چکیده

بسته بندی یکی از عناصر تجاری است که می تواند بار فرهنگی هم داشته باشد. سؤالی که ذهن را بر می انگیزد، این است که آیا بسته بندی می تواند معرف فرهنگ و ملیتی باشد؟ آیا می توان الگویی برای یادگیری اصول و مبانی پیدا کرد که بر اساس آن بسته بندی ایران را متحول نمود؟ با مطالعه و بررسی جوامع مختلف به نظر می رسد، ژاپن کشوری است که با وجود تأثیرات فراوانی که از فرهنگ غرب گرفته، همچنان اصالت خود را حفظ کرده و به عنوان پدیده ای که پیشرفت بسیاری در کلیة موارد داشته، مورد توجه جهانیان قرار گرفته است. این پژوهش با هدف مطالعه و شناخت عناصر بصری طراحی گرافیک آثار بسته بندی ژاپن، با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. جمع آوری اطلاعات، به شیوه کتابخانه ای بوده، نخست کتاب ها و مقالات مرتبط مورد مطالعه واقع شده و سپس به بررسی عناصر بصری استفاده شده در بسته بندی هایی که به عنوان نمونه معرفی شده، پرداخته است. هدف از این تحقیق تدوین منبع فارسی زبان می باشد، که به بررسی و جمع آوری نقشمایه های بومی و کاربرد آنها در بسته بندی ژاپن پرداخته است. به امید بالا بردن سطح کیفی محصولات ایرانی و صادراتی که با به کارگیری سنت های بومی فراهم شود. نتایج بدست آمده از این بررسی، حاکی از آن است که در طراحی گرافیک بسته بندی های ژاپن، از عناصر بومی هنرهای تصویری ژاپن، در بیشتر موارد استفاده شده است. این موضوع با وجود تلفیق و تأثیر از آموزه های مدرنیسم غرب و کاربرد ماهرانه سنت ها و نقوش ژاپن به بهترین شکل نمایان است که به شاخصة بسیاری از آثار بسته بندی این کشور تبدیل شده است. این ویژگی های بصری در نوع به کارگیری لوگو و نوشتار، نقوش سنتی، طبیعت دوستی و اندیشه های ذن و مراقبه مشخص است. همچنین کاربرد حروف و الفبای نوشتار ژاپنی در اصالت بخشی هویت بسته بندی های ژاپن، نقش بسزایی را ایفا می کند. فضای کلی طرح بسته بندی ها، ترکیب بندی با عناصر زیاد و تنوع رنگی بسیار، غیر هندسی و نا متقارن می باشند.

 

واژگان کلیدی : ژاپن، عناصر بصری، طراحی گرافیک، بسته بندی

فهرست مطالب

عنوان : بررسی عناصر شاخص و هویت بخش به بسته بندی ژاپنی                                       صفحه

چکیده

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات تحقیق………………………………………………………………………………………….1

1-1 تعریف مسئله……………………………………………………………………………………………2

1-2  ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………………………….2

1- سئوال های تحقیق…………………………………………………………………………………………….2

1-4 فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………..3

1-5 اهداف اصلی و فرعی…………………………………………………………………………………………3

1-6 روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………………….3

1-7کاربرد تحقیق……………………………………………………………………………………….3

1-8 پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………4

1-9 چگونگی انجام پروژه عملی………………………………………………………………………5

      1-9-1 شناخت و بررسی نقوش و عناصر، رنگ، فرم، ترکیب بندی، تصویر سازی، چیدمان،

       بسته بندی ژاپنی و کاربرد نقشمایه های ایرانی در بسته بندی اصیل ایران…………………………………..5

      1-9-2 فرم شناسی و معنا شناسی محصول و تأثیر از هندسه اسلامی در بسته بندی ایرانی………..6

      1-9-3 کاربرد ماتریال های متفاوت و معانی آنها با توجه به طراحی سبز………………………………………6

فصل دوم : فضای هنری ژاپن……………………………………………………………………………….8

2-1 جغرافیای ژاپن …………………………………………………………………………………………….9

2-2 تأثیر چین بر ژاپن……………………………………………………………………………………….10

2-3 فرهنگ ژاپن ……………………………………………………………………………………………………14

2-4 مذهب ژاپن …………………………………………………………………………………………..16

    2-4-1 آیین شینتو……………………………………………………………………………………16

    2-4-2 آیین بودا ……………………………………………………………………………………………17

    2-4-3 ذن و مراسم چای (چانویو) …………………………………………………………….18

2-5 هنرهای بصری ژاپن ………………………………………………………………………………………..18

   2-5-1 نقاشی یاماتو-ئه(طوماردستی)……………………………………………………………….19

   2-5-2  اونا-ئه یا نقاشی زنانه……………………………………………………………………………….20

   2-5-3 اوتوکو-ئه یا نقاشی مردانه …………………………………………………………..20

   2-5-4  خوشنویسی کانا ……………………………………………………………………………….20

  2-5-5  فن ماکی ئه( لاکینه ها) ……………………………………………………………………….22

  2-5-6 سنت طومارروایی…………………………………………………………………………………………..22

  2-5-7 چهره نگاری کاماکورا ……………………………………………………………………22

   2-5-8 اوکیوئه…………………………………………………………………………………………….23

   2-5-9 مکاتب نقاشی ژاپنی………………………………………………………………………….23

                   سوئی بکو……………………………………………………………………………….23

                   تسا……………………………………………………………………………………….23

                   کانو………………………………………………………………………….24

 

 

                   ریمپا ………………………………………………………………………………………………..25

                  کرین…………………………………………………………………………………………………..26

                   نانگا ………………………………………………………………………………………….26

                  دوره تایشو…………………………………………………………………………………….29

                  دوره شوا……………………………………………………………………………31

2-6 ژاپن در سده نوزدهم …………………………………………………………………………….32

2-7 ژاپن در سده بیستم………………………………………………………………………………………..32

2-8  ادامه بقای هنرهای سنتی در پوستر های گرافیکی معاصر ژاپن …………………………………………………33

فصل سوم : بسته بندی و خلاقیت………………………………………………………………………43

3-1 تعریف بسته بندی…………………………………………………………………………………….44

3-2 مشخصه بسته بندی مناسب محصولات صادراتی……………………………………………..44

       3-2-1 رنگ………………………………………………………………………………………..47

       3-2-2 فرم شناسی محصول………………………………………………………….47

              – فرم…………………………………………………………………………………..48

              – تصویر ذهنی……………………………………………………………………………………48

              – نشانه……………………………………………………………………………………….48

3-2-3هنر و ارتباط…………………………………………………………………………………48

              – ارتباط در طراحی صنعتی………………………………………………………………… 48

              – تفکر تصویری ……………………………………………………………………………………….49

       3-2-4 پیام یک محصول……………………………………………………………………………49

       3-2-5 معنی شناسی یک محصول………………………………………………………………..49

3-3 بسته بندی ژاپن…………………………………………………………………………………….50

      3-3-1 هنر اوریگامی و کاربرد آن در بسته بندی ژاپن………………………………………………………………..50

      3-3-2 ایده دوست دار محیط زیست و طراحی سبز……………………………………………………………………51

      3-3-3 سنت های تصویری ژاپن در ارتباط با طراحی گرافیک بسته بندی این کشور…………………52

             – طبیعت گرایی ……………………………………………………………………………………………………………………52

             – نقوش سنتی……………………………………………………………………………………………………………………….52

                       الف.  اژدها………………………………………………………………………………………………………………..52

                        ب. خورشید و ابر……………………………………………………………………………………………………..54

                        ج. اوریگامی……………………………………………………………………………………………………………..54

                        چ. رنگ…………………………………………………………………………………………………………………….55

              – چیدمان……………………………………………………………………………………………………………………………..57

              -کاربرد تصویر سازی………………………………………………………………………………………………………….. 57

              -ترکیب مدرن …………………………………………………………………………………………………………………….58

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………60

پروژه عملی…………………………………………………………………………………………………………………61

شرح پروژه عملی…………………………………………………………………………………………………….62

اشکال و معانی آنها در هندسه اسلامی………………………………………………………………………………………….63

نمونه طرح های پروژه عملی ………………………………………………………………………….68

فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………79

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………81

 

مقدمه

     در قرن اخیر بخشی از تمدن غرب وارد فرهنگ ژاپن شد. با این حال، خصوصیاتی درفرهنگ ژاپنی می توان یافت که نتیجة واکنش آگاهانه در برابر تأثیرات خارجی و بهره گیری از سنت های بومی است. هنر ژاپنی تقریباً در تمامی مراحل تحول خود از هنر چینی مایه گرفت. چینیان طرز ساخت ابریشم و کاغذ و ظروف چینی اصل را ابداع کردند و در باسمه کاری با لوحة چوبین پیشگام بودند. ژاپن و جزایر مجاورش منشأ آتشفشانی دارند، به همین علت سنگ مناسب برای کنده کاری یا ساختمان سازی در آنها بسیار اندک است. درعرصة معماری، این کمبود به ساخته شدن ساختمان های چوبی مناسب و مقاوم در برابر زلزله ها و توفان های مکرر انجامید. ژاپنی ها با وجود اینکه از شیوه های هنر چینی مایه می گرفتند، از سده نهم تا دوازدهم کوشیدند خود را از وابستگی کامل برهانند. در ژاپن، مواد و اسلوب های مورد استفاده هنرمندان غالباً چینی بودند و حتی مضمون ها نیز عمدتاً ریشه چینی داشتند. کاربرد نقشمایه های بومی (چون اژدها، پرنده، چهارپایان، ابرهای پیچان و غیره)، با تأثیر از چین، همچنین آیین بودایی عاملی نیرومند در مذهب و هنر ژاپنی بود. به خصوص، وجه عارفانه و متفکرانه این آیین، در عقاید فرقه های چان (ذن) بازتاب یافت. این اعتقادات، پایه های شکل گیری یک هنر نوین را تشکیل دادند. اندیشة ذن بر اخلاق و فرهنگ طبقه جنگاور نیز بر هنر ژاپنی تأثیری قوی گذاشت. معماری بومی و سبک زندگی ژاپنی ها، تیغه های کاغذی کشویی(sliding paperpaners) به جای دیوارهای داخلی، طاقچه های مخصوص برای اشیای هنری، منقل های گرمازای زغال سوز، کاربرد تاتامی که همان کف پوش های سنتی ژاپنی هستند که از ساقه های برنج کنار هم فشرده ساخته شده – حصیر تاتامی در تابستان خنک و در زمستان گرم است- همه اینها و بسیاری از دیگر خصوصیات ساده اما اساسی وضع خانه و زندگی روزمره، کاملاً منحصر به ژاپن است. آنها در نحوه نگارش، هم به صورت عمودی می نویسند و هم به صورت افقی. نوشتار آنها علاوه بر علائم مخصوص زبان چینی، از هیراگانا یعنی حروف صوتی خاص ژاپن، و نیز از کاتاکانا که عمدتاً برای نگارش کلمات بیگانه به کار می رود استفاده می کنند.

     ژاپنی ها درون بینانه می اندیشند و همچون چینیان شیفته طبیعت اند، ولی رویکرد هنری شان به طبیعت با احساسات آمیخته است. آنچه در هنر چینی متفکرانه، فراخ و آرام به نظر می آید، در ژاپن خصلتی صوری، تزیینی و تصنعی به خود می گیرد. روزگاری، مدتی بیش از 250 سال- از سال 1603 تا 1860 میلادی- مرزهای کشور را به روی ممالک بیگانه بست و نخستین بار در سده هجدهم از طریق ورود گروهی از هلندیان که دولت ژاپن به منظور دست یابی به دانش اروپایی در شهر ناگازکی به آنها اسکان داده بود با هنر غرب آشنا شد. در ابتدا، اثرپذیری از هنر اروپایی اندک بود ولی از میانة سده نوزدهم و پس از توسعه روابط ژاپن با کشور های غربی، هنرمندان ژاپنی تحت تأثیر این جنبش اروپایی قرار گرفتند. با این حال، هنرهای تزیینی و سنت هایی چون نمایش کابوکی در قالب نوعی هنر قومی به زیست خود ادامه دادند. در سدة بیستم بسیاری از هنرمندان ژاپنی به جنبش های جدید جلب شده اند و حتی مستقیماً در این جنبش ها شرکت کرده اند. تأثیر فرهنگ و هنر ژاپن در مصور سازی، با بهره گرفتن از تکنیک های مختلف رؤیت می شود، همچنین کاربرد نقشمایه های سنتی و بومی در بسیاری موارد از قبیل طراحی گرافیک پوسترها، بسته بندی محصولات و غیره دیده می شود. همچنین مردم ژاپن از هنرهایی با تکنیک های مشخص و دقیق، بسته بندی هدایا، گل آرایی و غیره به نحوی گویا و کاربردی بهره برده اند. احساس همبستگی طایفه ای و اعتقاد به اهمیت حقوق و قدرت، بدون شک، در میان مردم ژاپن فوق العاده قوی بوده است، زیرا این نیروها در سراسر تاریخ ژاپن عاملی غالب به شمار آمده و اکنون نیز در ژاپن نوین زنده و پا برجاست. شایان ذکر است که این پژوهش با یاری اساتید بزرگوار، جناب آقای دکتر فریسی و سرکار خانم باقری صورت گرفته و به تأیید ایشان رسیده است، با تشکر از زحمات بی دریغشان که در طول دوران تحصیل مرا یاری رساندند.

 

 

1-1  تعریف مسئله

      ژاپن کشوریست که در زمینة استفاده درست و کاربردی از سنت ها و هنر بومی شهرتی جهانی دارد. عناصر هویت بخش در طراحی بسته بندی ژاپن چیست؟ تأثیرات جغرافیایی و محیطی، سنت های دیرینه ژاپنی، فرهنگ، مذهب، هنر بر عناصر تصویری (نقشمایه، فرم، رنگ، ترکیب بندی) بسته بندی محصولات ژاپن چه تأثیراتی داشته است؟ از آنجا که طراحی بسته بندی یکی از زیر شاخه های بسیار مهم در طراحی گرافیک می باشد و طراحان ژاپنی با حفظ اصالت و سنت های بومی در این حوزه بسیار مؤفق هستند، و با توجه به اینکه در ایران آن چنان پژوهشی درباره بسته بندی ژاپن صورت نگرفته است. از این روی در صدد آنیم تا با بررسی عناصر شاخص و هویت بخش به بسته بندی ژاپنی بتوانیم مجموعه ای از اطلاعات علمی در ارتباط با موضوع را جمع آوری نمائیم.

1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق

      معرفی و شناخت بسته بندی ژاپن، به عنوان کشوری که در تقابل با تأثیرات فراوان از آموزه های مدرنیسم و هنر غرب و با حفظ اصالت در سنت ها و هنر بومی خود مورد توجه قرار گرفته است، از اهداف تحقیق می باشند. با وجود اینکه بسیاری از منتقدان و نویسندگان به بررسی و تحقیق در طراحی گرافیک در زمینه های پوستر و مکاتب هنری این کشور پرداخته اند، متأسفانه بررسی طراحی بسته بندی کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است، لذا با در نظر گرفتن این امر، پژوهش حاضر سعی دارد تا طراحی گرافیک بسته بندی ژاپن را که تبدیل به قدرت فروش محصولات گردیده است بررسی کند، چرا که شناخت موارد مهم در طراحی گرافیک بسته بندی امروزی آن کشور نقش بسزایی دارد و می بینیم که چگونه با حفظ عناصر هویت بخش بومی و سنتی توانستند جایگاه مهمی را به عنوان گرافیک هویت مند کسب نمایند.

1-3 سوال های تحقیق

• فرم بسته بندی و محصول تا چه حد در ارتباط معنایی با یکدیگر می باشند؟
• از چه عناصر بومی بیشتر برای ترکیب بندی و ساختار بسته بندی ها استفاده شده است؟
• کاربرد لوگو ها و حروف اصلی بیشتر به چه زبانی استفاده شده است؟
• ترکیب بندی و چیدمان عناصر بصری به چه شکل و تا چه حدی تأثیر گذار بوده است؟
• تأثیر فرهنگ، مذهب و هنر ژاپن چه تأثیراتی بر گرافیک بسته بندی ژاپن داشته است؟
• چگونه می توان از تحلیل های انجام گرفته از گرافیک مدرن بسته بندی ژاپن به راه حل های کاربردی در طراحی بسته بندی ایران دست یافت؟

 

1-4 فرضیات تحقیق