چكیده

بشر از گذشته های دور برای نجات و رهایی خود از چالش كمبود غذا در برابر ازدیاد جمعیت و جهت چاره جویی، به منابع طبیعی روی آورد كه این چاره جویی با استفاده ناصحیح و بیش از حد از منابع طبیعی همراه گردید. بخش عمده ای از منابع طبیعی بخصوص در كشور ما را مراتع تشكیل داده اند. در عرصه مراتع اندازه گیری و یا برآورد تولید علوفه از ضروریات محسوب می گردد و اهمیت آگاهی از میزان تولید علوفه در مدیریت مراتع باعث شده كه كارشناسان همواره در جست و جوی شیوه های مناسب اندازه گیری این عامل باشند. هدف از انجام این تحقیق تعیین روش اندازه گیری تولید گیاهان بوته ای از لحاظ دقت، سرعت و سهولت بكارگیری و نیز هزینه اندازه گیری، در شهرستان شیراز بوسیله مقایسه چهار روش نمونه گیری مضاعف، آدلاید، تخمین و قطع- توزین به عنوان شاهد می باشد. در این تحقیق میزان تولید سه گونه پیچك  Convolvulus fraticosus))، ابنوس((Ebenus stellata و گون Astragalus cemirenus)) با بهره گرفتن از چهار روش ذكرشده اندازه گیری گردید برای مقایسه شاخص های مورد نظر در تیمارهای فوق از آزمون T-Test و نرم افزار آماری SPSS استفاده گردید. مقایسه روش های اندازه گیری تولید در گونه گون حاكی از آن بوده كه سه روش تخمین، نمونه گیری مضاعف و آدلاید با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی داری می باشند (p<0.01 و p<0.05) و هیچ كدام از سه روش ذكر شده نمی تواند جایگزین روش قطع- توزین گردد و مقایسه روش ها در گونه های ابنوس و پیچك حاكی از آن است كه روش آدلاید با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی دار می باشد و روش های نمونه گیری مضاعف و تخمین با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی دار نمی باشد(p>0.01  و p>0.05) و این  روش ها می تواند جایگزین روش قطع- توزین در این گونه های مرتعی گردد. نتایج حاصل از مقایسه زمان صرف شده جهت اندازه گیری تولید در چهار روش در سه گونه مرتعی حاكی از آن است كه اندازه گیری تولید به ترتیب در روش قطع- توزین، آدلاید،‌نمونه گیری مضاعف و تخمین نیاز به صرف زمان بیشتری داشته اند.

كلمات كلیدی: تولید علوفه،  روش قطع- توزین، روش نمونه گیری مضاعف، روش آدلاید، روش تخمین

1-1- پیش گفتار

بشر از گذشته های دور برای نجات و رهایی خود از چالش كمبود غذا در برابر ازدیاد جمعیت و جهت چاره جویی، به منابع طبیعی روی آورد كه این چاره جویی با استفاده ناصحیح وبیش از حد از منابع طبیعی همراه گردید. بخش عمده ای از منابع طبیعی بخصوص در كشور ما را مراتع تشكیل داده اند به همین لحاظ و نظر به اهمیت مراتع مملكت در تامین غذای دام، نگهداری خاك و تامین آب، ضرورت دارد بیش از آن چه تا بحال بدان توجه شده است مورد دقت و مراقبت قرار گیرد. مراتع و چراگاه های كشور كه امروزه مورد استفاده قرار می گیرد در اثر چرای بی رویه، چرای خارج از فصل بویژه پیش چرا، عدم رعایت ظرفیت چرا، عدم تناسب دام با میزان و نوع علوفه ی تولیدی و عدم وجود تناوب و غیره موجب گردیده كه فرصت رشد و نمو از گیاهان مراتع سلب گردیده و اجازه ندهد كه گیاهان بطور طبیعی یا به خودی خود تكثیر نموده و تجدیدحیات نمایند. عدم تكثیر و تجدید حیات طبیعی، به تدریج از جمعیت گونه های خوشخوراك جوامع گیاهی یک منطقه كاسته و زمینه توسعه و رشد و نمو بیشتر نباتات غیر خوشخوراك را فراهم می آورد. حاصل این بی نظمی مراتعی خواهد بود كه اكثریت یا تمامی نباتات آن غیر خوشخوراك و یا حتی مهاجم و سمی می باشد و نهایتا جز خسارت و تلفات، برای دامدار و مرتعدار نتیجه دیگری در پی نخواهد داشت.

مراتع كشور با سطحی بالغ بر 86 میلیون هكتار، 1/52 درصد از سطح كشور را به خود اختصاص داده است (دفتر امور مراتع كشور، 1389). در گذشته به لحاظ جمعیت كمتر دام و همینطور وجود نسبت مناسب تر بین سطح مراتع و جمعیت وابسته به آن از یک طرف و از طرفی به لحاظ مالکیت فردی یا گروهی حاکم بر آن ها، كه زمینه ساز سعی و تلاش در جهت حفظ مراتع می شده است مراتع ایران با مشكلات كمتری روبرو بوده است. در گذشته های دور تخریب در مراتع، محدود به قطع درختان – درختچه ها و ریشه كن كردن بوته ها بوده است. در حالی كه روند و نحوه تخریب مراتع در عرض یکی دو قرن اخیر دستخوش تغییر اساسی شده و سرعت به مراتب بیشتری به خود گرفته است. به علاوه بخشی از تشدید تخریب مراتع از زمانی آغاز می گردد که دولت درصدد تصاحب مراتع برمی آید در همین راستا نگاهی گذرا به روند و نوع  مالكیت مراتع و هم چنین تاریخچه مرتع و مرتع داری در ایران می پردازیم.

1-2- انواع مالكیت مراتع در گذشته:

1) مالکیت عمومی 2) مالکیت خالصه 3) مالکیت اوقافی 4) مراتع ایلات 5) مالکیت خصوصی

 سه دسته اول مربوط به دولت بوده و به علت نحوه استفاده اعمال شده بر این مراتع که از طریق دریافت مال الاجاره و یا حق علف چری مرتع بوده است، همیشه بدون در نظر گرفتن ظرفیت مرتع، دام بیشتری جهت تصاحب مال الاجاره بیشتر وارد مرتع می شده است.

نتیجه این که در تمامی سطح مملکت، مراتع دولتی جزو تخریب یافته ترین و فقیرترین مراتع منطقه بودند. بر عکس دو دسته آخری توجه به اینکه همیشه مالک یا مالکین آن ها علاقه مند به حفظ مرتع            بوده اند، از وضعیت بهتری برخوردار بوده اند.

1-3- تاریخچه مرتع و مرتع‌داری در ایران (صد ساله اخیر)

بعد از انقلاب مشروطه در اواخر حكومت خاندان قاجاریه، ‌مراتع به طور رسمی به مالكیت اشخاص در آمد و مدیریت اقتصادی بهره برداری بر آن حاكم شد. از سال 1339 براساس آیین نامه ی اجرایی قانون جنگل ها و مراتع، ‌مالكان برای حفظ و احیای مراتع باید به دستورهای فنی كارشناسان در موارد زیر عمل می كردند:

1- تناسب تعداد دام و انواع دام با ظرفیت مرتع

2- تاریخ ورود و خروج دام از مرتع

3- فصل، مدت و محل چرای دام

پس از ملی شدن جنگل ها و مراتع كشور و تغییر مالكیت مراتع از بخش خصوصی به دولتی در سال 1342، ‌قانون بهره برداری از مراتع به تصویب رسید. در این قانون به چرانیدن دام در منابع طبیعی بدون پرداخت حق علف چر، نحوه صدور پروانه چرا، ‌برخورد قانونی با دام اضافی و … اشاره شده است. ضربه شدید دیگری که به مراتع از طرف دولت وارد شد همین ملی کردن جنگل ها و مراتع كشور در بهمن ماه 1341 بدون بررسی تمامی جوانب امر بود و نتیجه امر تبدیل بخش های زیادی از سطح مراتع كشور بویژه توسط روستائیان بود به این صورت که مراتع شخم و شیار یا دیسک خورده و از حالت اراضی بکر خارج می شدند و در این صورت این گونه اراضی دیگر جزو مراتع محسوب نمی گردیدند