پایان نامه : تحلیل اوزان عروضی مکتب وقوع (فغانی شیرازی، هلالی جغتائی، محتشم کاشانی، وحشی بافقی) |
 |
فهرست مطالب
چکیده فارسی 1
فصل اول (کلیات)
1-1. مقدمه. 3
1-2. بیان مسأله. 5
1-3. سؤالات تحقیق. 6
1-4. اهداف تحقیق. 6
1-5. اهمیت و ضرورت تحقیق. 7
1-6. پیشینه تحقیق. 7
1-7. فرضیات تحقیق. 8
1-8. روش تحقیق. 8
1-8-1. نوع روش تحقیق. 9
1-8-2. روش و ابزار گردآوری اطلاعات تحقیق. 9
1-8-3. جامعه و نمونه‌ی آماری.. 9
1-9. قلمرو تحقیق. 10
1-10. نو‌آوری تحقیق. 10
1-11. محدودیت‌های تحقیق. 10
1-12. تعریف واژه‌های کلیدی.. 11
فصل دوم (مبانی نظری)
2-1. مقدمه. 14
2-2. موسیقی. 14
2-3. تعریف عروض… 15
2-4. تاریخچه علم عروض… 16
2-5. بحر. 16
2-6. وزن. 19
2-7. انواع وزن در ملل مختلف.. 19
2-8. مفاهیم اوزان عروضی. 20
2-9. اوزان دوری.. 24
2-10. اختیارات شاعری.. 24
فصل سوم (مکتب وقوع)
3-1. مقدمه. 27
3-2. مکتب وقوع. 27
3-2-1. تاریخچه مکتب وقوع. 27
3-2-2. واضع مکتب وقوع. 28
3-2-3. زبان اشعار وقوعی. 28
3-2-4. مضمون اشعار وقوعی. 29
3-3. واسوخت.. 29
3-3-1. مبدع واسوخت.. 30
3-3-2. مضمون اشعار واسوختی. 30
3-4. شاعران وقوعی و واسوختی. 31
3-4-1. بابا فغانی شیرازی.. 31
3-4-2. هلالی جغتائی. 32
3-4-3. محتشم کاشانی. 33
3-4-4. وحشی بافقی. 34
فصل چهارم (داده‌های تحقیق)
4-1. مقدمه. 37
4-2. اوزان عروضی غزلیات بابا فغانی. 37
4-2-1. غزلیات بحر مضارع. 37
4-2-1-1. مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) 38
4-2-1-2. مضارع مثمن اخرب (مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن) 47
4-2-2. غزلیات بحر هزج. 48
4-2-2-1. هزج مثمن سالم (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) 48
4-2-2-2. هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن) 55
4-2-2-3. هزج مسدس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) 58
4-2-2-4. هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) 59
4-2-2-5. هزج مثمن اخرب (مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن) 60
4-2-3. غزلیات بحر رمل. 60
4-2-3-1. رمل مثمن محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 61
4-2-3-2. رمل مثمن مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن) 66
4-2-3-3. رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) 68
4-2-3-4. رمل مثمن مخبون (فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن) 69
4-2-4. غزلیات بحر مجتث.. 70
4-2-4-1. مجتث مثمن مخبون محذوف (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) 70
4-2-4-2. مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن) 75
4-2-5. غزلیات بحر رجز. 76
4-2-5-1. رجز مثمن سالم (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن) 76
4-2-5-2. رجز مثمن مطوی مخبون (مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن) 77
4-2-6. غزلیات بحر خفیف.. 78
4-2-6-1. خفیف مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن مفاعلن فعلن) 78
4-2-7. غزلیات بحر منسرح. 79
4-2-7-1. منسرح مثمن مطوی مکشوف (مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن) 79
4-2-8. غزلیات بحر سریع. 80
4-2-8-1. سریع مسدس مطوی مکشوف (مفتعلن مفتعلن فاعلن) 80
4-3. اوزان عروضی غزلیات هلالی جغتائی. 84
4- 3- 1. غزلیات بحر رمل. 84
4- 3- 1- 1. رمل مثمن محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 84
4- 3- 1- 2. رمل مثمن مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن) 90
4- 3- 1- 3. رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) 95
4- 3- 1- 4. رمل مسدس محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 96
4- 3- 1- 5. رمل مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلن) 97
4-3-2. غزلیات بحر هزج. 97
4-3-2-1. هزج مثمن سالم (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) 97
4-3-2-2. هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن) 100
4-3-2-3. هزج مثمن اخرب (مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن) 103
4-3-2-4. هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) 103
4-3-2-5. هزج مسدس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) 104
4-3-3. غزلیات بحر مضارع. 104
4-3-3-1. مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) 104
4-3-3-2. مضارع مثمن اخرب (مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن) 108
4-3-4. غزلیات بحر مجتث.. 109
4-3-4-1. مجتث مثمن مخبون محذوف (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) 109
4-3-4-2. مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن) 112
4-3-4-3. مجتث مثمن مخبون اصلم (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) 113
4-3-5. غزلیات بحر رجز. 113
4-3-5-1. رجز مثمن سالم (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن) 113
4-3-5-2. رجز مثمن مطوی مخبون (مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن) 114
4-3-6. غزلیات بحر خفیف.. 115
4-3-6-1. خفیف مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن مفاعلن فعلن) 115
4-3-7. غزلیات بحر منسرح. 116
4-3-7-1. منسرح مثمن مطوی مکشوف (مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن) 116
4-3-8. غزلیات بحر متقارب.. 116
4-3-8-1. متقارب مثمن سالم (فعولن فعولن فعولن فعولن) 117
4-3-9. غزلیات بحر سریع. 117
4-3-9-1. سریع مسدس مطوی مکشوف (مفتعلن مفتعلن فاعلن) 117
4-4. اوزان عروضی غزلیات محتشم کاشانی. 121
4- 4- 1. غزلیات بحر رمل. 121
4-4-1-1. رمل مثمن محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 121
4-4-1-2. رمل مثمن مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن) 128
4-4-1-3. رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) 134
4-4-1-4. رمل مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلن) 135
4- 4- 2. غزلیات بحر هزج. 135
4-4-2-1. هزج مثمن سالم (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) 135
4-4-2-2. هزج مثمن اخرب (مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن) 141
4-4-2-3. هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن) 141
4-4-2-4. هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) 143
4-4-2-5. هزج مسدس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) 143
4- 4- 3. غزلیات بحر مضارع. 144
4-4-3-1. مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) 144
4-4-3-2. مضارع مثمن اخرب (مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن) 149
4-4-4. غزلیات بحر مجتث.. 150
4-4-4-1. مجتث مثمن مخبون محذوف (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) 150
4-4-4-2. مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن) 541
4-4-5. غزلیات بحر رجز. 156
4-4-5-1. رجز مثمن سالم (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن) 156
4-4-5-2. رجز مثمن مطوی مخبون (مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن) 157
4-4-5-3. رجز مثمن مطوی مرفل (مفتعلاتن مفتعلاتن مفتعلاتن مفتعلاتن) 158
4-4-5-4. رجز مثمن مخبون مرفل(مفاعلاتن مفاعلاتن مفاعلاتن مفاعلاتن) 159
4-4-5-5. رجز مثمن مطوی مخلوع (مفتعلن فعولن مفتعلن فعولن) 159
4-4-6. غزلیات بحر منسرح. 160
4-4-6-1. منسرح مثمن مطوی مکشوف (مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن) 160
4-4-6-2. منسرح مثمن مطوی منحور (مفتعلن فاعلات مفتعلن فع) 161
4-4-7. غزلیات بحر سریع. 161
4-4-7-1. سریع مسدس مطوی مکشوف (مفتعلن مفتعلن فاعلن) 161
4-4-8. غزلیات بحر متقارب.. 162
4-4-8-1. متقارب مثمن سالم (فعولن فعولن فعولن فعولن) 162
4-4-8-2. متقارب مثمن محذوف (فعولن فعولن فعولن فعل) 163
4-4-8-3. متقارب مثمن اثلم (فع لن فعولن فع لن فعولن) 163
4-4-9. غزلیات بحر خفیف.. 164
4-4-9-1. خفیف مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن مفاعلن فعلن) 164
4-4-10. غزلیات بحر کامل. 164
4-4-10-1. کامل مثمن سالم (متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن) 165
4-4-10-2. کامل مثمن مرفل احذ (متفاعلاتن فعلن متفاعلاتن فعلن) 165
4-5. اوزان عروضی غزلیات وحشی بافقی. 171
4- 5- 1. غزلیات بحر رمل. 171
4- 5- 1- 1. رمل مثمن محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 171
4- 5- 1- 2. رمل مثمن مخبون محذوف (فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن) 176
4- 5- 1- 3. رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) 179
4- 5- 1- 4. رمل مسدس محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلن) 179
4- 5- 2. غزلیات بحر هزج. 180
4- 5- 2- 1. هزج مثمن سالم (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن) 180
4- 5- 2- 2. هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن) 184
4- 5- 2- 3. هزج مسدس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) 186
4- 5- 2- 4. هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف (مفعول مفاعلن فعولن) 187
4- 5- 3. غزلیات بحر مضارع. 188
4- 5- 3- 1. مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) 188
4- 5- 3- 2. مضارع مثمن اخرب (مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن) 192
4- 5- 4. غزلیات بحر مجتث.. 193
4- 5- 4- 1. مجتث مثمن مخبون محذوف (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) 193
4- 5- 4- 2. مجتث مثمن مخبون اصلم (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن) 194
4- 5- 4- 3. مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن) 195
4- 5- 5. غزلیات بحر رجز. 196
4- 5- 5- 1. رجز مثمن سالم (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن) 196
4- 5- 5- 2. رجز مثمن مطوی مخبون (مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن) 197
4- 5- 6. غزلیات بحر منسرح. 198
4- 5- 6- 1. منسرح مثمن مطوی مکشوف (مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن) 198
4- 5- 7. غزلیات بحر خفیف.. 199
4- 5- 7- 1. خفیف مسدس مخبون محذوف (فاعلاتن مفاعلن فعلن) 199
4-6. تجزیه و تحلیل مقایسه‌ای و استنباطی. 203
4-6-1. میزان کاربرد بحرهای عروضی. 203
4-6-2. گونه‌های اصلی وزن. 205
4-6-3. تنوع وزنی. 206
4-6-4. طول وزن‌ها 212
4-6-5. موسیقی وزن. 212
4-6-6. مضمون غزل‌ها 214
فصل پنجم (نتیجه)
5-1. مقدمه. 216
5-2. نتایج بررسی. 216
5-3. پیشنهادات.. 218
فهرست منابع. 219
چکیده انگلیسی 222
فهرست جداول
جدول 2-1- بحور عروضی و معنای لغوی و ساختار آن ها 18
جدول 3-1- قالب‌های شعری و تعداد اشعار شاعران منتخب وقوعی. 35
جدول 4-1- بسامد بحور عروضی اشعار بابا فغانی. 82
جدول 4-2- بسامد اوزان عروضی اشعار بابا فغانی. 83
جدول 4-3- بسامد بحور عروضی اشعار هلالی جغتائی. 119
جدول 4-4- بسامد اوزان عروضی اشعار هلالی جغتائی. 120
جدول 4-5- بسامد بحور عروضی اشعار محتشم کاشانی. 167
جدول 4-6- بسامد اوزان عروضی اشعار محتشم کاشانی. 170-168
جدول 4-7- بسامد بحور عروضی اشعار وحشی بافقی. 201
جدول 4-8- بسامد اوزان عروضی اشعار وحشی بافقی. 202
جدول 4-9- بسامد بحورعروضی در غزل‌های دیوان شاعران. 204
جدول 4-10- بسامد بحورعروضی در اشعار شاعران. 204
جدول 4-11- گونه‌های اصلی وزن در غزل‌های هر شاعر. 206-205
جدول 4-12- بحر رمل. 207
جدول 4-13- بحر هزج. 207
جدول 4-14- بحر رجز. 208
جدول 4-15- بحر مجتث.. 208
جدول 4-16- بحر منسرح. 209
جدول 4-17- بحر خفیف.. 209
جدول 4-18- بحر سریع. 209
جدول 4-19- بحر متقارب.. 210
جدول 4-20- بحر کامل. 210
جدول 4-21- بسامد اوزان عروضی غزل‌ها از نظر کوتاهی و بلندی.. 212
جدول 4-22- بسامد اوزان عروضی جویباری و خیزابی. 213
فهرست نمودارها
نمودار 1-1- نمونه‌ی آماری تحقیق. 10
نمودار 2-1- مفاهیم اوزان عروضی. 22
نمودار 4-1- درصد فراوانی بحور عروضی غزلیات بابا فغانی و کل دیوان او. 81
نمودار 4-2- درصد فراوانی اوزان عروضی غزلیات بابا فغانی و کل دیوان او. 81
نمودار 4-3- درصد فراوانی بحور عروضی غزلیات هلالی جغتائی و کل دیوان او. 118
نمودار 4-4- درصد فراوانی اوزان عروضی غزلیات هلالی جغتائی و کل دیوان او. 118
نمودار 4-5- درصد فراوانی بحور عروضی غزلیات محتشم کاشانی و کل دیوان او. 166
نمودار 4-6- درصد فراوانی اوزان عروضی غزلیات محتشم کاشانی و کل دیوان او. 166
نمودار 4-7- درصد فراوانی بحور عروضی غزلیات وحشی بافقی و کل دیوان او. 200
نمودار 4-8- درصد فراوانی اوزان عروضی غزلیات وحشی بافقی و کل دیوان او. 200
نمودار 4-9- درصد فراوانی اوزان خیزابی و جویباری در مجموع غزلیات شاعران. 213
نمودار 4-10- درصد فراوانی اوزان دوری و عادی در غزلیات شاعران. 214
چکیده
وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تأثیرگذاری آن است و به منزله‌ی قالبی است که شاعر خلاق بر آن روح می‌دمد و با سلیقه‌ی خود بر اندامش جامه لفظ می‌پوشاند؛ هریک از اوزان شعر دارای موسیقی و حالت خاصی است و همین حالت‌ها موجب می‌شوند وزنی تند یا سنگین و شادی‌آور یا غم‌انگیز، حماسی، برهانی، گزارشی و … شود. ویژگی‌های روحی و اخلاقی شاعران و محیط مادی، معنوی و فرهنگ و سبک یک دوره می‌تواند در بسامد اوزان عروضی آن دوره تأثیر بسزائی داشته باشد. بنابراین علم وزن شعر، تنها به شناخت اوزان منحصر نمی‌شود و رویکرد‌های مختلفی چون سبک‌شناسی، انواع ادبی، روانشناسی و … هریک بعد از استخراج اوزان دیوان یک شاعر، می‌توانند در تحلیل موسیقیایی مفید واقع شوند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی اوزان عروضی شاعران منتخب از منظر انطباق پذیری آن ها با مضامین و مفاهیم اوزان و بحور عروضی و ویژگی‌های روحی شاعران وقوعی است. در این رساله، نگارنده پس از ذکر کلیات و مبانی نظری عروض، با معرفی مکتب وقوع و بیان شرح حالی از فغانی شیرازی، هلالی جغتائی، محتشم کاشانی و وحشی بافقی به ارائه اطلاعاتی حول محور موضوع پرداخته است. سپس با ذکر نخستین بیت هر غزل و وزن آن، میزان کاربرد بحور و اوزان عروضی و ارتباط وزن با محتوا را در غزل‌های هریک از این شاعران بررسی کرده، به این نتیجه رسیده که اوزان بلند و حزن‌انگیز، بیشترین بسامد را داشته و وزن اشعار، با مضمون آن ها و احساس شاعران وقوعی متناسب است.
کلیدواژه‌ها:
عروض، وزن، مکتب وقوع، فغانی شیرازی، هلالی جغتائی، محتشم کاشانی، وحشی بافقی
. مقدمه
برای من که در مقطع کارشناسی مهندسی کشاورزی خوانده بودم تغییر رشته در کارشناسی ارشد، نقطه‌ی شروع آشنایی با عروض بود. پس از ورود به دانشکده‌ی ادبیات و در نخستین ترم تحصیل، به لطف استاد بزرگوارم آقای دکتر ترابی و زحمات بی‌منت ایشان و روش اصول‌مندی که در تدریس داشتند عروض را آموختم و دریافتم عروض برخلاف اکثر دروس علوم انسانی یک درس تفهیمی است. شباهت این درس به ریاضی و ارتباط مستقیم آن با موسیقی مرا بسیار علاقه‌مند کرد و به مطالعات فراوانی در این حوزه پرداختم. در این مسیر موضوعی که ذهن مرا معطوف کرد بحث تناسب وزن با محتوای شعر و احساس شاعر بود. بحثی که مبین این بود که هرگاه شعر بر اساس واقعیت و برآمده از دل باشد، بی‌اختیار شاعر وزن خود را می‌یابد؛ وزنی که بیان کننده‌ی حالت آرامش، خشم، شادی، غم و … است. رسیدن از عروض به رگه‌هایی از روانشناسی در کنار جذابیتی که داشت سؤالاتی را برایم به وجود آورد. اینکه آیا در دوره‌ای مانند مکتب وقوع که اصل بر واقع‌گویی، و مضمون شعر برآمده از احساس واقعی شاعر بوده است، وزن‌ها کمال تناسب را با مضمون داشته‌اند؟ سرانجام پس از مشورت با استاد ارجمندم به علت علاقه‌ی وافری که به پژوهش در این حوزه داشتم و نیز جذابیت رویکرد روانشناختی علم عروض، در این دوره پایان نامه‌ی خود را به تحلیلی عروضی اختصاص دادم و این پژوهش را به تحلیل اوزان عروضی چهار تن از شاعران برجسته‌ی مکتب وقوع محدود کردم. این کار با بررسی اشعار پرچمدار مکتب وقوع، بابا فغانی شیرازی، آغاز و با آثار واضع واسوخت، وحشی بافقی، پایان یافت که در نهایت با وجود کمیاب بودن تعدادی از کتاب‌ها و مقالات مورد نظر، با عنایت پروردگار متعال و کمک استاد گرامی به این مهم نایل آمدم.
این رساله در 5 فصل تدوین گردیده است. فصل اول به کلیات اختصاص یافته، فصل دوم مبانی نظری شامل عروض و مفاهیم اوزان عروضی و فصل سوم درباره‌ی مکتب وقوع و درون مایه اشعار وقوعی است؛ سپس در فصل چهارم، وزن هر شعر و ارتباط آن با محتوا بررسی شده و نتایج حاصل از این پژوهش در فصل پنجم ارائه شده است. شماره‌های ارجاع داخل علامت ( ) قرار گرفته در ارجاع به دیوان اشعار، از سمت راست نام دیوان سپس نام مصحح و سال انتشار و صفحه کتاب ذکر شده و در ارجاع به سایر کتب، ابتدا نام خانوادگی نویسنده سپس سال انتشار کتاب و صفحه کتاب آورده شده است. در فصل چهارم جهت ارجاع به یک بیت از علامت (غ. عدد) استفاده شده که غ به عنوان علامت اختصاری غزل، و عدد درون پرانتز شماره‌ی آن بیت در همان زیربخش است. نکته‌ی دیگر این که شاعر در انتخاب وزن رباعی نقشی ندارد و در هر قالبی جز غزل، ممکن است نوع قالب بر انتخاب وزن تأثیر بگذارد؛ لذا نگارنده به تحلیل مقایسه‌ای غزلیات پرداخته است و درباره‌ی بسامد اوزان عروضی کل قالب‌های شعری هر شاعر، به مقایسه‌ی جدولی و نموداری اکتفا کرده و هرجا لازم دیده توضیحاتی را ارائه داده است.
بیان مسأله
وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تأثیرگذاری آن است و به منزله‌ی قالبی است که شاعر خلاق بر آن روح می‌دمد و با سلیقه‌ی خود بر اندامش جامه لفظ می‌پوشاند؛ درواقع حقیقت وزن، همان چیزی است که ما از حضور آهنگین واژگان در تناسب با معنای آن ها در بافت شعر دریافت می‌کنیم.
هر شاعری برای سرودن شعر خود بیشتر از وزن‌هایی استفاده می‌کند که نزدیک‌تر به روحیات و اندیشه‌های او باشد. از این رو نخست به سراغ اوزانی می‌رود که بهتر بتواند آمال و خواسته‌ها و تفکرات خود را در قالب آن ها بیان کند. این قالب به گونه‌ای است که حتی می‌توان گفت اوزانی که هر شاعر برای سرودن انتخاب می‌کند تا حد زیادی نشان‌گر خلق و منش و شخصیت و ایده‌های او می‌باشد؛ به نوعی که اگر شاعری طبعی تند و سرکش داشته باشد، اشعارش کوتاه و منقطع است و مقصود را در کوتاه‌ترین جملات نقل می‌کند؛ اما اگر دارای طبعی خیال‌پردازانه باشد، اشعارش بلند و آهنگین و آکنده از استعارات و تشبیهات و مجازات می‌شود. شاعری که سرحال است به اوزانی علاقه‌مند است که بتواند این روحیه‌ی او را بازگو کند و برعکس اگر شاعر غمگین و افسرده باشد، از اوزانی استفاده می‌کند که سنگین باشد و بار غم او را به دوش بکشد.
شاعر با رعایت تناسبی که میان موسیقی شعر با معنا و عاطفه و تخیل وجود دارد، تلاش می‌کند به هدف اصلی شعر که همان محتوای درونی شعر است، نزدیک گردد؛ از این رو پژوهشگران معتقدند وقتی شعر از دل برآمده و با صمیمیتی همراه است اوزان متناسب خود را یافته است و در مواردی که این تناسب رعایت نشده است شاعر چیره دست با بهره گرفتن از اختیارات شاعری و نغمه‌ی حروف تا حدی می‌تواندجبران این نقص را بکند.
هریک از اوزان شعر دارای موسیقی و حالت خاصی است و همین حالت‌ها موجب می‌شوند وزنی تند یا سنگین و شادی‌آور یا غم‌انگیز، حماسی، برهانی، گزارشی و … شود. بنابراین در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گام‌های اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است؛ علم وزن شعر، تنها به شناخت اوزان منحصر نمی‌شود و رویکرد‌های مختلفی چون سبک‌شناسی، انواع ادبی، روانشناسی و … را در بر می‌گیرد و هریک بعد از استخراج اوزان دیوان یک شاعر، می‌توانند در تحلیل
فرم در حال بارگذاری ...
|
[یکشنبه 1399-09-30] [ 02:35:00 ب.ظ ]
|
