مقدمه فصل: توافقنامه های فیمابین سازمان تجارت جهانی و سازمان بهداشت جهانی:

سازمان تجارت جهانی و سازمان بهداشت جهانی در زمینه‌های مشترک مابین تجارت و بهداشت همکاری های گسترده ای با هم انجام داده‌اند ، با این وجود تاکنون هیچ توافق نامه رسمی مابین این دو سازمان منعقد نشده است^[۷۴] ولی این بدان معنا نیست که دو سازمان تعاملی با یکدیگر نداشته اند بلکه این تعاملات اثرات مثبت زیادی در عرصه های مختلف داشته است و تنها به عنوان موافقتنامه مستقیم بین این دو سازمان سندی تنظیم نشده است . به عنوان نمونه یکی از تعاملات دو سازمان حضور سازمان بهداشت جهانی به عنوان عضو ناظر در در کمیته های موافقت نامه اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاه(نباتی) و موافقت نامه موانع فنی فرا راه تجارت و همینطور در شوراهای گاتس(تجارت خدمات) و شورای تریپس(مالکیت فکری) است تا ‌در مورد تصمیماتی که در ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با بهداشت عمومی است و ممکن است بهداشت عمومی را به خطر بیاندازد ‌به این کمیته و شورا ها مشورت بدهند. همچنین تعاملات گسترده ای بین دبیرخانه دو سازمان در زمینه بهداشت و اقدامات بهداشتی وجود دارد که این همکاری ها برای رسیدن به بالاترین انسجام ممکن در سیاست‌های تجاری و بهداشتی همچنان ادامه دارد .^[۷۵]در این راستا اشاره ای به نمونه هایی از این همکاری‌های مشترک دو سازمان قابل ذکر است.

۱-کارگاه آموزشی مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان تجارت جهانی برای داروهای ارزان قیمت در آپریل ۲۰۰۱ ^[۷۶]

۲-بیانیه توافقنامه تریپس و بهداشت عمومی در سال ۲۰۰۱(مشهور به بیانیه دوحه)

۳- ایجاد یک کارگروه مابین سازمان جهانی بهداشت ،سازمان تجارت جهانی، بانک جهانی و سازمان غذا و کشاورزی برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای اجرای موافقتنامه اقدامات بهداشتی و گیاه است که در سال ۲۰۰۱ شکل گرفت.^[۷۷]

۴-مطالعات مشترک دبیرخانه های سازمان تجارت جهانی و سازمان بهداشت جهانی و انتشار کتابی با مضمون توافقنامه های سازمان تجارت جهانی و بهداشت عمومی در سال ۲۰۰۲

۵- استراتژی جهانی در رژیم غذایی، فعالیت بدنی و سلامت در سال۲۰۰۴^[۷۸]( این استراتژی ها توسط سازمان بهداشت جهانی انتشار یافته است که دبیرخانه ی سازمان تجارت جهانی در تنظیم آن با دبیرخانه سازمان بهداشت جهانی همکاری داشته است)

۶-همکاری در تهیه پیش نویس کنوانسیون کنترل دخانیات توسط سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵

۷-همکاری در تهیه استراتژی جهانی برای پیشگیری و کنترل بیماری های غیر مسری منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۸ (در این سند برای پیش گیری و کنترل بیماری‌های غیر مسری چهار عامل پیش‌بینی شده از جمله مصرف دخانیات و مضرات استفاده از الکل که محدود کردن آن ها ممکن است به نحوی بر روی تجارت بین الملل تاثیر گذار باشد.)^[۷۹]

۸-نشست معاون دبیرکل سازمان تجارت جهانی و مقامات سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۹

۹-بیانیه مشترک سازمان بهداشت جهانی،سازمان تجارت جهانی ،سازمان غذا و کشاورزی^[۸۰] و سازمان بهداشت جهانی دام^[۸۱] ‌در مورد آنفولانزا و ایمنی از گوشت خوک در سال۲۰۰۹

۱۰- استراتژی جهانی برای کاهش مضرات استفاده از الکل در سال ۲۰۱۰

۱۱-همکاری سه جانبه ‌در مورد مالکیت فکری و بهداشت عمومی و انتشار کتابی با مضمون ارتقای دسترسی به فن آوری های پزشکی و نوآوری ‌در سال‌ ۲۰۱۲ با همکاری سه سازمان وایپو،سازمان تجارت جهانی و سازمان بهداشت جهانی

این موارد تنها نمونه هایی از همکاریهایی است که دو سازمان در سطوح مختلف باهم انجام داده‌اند تا در حد امکان از وجود هر گونه اختلاف بین قواعد و عملکرد دو سازمان جلوگیری شود و تا حد امکان نوعی انسجام گرایی در سیاست‌های دو سازمان ایجاد شود. حال باید در عمل دید که این حد از تعامل عملا باعث از بین رفتن تفاوت‌ها در قواعد دو سازمان می شود یا خیر ؟ با این حال از نظر تئوری زمانی که دو سازمان ‌در مورد موضوعات مختلف بایکدیگر موافقتنامه منعقد کرده باشند تعامل بهتری بین آن ها برقرار است و در صورت بروز اختلاف در قواعد دو سازمان نزدیک کردن نظرات آن ها به یکدیگر آسان تر است ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد هرچه سریعتر باید دبیرخانه های دو سازمان با تعاملات بیشتر موقعیت انعقاد موافقتنامه در موضوعات مختلف بین این دو سازمان را ایجاد کنند تا بهداشت عمومی و تجارت در کنار یکدیگر به سلامت و رفاه جوامع مختلف کمک کنند و در کنار آن آزادی تجاری که مدنظر سازمان تجارت جهانی است هم حفظ شود.

بخش اول: موافقتنامه های سازمان تجارت جهانی در ارتباط با بهداشت

یکی از دغدغه های دولت ها همواره حفظ بهداشت عمومی بوده و در این راستا تمام تلاش خود را به کار می گیرند تا این موضوع با خطری مواجه نشود و ‌در مورد الحاق به سازمان تجارت جهانی نیز یکی از مسائل مورد مجادله بوده است.^[۸۲] در نگاه اول شاید به نظر برسد که قواعد سازمان تجارت جهانی ممکن است بهداشت عمومی کشورها را با تهدید روبه رو کند از این رو یکی از مباحثی که چه به طور مستقیم و چه به طور غیر مستقیم در سازمان تجارت جهانی مورد بحث قرار می‌گیرد بهداشت عمومی است و تاثیری که تجارت آزاد می‌تواند بر روی بهداشت عمومی بگذارد.از این رو در موافقتنامه های سازمان تجارت جهانی هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم به بهداشت عمومی توجه شده است که در این بخش پس از مقدمه ای کوتاه هریک از موافقتنامه ها را به طور مجزا مورد بررسی قرار می‌دهیم.

موافقتنامه های سازمان تجارت جهانی که مرتبط با بهداشت عمومی هستند عبارتند از:

۱-موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت(گات)^[۸۳]

۲-موافقتنامه تجارت خدمات(گاتس)^[۸۴]

۳-موافقتنامه جنبه‌های تجاری مرتبط با حقوق مالکیت فکری(تریپس)^[۸۵]

۴-موافقتنامه موانع فنی فرا راه تجارت^[۸۶]

۵-موافقتنامه اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاه^[۸۷]

با توجه به مفادی که در موافقتنامه های فوق وجود دارد، در مواردی که اعضاسازمان تجارت جهانی تمایل به محدودیت تجارت به وسیله اهداف مشروع مانند بهداشت عمومی را دارند توسط این موافقتنامه ها مورد قبول واقع شده است.در قواعد سازمان تجارت جهانی هم در موارد متعدد تأکید شده که اعضای سازمان تجارت جهانی حق تعیین سطحی از بهداشت و سلامت را که مناسب بدانند را دارند و سازمان تجارت جهانی سلامت انسان‌ها را در بالاترین سطح به رسمیت شناخته است.^[۸۸]