فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه

1-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….2

1-2 بیان سوال­های اصلی تحقیق ……………………………………………………………………………….4

1-3 فرضیه ­های تحقیق ………………………………………………………………………………………….5

1-4 اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………..5

1-5 کاربردهای تحقیق ………………………………………………………………………………………….5

فصل دوم: بررسی منابع

2-1 راسته­ی بال­ریشک­داران ……………………………………………………………………………………..7

2-1-1 ریخت­شناسی ……………………………………………………………………………………………..7

2-1-2 زیست­شناسی ………………………………………………………………………………………….8

2-1-3 تبارشناسی …………………………………………………………………………………………..11

2-1-4 رده­بندی ………………………………………………………………………………………………11

2-1-5 زیرراسته­ی Tubulifera …………………………………………………………………………….

2-1-6 خانواده­ Phlaeothripidae …………………………………………………………………………

2-1-6-1 زیرخانواده­ Phlaeothripinae …………………………………………………………………

2-1-6-2 زیرخانواده­ Idolothripinae ……………………………………………………………………

2-2 بررسی­های فونستیک ……………………………………………………………………………….18

2-2-1 برخی از بررسی­های انجام شده در خارج از ایران ……………………………………………..18

2-2-2 بررسی­های انجام شده در ایران…………………………………………………………………….20

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1 مشخصات جغرافیایی شهرستان گرگان ………………………………………………………….24

3-2 روش­های نمونه­برداری ……………………………………………………………………………..25

3-3 تهیه­ اسلایدهای میکروسکوپی ………………………………………………………………..25

3-4 روش ترسیم شکل­ها …………………………………………………………………………………26

فصل چهارم: نتایج

4-1 زیرراسته­ Tubulifera …………………………………………………………………………..

4-1-1 زیرخانواده Idolothripinae ………………………………………………………………….

4-1-1-1 گونه­ Pseudocryptothrips meridionalis ………………………………………………..

4-1-2 زیرخانواده­ Phlaeothripinae ……………………………………………………………….

4-1-2-1 گونه­ Hoplothrips sp. ………………………………………………………………….

4-1-2-2 گونه Hoplandrothrips sp. …………………………………………………………….

4-1-2-3 گونه­Haplothrips aculeatus (Fabricius) …………………………………………….

4-1-2-4 گونه­ Haplothrips flavicinctus (Karny) ……………………………………………..

فصل پنجم: بحث

5-1 گونه­ Pseudocryptothrips meridionalis Priesner ………………………………………….

5-2 گونه­Hoplothrips sp. …………………………………………………………………………

5-3 گونه­ Hoplandrothrips sp. ……………………………………………………………………

5-4 گونه­ Haplothrips aculeatus (Fabricius) ……………………………………………………

5-5 گونه­ Haplothrips flavicictus (Karny) ……………………………………………………….

5-6 پیشنهادهای پژوهشی ……………………………………………………………………50

منابع …………………………………………………………………………………………….51

پیوست ……………………………………………………………………………………………57

چکیده:

در این تحقیق که در مورد بال­ریشک­داران خاک­زی و قارچ­خوار انجام شد، با نمونه­برداری از خاک­ها و خاک­برگ­های جنگلی و سرشاخه­های خشکیده­ درختان جنگلی، در مجموع 5 گونه تریپس متعلق به 4 جنس جمع­آوری شدند. همه­ی نمونه­های جمع­آوری شده به زیرراسته­ی Tubulifera و خانواده­ی Phlaeothripidae متعلق بودند. در بین نمونه­ها، یک جنس و یک گونه برای اولین بار از استان گلستان گزارش می­شوند که با علامت * مشخص شده ­اند. اسامی گونه­ ها به شرح زیر است:

1. Subfamily Phlaeothripinae
2. Hoplothrips sp.*
3. Hoplandrothrips sp.
4. Haplothrips aculeatus (Fabricius)
5. Haplothrips flavicinctus (Karny)

1. Subfamily Idolothripinae
2. Pseudocryptothrips meridionalis* Priesner

تراکم این بال­ریشک­داران به رغم نمونه­برداری­های فراوان، بسیار پایین بود و در بسیاری از نمونه‌های گرفته شده وجود نداشتند. تمام گونه­ های جمع­ آوری شده به صورت اسلایدهای میکروسکوپی دایمی در گروه گیاه­پزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نگه­داری می‌شوند.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

تریپس­ها حشراتی از راسته­ی بال‌ریشك­داران[1] می­باشند که برای اولین بار در سال  1744 میلادی توسط دکتر گیر[2] توصیف و با نام Physapus معرفی شدند. سپس، در سال 1758 میلادی این گروه توسط حشره­شناسان انگلیسی تریپس نام­گذاری شدند و در ابتدا شامل چهار گونه­ متعلق به یک جنس بودند (لوئُنگ، 2008). این حشرات دارای بدنی باریک به طول 5/0 تا 5 میلی­متر می باشند. البته برخی از گونه­ ها در نواحی گرمسیر نزدیک به 14 میلی­متر طول دارند. تقریبا همه‌ی تریپس­­­­­ها دو جفت بال دارند، اگر چه برخی‌ها بی­بال هستند. بال­دار­ها در بال­های خود دارای دو ردیف ریشک می­باشند که به طور متقارن قرار گرفته­اند. به همین دلیل، ریشک­های بال­های حشرات راسته­ی Thysanoptera  (که به معنی بال­ریشک­داران می­باشد) در طول پرواز، سطح تماس را افزایش می­دهند. اتلاق نام بال‌ریشک­داران به راسته، از این صفت نشات گرفته است (حسن­زاده سلماسی، 1373؛ لوئُنگ، 2008). در سراسر جهان، بیش­تر گونه­ های تریپس­ها در مناطق گرمسیر یافت می­شوند و تعدادی نیز در مناطق معتدل وجود دارند. حتی گونه­ های کمی از آن­ها در مناطق سرد و نواحی قطب شمال زندگی می‌کنند (اِشمیت، 2007).

در راسته­ی بال­ریشک­داران، متنوع­ترین رژیم غذایی را می­توان یافت. این حشرات به طور معمول گونه ­هایی گل‌زی هستند (ایزو و همکاران، 2002) و از نظر رفتار تغذیه­ای، حدود 100 گونه از آن­­ها به عنوان آفت کشاورزی مطرح می­باشند. این­ها آفات جدی گیاهان زراعی هستند که باعث نقره­‌ای شدن سطح برگ­ها، گل‌برگ­ها و میوه­ ها، ریزش گل­ها و برگ‌ها، کاهش گرده­افشانی، و هم‌چنین بروز بدشکلی و تشكیل گال در آن­ها می­شوند و روی  بوم‌سامانه­های کشاورزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر می­گذارند (ماوند و کیبی، 1998؛ ایزو و همکاران، 2002؛ علوی و همکاران، 2007؛ رِیناود، 2010؛ میراب بالو و چِن، 2010).

گونه­ های زیادی از تریپس­ها از اسپورهای قارچ­ها تغذیه می­ کنند. برخی از تریپس­ها به عنوان شکارگرهای کنه­ها و دیگر تریپس­ها و بندپایان کوچک شناخته شده ­اند و تعداد معدودی از گونه­ های گیاه‌خوار آن­ها نیز در کنترل بیولوژیک علف­های هرز مورد استفاده قرار می­گیرند (ماوند و مارولو، 1996). هم­چنین، یک گونه از خانواده­ی Heterothripidae به نام Aulacothrips dictyotus به عنوان انگل خارجی بر روی بدن گونه‌ای از زنجرك‌های درختی خانواده‌ی Aethalionidae با نام علمی Aethalion reticulatum زندگی می‌کند. این تریپس‌ اولین انگل خارجی شناخته شده از راسته­ی Thysanoptera است که لارو­های آن در زیر بال­های پوره­ها و حشرات کامل میزبان زندگی می‌کنند و پیله­های شفیرگی بر روی نیم‌حلقه‌های پشتی بدن میزبان تشکیل می­شوند. سایر گونه­ های این خانواده بر روی گل­ها زندگی می­ کنند (ایزو و همکاران، 2002). كاوالِری و همكاران (2010) نیز دومین گونه‌ی انگلِ این جنس را به نام A. minor از روی همین زنجرك درختی گزارش كردند.

تریپس‌ها تقریبا در تمامی مکان­ها ساکن می­شوند، بنابراین، جمع­آوری این حشرات همیشه دشوار است و مکان‌های جمع­آوری ویژه­ای ندارند (اکرم و همکاران، 2003). این حشرات را می­توان از روی یک گیاه و با ضربه زدن به اندام­های گیاهی، بر روی یک صفحه­ی سفید پلاستیکی جمع­آوری کرد. هم­چنین، برای جمع­آوری آن­ها از قیف برلیز (برای تریپس­هایی که در خاک و بقایای برگی زندگی می­ کنند) و آسپیراتور نیز می­توان استفاده نمود (میراب بالو و چِن، 2010).

چرخه­ی زندگی تریپس­ها بسته به شرایط دمایی منطقه می ­تواند از 10 روز تا یک سال طول بکشد. این حشرات در مناطق معتدل، 1 تا 2 نسل و در مناطق گرم، 12 تا 15 نسل را در سال ایجاد می­ کنند که بیشینه‌ی جمعیت آن­ها در مناطق گرمسیر می ­تواند بالغ بر یک میلیون تریپس در یک هکتار باشد (مُرس و هادِل، 2006).

در گذشته، این راسته به دو  زیر­راسته­ی Terebrantia و Tubulifera و 8 خانواده تقسیم می­شد، ولی در حال حاضر، بیش­تر تریپس‌شناسان بر 9 خانواده اتفاق نظر دارند به طوری که زیر­راسته­ی Terebrantia را شامل 8 و زیرراسته‌ی Tubulifera را هم‌چنان تنها شامل یک خانواده می­دانند. اگر چه، در طبقه ­بندی اخیر توسط بهاتی، برای این راسته 28 خانواده و 10 بالاخانواده برای 2400 گونه گزارش شده است. تریپس­ها­ی شناخته ‌شده­ی ایران حدود 177 گونه هستند که به 5 خانواده­ی Aeolothripidae، Melanthripidae، Thripidae، Adiheterothripidae و Phlaeothripidae تعلق دارند (علوی، 1388؛ فلاح­زاده و همکاران، 2011). در بین خانواده‌های تریپس­ها، دو خانواده­ی Thripidae و Phlaeothripidae بیش­ترین جمعیت را دارند و گونه­ های آن دو معمولا در محصولات زراعی یافت می­شوند. 93 درصد از گونه­ های تریپس­ها در این دو خانواده جای می­گیرند (مینایی و همکاران، 2007؛ لوئُنگ، 2008؛ وری‌یِس، 2010).

خانواده­ی Phlaeothripidae تنها خانواده­ی زیر­­راسته­ی Tubulifera و بزرگ­ترین خانواده‌ی تریپس­ها است كه شامل 3500 گونه­ توصیف شده و 530 جنس می­باشد. Haplothrips بزرگ­ترین جنس این خانواده است که در سراسر جهان شامل 250 گونه می‌باشد (لوئُنگ، 2008؛ بی‌نام، 2010ب). تعداد کمی از جنس­های این خانواده در گل­های گیاهان تیره­های Asteraceae و Poaceae یافت شده‌اند، تعداد اندکی شکارگر هستند و جنس‌های زیادی مانند Liothrips و Gynaikothrips برگ­خوار می­باشند (مینایی و ماوند، 2008).

از 14700 گونه­ توصیف شده از حشرات راسته­ی Thysanoptera، تقریبا 50 درصد شامل گونه‌های قارچ­خوار می­باشند (مُرس و هادِل، 2006؛ اِئو و همكاران، 2011)، و از 700 گونه­ فهرست شده­ی تریپس­های استرالیا، 130 گونه فقط از ریسه­ها و اسپورهای قارچ­ها تغذیه می­ کنند. این تریپس‌های قارچ­خوار در نواحی گرمسیر تنوع بیش­تری دارند. تمامی گونه­ های ریسه­خوار، گونه­ های زیر­خانواده‌ی Phlaeothripinae هستند که شامل 2800 گونه می­باشند. در مقابل، گونه‌های زیرخانواده‌ی Idolothripinae در استرالیا، تریپس‌های اسپور­خوار می­باشند (ماوند، 1974؛ ماوند و مینایی، 2006؛ ماوند و موریس، 2007). Nesothrips propinqus تنها گونه­ای از زیر­خانواده­ی اخیر است که به طور گسترده در کشورهای مجاور دریا و در علف‌های خشک و کاه و کلش یافت می‌شود. هم­چنین، این گونه در درختان مرکبات واقع در مناطق مسکونی یافت می‌گردد، اما هیچ گونه خسارتی را وارد نمی‌آورد. از زیر­راسته­ی Terebrantia، خانواده­ی Merothripidae دارای 3 جنس با 15 گونه­ قارچ‌خوار است که در شاخه­های مرده و بقایای برگ‌ها زندگی می­ کنند (رِیناود، 2010).

2-1- بیان سوال های اصلی تحقیق

1- فون تریپس­های خاک­زی و قارچ­خوار زیررراسته­ی Tubulifera در شهرستان گرگان شامل چه خانواده­هایی می­باشد؟

2- چه تعداد جنس و گونه از این تریپس­ها در فون شهرستان گرگان وجود دارند؟

3-1- فرضیه های تحقیق

1- انتظار می­رود به دلیل شرایط آب و هوایی شهرستان گرگان و رطوبت بالا در این منطقه، گونه‌های زیادی از تریپس­های خاك‌زی قارچ­خوار در این بررسی جمع­آوری شوند.

2- با توجه به بکر بودن منطقه، احتمال پیدا کردن گونه­ های جدید وجود دارد.

4-1- اهداف تحقیق

1- شناسایی فون تریپس­های خاک­زی و قارچ­خوار زیرراسته­ی Tubulifera در شهرستان گرگان.