1-1-     مقدمه

با توجه به رشد سریع جمعیت جهان،  افزایش تقاضا برای غذا، تأمین نیازهای تغذیه ای جمعیت رو به رشد آینده و دسترسی به غذای كافی، توسعه كشاورزی و تكنولوژی آن بایستی از اولویت های هر كشور باشد. بدون شك این توسعه، چگونگی حركت عوامل مؤثر بر فرایند كشاورزی را می طلبد. صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی به عنوان مهمترین عامل پس از تولید باید در ورای مسائلی مانند آب، خاك، زمین، نهاده های كشاورزی (عوامل درونی) و سرمایه گذاری، مدیریت، قدرت خرید، توزیع عادلانه (عوامل بیرونی) بررسی شود (حاتمی، 1391). این صنایع با نقش بسیار مؤثر بر توسعه كشاورزی و کاهش ضایعات برای استقرار جایگاه در عوامل بیرونی و درونی همواره مورد بحث كارشناسان قرارگرفته است. بقا و تداوم حیات بشر نه تنها بستگی به تأمین مواد غذایی بلكه فراتر از آن امنیت غذایی با تعریف دسترسی همه مردم به غذای كافی، برای زندگی سالم و فعال در تمام اوقات دارد. امنیت غذایی علاوه بر تولید مواد اولیه، به معنای حفظ و نگهداری مواد غذایی به صورت كافی و سالم و با حفظ ارزش های تغذیه ای در همه زمان هاست (رحیمی، 1391). به طور قطع در راستای تأمین امنیت غذایی، صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی به عنوان فرآوری كننده، نگهدارنده و حافظ مواد غذایی با حفظ ریز و درشت  مغذی ها و در نهایت تأمین كالری مورد نیاز بدن انسان نقش بسیار مؤثر و ناگسستنی در حركت به سوی توسعه بخش كشاورزی و تهیه و تأمین غذایی با تعریف بیان شده دارد. با توجه به افزایش جمعیت و کاهش اراضی کشاورزی، توجه به بهره برداری مناسب از نهاده ها و محصولات کشاورزی امری اجتناب ناپذیر است، بنابراین بررسی ضایعات کشاورزی، می تواند گامی باشد در جهت شناخت پتانسیل های موجود در هر محصول و برداشتن گام موثر در راستای رسیدن به ارزش افزوده و تولید بیشتر که این امر خود منجر به دستیابی به اقتصادی پویا خواهد شد.

1-2-      بیان مسئله و اهمیت موضوع

بادام زمینی با نام علمی Arachis Hypogaea گیاهی است از تیره نخود (leguminosae)، بادام زمینی گیاه بومی برزیل بوده و از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. آب و هوای گرم برای کشت این گیاه مناسب می‌باشد. بادام زمینی گیاهی است یکساله چنانچه ناحیه فاقد یخبندان باشد ظرفیت چند ساله شدن را دارد دارای ساقه‌ای راست و کوتاه که ارتفاع آن در حدود 30 سانتیمتر می‌باشد. برگهای آن مرکب از دو زوج برگچه است گلهای آن دو نوع متفاوت به رنگ زرد می‌باشد گلها كامل و خودگشن می باشد .  پس از تلقیح ، دم گل خم شده و به سطح خاک می‌ رسد و سپس به تدریج در خاک فرو رفته و میوه در داخل خاک تشکیل می‌شود.

کشاورزی در ایران به دلیل وجود تنوع آب و هوایی، پراکندگی و کوچکی مزارع در بیش تر نقاط کشور و نوسانات قیمتی محصول و نهاده ها، فعالیتی با ریسک بالا است. ماهیت ریسکی فعالیت های کشاورزی در نواحی مختلف، کشاورزان را وادار می کند تا با کاربرد و آزمون شیوه های مدیریتی گوناگون، اثرات نامطلوب عوامل ریسکی طبیعی و اقتصادی را بر نوسانات عملکرد و درآمد، اداره و مهارکنند. در میان بخش های اقتصادی یک کشور در حال توسعه، بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده غذای جامعه از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است (میشرا و همکاران، 2004)[1]. به منظور افزایش بهره وری در اقتصاد ایران نیز باید به عنوان یکی از بخش های مهم و عمده فعالیت اقتصادی در کشور توجه خاص کرد. زیرا این بخش در حال حاضر حدود  15 درصد از تولید ناخالص، 21 درصد از اشتغال، 22 درصد از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص می دهد. همچنین 1/80 درصد عرضه مواد غذایی و 90 درصد نیازهای واحدهای صنایع تبدیلی را طی دهه اخیر تامین کرده است، اما میانگین سالانه نرخ رشد

 بهره وری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی در طول سال های 1342- 1382 منفی 08/3 درصد بوده است (محبوب، 2005)[2]، مشکلات بخش کشاورزی هرچه باشد، نشانه هایی از نازل بودن بهره وری را می توان در آن پیدا کرد. این مشکلات در کلیه مراحل قبل و پس از تولید محصولات کشاورزی از قبیل تامین و مصرف نهاده ها، به روش های تولید، برداشت، حمل و نقل، نگهداری توزیع، تبدیل و مصرف شهود است (کاش، 1990)[3]. لذا می بایست به افزایش بهره وری در بخش کشاورزی به عنوان یکی از بخش های مهم و عمده فعالیت اقتصادی در کشور توجه خاص کرد، زیرا افزایش بهره رشد در این بخش با توجه به ساختار ویژه اقتصادی کشور می تواند در جهت دستیابی به هدف های اقتصادی کمک کننده باشد (کوروساکی، 2003)[4]. بر اساس تخمین وزارت جهاد کشاورزی در سال 1385 از 85 میلیون تن محصول کشاورزی تولید شد، 15 میلیون تن آن را ضایعات تشکیل می دهد، با توجه به سهم 25 درصدی بخش کشاورزی از صادرات غیرنفتی و ارزآوری، حدود 2 میلیارد دلار این بخش، کاهش کامل ضایعات می تواند از ارزآوری این بخش را بین 350 تا 400 میلیون دلار افزایش می دهد (بی نام، 1385). در شرایط کنونی یکی از معضلات اصلی بخش کشاورزی ایران ضایعات می باشد. با توجه به اهمیت استراتژیک بادام زمینی در ایران و بالاخص استان های گیلان و مازندران، برای رسیدن به خودکفایی نسبی و ارزش افزوده بیشتر، نوع برخورد با ضایعات و چگونگی کاهش آن مهم است. از آنجایی که استان گیلان مهم ترین قطب تولید بادام زمینی کشور محسوب می شوند که سهم گیلان سالانه حدود 4 تن در هکتار محاسبه شده است. این مطالعه در نظر دارد که ضایعات بادام زمینی و عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موثر بر ضایعات بادام زمینی را بررسی نماید.

• اهداف تحقیق

شناسایی و اولویت بندی عوامل اقتصادی موثر بر افزایش ضایعات بادام زمینی

شناسایی و اولویت بندی عوامل اجتماعی موثر بر افزایش ضایعات بادام زمینی

شناسایی و اولویت بندی عوامل مدیریتی موثر بر افزایش ضایعات بادام زمینی

تعیین مهم ترین متغیرهای اثر گذار بر افزایش و کاهش ضایعات بادام زمینی و ارائه راهکار مناسب جهت کاهش ضایعات

• فرضیه های تحقیق

عوامل اقتصادی بیش از عوامل اجتماعی بر ضایعات بادام زمینی از تولید تا مصرف موثر هستند.

عوامل مدیریتی بیش از عوامل اقتصادی بر ضایعات بادام زمینی از تولید تا مصرف موثر هستند.

• بادام زمینی

1-5-1- کلیاتی در مورد بادام زمینی

بادام زمینی از خانواده بقولات[5] و یکی از عمده ترین نباتات زراعی جهان است (احمدی، 1368). بادام زمینی که به اسامی گوناگونی نظیر پسته شامی، بادام کوهی نیز نامیده می شود معمولاً در تمام
کشور های استوایی و نیمه استوایی به منظور استفاده خوراکی از آن کشت می گردد.

بادم زمینی با نام علمی (Arachis heypogaea) گیاهی است تتراپلوئید 2n=4x=40 که به زبان انگلیسی گروندنات[6]، به زبان آمریکایی  پینات[7]،  به زبان فرانسه آراکید[8]  نامیده می شود .

1-5-2- تاریخچه

بادام زمینی از آمریکای جنوبی منشاء یافته است. گزارشات باستان شناسی حاکی است که بین 300 تا 2500 سال قبل از میلاد بادام زمینی کشت می شده است . احتمالاً چندین گیاه دیپلوئید نوع وحشی در منشاء واریته های تتراپلوئید دخالت داشته است. به نظر می رسد که گیاهان بومی توسط بومیان آمریکای جنوبی، با انتخاب در گونه های وحشی و یا به وسیله تلاقی به شکل پر محصول در آمده اند  (اسمارت، 2004)[9]. واریته hirsute   که یک بادام زمینی اولیه است از زمین های آبی پرو، تقریباً نزدیک مناطق باستانی که ابتدایی ترین گیاه بادام زمینی در آن ثبت شده است توسط آرون (1989) جمع آوری شده است. رائو در سال 1987 گزرش کرد که جنس هایArachis  به طور طبیعی به 5 کشور درآمریکای جنوبی (آرژانتین، بولیوی، برزیل، پاراگوئه، و اوروگوئه) تطابق پیدا کرده اند  و شامل 70 زیر گونه می باشند (اسمارت، 2004). بر اساس آمار فائو در سال 2010، سطح کشت بادام زمینی در ایران 14700 هکتار و تولید میوه آن 24286  تن بوده است (اسمارت، 2004). عمده ترین مناطق کشت بادام زمینی در ایران منطقه آستانه اشرفیه در استان گیلان، صفی آباد دزفول و جیرفت می باشد.

میزان عملکرد در آستانه اشرفیه و بندرکیاشهر حدود 3500-4000 تن در هکتار است. درصد پوست و مغز به انواع مختلف بادام زمینی بستگی دارد و در واریته های محلی حدود 60 درصد مغز و 40 درصد پوسته می باشد. ولی در ارقام اصلاح شده 70 درصد دانه، مغز است. در نتیجه آزمایش هایی که در سال 1346 در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر گیلان انجام گردیده است، رقم نرث کارولینا[10] حدود 2580 کیلوگرم در هکتار و رقم محلی 1370 کیلوگرم در هکتار عملکرد داشته است. عملکرد هکتاری در آزمایش های صفی آباد دزفول  به 4 تن در هکتار و بیشتر رسیده است (سعادت لاجوردی، 1359) .

1-5-3- اهمیت اقتصادی

بادام زمینی از دانه های روغنی اصلی جهان و از گیاهان غذایی محسوب می شود (سعیدی مهرورز، 1381). بادام زمینی بیشتر به خاطر دانه آن که از نظر روغن و پروتئین و کربو هیدرات ها غنی است، کشت می شود. به طور کلی هر صد گرم قسمت خوراکی بادام زمینی، تقریباً شامل 4/5 گرم آب، 4/30 گرم پروتئین، 7/47 گرم چربی، 7/11 گرم کربوهیدرات، 5/2 گرم فیبر و 0/23 گرم خاکستر است. میانگین میزان انرژی در هر صد گرم معادل با 2457 کیلو ژول است.