هزار بار دلم زخمهای حادثه خورد ولیک هرگز از این سان نبود کاکنون است
(دیوان مجیر، ص ۲۹۵)
اهتمام: دل بستن به، تیمار داشتن، غمخواری کردن، توجه کردن، همت گماشتن، غمخوارگی. (معین).
حرم اهتمام: اضافه تشبیهی.
معنی بیت: شاها! آن کسی که در حرم توجه و غمخوارگی تو بنشیند (تحت حمایت و تیمار داشت تو قرار بگیرد)، تا قیامت از هر گونه ضربت و صدمه و پیشامدها، ایمن خواهد بود.
۴)زین فتح تازه روی که فهرست فتحهاست از قاف تا به قاف جهان صیت نام تست
تازه روی: نوظهور، نوآمده (معین).
فهرست: معرب پهرست پهلوی، جدولی شامل ابواب و فصول کتاب در ابتدا یا انتهای آن، صورت اسامی چیزی (معین). نوشته ای را نیز گویندکه در آن اسامی کتابها باشد و عربان فهرس می گویند، نمودار خلاصه ملخص (فرهنگ لغات و تعبیرات).
فهرست مکارم باد اخبار تو عالم را تاریخ معالی باد آثار تو عالم را
(دیوان خاقانی، ص ۵۰۴)
فهرست فتحها: اضافه استعاری
قاف تا به قاف: کران تا به کران، سراسر جهان (فرهنگ لغات و تعبیرات).
صیت: آوازه، شهرت (نیک)(معین).
معنی بیت: ای شاه بزرگوار! به سبب این فتح و پیروزی نوظهور که نمودار و خلاصه فتوحات است، آوازه (نیک) نام تو در سراسر جهان طنین انداز شده است.
۵)زین تاختن که بر در شبدیز کرده ای روز عدو به شکل شب تیره فام تست
در: دروازه
شبدیز: دو موضع باشد: یکی قصر بزرگی است از بناهای متوکل در سامره و دیگری منزلی است ما بین حلوان و کرمانشاهان، در دامنه کوه بیستون که به اسم اسب خسرو پرویز نامیده شده است. (معجم البلدان به نقل از تعلیقات دیوان مجیر).
روز عدو: روزگار دشمن
شب تیره فام: شب سیاه گون و تاریک.
بین روز و شب تضاد وجود دارد.
معنی بیت: شاها! به سبب تاخت و تازی که تو بر دروازه شبدیز کرده ای روزگار دشمن چون شب سیاه و تاریک گشته است.
۶)طوفان نوح و فتح تو آدینه بود از آنک طوفان فتنه خنجر نصرت نیام تست
طوفان نوح: طوفانی که بنا به روایات همه زمین را آب فرا گرفت و همه افراد بشر جز نوح و کسان او نابود شدند. (فرهنگنامه شعری).
طوفان نوح آدینه: طوفان نوح (ع) در روز جمعه اتفاق افتاده است و از این بیت چنین برداشت می شود که فتحی که ممدوح کرده بود آن هم روز جمعه بوده است.
طوفات فتنه: پیشامد و رویداد رنج و محنت آور (اضافه تشبیهی).
خنجر نصرت نیام: اضافه وصفی توضیحی.
بین خنجر و نیام تناسب وجود دارد.
معنی بیت: طوفان نوح و فتح تو هر دو در روز جمعه اتفاق افتاده است، زیرا که شمشیر پیروزی آور تو مانند طوفان نوح در جهان، فتنه به پا می کند و دنیا را از بدی و ناپاکی می شوید.
۷)در بیستون فتاده هنوز ای ستون ملک تب لرزه های سخت ز زخم حسام تست
بیستون: نام کوهی است مشهور که فرهاد به فرموده شیرین آنرا می کند. و کنایه از آسمان هم هست.
(اشاره به افراشته بودن آسمان بدون ستون (عمود): «الله الذی رفع السموات بغیر عمد» (سوره ۱۳، رعد، آیه ۲) (برهان)
تب لرزه: تبی که با لرزش و حرکات غیر ارادی همراه است (فرهنگنامه شعری).
ستون ملک: کنایه از ممدوح.
زخم: ضربه.
حسام: شمشیر.
در بیت «ای ستون ملک» نوعی اعتراض و جمله معترضه (حشو ملیح) است./ بین بیستون و ستون جناس مطرف وجود دارد.
معنی بیت: ای عمود پادشاهی! تب لرزه هایی سخت که در کوه بیستون افتاده و هنوز هم پیداست به سبب ضربات شمشیر تست. (ضربات شمشیر تو در کوه بیستون لرزشی سخت افکنده است).
۸)هر جا که در نواحی کرمانشهان ددی است نانش بپخته از جگر خصم خام تست
کرمانشهان: نام شهری و مدینه ایست، کرمانشاهان ناحیتی است در مغرب ایران، از شمال محدود به کوههایی که فاصله بین رود دیاله و گاماسب می باشد و از مشرق به کوههای کنگاور و از جنوب به کوههای کلهر و از مغرب به کوههای عراق محدود است. (برهان). از مهمترین رشته کوههای کرمانشاه عبارت است از: کوه بیستون در کرمانشاهان… این شهر در زمان ساسانیان بنا شده و بانی آن بهرام چهارم ملقب به کرمانشاه بوده است (معین).
خصم خام: دشمن نادان و ابله.
بین خام و پخته ایهام تناسب و نیز تضاد و بین نان و جگر نوعی تناسب وجود دارد.
معنی بیت: هر جانور درنده ای که در کوههای ناحیه کرمان شاه (ناحیه ای که جنگ ممدوح و نصرت او در آنجا اتفاق افتاده است) می زید، از جگر و امعا و احشاء دشمن نادان و خام تو به نان و نوایی رسیده است (بطور خلاصه یعنی اینکه تو دشمنان خود را کشته ای و لاشه های آنها طعمه درندگان بیابان شده است).
۹)مهمان ناچخ تو به خون دل عدوست هر سگ که بهتر از عدوی ناتمام تست
ناچخ ]سنسکریت: مغرب، نابود کننده[: ۱-نوعی تبر که سپاهیان بر پهلوی زین اسب بندند. ۲-نیزه دو شاخه، ۳-نیزه کوچک (معین).
عدوی ناتمام: دشمن کم عقل و سخیف
معنی بیت: هر سگی که در صحرا است، به واسطه ضربه های نیزه و تبر تو، که دشمنان را از پای در می آورد، از خون دل آنان به ضیافت فرا خوانده می شود؛ زیرا که هر سگ از دشمنان تو بهتر است.
۱۰)از پل بجست با تو بداندیش تو از آنک نصرت رفیق موکب گردون خرام توست
بداندیش: دشمن
موکب: ۱-گروه سوار، ۲-گروه سواره و پیاده که در التزام رکاب پادشاه باشند (معین).
نصرت: یاری، پیروزی (معین).
گردون خرام: گردون پیما: آنکه آسمان را طی کند (معین).