فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                   صفحه

چکیده ی فارسی…………………………………………………………………………………………………………………1

1ـ فصل اول: کلیات…………………………………………………………………………………………………………….2

2ـ فصل دوم: مقدمه و آشنایی با زندگی و آثار خواجو……………………………………………………………….4

3ـ فصل سوم: شرح و تحلیل موسیقی غزلیات……………………………………………………………………………7

1ـ3ـ ای ماه قبچاقی شب است از سر بنه بغطاق را……………………………………………………………………….8

2ـ3ـ ساقیا وقت صبوح آمد بیار آن جام را……………………………………………………………………………….10

3ـ3ـ مگذر ای یار و در این واقعه مگذار مرا…………………………………………………………………………….12

4ـ3ـ اگر در جلوه می آری سمند باد جولان را…………………………………………………………………………14

5ـ3ـ مغنی وقت آن آمد که بنوازی رباب………………………………………………………………………………..16

6ـ3ـ طلع الصبح من وراء حجاب…………………………………………………………………………………………..18

7ـ3ـ رفت دوشم نفسی دیده ی گریان در خواب……………………………………………………………………..20

8ـ3ـ یاد باد آن روز کز لب بوی جان می آمدت………………………………………………………………………22

9ـ3ـ بیمار چشم مست تورنجور خوش تر است………………………………………………………………………..24

10ـ3ـ کار ما بی قد زیبات نمی آید راست………………………………………………………………………………26

11ـ3ـ دلا جان در ره جانان حجاب است………………………………………………………………………………..28

12ـ3ـ یاران همه مخمور و قدح پر می ناب است……………………………………………………………………..30

13ـ3ـ این باد کدام است که از کوی شما خاست…………………………………………………………………….32

14ـ3ـ باغ و صحرا با سهی سروان نسرین بر خوش است…………………………………………………………….34

15ـ3ـ در شب زلف تو مهتابی خوش است……………………………………………………………………………..36

16ـ3ـ کفر سر زلف تو ایمان ماست………………………………………………………………………………………38

17ـ3ـ عقل مرغی ز آشیانه ی ماست…………………………………………………………………………………….. 40

18ـ3ـ چو از بزگ گلش سنبل دمیده است…………………………………………………………………………….. 42

19ـ3ـ ای لبت باده فروش و دل من باده پرست…………………………………………………………………………44

20ـ3ـ بیش از این بی همدمی در خانه نتوانم نشست…………………………………………………………………..46

21ـ3ـ ز عشق غمزه و ابروی آن صنم پبوست…………………………………………………………………………..48

22ـ3ـ کدام دل که گرفتار و پای بند تو نیست………………………………………………………………………….50

23ـ3ـ گر چه کاری چو عشق بازی نیست……………………………………………………………………………….52

24ـ3ـ کاروان خیمه به صحرا زد و محمل بگذشت……………………………………………………………………54

25ـ3ـ ای قمر تابی از بناگوشت…………………………………………………………………………………………….56

26ـ3ـ سپیده دم که جهان بوی نوبهار گرفت……………………………………………………………………………58

27ـ3ـ به جز از کمر ندیدم سر مویی از میانت………………………………………………………………………….60

28ـ3ـ پیه سوز چشم من سرشمع ایوان تو باد……………………………………………………………………………62

29ـ3ـ تا دلم در خم آن زلف سمن سا افتاد……………………………………………………………………………..64

30ـ3ـ بدان ورق که صبا در کف شکوفه نهاد…………………………………………………………………………..66

31ـ3ـ دل من زحمت جان برنتابد…………………………………………………………………………………………..68

32ـ3ـ چون مرا دبده بر آن آتش رخسار افتد……………………………………………………………………………70

33ـ3ـ اگر آن ماه مهربان گردد……………………………………………………………………………………………..72

34ـ3ـ نقاش که او صورت ارژنگ نگارد………………………………………………………………………………..74

35ـ3ـ پشت بر یار کمان ابروی ما نتوان کرد…………………………………………………………………………….76

36ـ3ـ طوطی از پسته ی تنگ تو شکر گرد آورد………………………………………………………………………78

37ـ3ـ مرغ در راه او پر اندازد……………………………………………………………………………………………….80

38ـ3ـ حدبث آرزومندی جوابی هم نمی ارزد………………………………………………………………………….82

39ـ3ـ درد غم عشق را طبیب نباشد………………………………………………………………………………………..84

40ـ3ـ هر که او را قدمی هست ز زر نندیشد…………………………………………………………………………….86

41ـ3ـ خسرو انجم به گه بام برآمد…………………………………………………………………………………………88

42ـ3ـ حدیث عشق ز ما بادگار خواهد ماند……………………………………………………………………………..90

43ـ3ـ خورشید را ز مشک زره پوش کرده اند…………………………………………………………………………92

44ـ3ـ چون خط سبز تو بر آفتاب بنویسند……………………………………………………………………………….94

45ـ3ـ ماه من مشک سیه در دامن گل می کند…………………………………………………………………………96

46ـ3ـ سوی دیرم نگذارند که غیرم دانند………………………………………………………………………………..98

47ـ3ـ اهل تحقیق چو در کوی خرابات آیند………………………………………………………………………….100

48ـ3ـ ترک من گویی که بازش خاطر نخجیر بود…………………………………………………………………..102

49ـ3ـ آن زمان کز من دل سوخته آثار نبود……………………………………………………………………………104

50ـ آن دم که نه شمع و نه لگن بود……………………………………………………………………………………..106

51ـ3ـ ای که هر دم عنبرت بر نسترن چنبر شود………………………………………………………………………108

52ـ3ـ گرمی خسرو و شیرین به شکر کم نشود…………………………………………………………………….. 110

53ـ3ـ چون برقع شبرنگ ز عارض بگشاید……………………………………………………………………………112

 

54ـ3ـ سبزه پیرامن سرچشمه ی نوشش نگرید……………………………………………………………………….114

55ـ3ـ چو هست قرب حقیقی چه غم ز بعد مزار…………………………………………………………………….116

56ـ3ـ ای خوشا وصل یار و فصل بهار………………………………………………………………………………….118

57ـ3ـ حبذا پای گل و صبحدم و فصل بهار…………………………………………………………………………..120

58ـ3ـ آشنای تو ز بیگانه و خویشش چه خبر…………………………………………………………………………122

59ـ3ـ برگیر دل ز ملک جهان و جهان بگیر………………………………………………………………………….124

60ـ3ـ معنی این صورت از صورتگران چین بپرس………………………………………………………………….126

61ـ3ـ الوداع ای دلبر نامهربان بدرود باش……………………………………………………………………………..128

62ـ3ـ رخت شمع شبستان می نهندش………………………………………………………………………………….130

63ـ3ـ گلزار جنت است رخ حور پیکرش…………………………………………………………………………… 132

64ـ3ـ ای شبت غالیه آسا و مهت غالیه پوش………………………………………………………………………….134

65ـ3ـ شمیم باغ بهشت است یا نسیم عراق…………………………………………………………………………….136

66ـ3ـ سری بالعیس اصحابی ولی فی العیس معشوق……………………………………………………………….138

67ـ3ـ یک دم ز قال بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………139

68ـ3ـ ای ماه تو مهر انور دل………………………………………………………………………………………………141

69ـ3ـ هر گه که ز خرگه به چمن بار دهد گل………………………………………………………………………143

70ـ3ـ عارض ترکان نگر در چین جعد مشک فام…………………………………………………………………..145

71ـ3ـ گر چه من آب رخ از خاک درت یافته ام……………………………………………………………………147

72ـ3ـ من ز دست دیده و دل در بلا افتاده ام…………………………………………………………………………149

73ـ3ـ چشم پر خواب گشودی و ببستی خوابم………………………………………………………………………151

74ـ3ـ رند و دردی کش و مستم چه توان کرد چو هستم……………………………………………………….. 153

75ـ3ـ ای تنم کرده ز غم مویی و در مو زده خم…………………………………………………………………….155

76ـ3ـ نشان روی تو جستم به هر کجا که رسیدم…………………………………………………………………….157

77ـ3ـ به گدایی به سر کوی شما آمده ایم…………………………………………………………………………….159

78ـ3ـ ما به نظاره ی رویت به جهان آمده ایم…………………………………………………………………………161

79ـ3ـ اشارت کرده بودی تا بیایم………………………………………………………………………………………..163

80ـ3ـ داریم دلی پر غم و غمخوار نداریم……………………………………………………………………………..165

81ـ3ـ ای چشم می پرستت آشوب چشم بندان……………………………………………………………………….167

82ـ3ـ ای غمزه ی جادویت افسونگر بیماران………………………………………………………………………….169

83ـ3ـ یارب ز باغ بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………….171

84ـ3ـ دلا از جان زبان درکش که جانان……………………………………………………………………………….173

85ـ3ـ سخن عشق نشاید بر هر کس گفتن……………………………………………………………………………..175

86ـ3ـ دوش چون از لعل میگون تو می گفتم سخن…………………………………………………………………177

87ـ3ـ ای هیچ در میان نه ز موی میان تو……………………………………………………………………………….179

88ـ3ـ ای چراغ دیده ی جان روی تو…………………………………………………………………………………..181

89ـ3ـ ای بو تو مرا پر آب دیده…………………………………………………………………………………………..183

90ـ3ـ بساز چاره ی این دردمند بیچاره…………………………………………………………………………………185

91ـ3ـ ترک من هر لحظه گیرد با من از سر خرخشه………………………………………………………………..187

92ـ3ـ پرده ی ابر سیاه از مه تابان بگشای………………………………………………………………………………189

93ـ3ـ از مشک سوده دام بر آتش نهاده ای……………………………………………………………………………191

94ـ4ـ در باغ چون بالای تو سروی ندیدم راستی…………………………………………………………………….193

95ـ3ـ کجا باز آید آن مرغی که با من همنفس بودی………………………………………………………………195

96ـ3ـ گر آن مه در نظر بودی چه بودی………………………………………………………………………………..197

97ـ3ـ ای شمع چگل دوش در ایوان که بودی……………………………………………………………………….199

98ـ3ـ ای مهر ماه روی. تو را زهره مشتری……………………………………………………………………………201

99ـ3ـ چگونه سرو روان گویمت که عین روانی…………………………………………………………………….203

100ـ3ـ برخیز که بنشیند فریاد ز هر سویی…………………………………………………………………………….205

4ـ فصل چهارم: جداول و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………207

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………….210

چکیده ی انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………….211

چکیده:

این پایان نامه پژوهشی در مورد « بررسی و تحلیل موسیقی شعر در غزلیات خواجوی کرمانی» است که برای دستیابی به این هدف موسیقی شعر خواجو وچگونگی استفاده از ظرفیت ها و آفرینش های هنری و امکانات ادبی به کار رفته در غزلیات وی مورد بررسی قرارگرفته است. خواجو دارای934 غزل است که با بهره گرفتن از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از دیوان او انتخاب گردیده است.

این پایان نامه درچهار فصل تدوین شده است. فصل اول مشتمل برکلیات، فصل دوم درباره ی مقدمه و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

فصل اول:کلیات تحقیق

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با بهره گرفتن از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

تعریف مفاهیم تحقیق

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

سؤال های تحقیق

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

سؤال فرعی:

فرضیه های تحقیق

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

فرضیه های فرعی:

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

به عنوان مثال پایان نامه هایی با عناوین زیر مشاهده شد.

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

ضرورت ها و اهداف تحقیق

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.

شیوه ی کار

نوع روش تحقیق : روش گرد آوری اطللاعات این پژوهش ، کتاب خانه ای و شیوه ی تحقیق تجزیه و تحلیل ادبی محتوا است. ابتدا با مراجعه به دیوان شاعر و سپس با بهره گرفتن از کتب انتشار  یافته در زمینه های موسیقی شعر و اوزان عروضی و کتب بدیع ، معانی و بیان 100 غزل خواجو تحلیل و بررسی خواهد شد.

ابزار گرد آوری اطلاعات ، فیش برداری از منابع و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.

الف) بخش بدیعی وعروضی

1ـ وزن: ذکر نام وزن و بحرسروده شده

2ـ قافیه و ردیف: ذکر واژه های قافیه وردیف درهرغزل

3ـ بدیع لفظی

1ـ3ـ سجع: استخراج انواع سجع متوازی ومطرف ونیز اسجاع متوازنی که شامل یک یا چند واج مشترک بوده اند.

2ـ3ـ جناس: انواع مختلف جناس با ذکر نوع آن استخراج شده است.

3ـ3ـ تکرار

1ـ3ـ3ـ تکرار واژه:اگر دربیتی کلماتی تکراری بوده اند، ذکر شده است.

2ـ3ـ3ـ هم حروفی:تکرار یک واج با بسامد بالا وقابل احساس هربیت ذکر شده است.

3ـ3ـ3ـ هم صدایی:تکرار یک مصوت با بسامد بالا ویا قابل احساس درهر بیت ذکر شده است.

4ـ بدیع معنوی

1ـ 4ـ تناسب:در این بخش به ذکرکلماتی که به گونه ای با هم تناسب دارند پرداخته شده است.