) ، نه راهبرد متفاوت تنظیم شناختی هیجان را به صورت مفهومی شناسایی کرده اند.

مصرف مواد مخدر در كشور ما سابقه ای دیرینه دارد. از اولین احكام ممنوعیت مصرف تریاك كه به 400 سال پیش باز می گردد، روشن می شود كه عوارض آن صدها سال است كه توجه سیاستمدارن را به خود جلب كرده است(رحیمی موقر ،1384). خوردن تریاك در ایران از دوره صفویه و كشیدن تریاك از زمان قاجاریه معمول گردیده است(تقوی،1363). مصرف هروئین نیز از زمان پهلوی آغاز شده است (همان منبع). وابستگی به تریاك در اواسط سده 19 میلادی شیوع بیشتری داشته ، اما تا اواخر همان سده به عنوان یک مشكل عمده پزشكی مطرح نبوده است (سادوك و سادوك[9]، 2000 ). آمار مواد مخدر كشف شده درسالهای اخیر نشان دهنده روند رو به رشد آن است (احسان منش و همکاران ،1378) و همچنان مشکل اعتیاد در ایران ادامه دارد . از سوی دیگر میزان مرگ و میر در میان معتادان به مواد اوپیوئیدی 20 برابر بیشتر از افراد غیر معتاد است. مرگ و میر معمولا به علت مسمومیت، عفونت، ایدز، خودكشی و دیگركشی رخ می دهد (تئودور[10]، استرن [11]، 2000). چون پدیده اعتیاد، ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ،اعتقادات مذهبی، شرایط اقتصادی، اجتماعی و پیشینه تاریخی هر كشوری دارد، از این رو تكیه به پژوهش های خارجی چندان مفید نخواهد بود بلكه به بررسیهای منطقه ای و كشوری نیاز اساسی وجود دارد.

بر اساس چهارمین نسخه تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-IV-TR)، اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD) با علایمی مانند کمبود توجه و تمرکز، تکانشگری و بیش فعالی مشخص می شود . در این شرایط عملکرد روانی/اجتماعی فرد، یادگیری و شناخت نیز مختل می شود (بیدرمن[12] ، فارائون[13]،2005). این اختلال شایعترین اختلال روانی در کودکان بوده و شیوع آن در جنس مذکر بیشتر از جنس مونث است. در بیشتر مواقع (ADHD) با سایر اختلالات همراه بوده و در 60 درصد موارد، علایم تا دوران بزرگسالی باقی می ماند(کید[14]،2000؛ فروئلیچ[15] و همکاران 2007). اگرچه در سالهای گذشته این باور غلط وجود داشت که این اختلال از سالهای بعد از نوجوانی بهبود می یابد ولی امروز این واقعیت آشکار شده است که این اختلال در بیش از50 تا 75 درصد موارد تا دوران بزرگسالی ادامه خواهد یافت (والندر [16]، هوبرت[17]،1985). تا کنون هیچ عاملی به تنهایی به عنوان علت اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی شناخته نشده است، تصور می شود که این اختلال در نتیجه تعاملات پیچیده بین ژنتیک، محیط و عوامل زیستی می باشد(کلینگ[18] و همکاران ،2008).

گرچه در بسیاری از تحقیقات، به ارتباط ADHD و سوء مصرف مواد پرداخته شده و وجود آن نیز ثابت شده است  ولی در هیچ پژوهشی به مقایسه گرایش به اعتیاد در افراد داری  نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی و بدون نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی پرداخته نشده است. همچنین به نظر می رسد افراد مبتلا به نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی در راهبردهای تنظیم شناختی هیجان نیز دچار مشکل باشند پس بر آن شدیم تا این به مقایسه بپردازیم.

 

 1-2- موضوع پژوهش

مقایسه راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی

Comparison of cognitive emotion regulation strategies and Addiction Prone in university student with and without Attention deficit – hyperactive disorder (ADHD) symptoms

 

1-3 – بیان مسئله

سا لها پژوهش به نقش مهم تنظیم هیجان در سازش با وقایع تنیدگی زای زندگی وضوح بخشیده است(گرانفسکی[19] ، کراییج[20]، 2006).  تنظیم هیجان[21] دلالت دارد بر به كار گماشتن افكار و رفتارهایی كه در هیجان های آدمی تأثیر می گذارند. هنگامی كه انسان ها تنظیم هیجان را به كار می گیرند، چگونگی تجارب و تظاهر هیجان های خود را هم تحت اختیار می گیرند. گمان می شود توانایی تنظیم هیجان خصیصه ای از خصوصیات هوش هیجانی است[22] (بارآن[23] ، پارکر[24]، 2000). هیجان ها از دیدی كاركردی تلاش هایی همگرا توسط فرد محسوب می شوند، به منظور ابقاء، تغییر و یا خاتمه دادن به روابط میان فرد و محیط تأثیرگذار گروهی ادعا دارند تنظیم هیجان وابسته به دو سطح است:  فرایند تنظیم هیجان و بازده آن .تنظیم هیجان اینگونه تعریف می شود:  تنظیم هیجان مبتنی است بر فرایندهای درونی و بیرونی پاسخ دهی در برابر مهار و نظارت، ارزیابی و تعدیل تعاملات هیجانی به خصوص خصایص زودگذر و تند آنها برای به تحقق رسیدن اهداف (تامپسون[25]، 1994). تنظیم هیجان می تواند آگاهانه یا ناآگاهانه، زودگذر یا دائمی و رفتاری و یا شناختی باشد، تنظیم هیجان رفتاری، نوعی از تنظیم هیجان است كه در رفتار آشكار فرد دیده می شود نسبت  به تنظیم هیجان شناختی كه قابلیت مشاهده ندارد و زودگذر است. تنظیم هیجان موفق همراه با دستاوردهای مثبت می باشد، دستاوردهایی چون رشد صلاحیت های اجتماعی (ایزنبرگ[26]، 2000)، سلامتی به كارگیرنده تنظیم هیجان و در مقابل، هیجان تنظیم نشده با اشكال برجسته آسیب های روانی همراه است .مثلا گفته شده است كه عدم تنظیم هیجان می تواند منادی رفتارهای مشكل آفرینی همچون خشونت باشد(دیلون[27] و همکاران، 2007). پژوهش ها نشان داده اند كه طبقه قدرتمندی از تنظیم هیجان شامل راه های شناختی اداره اطلاعات  هیجانی تحریک كننده است (آسخنر، گروس[28]، 2005).

اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی[29] است که در شکل گیری آن زمینه های پیش اعتیادی متعددی نقش ایفا می کنند. مطالعات نشان داده اند اعتیاد در مصرف کنندگان نیکوتین، الکل و تریاک تنها در بخش کوچکی از جمعیت که به مصرف مزمن مواد می پردازند روی می دهد. به عبارتی این مطالعات سه نکته را نشان می دهند که 1- تمام افرادی که با مواد مخدر مواجه نمی شوند وابسته یا معتاد نمی گردند. 2- مواجه طولانی با مواد مخدر شرط کافی برای اعتیاد نیست. از سوی دیگر برخی اشخاص تنها بعد از چند بار مواجه شدن با مواد معتاد می شوند 3- کسانی که مستعد اعتیاد هستند به مصرف مواد چندگانه تمایل دارند (هیرویی[30] ، آگاتسوما[31]، 2005).  نظریه استعداد اعتیاد[32] بیان می کند که برخی افراد مستعد اعتیاد هستند و اگر در معرض آن قرار بگیرند معتاد می شوند ولی اگر کسی استعداد نداشته باشد؛ معتاد نمی شود (گندورا و گندورا، 1970).

نتایج پژوهش ها نشان می دهد که واکنش پذیری بالا و استفاده از راهبردهای تنظیم هیجانی منفی بیشتر، از عوامل خطر زا برای سوء مصرف کنندگان مواد است (ابوالقاسمی و همکاران، 1389). همچنین برخورداری از بیماری روانی زمینه ای یکی از عوامل مستعد کننده برای اعتیاد می باشد.

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی ارثی شایع است که از کودکی وجود داشته و احتمالا علت آن را کاهش عملکرد سیستم های تولید کننده دوپامین در مغز عنوان می کنند (روزلر[33] و همکاران، 2000). بررسی شیوع ADHD و شرح حال افراد مبتلا نشان می دهد که شیوع آن در کودکان 3 تا 10 درصد می باشد که یک سوم تا دو سوم آنها تا بزرگسالی هم مشکلاتشان ادامه پیدا می کند و شیوع ADHD در جمعیت افراد بزرگسال عادی 1 تا 6 درصد تخمین زده می شود (وندر[34] و همکاران، 2001). لذا بر خلاف گذشته امروزه اعتقاد برآن است که نشانه های ADHD بعد از بلوغ عمدتاً ادامه پیدا می کند (وندر و همکاران، 2001 ؛ فاگل [35]و همکاران، 1995). پژوهش های مختلف نشان داده اند که ADHD خطر سوء مصرف مواد، بزهکاری، زندانی شدن، شکست های شغلی، طلاق و مشکلات ازدواج را افزایش می دهد (فاگل و همکاران، 1995).

با توجه به موارد مذکور سوال اصلی پژوهش این است که آیا راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی تفاوت دارد یا خیر؟

[1] – Thompson

[2] -Barlo

[3] – Martin

[4] – Dennis

[5] – Gross

[6] – Diamond

[7] – Aspinwall

[8] – Ochsner

[9] -Sadock&Sadock

[10] -Theodore

[11] -Stern

[12] – Biederman

[13] – Faraone

[14] – Kidd

[15] – Froehlich

[16] -Wallander

[17] – Hubert

[18] – Kieling

[19] – Granefski

[20] – Kraaij

[21] – Emotion regulation

[22] – Emotional intelligence

[23] – Bar-On Parker

[24] – Parker

[25] – Thompson RA.

[26] – Eisenberg N

[27] – Dillon DG

[28] – Oschner

[29] – Bio-psycho-socio-spiritual

[30] – Hiroi