چکیده

سازمان­ها و به ویژه سازمان­های آموزشی و پژوهشی نیازمند برنامه ­ریزی راهبردی و تعیین اهداف بلندمدت هستند. در محیط پویای جهانی، آن­ها بایستی رفتاری فعال و پویا از خود نشان داده و محیط پویای خود را با نگاهی جامع رصد و شناسایی نمایند. سازمان­ها برای کسب موفقیت بایستی عوامل دستیابی به اهداف خود را شناسایی و تحلیل کنند و در برنامه ­ریزی و تصمیم­گیری، به عوامل موفقیت توجه نمایند. لذا باید موانعی که بر سر راه دستیابی به اهداف وجود دارد شناسایی و در جهت کاهش اثر آن گام برداشت. همچنین عواملی که باعث رسیدن به اهداف می­ شود را شناسایی و در جهت تقویت و حمایت از آن کوشید. از سوی دیگر نگاه کلی به عوامل دستیابی به اهداف سازمان و میزان تاثیر آن­ها برای سازمان بسیار مفید است. این پژوهش در راستای دستیابی به این اهداف صورت گرفته است.

در این پژوهش اهداف بلندمدت دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس برای بررسی انتخاب شده است. عوامل موثر در موفقیت آموزش دانشگاه از ادبیات موضوع و محیط، شناسایی و از میان مدل­های تحلیل آن (پویایی سیستمها،تحلیل سلسله مراتبی ، زنجیره حیاتی موفقیت ، نگاشت ادراکی فازی) رویکرد نگاشت ادراکی فازی انتخاب می­ شود. نگاشت ادراکی فازی، گرافی جهتدار است که به بیان روابط علت و معلولی بین عوامل در سیستم­های پیچیده می ­پردازد. این نقشه حقایق، اشیاء و فرایندها را به ارزش­ها، سیاست­ها و اهداف ارتباط می­دهد.

پس از شناسایی عوامل موفقیت در حوزه آموزش ، عوامل مذکور در سه حوزه ورودی (بودجه، امکانات، اطلاعات، منابع انسانی)، فرایند (برنامه ­ریزی و کنترل و نظارت) و خروجی­ها تقسیم ­بندی می­شوند. سپس روابط علی بین آنها و میزان تاثیر عوامل بر یکدیگر و اهداف مشخص می­شوند. در مرحله بعدی نگاشت ادراکی فازی عوامل موفقیت در حوزه آموزش رسم می­شوند. پس از رسم نگاشت ادراکی فازی ، عوامل حیاتی موفقیت با دو رویکرد مسیر کلیدی و مرکزیت شناسایی شده و در ادامه به تحلیل عوامل و سناریوها پرداخته می­ شود. نتایج پژوهش نشان می­دهد که استفاده از رویکرد نگاشت ادراکی فازی برای بررسی عوامل موفقیت و دستیابی به اهداف سازمان­ها مفید است.

 

 

 

عنوان

صفحه

فهرست

 

1-1- مقدمه.. 2

1-2- بیان مسئله.. 2

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش.. 2

1-4- اهداف پژوهش.. 7

1-5- سوالات پژوهش.. 8

1-6- قلمرو پژوهش.. 8

1-7- مراحل و روش تحقیق.. 9

1-8- تعریف کلیدواژه ها و اصطلاحات.. 10

1-9- موانع و محدودیت های پژوهش.. 11

1-10- ساختار کلی پژوهش.. 12

2- 1-  مقدمه.. 14

2-2- مدیریت و برنامه ریزی راهبردی.. 14

2-2-1- اهداف راهبردی (بلند مدت) سازمان.. 17

2-2-2- برنامه ریزی راهبردی در آموزش عالی.. 18

2-2-3- اهداف مراکز آموزش عالی.. 19

2-2-4- کارکردهای اصلی آموزش عالی.. 21

2-3- عوامل حیاتی موفقیت و عوامل كلیدی موفقیت.. 22

2-3-1- منابع و ریشه های عوامل حیاتی موفقیت.. 27

2-3-2- روش های شناسایی و استخراج  عوامل حیاتی موفقیت.. 28

2-4- نقش عوامل حیاتی موفقیت در برنامه ریزی و تعیین اهداف سازمان   28

2-5- شناسایی  عوامل حیاتی موفقیت آموزش و پژوهش در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی.. 30

2-5-1- عوامل موثر در فعالیت های آموزشی مراکز آموزش عالی.. 30

2-6- روش های به کارگیری و تحلیل عوامل حیاتی موفقیت.. 38

2-6-1- زنجیره حیاتی موفقیت .. 38

2-6-2- فرایند تحلیل سلسله مراتبی .. 39

2-6-3- پویایی های سیستم .. 41

2-7- منطق و تفکر فازی.. 42

2-7-1- پیشینه منطق فازی.. 44

2-7-2- منطق فازی و روابط علی.. 45

2-7-5- سیستم‌های فازی.. 46

2-7-6- مجموعه‌های فازی‌ 48

2-7-7- اعداد فازی.. 49

2-8- نگاشت های ادراكی.. 51

2-9- نگاشت های ادراکی فازی .. 53

2-9-1- روش های ترکیب نگاشت های ادراکی فازی.. 60

2-9-2- خوشه بندی نگاشت های ادراکی فازی.. 64

2-10-3- حوزه های کاربردی نگاشت های ادراکی فازی.. 65

2-10- روش های ساخت و یادگیری نگاشت های ادراکی فازی.. 67

2-10-1- روش های دستی در توسعه مدلهای  نگاشت های ادراکی فازی   68

2-10-2- روش های یادگیری نگاشت های ادراکی فازی.. 73

2-10-3- پیشینه نگاشت های ادراکی فازی در ایران.. 86

2-11- محیط نگاری پژوهش.. 92

2-11-1- معرفی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس  .. 92

تحقیق

3-1- مقدمه.. 99

3-2- روش تحقیق.. 99

3-3- مراحل انجام تحقیق.. 103

3-4- جامعه آماری.. 106

3-5- نمونه گیری تحقیق.. 106

3-6- روش ها و ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات.. 110

 

3-6-1- روش پرسشنامه.. 111

3-7- روایی و پایایی ابزار سنجش پرسشنامه.. 112

3-7-1- روایی ابزار گردآوری اطلاعات.. 113

3-7-2- پایایی ابزار گردآوری اطلاعات.. 114

4-1- مقدمه.. 118

4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی.. 118

4-2-1- تجزیه و تحلیل توصیفی جمعیت شناختی.. 118

4-3- تجزیه و تحلیل استنباطی و آزمون فرض برای سوالات پرسشنامه ها   123

4-3-1- تعیین روایی سوالات پرسشنامه (آ-1) حوزه آموزش با کمک فرمول لاشه.. 123

4-3-2- آزمون فرض آماری برای سوالات پرسشنامه های (آ-2).. 123

4-4- مدل سازی عوامل موثر بر فعالیت های آموزش و پژوهش و تولید علم با کمک نگاشت ادراکی فازی.. 127

4-5- مدل سازی عوامل موثر بر فعالیت های آموزشی دانشکده با کمک نگاشت های ادراکی فازی.. 130

4-6- تحلیل عوامل حیاتی موفقیت.. 130

4-6-1- رویکرد مرکزیت در تعیین  عوامل حیاتی موفقیت حوزه آموزش   140

4-6-2- رویکرد مسیر اصلی در تعیین عوامل حیاتی موفقیت حوزه آموزش   143

گیری و ارائه پیشنهادها

5-1- مقدمه.. 150

5-2- نتیجه گیری.. 151

5-2-1- نتایج اجرا و پیاده سازی مدل.. 151

5-2-2- پاسخ به سوالات پژوهش.. 154

5-2-3- ویژگی ها و نوآوری های پژوهش.. 155

5-3- ارائه پیشنهادها.. 155

5-4-1- پیشنهادهایی به مدیران حوزه آموزش دانشکده.. 155

5-4-3- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی.. 156

.. 159

.. 173

پیوست(1): پرسشنامه (آ-1) جهت بررسی روایی عوامل مؤثر در موفقیت فعالیت های آموزشی دانشکده.. 173

پیوست(2): پرسشنامه(آ-2) جهت بررسی پایایی عوامل مؤثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی دانشگاه 178

پیوست(3): نتایج آزمون فرض مربوط به عوامل موثر در فعالیت های آموزشی   188

پیوست(4): خروجی نرم افزار FCMapper حوزه آموزش.. 191

پیوست(5): خروجی نرم افزار FCMapper حوزه آموزش.. 192

 

عنوان

صفحه

فهرست جدول­ها و شکل­ها

 

 

جدول(2-1): انواع روش های شناسایی عوامل حیاتی موفقیت   28

جدول(2-2): پژوهش های مرتبط با کاربرد FCM در خارج از کشور   59

جدول(2-3): پژوهش های مرتبط با کاربرد FCM در ایران   60

جدول(2-4): پژوهش های مرتبط با کاربرد FCM در حوزه مدیریت و صنایع   66

جدول (2-5): روش های یادگیری FCM   85

جدول(2-6): مرور ادبیات پژوهش های مرتبط با نگاشت های ادراکی در ایران   91

جدول (3-1): تعیین نمونه آماری حوزه آموزش.   109

جدول (4-1): لیست افراد خبره حوزه آموزش   110

جدول (4-3): توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان به پرسشنامه (آ-2) حوزه آموزش   119

جدول (4-5): توزیع فراوانی سمت پاسخ دهندگان به پرسشنامه (آ-2) حوزه آموزش   120

جدول (4-6): توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان به پرسشنامه (آ-2) حوزه آموزش   120

جدول (4-11): امتیاز روایی سوالات حذف شده حوزه آموزش طبق فرمول لاشه   123

جدول(4-12): امتیاز روایی سوالات حذف شده حوزه پژوهش طبق فرمول لاشه   124

جدول (4-13): عوامل موثر در موفقیت اهداف نهایی آموزشی دانشکده در پرسشنامه (آ-2) به صورت کد   125

جدول (4-14): عوامل حذف شده پرسشنامه (آ-2) که مقدار معنی دار بودن آنها (sin) بیشتر از 5.. 126

جدول (4-17): متغیرهای زبانی استفاده شده در فرایند فازی سازی   128

جدول(4-21): درجه ورودی، خروجی و ورودی- خروجی (مرکزیت) مفاهیم حوزه آموزش   140

جدول(4-22): 12 عامل حیاتی موفقیت آموزش با رویکرد مرکزیت عامل   142

جدول(4-23): مسیرهای مهم دستیابی به اهداف نهایی بلند مدت حوزه آموزش   145

جدول(5-1): مقایسه عوامل حیاتی موفقیت حوزه آموزش در دو رویکرد   151

 

عنوان

صفحه

 

 

شکل(2-1): هرم برنامه ریزی   16

شکل(2-2) : نقش و جایگاه عوامل حیاتی موفقیت در  برنامه ریزی راهبردی   29

شکل(2-3): تابع عضویت فازی   49

شکل (2-4): عدد فازی مثلثی   50

شکل (2-5): نمونه ای از توابع عضویت متغیرهای زبانی   50

شکل (2-15): مؤلفه های اصلی نگاشت ادراکی ((CM   51

شکل (2-16): مثالی از قسمتی از یک CM   52

شکل (3-1): مراحل انجام پژوهش   105

شکل (4-1): توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان به پرسشنامه (آ-2) حوزه آموزش   119

شکل (4-3): توزیع فراوانی سمت پاسخ دهندگان به پرسشنامه (آ-2) حوزه آموزش   120

شکل (4-4): توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان به پرسشنامه  (آ-2) حوزه آموزش   121

شکل (4-9): توابع عضویت متغیرهای زبانی   128

شکل(4-10): FCM حوزه آموزش با نظر خبرگان   140

شکل(4-11): FCM طبقه بندی شده کلی حوزه آموزش   142

شکل(4-12): FCM حوزه آموزش با نظر خبرگان با وزن های بیشتر از 0.7   144

شکل(4-15): FCM حوزه آموزش و مسیرهای کلیدی   145

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

فعالیت سازمان­ها، امروزه در محیطی به مراتب پیچیده‌‌تر از گذشته انجام می‌‌شود و سازمان­هایی كه نتوانند زودتر و سریع‌تر از رقبا از خود عكس‌العمل نشان دهند و در مقابل تغییرات متعدد و تأثیرگذار محیطی از جمله قوانین و مقررات، تجارت خارجی، مسایل سیاسی و اقتصادی و از خود واكنش درست به موقع نشان دهند و دچار انفعال شوند، امیدی به بقا نخواهند داشت. در چنین شرایطی طرح برنامه‌‌ریزی و مدیریت راهبردی با توجه به ابعاد وسیع و گسترده آن پاسخی به چگونگی برنامه‌‌ریزی مؤثر در بلندمدت است. این نوع برنامه‌‌ریزی نگاهی به بیرون و عوامل محیطی دارد.

1-2- بیان مسئله

برنامه ­ریزی راهبردی به ارزش­ها، موقعیت فعلی، محیط و عواملی که به آینده مطلوب سازمانی ارتباط دارد می ­پردازد. تصمیم ­گیری برای انتخاب راهبرد­، شامل انتخاب هدف­های بلندمدت (اهداف راهبردی) و سپس راهبردهای اصلی سازمان است. هدف­های بلندمدت بیانگر نتایج مورد انتظار از اجرای راهبردهای مشخص است که سازمان می­کوشد در تأمین مأموریت خود بدست آورد. در صحنه تدوین راهبردها هدف­های بلندمدت دارای اهمیت ویژه­ای هستند. این هدف­ها تعیین کننده مسیر شرکت می­باشند [1].

سازمان‌های آموزشی در صورتی وظیفه خود را به نحو احسن به انجام می­رسانند که مسیر آینده جامعه را روشن نمایند و آینده­ساز بودن از مشخصه­های اصلی آن‌ هاست. تبیین چشم­انداز برای این­گونه سازمان‌ها امری ضروری است] 2[.

بنا به نظر کارشناسان، امروزه آنچه سبب نیرومندی سازمان­های خصوصی خواهد شد تشخیص «عوامل حیاتی موفقیت»، یا «عوامل بحرانی موفقیت» اطلاعات و میزان استفاده بهینه از آنها است [3].

عوامل کلیدی موفقیت عبارتند از مشخصه­ها، شرایط یا متغیرهایی که اگر درست مدیریت شوند می­توانند اثر قابل ملاحظه­ای بر موفقیت موضع رقابتی سازمان داشته باشند [4].

تعیین عوامل حیاتی موفقیت، روشی است که مدیر به وسیله آن می ­تواند نیازهای خود را تعریف کند و اطلاعات مورد نیاز و ضروری خود را دریافت کند [3].

مدیریت راهبردی فرایندی است كه به وسیله آن مدیران چشم­انداز و مأموریت و اهداف درازمدت یک سازمان را وضع می­ کنند. در این فرایند اهداف درازمدت با توجه به مشكلات اولویت‏دار و مأموریت سازمان، به صورت كلی، غیر كمّی و