فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                     صفحه

چکیده..

1

1-1- مقدمه 2

1-2- بیان مسأله 3

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق 4

1-4- اهداف تحقیق.. 8

1-5- سؤالات تحقیق.. 9

1-6- فرضیه های تحقیق.. 9

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 9

1-8- قلمرو تحقیق.. 11

..

بخش اول :عدالت سازمانی..

2-1-1- مقدمه 13

2-1-2- مفهوم لغوی عدالت 15

2-1-3- عدالت، ارزش یا روش ؟ 15

2-1-4- مفهوم عدالت در اندیشه های سیاسی قدیم و جدید.. 16

2-1-5- عدالت سازمانی ، والاترین ارزش تفکر راهبردی.. 18

2-1-6- یک طبقه بندی از نظریه های عدالت سازمانی.. 19

2-1-7- عدالت سازمانی 26

2-1-8- ابعاد عدالت سازمانی 29

2-1-9-كانون های عدالت سازمانی.. 43

2-1-10- عوامل مؤثر بر ادراک عدالت سازمانی.. 44

2-1-11- عدالت ساختاری در مقابل عدالت اجتماعی.. 44

2-1-12- موانع ادراکی اجرای عدالت سازمانی.. 45

2-1-13-کارکردهای استقرارعدالت دردو حوزه درون و برون سازمان.. 46

2-1-14- رویکرد چند سطحی در بررسی مفهوم عدالت سازمانی.. 48

2-1-15- تصمیم گیری و عدالت سازمانی.. 52

2-1-16- سبک رهبری و عدالت سازمانی.. 53

2-1-17- دیدگاه های عدالت سازمانی.. 54

2-1-18- ساختار سازمانی و عدالت سازمانی.. 56

2-1-19- وظایف مدیریت منابع انسانی و نقش عدالت در آن.. 65

2-1-20- شرایط ایجاد عدالت درسازمان ها (عملیاتی کردن عدالت سازمانی)     66

2-1-21- مدل ABC عدالت سازمانی.. 68

2-1-22- واکنش رفتاری کارکنان در پاسخ به بی عدالتی تجربه شده.. 73

2-1-22- راهکارهایی برای جهت دهی واکنش رفتاری کارکنان به سمت رفتارهای مثبت و فعال .. 75

بخش دوم : تعهد سازمانی 76

2-2-1- مقدمه 76

2-2-2- انواع مدل های تعهد 77

2-2-3- متغیرهایی که با تعهد سازمانی رابطه دارند؛.. 83

2-2-4- مدل های نظری عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی.. 88

2-2-5- دیدگاه هایی در مورد کانونهای تعهد سازمانی.. 94

2-2-6- تعهدات سازمانی در قرن بیست و یکم…………………………………………………………………………………………………………………….95

2-2-7- مدیریت گوناگونی از منظر تعهد سازمانی.. 95

2-2-8- تفاوتهای بین المللی از منظر تعهد سازمانی.. 96

2-2-9- مفاهیم مدیریتی از منظر تعهد سازمانی.. 96

2-2-10- نتایج و پیامدهای تعهد سازمانی.. 97

بخش سوم : پیشینه تحقیق 101

چارچوب نظری تحقیق 106

3-1- مقدمه 108

3-2- روش تحقیق 108

3-3- جامعه و نمونه آماری : 108

3-4- روش ها و ابزار جمع آوری اطلاعات.. 109

3-5- روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات.. 110

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات.. 111

..

4-1- مقدمه 113

4-2- توصیف متغیر های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان :.. 113

4-3- توصیف متغیر های تحقیق 117

4-4- آزمون فرضیه ها 120

..

5-1- مقدمه 125

5-2- نتایج بررسی توصیفی جمعیت شناختی پاسخ دهندگان.. 126

5-3- توصیف متغیرهای تحقیق 126

5-4- نتایج آمار استنباطی.. 126

5-5- پیشنهادات بر اساس فرضیه های تحقیق.. 128

 

5-6- پیشنهادات برای تحقیقات آینده.. 13

5-7- محدودیت های تحقیق 131

منابع و مآخذ.. 132

منابع فارسی.. 132

منابع لاتین.. 138

ضمائم 140

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                              صفحه

جدول 2-1:طبقه بندی عدالت سازمانی و نمونه نظریه مشهورمرتبط 21

جدول 2- 2: راه های هشت گانه کاهش نابرابری 31

جدول 2-3 : عناوین فصول قانون خدمات کشوری 65

 جدول 3-1- پایایی متغیرهای تحقیق 111

جدول4-1- توصیف جنسیت پاسخ دهندگان 113

جدول 4- 2- توصیف سن پاسخ دهندگان 114

جدول 4- 3- توصیف میزان تحصیلات پاسخ دهندگان 115

 

جدول 4- 4- توصیف وضعیت تأهل پاسخ دهندگان 115

جدول 4- 5- توصیف سابقه کار پاسخ دهندگان 116

جدول 4- 6- توصیف متغیر تعهد سازمانی 117

جدول 4- 7- توصیف متغیر عدالت سازمانی 117

جدول 4- 8- توصیف متغیر عدالت توزیعی 118

جدول 4- 9- توصیف متغیر عدالت رویه ای 118

جدول 4- 10- توصیف متغیر عدالت مراوده ای 119

جدول4-11- آزمون كولموگروف- اسمیرنف برای متغیر های تحقیق 119

جدول 4-12- آزمون رگرسیون تأثیر عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی 120

جدول 4-13- آزمون رگرسیون تأثیر عدالت توزیعی بر تعهد سازمانی 120

جدول 4-14- آزمون رگرسیون تأثیر عدالت رویه ای بر تعهد سازمانی 121

جدول 4-15- آزمون رگرسیون تأثیر عدالت مراوده ای بر تعهد سازمانی 122

جدول4-16- آزمون رگرسیون چند متغیره ابعاد عدالت سازمانی و تعهد سازمانی 122

 

 

 

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                                                                              صفحه

نمودار 4-1- نمودار دایره ای جنسیت پاسخ دهندگان 113

نمودار4-2-نمودار میله ای سن پاسخ دهندگان 114

نمودار4-3-نمودار میله ای میزان تحصیلات پاسخ دهندگان 115

نمودار 4-4- نمودار دایره ای وضعیت تأهل پاسخ دهندگان 116

نمودار4-5-نمودار میله ای سابقه کار پاسخ دهندگان 116

نمودار 4-6- هیستوگرام متغیر تعهد سازمانی 117

نمودار 4-7- هیستوگرام متغیر عدالت سازمانی 117

نمودار 4-8- هیستوگرام متغیر عدالت توزیعی 118

نمودار 4-9- هیستوگرام متغیر عدالت رویه ای 118

ن نمودار 4-10- هیستوگرام متغیر عدالت مراوده ای 119

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                              صفحه

شکل2-1مدل رابطه مبادله حسابگرانه فرد و سازمان. :  28

شکل 2-2: عوامل موثر بر انتخاب مرجع در فرایند مقایسه اجتماعی 33

شکل 2-3 : عوامل مؤثر بر ادراک عدالت سازمانی 44

شکل 2-4: موانع ادراکی اجرای عدالت 46

شکل 2-5 : الگوی چند سطحی متغیر های اثرگذار بر عدالت سازمانی 49

شکل  2- 6: تأمل مستمر ساختار سازمانی با رفتارهای موید و توسعه دهنده عدالت سازمانی 62

شکل 2-7 : مدل ABC عدالت سازمانی 68

شکل 2-8: اثر عدالت سازمانی روی متغیر های هفت گانه سازمانی 72

 شکل 2- 9 : واکنش رفتاری فرد نسبت به بی عدالتی تجربه شده. 74

شکل 2-10 – ابعاد تعهد سازمانی از نظر آلن و می یر 82

شکل 2-11-مدل عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی 89

شکل 2-12- عوامل مؤثر و نتایج ناشی از تعهد سازمانی 91

شکل 2-13-عوامل ضروری ، عوامل همبسته و پیامدهای تعهد سازمانی 91

شکل 2-14- مدل مفهومی پژوهش 106

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی کارکنان بانک رفاه استان خوزستان است. متغیر مستقل این پژوهش عدالت سازمانی است. در این پژوهش از مدل سه بعدی علوی و عباسی 2012 (عدالت توزیعی، عدالت رویه ای و عدالت مراوده ای) استفاده شده است. متغیر وابسته این پژوهش تعهد سازمانی است. جامعه آماری پژوهش، تمامی کارکنان 65 شعبه از بانک های رفاه سطح استان خوزستان به تعداد 616 نفر است. نمونه آماری پژوهش تعدادی از کارکنان بانک های رفاه سطح استان به روش نمونه گیری تصادفی ساده با حداقل حجم نمونه از فرمول کوکران جامعه محدود به تعداد 221 نفر تخمین زده شده است. روش های جمع آوری اطلاعات شامل مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی است. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه است. در این پژوهش جهت تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از آمار توصیفی برای برآورد مشخصه های مرکزی و تنظیم جداول توزیع فراوانی آماری و به منظور بررسی تأثیر عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی از آزمون رگرسیون برای تجزیه و تحلیل داده ها و از آزمون رگرسیون چند متغیره جهت مشخص نمودن تأثیرگذاری ابعاد عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی کارکنان استفاده شده است. یافته ها تمامی فرضیه های پژوهش را تأیید کرده و تأثیر عدالت سازمانی ابعاد آن بر تعهد سازمانی کارکنان را نشان داده است که نتایج این پژوهش با یافته های پژوهش علوی و عباسی 2012 همخوانی دارد. ضمناً بعد از مقایسه تأثیرگذاری ابعاد عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی از طریق آزمون رگرسیون چندمتغیره مشاهده گردید عدالت مراوده ای بیشترین تأثیرگذاری را بین ابعاد سه گانه عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی کارکنان دارد.

 

مفاهیم کلیدی : عدالت سازمانی، عدالت توزیعی، عدالت رویه ای، عدالت مراوده ای، تعهد سازمانی

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

بحث از عدالت[1] و بررسی صور ماهیت آن بحثی است که دارای پیشینه بسیار طولانی است . بحث عدالت در سرشت خود بحثی تجریدی، تحلیلی و نظری است و همیشه با تنوع دیدگاه ها و اختلاف نظرها همراه بوده است. این تنوع خصوصاً از آن بعد دیده می شود که عدالت در تمام جنبه های فردی، خانوادگی، ابعاد کلان اجتماعی و نهادها و سازمان های دیگر، در حقوق و قضا، در فلسفه و سیاست و … حضور و بروز جدی دارد. این امر باعث پراکندگی و تشتت هرچه بیشتر در بحث عدالت، تعاریف، محدوده ها و … آن می شود. عدالت مفهوم بسیار پیچیده ای است و ارتباط  و نسبت آن با سایر مفاهیم اجتماعی چون آزادی، اخلاق و  نیز مزید برعلت شده است و تعریف این امر را پیچیده تر می سازد و آن را واژه ای مناقشه پذیرمی نماید. این امر به گونه ای است كه بسیاری عدالت را براساس برابری می دانند و برخی آن را در نابرابری توجیه می نمایند. گستردگی و مناقشات برسر این مفهوم باعث عدم تحقق اجماع در ماهیت می شود و نسبیتی براساس عدالت نسبت به چه كسی، چه حوزه ای، چگونه، به چه نسبتی ایجاد می كندكه ارائه و پذیرش تعاریف دایره المعارفی را سخت می نمایند. اختلاف در باب ماهیت عدالت باعث تفاوت دیدگاه ها برمبنای توزیع عادلانه می گردد (صدیقیان، 1385، ص 1-2).

عدالت یکی از آرمان هایی است که انسان در طول تاریخ در ابعاد اخلاقی، سیاسی و اجتماعی  به آن توجه داشته است. عدالت یکی از خواسته های درونی انسان ها است. تمام انسان ها در هر زمان و مکان خواستار عدالت هستند و همواره در زندگی خود از آن دم می زنند و از نابرابری و تبعیض بیزاری می جویند (کناری زاده، 1385، ص 1).

عدالت در زمره مهم ترین مفاهیمی است که در مباحث اجتماعی و سیاسی مطرح می شود و مطابق با نظر افلاطون سازمان اجتماعی که نمودار تمدن است بدون عدالت بوجود نمی آید (مقدم، 1386، ص1).

تحقق عدالت اجتماعی بــدون تحقق عدالت سازمانی ممکن نیست و عدالت سازمانی تحقق در همه فعالیـت ها، رفتارها وگرایش های افراد سازمانی است. این میزان تأکید و اهمیت از آنجا ناشی می شودکه اساساً عدالت معیار و پایه و اساس روابط انسانی بوده و جامعه به واسطه بی عدالتی ها و رعایت نشدن حقوق طیبه، محروم است  ولی درپناه اجرای عدالت علاوه برآثار مادی و رشد و توسعه فراگیر، زندگی معنا می یابد و مردم به صلاح و رستگاری می رسند. این بدان معنی است که چنانچه جنبه های خوب و بد زندگی اجتماعی به صورت منصفانه و عادلانه توزیع شود افراد متعهدتر شده و تمایل بیشتری به فداکاری برای جمع نشان خواهند داد در متقابل هنگامی که رخدادهای ناعادلانه نمود و ظهور بیشتری درروابط اجتماعی پیدا می کند افرادتمایل کمتری به وفاداری وتلاش درجهت اهداف سازمانی و اجتماعی نشان می دهند(ذاکر اصفهانی، 1387، ص8).

1-2- بیان مسأله

در علوم رفتاری درباره تعهد سازمانی به منزله یکی از انواع تعهد (تعهد به حرفه ، تعهد به اتحادیه ، تعهد به کار و ….) پژوهش های فراوان صورت پذیرفته است . تعهد سازمانی مانند مفاهیم دیگر رفتار سازمانی به شیوه های متفاوت تعریف شده است. وجه اشتراک این تعاریف آن است که همگی آن را نوعی پیوستگی و ارتباط با سازمان دانسته اند (عوض پور ، 1386، ص 2).

تعهد سازمانی به عنوان وابستگی عاطفی و روانی به سازمان در نظر گرفته می شود که بر اساس آن فردی که شدیداَ متعهد است، هویت خود را با سازمان معین می کند ، در سازمان مشارکت می کند و در آن درگیر می شود و از عضویت در سازمان لذت می برد (Alvi & Abbasi, 2012, p 644).

در مورد اینکه تعهد سازمانی یک نگرش است یا یک رفتار و یا هر دو ، باید گفت که در گذشته تعهد سازمانی به وظیفه شناسی و صداقت در سازمان اطلاق می شد که با پذیرش اهداف و ارزشهای سازمان، خشنودی شغلی کارکنان از سازمان یا تمایل برای همکاری با سازمان ارتباط داشت . تعهد سازمانی همانند خشنودی شغلی مستلزم بروز احساسات در موفقیت شغلی است . با وجود این از آن جا که تعهد سازمانی اساساً به نگرش کارکنان در خصوص سازمان می پردازد : ممکن است با متغیر هایی توجه به کارکنان مانند غیبت ، ترك کار و همچنین خشنودی شغلی مربوط گردد(p 526 Wasti, 2011,).

منظور عدالت سازمانی، بیان احساسی است که کارکنان در برابر رفتارهایی که با آنان به عمل می آید، بروز می دهند. به عبارت دیگر احساس ادراک شده کارکنان نسبت به شیوهای است که با آنان رفتار می شود(Iranzadeh,chakherlouy, 2011, p808 ).

عدالت سازمانی مبتنی بر سه بعد عدالت توزیعی، عدالت رویه ای، و عدالت مراوده ای است(Wayne, Hoy & Tarter,2013, p 551).

عدالت سازمانی به عنوان متغیرهای بیان کننده در بررسی های موسسه ای مورد استفاده قرار می گیرند عدالت سازمانی به عنوان موضوع غالب در زندگی سازمانی تعریف می شود. همچنین به عنوان عدالت اشاره کننده به ادراک های کارمندان در مورد عملکرد عادلانه ای دریافت شده از سازمان و واکنش رفتاری آنها به چنین ادراک هایی تعریف می شود(Cremer, 2010, p 6 ).

رعایت عدالت سازمانی، یكی از عوامل كلیدی و تأثیرگذار تعهد سازمانی است كه تأثیر چشمگیری بر عملكرد كاركنان دارد و موجب افزایش سطح تعهد به سازمان می‎شود (Rylander, 2011).

بررسی و شناخت كاركنان متعهد می‎تواند در فرایند اثربخشی به مدیران منابع انسانی در مراحل مختلف روند مدیریت منابع انسانی كمك شایانی نماید. تعهد سازمانی بر كاهش غیبت، افزایش ماندگاری، تعلق و وفاداری، بهره‎وری، پذیرش راهبرد و هنجارها و ارزشهای سازمانی نقش عمده‎ای دارد. مطالعات و بررسیهای مربوط به تعهد كاركنان در سازمان، به كاهش هزینه‎های هنگفت ناشی از ترك خدمت و جذب نیروهای جدید و نیز بهبود شاخصهای كلیدی عملكرد می‌ انجامد (گلپرور، عریضی سامانی، 1390، ص 241 ).

نظریه عدالت سازمانی و حیطه های مختلف آن پیش بینی كننده  بسیاری از متغیرهای سازمانی مانند تعهد شغلی، خشنودی شغلی، غیبت، ترك شغل و… است. براساس نظریه عدالت سازمانی می توان پیش بینی کردکه کارکنان در قبال وجود یا عدم وجود عدالت سازمانی در محل کار واکنش نشان می دهند. یکی از این واکنش ها افزایش یا کاهش برون داد است. به این معنا که اگرکارکنان مشاهده کنند که درسازمان، عدالت اجرا نمی شود دچار نوعی تنش منفی می شوند، در نتیجه برای کاهش این تنش سعی می کنند میزان دروندادها و مشارکت های خود را در سازمان کاهش دهند. برعکس، اگر کارکنان احساس کنندکه در محل کارعدالت سازمانی وجود دارد برانگیخته می شوند تا با انجام رفتارهای یاری دهنده دروندادها و مشارکت خود را در سازمان افزایش دهند. بر اساس نظریه رابطه قراردادی دو طرفه ون داین وگراهام[2] یک رابطه قراردادی بین کارکنان و سازمان برقرار می شود. وجود عدالت سازمانی در محل کار بیانگر اهمیت دادن سازمان به کارکنان است. در چنین شرایطی کارکنان نیـز نسبت به سازمان متـعهد می شونـد و یک میثاق دو سویه بین کارکنـان و سازمـان ایجـاد می شود که منجر به بروز رفتارهایی از سوی کارکنان  می گردد (نعامی، شکرکن، 1385، ص88 – 89).

مطالعات انجام شده بیانگرآنند که قضاوت های افراد از میزان رعایت عدالت در سازمان، برنگرش هایی از قبیل تعهد سازمانی و میزان مشروعیت صاحبان اختیار درسازمان موثرند. همچنین هنگامی که افراد احساس می نمایند که پیامدها و رویه های سازمانی غیرمنصفانه اند، احتمالاً عملکرد بدتری خواهند داشت، درانجام رفتارهای تبعی(شهروندی) درسازمان شکست خورده، احتمال کمتری وجود دارد که ازتصمیم های افراد صاحب اختیار اطاعت نموده و رفتارهای اعتراض آمیز(رفتارهای ضد شهروندی) بیشتری از خود نشان می دهند (امیرخانی، پورعزت، 1387، ص 30).

در واقع ادراک بی عدالتی اثر مخربی براهتمام و انگیزش كاركنان سازمان ها دارد. درحقیقت بی عدالتی و توزیع غیر منصفانه دستاوردها و ستاده های سازمان، موجب تضعیف روحیه کارکنان و تنزل روحیه تلاش و فعالیت در آنان  می شود و سبب بروز رفتارهایی از كاركنان می گرددكه نه تنها در دستیابی به اهداف سازمان ساعی نبوده بلكه به نظر می رسد بیشتر در جهت تخریب نرم وسخت منافع و اهداف سازمان حركت می كند.کارکنانی که احساس نابرابری می کنند، با واکنش های منفی از جمله امتناع ازتلاش،کم کاری و رفتارهای ضعیف شده و در شکل حاد آن استعفا از کار به این نابرابری پاسخ می دهند (مختاریان پور،1388،ص 166).

از طرفی تحقیقات نشان داده است که، یکی از عوامل مهم جهت درك و فهم رفتار سازمانی ، نگرش کلی تعهد سازمانی است و پیش بینی کننده خوبی برای تمایل به باقی ماندن در شغل آورده شده است . با شناخت مناسب از نوع رابطه