فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

در گیاهان مسیرهای متابولیکی خاصی از متابولیسم اولیه گیاه منشعب و منجر به تولید ترکیبات متابولیکی منحصر به فردی می شود. این مسیرهای متابولیکی را متابولیسم ثانویه و مواد حاصل را مواد مؤثره می گویند. به بیان دیگر متابولیسم اولیه منجر به متابولیسم ثانویه می شود که پیش ساخت های متابولیسم ثانویه برخی متابولیت های اولیه نظیر فسفو انول پیرواتPEP ، استیل کوآنزیم آ (Acetyll coA) و غیره هستند. متابولیسم ثانویه در همه گیاهان وجود ندارد و حتی ممکن است بین دو گونه گیاهی مشابه نیز متفاوت باشد. مقدار مواد مؤثره در گیاه بسیار کم می باشد. گیاهان دارای مواد مؤثره را گیاهان دارویی می گویند (صفری، 1380).

متابولیت های اولیه شامل ترکیبات بیوشیمیایی مهم یعنی کربوهیدرات ها، پروتئین ها وچربی ها می باشند. سایر ترکیبات بیوشیمیایی گیاهی که به این سه گروه متعلق نباشند به عنوان متابولیت های ثانویه شناخته می شوند که دامنه وسیعی از مواد را شامل می شوند (حبیبی خانیانی، 1384).

کشور ایران به دلیل تنوع آب و هوایی و اکولوژیک جغرافیایی و به دلیل قرار گرفتن در پهنه ای از جهان که در برگیرنده سه ناحیه رویشی اروپا – سیبری، ایرانو-تورانی وخلیج و عمانی می باشد از تنوع گونه ای قابل توجهی برخوردار است. به طوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه های شناخته شده در آن به 8000 گونه بالغ می گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان،بخش قابل توجهی در ردیف گیاهان دارویی قرار می گیرند (مظفریان، 1387).

استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها نسبت به دیگر روش های مداوا از جمله شیمی درمانی، هیدرو تراپی، طب سوزنی، هومیوپاتی و غیره قدمت چندین هزار ساله دارد و تا اوایل قرن گذشته مهمترین منبع دارو در درمان بیماریها به شمار می رفت (بهادری، 1385).

طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصری ها و چینی ها در زمرۀ اولین اقوام بشری بودند که فراتر از بیست و هفت قرن پیش از میلاد مسیح از گیاهان به  عنوان دارو استفاده برده اند و حتی برخی از آنها را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت کرده اند (ولاگ و استودلا، 1371).

بقراط حکیم بنیانگذار طب ونیز ارسطو شاگرد او درمان را بر پایه گیاهان انجام می دادند. آنها علاوه بر گیاهان رویش یافته در منطقه یونان از گیاهان مناطق دیگر نیز استفاده می کردند. بعد از آنها یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را پایه گذاری کرد (فلوك، 1368).

از قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی از قبیل ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی ودیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند وگیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کرده و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشتۀ تحریر درآورند (ولاگ و استودلا، 1371).

طی بررسی های دقیق گیاهان ایران که فهرست آنها در کتاب فرهنگ نامهای گیاهان ایران آورده شده قریب به 569 جنس از جنس های گیاهی ایران دارویی هستند که در برگیرنده حدود 2300 گونه است. تعدادی از این گیاهان به صورت معرفی شده یا کاشته شده به ایران آورده شده اند و در ردیف گیاهان دارویی بومی نیستند. از این تعداد 80 جنس آن در ردیف گیاهانی است که به ایران وارد شده و در نقاط مختلف ایران کاشته شده اند. در میان این گیاهان 116 جنس در ردیف گیاهان معطر و رایحه دار است که دربرگیرنده 836 گونه می باشد که اغلب آنها متعلق به تیره های آفتاب گردان، نعناعیان و چتریان می باشد (مظفریان، 1387).

زمینه های استفاده از گیاهان دارویی بسیار وسیع و روبه افزایش است. در صنایع آرایشی – بهداشتی به عنوان شوینده و مواد آرایشی، در صنایع غذایی به عنوان نگهدارنده، طعم دهنده، چاشنی و ادویه، در داروسازی وپزشکی به عنوان دارو، طعم دهنده دارو و یا در استخراج مواد مؤثره از دیگر گیاهان، همچنین در صنایع مختلفی نظیر لاستیک سازی،چسب سازی، نساجی و… از این گیاهان ارزشمند استفاده می شود(صالحی، 1382).

كمیت و کیفیت مواد مؤثره یک گیاه تحت تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی می باشد. محصول زراعی یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی زمانی مقرون به صرفه است که مقدار مواد مؤثره آن به حد مطلوب رسیده باشد.

از آنجاییکه که گیاهان دارویی که در طبیعت به صورت وحشی یافت می شوند، در محدوده های جغرافیایی گسترده ای می رویند و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. همچنین استفاده از رویشگاه های گیاهان طبیعت موجب نابودی آنها می شود، از این رو، به جای انهدام ومصرف گیاهان رویشی طبیعت باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی وباغی اقدام نمود(معقول، 1377).

نکته قابل توجه در کشت گیاهان دارویی حفظ استعداد های اصیل ژنتیکی، پس از غنی شدن آنها از مواد مؤثره تحت تکنیک های زراعی است (امید بیگی، 1374).

نعناع فلفلی گیاهی از تیره نعناعیان است که در زمان های قدیم رومی ها و مصریان از آن استفاده می کردند. اسانس موجود در این گیاه 5000 سال پیش یافت شده است. کشت این گیاه به علت استفاده های فراوان در صنایع دارویی، آرایشی-بهداشتی، غذایی وتولید سموم بیولوژیک از اهمیت بالایی برخوردار است(زرگری، 1379).

از مهمترین عوامل مؤثر بر کمیت وکیفیت اسانس گیاهان دارویی عناصر غذایی خاک است لذا تعیین نوع، میزان دقیق و مصرف صحیح کود تاثیر مهمی در امر تولید و افزایش مواد مؤثره  خواهد داشت(معقول،1377).

امروزه کاهش مصرف کود های شیمیایی در تولید محصولات زراعی با بهره گرفتن از کود های زیستی به عنوان جایگزین یا مکمل کودهای شیمیایی پر مصرف، از جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی، مزیت هایی را به دنبال دارد(مرادی، 1388).

فصل دوم: بررسی منابع

1-2- زراعت گیاهان دارویی

توجه به كشت و توسعه گیاهان دارویی در جهان، از زمان برگزاری چهارمین كنگره بین‌المللی حفظ و سلامت جهانی فائو در سال 1986 و قرار گرفتن داروهای گیاهی در انبوه داروهای جهانی آغاز و باعث شد كه تقاضای جهانی این محصولات به طور فزاینده‌ای افزایش یابد. تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط كشت اكولوژیک در جهان رو به افزایش می باشد  .(Carrubba et al., 2002)كشت اكولوژیک گیاهان دارویی، كیفیت آن ها را تضمین كرده و احتمال اثرات منفی روی كیفیت دارویی و عملكرد آنها را نیز كاهش می دهد .(Griffe et al., 2003)

به دنبال آن كشورهای مختلف نسبت به برنامه‌ریزی كشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و بهره‌برداری و استفاده از آنها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی اقدام نمودند و در كنار آن، بازرگانی بین‌المللی این محصولات با رونق روزافزونی روبه‌رو شد. متأسفانه، در كشور ما به رغم وجود پیشینه بسیار طولانی در مصرف گیاهان دارویی و گذشته درخشان خود در مورد  دانش گیاهان دارویی و وجود دانشمندانی همچون

 ابوریحان بیرونی، ابن سینا و رازی، همچنین تنوع فراوان گونه‌های دارویی (تقریباً دو برابر تعداد گونه‌های چندین كشور اروپایی) به عنوان یک منبع غنی طبیعی از دیدگاه اقتصادی و در نتیجه توانایی‌های بالقوه در تولید و صاردات گیاهان دارویی ، هنوز آن طور كه شایسته است در زمینه شناسایی، اهلی كردن و كشت انبوه این گیاهان گام اساسی برداشته نشده است. بنابراین با شناخت ومطالعه روند تولید وتجارت گیاهان دارویی ایران و به دنبال آن توجه دقیق و جدی به این مهم، می‌توان علاوه بر تامین نیاز صنایع داروسازی كشور نسبت به مواد مؤثره دارویی، درآمد ارزی قابل توجهی از صاردات فرآورده‌های گیاهان دارویی كسب نمود(باقری و همكاران، 1384).

بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران نیز لزوم توجه به تولید زراعی این گیاهان را نشان می‌دهد.

تولید زراعی این گیاهان پس از گذار از مرحله امكان سنجی كشت و تولید مزرعه‌ای نیازمند یک بررسی و توجیه اقتصادی جهت تصمیم‌گیری و برنامه ریزی در خصوص آن ، با توجه به هزینه‌ها و درآمدها می‌باشد.

بررسی اقلام تولیدی و صادراتی در گیاهان دارویی حكایت از اهمیت تولید زراعی به جای روش های سنتی و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی دارد. ضمن اینكه با افزایش جمعیت كنونی و فشاری كه بر عرصه‌های طبیعی وجود دارد، اصولاً حجم تقاضای گسترده كنونی جواب داده نخواهدشد مگر با روش های مناسب تولید زراعی این گیاهان (وجدانی و سلگی، 1384).

از عمده اهداف و انگیزه‌های كشاورزان در انتخاب گیاه دارویی به عنوان یک گیاه زراعی، افزایش بهره وری آنها در مقایسه با سایر محصولات زارعی می‌باشد به ویژه آنكه برخی از انواع این گیاهان در شرایط آب وهوایی نامساعد و محدود نیز قابلیت كشت و تولید را دارند (باقری و همكاران، 1384).

2-2- مشکلات عمده در تولید و توزیع گیاهان دارویی کشور

عمده ترین مشكل گیاهان دارویی در كشور استاندارد نبودن و عدم كنترل كیفی و كمی داروهای گیاهی، نبود بازار داخلی مناسب به دلیل عدم تجویز پزشكان، سیستم توزیع نامناسب (عطاری ها)، عملكرد ضعیف برخی از تجار ایرانی، ضعف در فنآوری و تهیه داروهای گیاهی به دلیل عدم آگاهی كشاورزان از اصول صحیح كشت و بهره برداری ،خشك كردن، ضعف سیستم بسته بندی، نحوه انبار داری و انبار سازی، ضعف در اطلاع رسانی، نبود صنایع تبدیلی در مناطق مختلف و کشت اصولی و علمی این گیاهان می باشد. مهم تر اینكه این صنعت دارای یک متولی خاص و دلسوز نبوده و عدم هماهنگی بین سازمانی به این سوء مدیریت قوت می‌بخشد.

 بسیاری از توانایی های كشور در پس موانع ومشكلات عدیده‌ای پنهان مانده‌اند.اهم این مشكلات ریشه در عدم وجود برنامه جامع و ملی دارد كه متأسفانه مدیران كشور با این مسأله به صورت استراتژیک برخورد نمی‌كنند.

هر سازمان و ارگانی در عمل، بر مبنای نیاز سنجی و اولویتهای درون سازمانی اقدام به فعالیت می‌كند كه نتیجه آن كارهای پراكنده و تكراری است و نتایجی موضعی و كمرنگ به همراه دارد. به علاوه اكثر قراردادهای بسته شده در این صنعت به نفع كارخانه است و در نهایت اینكه به دلیل عدم اعتماد كشاورزان به پیشنهاد این مراكز فشار بر عرصه های طبیعی زیاد می‌شود كه خود بحثی مفصل را می‌طلبد.

 از سوی دیگر هر چند حضور بخش خصوصی برای مدیریت این شبكه از نظر مدیریتی آرمانی به نظر می‌رسد ولی شاید بهتر باشد برای جلوگیری از ایجاد مشکل، سازمان هایی نیمه دولتی به عنوان هسته مركزی این آژانس بازاریابی فعالیت كنندو این شركت های خصوصی كه از كمك های دولتی بهره‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف با این هسته مركزی به تبادل اطلاعات و خدمات و كالا بر اساس تعرفه‌های منصفانه بپردازند. این زمینه شامل همكاری بازاریابی كارخانه‌های فرآوری و بسته بندی برای اعلام نیاز همكاری شركتهای خصوصی برای ترویج، بستن قرارداد با كشاورزان، ارائه مشاوره‌های علمی و مالی، بیمه محصولات وغیره برای تأمین نیاز است.

در عرصه بین المللی باید به استانداردهای جهانی توجه شود و با توجه به ذخایر فیلوژنتیكی غنی موجود، تحولی عملی در اصول كشت و فرآوری این گیاهان لازم به نظر می‌رسد كه می‌تواند هزینه‌های خود را به عنوان بودجه‌ای با حداقل ثابت و بسته به سود شبكه تامین نماید(نیرومنش و همكاران، 1384).

یکی از مشکلات مهم موجود بر سر راه رشد و توسعه گیاهان دارویی بازار یابی محصولات آن می‌باشد. بازار یابی صحیح سبب می‌شود تا محصولات بر اساس نیاز مصرف كنندگان تولید و به نحوه بهداشتی و مورد پسند در اختیار آنان قرار گیرد. به دلیل ویژگی های خاص گیاهان دارویی نظیر فساد پذیری، تولید فصلی و حجیم بودن، بازار یابی محصولات آن از حساسیت بالایی برخوردار است .

عملیات بازار یابی شامل انبارداری ،حمل و نقل،درجه بندی ،بسته بندی و تبدیل می‌باشد. در سازمان بازار یابی نیز تولید كنندگان، واسطه ها و مصرف كنندگان نقش عمده را ایفا می کند(رحیمی، 1384).

هزینه‌های بازاریابی باید از سوی كارخانجات دارای صنایع تبدیلی گیاهان دارویی به عاملین بازاریابی پرداخت شود. علت این گونه اختصاص سود این است كه فرآورده‌های دارویی قیمتی بسیار بالاترازخود آن گیاهان به صورت تر و یا خشك دارند. از سوی دیگر این شبكه بازاریابی بدلیل فعالیت درعرصه بین المللی برای كارخانجات سودی سرشار به همراه خواهد داشت. به نظرمی رسد عملكرد این سیستم بسیار گران است كه تمام قسمتهای ذینفع به صورت كاملاً منصفانه به ادامه فعالیت اقتصادی علاقه نشان می‌دهند.

3-2- تیره نعناع

تیره نعناع دارای صفات و اختصاصات بسیار با اهمیت است. اختصاصات مزبور به قدری روشن و قابل تشخیص اند كه این تیره را باید از اولین تیره های مشخص شناخته شده توسط گیاه شناسان دانست.

بر اساس ساختمان گل، نعناعیان یکی از بزرگترین و توسعه یافته ترین خانواده های گیاهی رده عالی محسوب می شوند. این گیاهان در تمامی نقاط جهان به جز قطب شمال وقطب جنوب پراکنش دارندو بیشترین دامنه انتشار آنها در منطقه مدیترانه است , 2005) Aflatuni).

گیاهان این تیره گیاهانی عموماً علفی، یکساله یا پایا و دارای ساقه های راست یا خزنده اند. بعضی از آنها ظاهر بوته مانند و ساقه های چوبی شده فراوان دارند.

از مشخصات این گیاهان آن است که ساقه های چهار گوش دارند. از قاعده ساقه آنها نیز غالباً ساقه های فرعی منشأ می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کنند ویا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند. در انواع چند ساله این گیاهان،ساقه های مسن، ظاهر مدور دارند.

عدۀ زیادی از گیاهان تیره نعناع، به سرعت تحت تأثیر شرایط متفاوت محیط زندگی قرار می گیرند، مانند آنکه انواعی از آنها که در دشت ها و اماکن مرطوب می رویند اگر به محیط های خشک منتقل شوند، به سرعت تغییراتی از نظر سازش و تطابق با شرایط محیطی حاصل می کنند تا تحمل آنها در مقابل تعرق، زیاد شود. به طوری که برگ های آنها پوشیده از کرک می شود، یا کنارۀ پهنک برگ های آنها به سمت پایین خمیدگی پیدا می کند، یا روزنه ها به حالت فرو رفته در بشره باقی می مانند، یا ممکن است هیپودرم آنها به صورت کاملا کلانشیمی درآید و یا برگ حالت نسبتا ضخیم و چرمی پیدا کند. حتی سطح برگ ممکن است کاهش حاصل نماید به حدی که به کلی از بین برود. (زرگری، 1376). این گیاهان برای سهولت در گرده افشانی سازگاری هایی مانند شکل ظاهری گل، رنگدانه ها و تراوش شهد پیدا کرده اند(Aflatuni, 2005).

گیاهان تیره نعناع، عموماً برگ های متقابل، گاهی ساقه آغوش و به ندرت فراهم دارند و برگ ها همیشه ساده اند. بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی وغیر ترشحی به اشکال مختلف است.(امید بیگی، 1376 )

گل های آنها کامل، نامنظم، نر- ماده و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است. این گیاهان دارای کاسه گل پیوسته بوده که عموماً دارای 5 تقسیم یا دندانه می با شد و بر روی کاسه گل گاهی خطوط برجسته و گاهی اوقات کرک وجود دارد که در شناسایی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.(زرگری، 1376 )

این خانواده یکی از بزرگترین خانواده های گیاهی برای ارزیابی و بررسی وقایع متابولیسم ثانویه است.

مواد مؤثره عمده نعناعیان، اسانس های ترپنوییدی و مواد فنلی گوناگون است.بیشتر ترپن ها و دیگر ترکیبات درغدد ترشحی برگ ها، ساقه ها و اندام زایشی این گیاهان تجمع یافته اند .(Aflatuni, 2005)

جام گل در این گیاهان دارای اشکال متنوع بوده وعموماً به چهار صورت زیر می باشد:

1- جام گل دارای دو لوب مشخص

2- جام گل به علت عدم رشد لوب فوقانی به ظاهر دارای یک لوب

3 – جام گل مرکب از پنج لوب مساوی یا تقریباَ مساوی

4 – جام گل فقط دارای لوب تحتانی منقسم به پنج لوب

پرچم آن ها حالت دی دینام دارد. مادگی دو برچه ای، خامه ژینوبازیک و میوه چهار فندقه محتوی دانه های بدون آلبومن است.

گیاهان این تیره از نظر مشخصات تشریحی دارای ویژگی های عمومی به شرح زیر می باشند:

1- انواع علفی آنها عموماً دارای دسته های کلانشیم در زوایای ساقه زیر بشره اند. وجود این حالت باعث می گردد که ساقه این گیاهان ظاهر چهار گوش پیدا کند.

2 – دسته های چوب – آبکش پسین در آنها معمولاً به وضع غیر ممتد و جدا از هم دیده می شود.

3 –  بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی و غیر ترشحی به اشکال مختلف است .

4- تارهای ترشحی اسانس در آنها دارای پایه یک یا دو سلولی منتهی به یک برجستگی 4 تا 8 سلولی و یا بیشتر است. اسانس ترشح شده معمولاَ خارج از دیوارۀ سلولزی در زیر کوتیکول جمع می شود و این خود باعث می شود که بشره در همان ناحیه کمی متورم جلوه نماید(زرگری،1376).

تیره نعناع منبع سرشار از گیاهان اسانس دار معطر است. برای مثال می توان گونه هایی از مریم گلی، اسطوخودوس، رزماری، نعناع و فراسیون را نام برد. این گیاهان در صنایع دارویی و آرایشی استفاده می شوند.

 

 

فهرست مطالب                                                             صفحه

چکیده                                                    1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1– بیان مسئله                                                      3

1-2- سوال تحقیق                                                      4

1-3- فرضیه                                                      4

1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق                                             4

1-5- اهداف تحقیق                                                           5

1-6-محدودیت های تحقیق                                                5

1-7- سازماندهی پژوهش                                                 5

1-8-پیشینه تحقیق                                                           5

1-9-مفاهیم و واژه ها                                                 8

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-ژئوپلیتیک                                                                                                                        12

2-1-1- رویكرد ژئوپلیتیک در دوران نوین (ژئوپلیتیک پست مدرن)                12

2-1-2-ژئوپلیتیک جهان اسلام                                    13

2-1-3-رابطه دین و ژئوپلیتیک                                               15

2-1-4- ژئوپولیتیک مقاومت در برابر ساختار غرب محور                             16

2-2- مفهوم ژئوکالچر                                          17

2-2-1- پیدایش و تعریف                                    19

2-2-2- نظام ژئوکالچر محلی و جهانی                                19

2-2-2-1-كاربرد جهانی                                         20

2-2-2-2-كاربرد منطقه ای                                      21

2-2-2-3-كاربرد محلی و ملی                                    22

2-2-3- ارتباط ژئوکالچر با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی                      22

2-2-3-1- ژئوکالچر و هویت ملی                                 22

2-2-3-2- ژئوکالچر و علت وجودی کشورها                             24

2-2-3-3- ژئوکالچر و منافع ملی کشورها                             25

2-2-4 نظریه­ های مبتنی بر نقش عوامل فرهنگی در نظام جهانی                    26

2-2-4-1- نظریه مارتین گلاسنر                                      26

2-2-4- 2-نظریه ساموئل هانتینگنون                                 26

2-2-4-3- نظریه نایخت­من                                       28

2-2-4-4- نظریه فوکویاما (تئوری ژئوپلیتیک پایان تاریخ)                         29

2-2-4-4-1-شیعه به روایت فوکویاما                                 30

2-2-4- 5-نظریه مانوئل کاستلز (جامعه‌ی شبکه‌ای)                          32

2-2-4-6-والرشتاین و تئوری ژئوکالچر                               33

 

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1-متغیرها                                              36

3-1-1- متغیر مستقل                                           36

3-1-1-1-ایثار و شهادت                                    36

3-1-1-1-1-شهادت                                          36

3-1-1-1-2-فرهنگ ایثار و شهادت                                39

3-1-1-1-3- آثار فرهنگ شهادت طلبی                                          40

3-1-1-1-4-راه­های دستیابی به فرهنگ شهادت طلبی                          40

3-1-1-1-5-آسیب­های تهدیدکننده فرهنگ ایثار و شهادت                          41

3-1-1-1-6-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت               41

3-1-1-1-7-آثار وپیامدهای فرهنگی فرهنگ ایثار وشهادت                    42

3-1-1-1-8-نقش دفاع مقدس درگسترش فرهنگ ایثار و شهادت                   43

3-1-1-1-8-فرصت‌ها و ظرفیت‌های دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت            43

3-1-1-1-9-ضرورت بهره گیری از تجارب رزمندگان اسلام از منظر فرهنگ ایثار وشهادت     43

3-1-1-1-10-موانع بازشناسی فرهنگ ایثار و شهادت                         45

3-1-1-1-11-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت              44

3-1-1-1-12-فلسفه ایثار و شهادت                               45

3-1-2- متغیر وابسته                                          46

3-1-2-1-ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                              46

3-1-2-1-1- جمهوری اسلامی ایران                                49

3-1-2-1-2- محدوده جغرافیایی                                      49

3-1-2-1-3- جمعیت                                       51

 

3-1-2-1-4-منابع                                        53

3-1-2-1-4-1-منابع صنایع و معادن                              53

3-1-2-1-4-2-منابع طبیعی                                    53

3-1-2-1-5-اهداف استراتژیکی                                 53

3-1-2-1-6-هویت آریایی                                      55

3-1-2-1-7- تاریخ                                           56

3-1-2-1-8- سنن، آداب و رسوم                                58

3-1-2-1-9- مذهب شیعه                                       59

3-1-2-1-10- اعتقاد به انتصاب ولایت(علی(ع)) عنوان امام و متعاقبا لزوم ولی فقیه       59

3-1-2-1-11- اعتقاد به ظهور منجی عادل                         60

3-2- روش تحقیق                                         62

3-2-1- روش گردآوری داده ­ها                                  62

3-2-2- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها                              62

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1-تحولات مبتنی بر بهره­ گیری از قدرت ژئوکالچر در خاورمیانه             64

4-1-1- ژئوپلیتیک شیعه                                      64

4-1-2- تلاش برای ایجاد کردستان بزرگ                           65

4-1-3- دولت اسلامی عراق و شام(داعش)                           67

4-2-تحلیل ژئوكالچر جمهوری اسلامی ایران                        67

4-2-1-جایگاه ژئوكالچر در استراتژی جمهوری اسلامی ایران                  69

4-3-ظهور اسلام‌گرایی و تحولات ژئوکالچر در ساختار نظام بین‌الملل               70

4-4-صدور انقلاب و گسترش دگرگونی‌های ژئوپلیتیک ـ ژئوکالچر            71

4-5-جایگاه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ج.ا.ا                            73

4-5-1-جایگاه بکاء و عزاداری در ژئوکالچر ج.ا.ا                     76

4-5-2- تاریخچه عزاداری در ژئوکالچر شیعه                          77

4-5-3- آغاز عزاداری امام حسین(ع)                                 78

4-5-4- تحلیل قیام عاشورا                                     81

4-5-5- جایگاه ایثار و شهادت در متون اسلامی                             83

4-5-5-1-قرآن کریم                                        84

4-5-5-2-نهج­البلاغه                                        84

4-5-5-3- صحیفه سجادیه                                    85

4-5-5-4- احادیث                                          86

4-5-6-  عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری نهضت خونین کربلا                   87

4-5-6-1- نقش امامان شیعه(ع)                                      87

4-5-6-2- نقش علمای بزرگ دینی در طول تاریخ                        88

4-5-6-3- نقش انقلاب اسلامی                                     88

4-5-7-نقش جنگ تحمیلی و دفاع مقدس  بر  ایثار و شهادت                   90

4-5-8-نقش مقام معظم رهبری در توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ایران                 91

4-5-9-چشم انداز توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران            93

5-5-10-موثرترین راهكارهای ترویج ژئوکالچر ایثار و شهادت درجامعه                 95

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

مقدمه                                                    98

5-1- ارزیابی فرضیه اول                                           99

5-2- ارزیابی فرضیه دوم                                           100

نتیجه گیری                                               101

منابع                                                    102

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                                                                                     صفحه

نقشه 2-1: تمدن های مورد نظر هانتینگتون                                                     27

نقشه 2-2 : ایران و سایر مناطق در تئوری ژئوکالچر والرشتاین                     34

نقشه 3-1 : کشورهای همجوار ایران                                  51

فهرست نمودار ها                                                                                                  صفحه

 

نمودار1-3درصدجمعیت ساکن،روستایی و شهری بر اساس آمار و سرشماری عمومی 1390       52

 

 

 

چکیده

 

ایثار و شهادت ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند . همه ی ملّت ها به فداكاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام می نگرند ؛ لیكن شیوه های این تقدسگرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی ، جوهره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی ، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است.ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثارو شهادت ، آثار بسیار مثبت اخلاقی ،اعتقادی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی را در بردارد .

با توجه به گستره ی فرهنگ جهاد و شهادت در تاریخ ملت ایران و تجلی درخشان آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب دفاع مقدس،این مولفه جایگاهی رفیع در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد. لذا نگارنده در این پایان نامه به ماهیت تحقیق با بهره گرفتن از روش توصیفی- تحلیلی به شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته و ضمن تجزیه و تحلیل جهت پاسخ گویی به سوال ذیل برآمده است: ایثاروشهادت چه تاثیری بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد؟به منظور پاسخ به سوال فوق، دو فرضیه زیر مورد ارزیابی قرار گرفته اند:

-فرهنگ ایثار و شهادت می تواند موجب توسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

-فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف و تحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

اهداف این تحقیق عبارتند از:

تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

تحلیل تاثیرفرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچرشیعه

ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار شهادت

واژگان کلیدی:ژئوکالچر،ایثار،شهادت،ایران،شیعه

 

 

فصل اول کلیات تحقیق

 

فهرست مطالب

چکیده 1

1-1-مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5

1-4- اهداف تحقیق.. 5

1-5- فرضیه های تحقیق.. 5

1-6- سوال اصلی تحقیق.. 6

1-7- نوآوری تحقیق 6

1-8- پیشینه تحقیق.. 6

1-9- سازماندهی تحقیق.. 7

2-1- تعریف جنگ… 9

2-1-2- انواع جنگ… 9

2-2- جنگ سخت… 9

2-3- جنگ نیمه سخت… 10

2-4- جنگ نرم. 10

2-5- پیشینه و تاریخچه جنگ نرم. 12

2-6- دكترین جنگ نرم. 15

2-7- پیشینه جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی.. 16

2-8- تاکتیکهای جنگ نرم. 18

2-9- گروه های هدف جنگ نرم. 23

2-10-شبکه سازی، گزینه جدید آمریکا برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران. 23

2-11-عوامل زمینه ساز جنگ نرم 26

2-12-پیشینه قدرت نرم. 28

2-12-1- تقسیم بندی قدرت نرم. 29

2-12-2-تغییر راهبردی مفاهیم در غرب… 31

2-13- ژئوکالچر. 33

2-14-نظریه ها ورویکردها 36

.. 40

3-1- روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………40

… 41

3-3- عوامل طبیعی.. 41

3-4- عوامل انسانی.. 45

 

3-5- عوامل سیاسی.. 47

4-1- جمهوری اسلامی ایران در شرایط جدید ژئوپلیتیكی.. 50

محورهای اساسی در استراتژی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران. 53

4-3-الزامات ژئوپلیتیکی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. 56

4-4- ماهیت جنگ نرم. 58

4-5- تبیین و تشریح بنیادهای جنگ نرم در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران. 60

4-6- تبیین و تشریح جنگ نرم در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. 65

4-7- جنگ نرم و تهاجم به حوزه فرهنگ… 69

4-8- سطوح اهداف دشمن در جنگ نرم. 70

4-9-راهكارهای آمریكا در جنگ نرم با جمهوری اسلامی ایران. 71

4-10- دلایل به كارگیری قدرت نرم علیه جمهوری اسلامی ایران. 73

4-11-ناتوی فرهنگی؛ چهره‌ای دیگر از جنگ نرم. 75

4-12-جنگ رسانه‌ای امریكا علیه جمهوری اسلامی ایران. 77

4-13-شبكه‌سازی تحت پوشش اقدامات مدنی علیه جمهوری اسلامی ایران. 79

4-14-نحوه تأثیرگذاری جنگ نرم در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران. 81

4-15-شاخصه های ناتوی فرهنگی از نظرگاه رهبری انقلاب… 81

4-16-راه های تحقق بخشی جنگ نرم. 82

4-17-مقابله با جنگ نرم. 83

4-18-آسیب های مقابله با جنگ نرم. 84

4-19-ابعاد قدرت نرم در فرایند انقلاب اسلامی ایران. 84

4-20-موانع وراهكارهای ارتقای جایگاه و نقش قدرت نرم در روند تكاملی انقلاب اسلامی.. 90

4-21- عمده ترین مصادیق جنگ نرم. 93

4-22- نقش زنان در جنگ نرم. 96

4-23- کاربرد ماهواره به عنوان یکی از ابزارهای اصلی جنگ نرم. 98

4-24- تأثیرات اینترنت در جنگ نرم غرب علیه ایران. 101

.. 105

5-1-نتیجه گیری.. 106

5-2-پیشنهادات… 107

منابع و مآخذ. 110

 

فهرست جداول

 

 

عنوان	صفحه
جدول 2-1- قدرت جنگ نرم و سخت	12

فهرست اشکال

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
سطوح مختلف جنگ نرم	28
نقشه جغرافیایی ایران	43
سلسله مراتب مجریان جنگ نرم به ترتیب ایفای نقش	66

 

چکیده

جنگ نرم از لحاظ بررسی های علمی، مفهومی نوین و از جنبه تاریخی، مفهومی بسیار کهن است. این مفهوم در دنیا باواژه قدرت نرم شناخته می شود. جنگ نرم در مفهوم نوین آن با ویژگی هایی از جمله نرم افزار گرایی،ذهنیت سازی، تهی سازی از درون، تغییر هویت فرهنگی، تغییر الگوهای رفتاری، همراه با الگوسازی رفتاری، ایجاد تردید در مبانی و زیر ساخت های فکری یک نظام سیاسی ، زمینه سازی برای ایجاد بحران در ارزش ها و باورهای اساسی جامعه و بهره گیری از بحران های پنجگانه سیاسی- هویت مقبولیت، مشارکت، نفوذ و توزیع – را شامل می شود.بایستی توجه کرد که جنگ نرم هم از لحاظ ماهوی و هم از لحاظ شکلی به مراتب پیشرفته تر ، پیچیده تر و خطرناک تر از جنگ سخت است. علت اصلی این امر را باید در ابزارهای ارتباطی جدید مورد استفاده در جنگ نرم و برنامه ریزی های پی در پی غرب جهت ایجاد ناامیدی و خودباختگی در ملت های مسلمان جستجو کرد . ضمن آنکه کشورمان به دلیل جایگاه نخست و مهمی که در توجه ملت های مظلوم و رنج دیده دنیا همچون فلسطین دارد به شدت تحت فشار امپریالیسم رسانه ای غرب و به ویژه صهیونیست ها، که گردانندگان اصلی رسانه های غربی هستند، قرار دارد. این پایان نامه به بررسی مصادیق جنگ نرم در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران پرداخته و به این نتیجه گیری رسید که آمریکا و غرب با شیوه های متعدد فرهنگی درصدد تقابل با نظام جمهوری اسلامی ایران می باشند. روش مورد استفاده در این پایان نامه تحقیقات کتابخانه ای، اسنادی و تحلیل سلسله مراتبی است.

کلید واژه ها: جنگ نرم، جنگ سخت، نظام سیاسی ، قدرت نرم، ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران

 

 

فصل اول

 

عنوان                                                                                                            صفحه

چکیده 1

مقدمه. 2

فصل  اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسئله. 4

1-2- سوال تحقیق.. 4

1-3- اهداف تحقیق.. 4

1-4- بیان فرضیه. 5

1-5- پیشینه تحقیق.. 5

1-6- روش تحقیق و مراحل آن. 7

1-7- روش گردآوری اطلاعات… 7

1-8- ابزار گردآوری اطلاعات… 8

1-9– تجزیه و تحلیل اطلاعات… 8

1-10- قلمرو تحقیق.. 8

1-11- تنگناها  و  محدودیت های  تحقیق.. 11

1-12- مفاهیم و واژه ها 11

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1- انسان و طبیعت… 14

2-2- انواع مناطق طبیعی.. 14

2-3- مفهوم گردشگری.. 14

2-4- جغرافیای گردشگری.. 15

2-5- انواع توریسم. 15

2-6- توسعه پایدار و گردشگری پایدار. 16

2-7- گردشگری بر پایه طبیعت ( اکوتوریسم ) 17

2-8- ارکان اصلی اکوتوریسم. 17

2-9- مفهوم ژئوتوریسم. 17

2-10- قلمرو ژئوتوریسم. 18

2-11- شکل های جالب زمین.. 18

2-12- فرایندهای زمین.. 18

2-13- ژئوسایت ها 19

2-13-1- ژئوسایت های اولیه. 19

2-13-2- ژئوسایت های ثانویه. 19

2-14- نمونه ای از ژئوسایتهای ایران و جهان. 19

2-15- مفهوم ژئوپارک.. 20

2-16- مفهوم ژئوپارک از دیدگاه یونسکو. 20

2-17- چشم انداز یا Landscape. 20

2-18- پتانسیل بالقوهٌ ژئوپارک های ایران. 20

2-19- گونه های مختلف ژئوتوریسم. 21

2-20- ژئوتوریسم ماجراجویانه. 22

2-21- ژئوتوریسم پایدار. 23

2-22- ابزارهایى مورد استفاده در تفسیر ژئوتوریسم و ژئوسایت ها 23

2-23- مزیت ها واثرهاى مثبت ژئوتوریسم و ژئوپارک.. 25

2-24- سیاست گذاری های کلان کشور بر روند توسعه ژئوتوریسم. 26

2-25- حفاظت از محیط زیست… 27

2-26- طرح پایدار و اقامتگاه های طبیعی.. 27

2-27- نوشتن طرح اکوتوریستی برای منطقه. 27

2-28- ظرفیت قابل تحمل.. 27

2-29- نقش مناطق حفاظت شده در توسعه پایدار. 27

2-30- دشواری طرح ریزی در مناطق حفاظت شده 28

2-31- وظایف گردشگران طبیعت… 29

2-32- وظایف دولت برای طبیعت گردی.. 29

2-33- انواع طبیعت گردها 29

2-34- منطقه بندی پارك ها و طرح های مدیریتی.. 30

فصل سوم: بستر طبیعی تحقیق

3-1-موقعیت… 32

3-2-  توپوگرافی.. 32

3-3- زمین شناسی.. 33

3-3-1- سازند شمشك Js 37

3-3-2- سازند فجن PEF. 39

3-3-3- سازند زیارت EZ. 40

3-3- 4 سازند كرج EK.. 40

3-3-5- سازند قرمز بالایی M.. 41

3-3-6- نهشته‌های كواترنری Q.. 41

3-4- واحدهای ژئومورفولوژیكی.. 43

3-5- تیپهای ژئومورفولوژیكی.. 43

3-6- رخساره‌های ژئومورفولوژیك… 45

3-7- بررسی اشكال و پدیده‌های ژئومورفولوژیكی منطقه. 47

3-8- بررسی تغییرات ژئومورفولوژیكی در حوضه. 48

3-9- بررسی نقش رسوبزایی هر یک رخساره‌های ژئومورفولوژیكی.. 49

3-10- تعیین شیب خالص، ناخالص وشیب متوسط وزنی آبراهه. 50

3-10-1- شیب خالص آبراهه. 50

3-10-2- شیب ناخالص آبراهه. 51

3-10-3- شیب متوسط وزنی آبراهه. 51

3-11 ـ روش انجام مطالعه (متدولوژی) 55

3-12-جمع آوری آمار و اطلاعات ایستگاه های آب سنجی موجود در منطقه. 56

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- وضعیت عمومی تنگه واشی.. 72

4-2- اقلیم و ژئوتوریسم. 75

4-3- تعیین منطقه آسایش به روش اوانز. 86

4-4- زمین شناسی و ژئوتوریسم. 89

4-5- ژئومورفولوژی وژئوتوریسم. 93

4-6- خاک و ژئوتوریسم. 93

4-7- وضعیت توپوگرافی و ژئوتوریسم. 95

4-8- مخاطرات طبیعی و ژئوتوریسم. 96

4-9- بررسی روش های تخریب انسانی در حوزه و علل و انگیزه های آن. 98

4-9-1- بررسی راهكارهای پیشگیری از تخریب حوضه. 98

4-9-2- تحلیل مصاحبه از گردشگران در تنگه واشی و حوضه جلیزجند. 98

فصل پنجم: نتیجه گیری و پاسخ فرضیه

5-1- نتیجه گیری.. 116

5-2 فرضیه ها 118

5-3 پیشنهادها 120

منابع و مأخذ. 290

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                               صفحه

جدول شماره 3-1 مهمترین ارتفاعات موجود در منطقه مورد مطالعه. 33

جدول شماره3-2 رخساره‌های ژئومورفولوژیكی آبخیز جلیزجند. 46

جدول شماره 3-3 شیب خالص، ناخالص و متوسط وزنی آبراهه اصلی در هر زیرحوضه. 52

جدول شماره 3-4 مشخصات فیزیوگرافی واحدهای هیدرولوژیک منطقه مورد مطالعه. 55

جدول شماره 3-5 برخی خصوصیات ایستگاهای هیدرومتری موجود در اطراف منطقه مورد مطالعه. 57

جدول شماره 3-6 طول دوره آماری و سال های فاقد آمار در ایستگاه های مورد مطالعه. 57

جدول شماره 3-7 مشخصات عمومی ایستگاه‌های مورد بررسی به تفكیک سازمان متبوعه. 61

جدول شماره 3-8  وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

جدول شماره 3-9  وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروزکوه 64

جدول شماره 3-10  میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

جدول شماره 3-11 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

جدول شماره 3-12 نحوه تقسیم‌بندی حوضه آبخیز جلیزجند و مساحت هر واحد برحسب هكتار. 68

جدول شماره 4-1 میانگین دما و رطوبت ایستگاه فیروز کوه 77

جدول شماره 4-2  شاخص ها ی TCI و تاثیرات آن در گردشگری.. 78

جدول شماره 4-3  بر آورد شاخص CID درفیروزکوه 80

جدول شماره(4-4 ) بر آورد شاخص CIA فیروزکوه 81

جدول شماره (4-5) مجموع بارش و امتیازات آن. 82

جدول شماره (4-6 ) بر آورد شاخص بارش P در فیروزکوه 82

جدول شماره (4-7 ) برآورد شاخص ساعت آفتابی.. 83

جدول شماره  4-8 بر آورد شاخص ساعت آفتابی (S) در فیروزکوه 83

جدول شماره (4-9)تعیین ضرایب باد در روش TCI 84

جدول شماره (4-10)شاخص سرعت باد (W) در فیروزکوه 84

جدول شماره(4-11) کیفیت نهایی شاخص اقلیم گردشگری، 85

جدول شماره (4-12) نتایج حاصله از اقلیم و گردشگری به روش TCI 85

جدول شماره  4-13عناصر اقلیمی میانگین درجه حرارت و رطوبت نسبی ایستگاه فیروز کوه 87

جدول شماره (4-15)منطقه ی گرمایی آسایش شب و روز با توجه به ماه در فیروزکوه 88

جدول شماره(4-16) وضعیت آب و هوایی در مقیاس سه گانه ی اوانز. 89

جدول شماره4-18 مساحت پراكنش اجزاء واحدهای اراضی در واحدهای هیدرولوژیكی (زیرحوزه‌ها) ـ هكتار 94

جدول شماره 4-19 مشخصات مهم فیزیوگرافی زیرحوزه‌ها و كل آبخیز جلیزجند، شهرستان فیروزكوه 95

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                صفحه

نمودار 2-1- نموداری از زیرشاخه های برجسته صنعت زمین گردشگری.. 22

نمودار 2-2- تقسیم بندی محیط های مناسب فعالیت ژئوتوریسم ماجراجویانه (نکونی صدری، 1388) 22

نمودار شماره 3-1 وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

نمودار شماره3-2 وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 64

نمودار شماره3-3 میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

نمودار 3-4 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

نمودار 4-1-در جامعه آماری این پژوهش 55% از مصاحبه شونده ها خانم و 45% آقا بودند. 99

نمودار 4-2-میانگین رده های سنی طبق نمودار زیر میباشد. 99

نمودار 4-3- در این جامعه آماری 49% از مصاحبه شنونده گان دارای مدرک تحصیلی لیسانس میباشند. 100

نمودار 4-4-از این بین 70% از پارک ملی دیدن نموده اند و 30% خیر. 100

نمودار 4-5-63% معتقد هستند که ژئوپارک در ایران وجود دارد. 101

نمودار 4-6-میزان بازدید کنندگان از ژئوپارک تنها 27% می باشد. 101

نمودار 4-7- میزان آشنایی از منطقه تنگه واشی.. 102

نمودار 4-8- 87% معتقد هستند که منطقه تنگه واشی قابلیت معرفی به عنوان ژئوپارک را دارد. 102

نمودار 4-9- طبق نمودار زیر 81% معتقدند تبلیغات کافی برای معرفی تنگه واشی به عنوان جاذبه ژئو توریستی صورت نگرفته است… 103

نمودار 4-10- در رابطه با توسعه بی رویه گردشگری در منطقه تنگه واشی، 80% نگران آسیب آن به محیط زیست   103

نمودار 4-11- طبق آمار 96% معتقد هستند اقدامات انجام شده برای حفظ محیط زیست منطقه کافی نبوده است   104

نمودار 4-12- توسعه بیرویه گردشگری چه میزان در انباشت زباله ها در منطقه تنگه واشی تاثیر دارد؟. 104

نمودار 4-13- اکثر مصاحبه شوندگان بر این عقیده هستند که امکانات کافی برای جمع آوری زباله ها در مسیر تنگه واشی وجود ندارد. 105

نمودار 4-14- در رابطه با رودخانه تنگه واشی  81% معتقد هستند که ممکن است توسعه گردشگری در این منطقه باعث الوده شدن هرچه بیشتر این رودخانه شود. 105

نمودار 4-15- جهت جلوگیری از تخریب کتیبه ها موجود در منطقه تنگه واشی توسط عوامل طبیعی و انسانی، 91% بر این عقیده هستند که اقدامات لازم از طرف مسئولین صورت نگرفته است… 106

نمودار4-16-انگیزه رفتن به طبیعت واستفاده از پارک‏های ملی و پارک‏های جنگلی به شرح ذیل میباشد. 107

نمودار 4-17- اغلب گردشگران انفرادی به طبیعت نمیروند. 108

نمودار 4-18- فصل بهار مناسب ترین فصل برای گردش در طبیعت می باشد. 108

نمودار 4-19- بکر بودن طبیعت و همچنین تسهیلات متناسب با طبیعت از اهمیت بالایی نزد گردشگران برخوردار است   109

نمودار 4-20- میزان اهمیت حفاظت از پدیده های گوناگون در ژئوپارک به شرح ذیل میباشد. 110

نمودار 4-21- میزان بیشتری از مصاحبه شوندگان مدیریت خصوصی را برای ژئوپارک مناسب میدانند. 111

نمودار 4-22- میزان ظرفیت های موجود در ژئوپارک ها 111

نمودار 4-23- میزان منفعت تأسیس  ژئوپارک‏ها برای مردم محلی.. 112

نمودار 4-24- بهترین شکل اقامتی برای گردشگران به شرح ذیل میباشد. 113

نمودار 4-25- میزان تمایل برای اقامت در اقامتگاه ها در طی سال. 114

نمودار 4-26- 72% موافق اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده ازژئوپارک می باشند. 114

نمودار 4-27- میزان تمایل پرداخت ورودی برای مناطق گردشگری.. 115

نمودار 4-28- میزان تاثیر اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده عموم از اینگونه پارک‏ها به شرح ذیل می‎باشد  115

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                صفحه

شکل 4-1. 73

شکل 4-2. 75

شکل 4-3-  جدول بیوکلیماتیک اولگی فیروزکوه 77

شکل 4-4- بر آورد شاخص آسایش شبانه و روزانه. 80

شکل 4-5. 90

شکل 4-6. 91

شکل 4-7- کتیبه ای که در زمان فتحعلی شاه قاجار در دل کوه نقش شده 106

شکل 4-8. 107

شکل 4-9. 109

شکل 4-10. 110

شکل 4-11. 112

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                صفحه

نقشه 1-1- نقشه موقعیت عمومی حوضه آبخیز جلیزجند و مقایسه آن با کل حوزه فیروزکوه 10

نقشه 3-1 نقشه شیب… 53

نقشه 3-2 نقشه هیدرولوژی.. 59

نقشه 3-3 نقشه هم دما 63

نقشه 3-4 نقشه هم باران. 66

نقشه 4-1 راه های دسترسی.. 74

نقشه 4-2 ژئومورفولوژی.. 76

نقشه 4-3 نقشه زمین شناسی.. 92

 

 

 

 

 

 

چکیده

این تحقیق با بهره گرفتن از روش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی به راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در تنگه واشی حوضه جلیزجند شهرستان فیروزکوه پرداخته و روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد.

حوزه جلیزجند به دلیل داشتن طبیعت بكر و وجود تفرجگاه تنگه واشی در خود و نزدیكی به تهران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بشكلی كه هر سال عدة زیادی از این منطقه بازدید می كنند. محیط تفریحی این حوضه از دو بخش تشكیل شده که عبارتند از:

– مناطق طبیعی مانند تنگه واشی، كوهها، دره های سرسبز، چشمه ها و.. كه بشكل بكر در طبیعت موجود می باشد.

– در این ناحیه مناطق تفریحی كه بوسیله انسان موجودیت یافته و ساخته دست بشر است مانند پاركها، رستورانها، موزه‎ها و بسیار اندک است در حالی که روستاهای اطراف منطقه مورد مطالعه بدلیل نزدیكی به تهران موقعیت بسیار چشمگیری برای جلب گردشگر دارد. با ایجاد رستورانهای سبك و فصلی، خوابگاه هاوکمپینگ های مناسب در اطراف تنگه واشی و آسفالت جاده منتهی به این محل و بالاخره ارائه جذابیت‎های توریستی از طریق تبلیغات كتبی و تیزرهای تلویزیونی می توان از سویی تفریحگاه مناسبی را دراختیار بازدید كنندگان قرار داد و از سوی دیگر درآمد قابل توجهی برای اهالی این روستا و روستاهای اطراف كسب كرد. در مجموع اشكال مختلف برونزد سنگی، گیلویی و پرتگاهی آهكی، الگوی زهكشی موازی، شانه‌ای و شبه‌درختی، حركات توده‌ای دامنه‌ای نظیر زمین ‌لغزشها، واریزه‌ها و سنگ‌ریزشها، چهره‎های مختلف فرسایشی سطحی، شیاری، خندقی، كارستیك، رودخانه‌‌ای و توده‌ای، اشكال مختلف گیلویی، گذرگاه و توفقگاه و بهمن به خصوص در دامنه كوههای سفید آب و رخش و شاه‌تپه ومناطق طبیعی دیدنی از جمله مواردی است که می تواند درتوسعه توریسم و ژئوتوریسم حوضه فیروزکوه و تنگه واشی بسیار اثر گذار باشد.

 

واژگان کلیدی: راهکار، توسعه، ژئوتوریسم، تنگه واشی، فیروزکوه

 

 

 

مقدمه

امروزه با رشد فزاینده جمعیت و آلودگی شهرها مناطق طبیعی با محیط پاک و آرام، پذیرای حجم عظیمی از مسافرانی می باشد که جهت گذران اوقات فراعت از خانه هایشان بیرون می آیند. ژئوتوریسم زیرمجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی كه محل مورد بازدید برای نسلهای آینده هم همانطور باقی مانده و قابل استفاده باشد. ژئوتوریسم این امكان را برای محققان و بهره‌برداران به وجود آورده است كه بتوانند محیط را بهتر و كیفیت بازدید را ارتقاء دهند به طوری كه دخالت انسان در زمین منجر به نشان دادن برجستگی ویژه و تازه‌ای از طبیعت گردد. در ژئوتوریسم تلاش بر این است كه دخالت و تصرفی توسط انسان در محیط صورت نگیرد اما به ناچار اگر اقدامی صورت گرفت این اقدام بایستی منجر به كمال در طبیعت شود. ایجاد تغییر نبایستی ناسازگاری با محیط داشته باشد و چهره منطقه را دگرگون و ناهمگون كند( رحیم‌پور، 1381).

تنگه واشی یا تنگه ساواشی مکانی با جاذبه‌های گردشگری است که در حدود ۱۷ کیلومتری شهرفیروزکوه قرار گرفته و با داشتن آب و هوای مناسب در تابستان‌ها، میزبان جمعیت کثیری از مسافران و گردشگران می‎باشد. شاید یکی از جذابترین بخش‌های سفر به تنگه واشی حرکت در رودخانه‌ای است که در بین یک دره سنگی قرار دارد. با توجه به نزدیکی تنگه واشی به شهر تهران، امکان مسافرت یک روزه به این منطقه وجود دارد و بخصوص در تابستان هزاران نفر از ساکنین استان تهران و دیگر استان‌های اطراف به این منطقه مسافرت می‌کنند. در سال‌های اخیر، بسیاری از موسسه های توریستی، اقدام به برگزاری تورهای گوناگونی در این منطقه نموده‌اند که همین امر باعث افزایش شهرت و معروفیت این منطقه شده ‌است. با توجه به موارد فوق این پایان نامه به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول:کلیات تحقیق

این تحقیق به منظور بررسی تأثیر محلول پاشی نیتروژن و روی بر پارامترهای کمی و كیفی و فیزیولوژیک گیاه چای ترش در منطقه جیرفت اجرا گردید. آزمایش به صورت فاكتوریل در قالب طرح بلوكهای کامل تصادفی در 3 تکرار، در سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد جیرفت انجام شد. فاکتور اول محلولپاشی نیتروژن در 4 سطح شامل(0-1%-2%-3%) و فاکتور دوم محلولپاشی روی در2 سطح شامل (0-1%) بود. صفات کمی اندازه گیری شده شامل: قطر ساقه ، ارتفاع بوته ، وزن تر و خشک کاسبرگ ، وزن تر و خشک بوته ، وزن تر و خشک برگ، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ بودند. همچنین رطوبت نسبی برگ،  شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم ، منیزیم ، سدیم ، فسفر و کلسیم اندازه گیری شدند.

نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر محلولپاشی نیتروژن بر صفات وزن خشک برگ، وزن تر و خشک کاسبرگ ، وزن تر و خشک بوته، قطر ساقه، ارتفاع بوته، درصد موسیلاژ، عملکرد موسیلاژ، رطوبت نسبی برگ،  شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر سدیم و فسفر معنی دار بود. تاثیر محلولپاشی روی بر  وزن تر و خشک برگ، وزن تر کاسبرگ، وزن تر و خشک بوته، درصد موسیلاژ، عملکرد موسیلاژ، شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم، سدیم و فسفر معنی دار بود.  اثر متقابل کود نیتروژن و روی بر وزن خشک برگ، وزن تر و خشک بوته، شاخص کلروفیل برگ، درصد پروتئین دانه و میزان عناصر پتاسیم وسدیم معنی دار شد. مقایسه میانگین صفات مورد بررسی نشان داد که با افزایش میزان مصرف کود نیتروژن تا سطح N2  قطر ساقه، ارتفاع بوته، وزن خشک برگ،  وزن خشک کاسبرگ، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ افزایش یافت اما بین سطوح N2 و N3 تفاوت معنی داری وجود نداشت. وزن تر و خشک بوته  با افزایش میزان کود نیتروژن تا سطح N3 افزایش نشان داد. هم چنین محلولپاشی نیتروژن سبب افزایش رطوبت نسبی برگ، شاخص کلروفیل و درصد پروتئین دانه شد. کاربرد کود روی باعث افزایش معنی دار وزن تر و خشک بوته، درصد موسیلاژ و عملکرد موسیلاژ شد. اثر متقابل نیتروژن و روی سبب افزایش وزن خشک کاسبرگ، برگ و وزن خشک بوته شد و بیشترین وزن خشک کاسبرگ از تیمار N2 Zn1 و  N3 Zn1 بدست آمد.

مقدمه:

خداوند متعال هیچ چیز را بدون فایده نیافریده و در هر مخلوقی حکمتی نهفته است از جمله نعمات خدادادی ، گیاهان دارویی می باشند که از قدیم الایام بشر با آنها آشنا گشته و جهت معالجات بیماران خود مورد استفاده قرار داده است (امیدبیگی 1376). پیشرفت های علمی طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه درمان دوچندان ساخته است . امروزه با بهره گیری از روشها و فنون تخصصی ، مهمترین مواد و ترکیبهای شفا بخش بکار گرفته می شود . اثرات جانبی داروهای شیمیایی و الزامات زیست محیطی و روند تدریجی گرایش به سوی فرآورده های طبیعی سبب شده اند تا به گیاهان دارویی توجه بیشتری شود . بررسی ها نشان داده اند که جایگزینی داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو به توسعه و گسترش است .

کشورهای مختلف با بهره گیری از توانهای بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گیاهی ، تنوع اقلیمی و ارزان بودن انرژی و نیروی کارگری و وجود تکنولوژی های برتر و … سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می گیرند به طوری که کشوری مانند کانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می داند .

همچنین به دلیل اثبات عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تمایل بشر به استفاده هرچه بیشتر محصولات طبیعی به منظور حفظ سلامت خویش ، مشکلات سیستم دارویی مدرن مانند هزینه های بالا ، استفاده از منابع غیر تجدید شونده مانند منابع فسیلی و آلودگی محیط توسط صنایع دارویی و ناتوانی بشر برای ساخت برخی از مواد دارویی که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد باعث توجه بیشتر به گیاهان دارویی گردیده است .

افزایش جمعیت ایران و نیاز مبرم صنایع داروسازی به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو ، ناتوانی در تولید مصنوعی پاره ای از داروهای حیاتی توسط صنایع داروسازی و همچنین اهمیت مواد موثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی ، آرایشی و بهداشتی باعث شده که توجه و تحقیق پیرامون این دسته گیاهان از نقطه نظر کشت ، تولید و مصرف از اهمیت خاصی برخوردار باشد .

با توجه به اینکه کیفیت و کمیت ماده موثره گیاه داروئی تحت تاثیر مدیریت زراعی اعمال شده قرار می گیرد ، لازم است این شرایط مورد توجه واقع شود. نظر به اینکه سازگاری گیاه چای مکی با شرایط آب و هوای منطقه جیرفت این تحقیق در جهت حصول به اهداف زیر در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت انجام خواهد شد.

1-تعیین بهترین سطح محلول پاشی کود نیتروژن جهت دستیابی به بالاترین عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

 

 

2-تعیین تأثیر محلول پاشی روی و تأثیر آن بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش .

3-تعیین اثرات متقابل محلول پاشی کود نیتروژن و روی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

4-تعیین تأثیر محلول پاشی عنصر روی بر میزان جذب دیگر عناصر در گیاه چای ترش.

روند رو به افزایش مصرف گیاهان داروئی به عنوان مواد اولیه تولید داروهای گیاهی بدون توسعه روش های مناسب کاشت و مدیریت برنامه ریزی صحیح پیامدی نگران کننده یعنی تخریب طبیعت را در خواهد دانست.

تولید زراعی وکشت گیاهان داروئی باید در سطوح زراعی و امثال آن و همچنین فرآوری صنعتی آنها توسط متخصصان مربوط صورت گیرد واز منابع طبیعی به عنوان الگو و مدل به منظور تولید انبوه مواد داروئی در کشت و صنعت بهره برداری گردد. در صورت فقدان استانداردهای کنترل کیفیت و عدم رعایت دستورالعمل های بین المللی استاندارد و جنبه های قانونی تجارت گیاهان داروئی قادر به راه یابی به بازار پرسود تجارت این گیاهان نخواهیم بود . بدین منظور ، تولید گیاهان – چه به صورت خام و یا به شکل فرآوری شده –با حفظ کیفیت و استاندارد بالا ،امری ضروری به نظر می رسد . در این راستا ، بررسی عملیات زراعی مانند زمان کشت ،نحوه تکثیر ،تغذیه و مدیریت آن ،زمان برداشت و مراقبتهای پس از برداشت در خصوص گیاهان داروئی ،نقش مهمی را در افزایش محصول وکیفیت آن خواهد داشت ،به طوری که ،توجه نکردن به هر یک از موارد فوق خسارتهای جبران ناپذیری را متوجه تولید کنندگان گیاهان داروئی وداروهای گیاهان خواهد نمود.

با توجه به اینکه نیتروژن عنصری ضروری و اساسی برای گیاهان محسوب میگرددو باعناصری نظیر کربن ،اکسیژن ،هیدروژن و حتی گوگرد ترکیب شده و مواد بسیار ارزشمندی نظیر آمینو اسید،نوکلوئیک اسیدها و آلکالوئیدها و بازهای را تولید می نماید.وجود کلروفیل به عنوان مکانی برای جذب نور و سنتز مواد لازم برای رشد و نمو گیاهان وابسته به این عنصر ،حیاتی می باشد.تقسیط كود مصرفی و اسپری كردن ، علاوه بر افزایش كیفیت محصول، بهترین راه برای جلوگیری از اتلاف كودها و آلودگیهای ناشی از مصرف زیاد آن ها می باشد. اسپری كردن كود اوره عملكرد اسانس بادرنجبویه را نسبت به شاهد افزایش داد.در تحقیقاتی كه (مردانی نژاد و همكاران 1380) برروی گیاه اسطوخودوس انجام دادند نتیجه گرفتند كه اثرمقادیر مختلف نیتروژن بر تعداد ساقه های فرعی اسطوخودوس معنی دار می باشد.از آنجایی که مدیریت کشاورزی گیاه چای ترش به دلیل خواص داروئی متعدد و منحصر به فرد آن لازم بوده و علی رغم داشتن شرایط آب و هوایی مناسب و سازگار با نیازهای رشدی این گیاه در جنوب ایران .تحقیقات مناسبی در رابطه با اثرات تغذیه ایی با محلول پاشی عناصر بر روی آن صورت نگرفته است.با توجه به اهمیت بالای داروئی این گیاه و سازگاری با اقلیم جنوبی کشور این تحقیق به منظور مطالعه بررسی تأثیرات سطوح مختلف محلول پاشی نیتروژن و روی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش ( Hibiscus Sabdariffa) صورت می گیرد. لذا ضرورت انجام چنین تحقیقی کاملاً احساس می شود.

فصل اول: کلیات

1-1- خاستگاه و اهمیت چای ترش

چای ترش با نام علمی( Hibiscus Sabdariffa) از خانواده مالواسه  ، در نقاط مختلف دنیا با نام های متفاوتی خوانده می شود. در ایران به نام‌های چای مکی یا چای مکه، چای قرمز و چای ترش شناخته می شود. یکی از مهمترین خواص چای قرمز، شباهت ترکیبات آن با انسولین است و به همین جهت این گیاه خواص ضد دیابتی هم دارد.  چای ترش گیاهی دو منظوره است که اجزای مختلف آن میوه، فیبر، چوب مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی در بسیاری از کشورها، کاسبرگ این گیاه به خاطر خواص دارویی و همچنین در صنایع غذایی استفاده می شود و الیاف و چوب آن در تولید خمیر کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. بیش از 300 گونه از این گیاه در سراسر جهان در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر یافت می شود. موطن اصلی این گیاه غرب آفریقا است و امروزه در سطح وسیعی در غرب آفریقا، آسیا، استرالیا از هند تا مالزی، اتریش، آمریکای مرکزی و بسیاری از کشور‍ های گرمسیر کشت می شود. دانه ها ی آن توسط برده های آفریقایی به دنیای جدید آورده شده است.

نام های محلی علاوه بر روسل (Roselle )در نواحی انگلیسی زبان ،روزل (rozelle )سورل (sorrel) ، سورل قرمز(red sorrel) ،سورل جاما یکایی (Jamaica sorrel) ، سورل هندی(India sorrel) ، سورل گینه ای  (Guninea sorrel) ، سورسور (sour- sour) ،گیاه ژله ای سلطنتی (plant Queensland jelly)) ،اکرای ژله ای (jelly okra) ، بوته لیمویی lemon dush)) و کارنبری فلوریدایی  (cranberry Florida) نیز می باشد.

2-1- آمار سطح زیرکشت ، میزان تولید و عملکرد چای ترش

این گیاه در نواحی تولید كننده به نام روسل در ساوانا نیجریه از بیشترین محبوبیت و پذیرش برخوردار است و در این منطقه به صورت گیاه زراعی كشت می شود .(مورتن[1]،1987)(ابراهیم،1998) خوراكی بودن كاسبرگها در جاوا در سال 1687 ثبت شده است. روسل در برزیل در قرن 17 و در جامائیكا در سال 1707 و در گواتمالا در سال 1840 كشت می شده است .(مورتن،1987)در سال 1909 حدود 6/1 هكتار در كوئیزلند كشت می شده است. در ایسلند شخصی به نام مایو و گیاه شناسان دیگر تخمین زدند كه در ایسلند و هاوایی سطح زیر كشت روسل 81 هكتارمی باشد. چای مكی بومی ایران نمی باشد و كشت این گیاه در ایران در سیستان و بلوچستان گزارش شده است (خورسندی ، سید هادی 1380).

3-1- مشخصات گیاهشناسی چای ترش

در منابع علمی از دو واریته چای مکیHibiscus sabdariffa)) بنام های واریته آلتیزیما (altissima) و واریته سابداریفا ( sabdariffa) بیش از بقیه نامبرده می شود . واریته آلتیزیما گیاهی کم شاخه و یکساله با ارتفاعی تا 8/4 متر می باشد که جهت فیبر ، در هند ، هند شرقی ، نیجریه و تا حدودی در آمریکای مرکزی کشت می شود. ساقه های این واریته سبز یا قرمز و برگهای آن سبز ، گاهی با رگبرگهای قرمز می باشند . گلهای آن زرد و کاسبرگهایش قرمز یا سبز ، غیر گوشتی و دارای خار زیاد می باشند و استفاده غذایی ندارند ( ابید[1] و همکاران ، 1995 ).

این تیپ از گیاه با کنف ،H. canna binus اشتباه شده است که تا حدودی به آن شبیه است ولی منبع فیبری پر بازده تری می باشد.در یک مقایسه بین دو گونه گیاه فیبری H. Canna binus وH. sabdariffa در هندوستان ، عنوان گردید که انواع چای فیبری با خصوصیات زیر مشخص می شوند . سرعت رشد کند ، نیاز به دوره رویشی طولانی 180 تا 237 روز و وقتی که در بنگال غربی در تاریخهای مناسب اواسط مارچ ( اسفند) تا اواسط می ( اردیبهشت ) کشت می شود ، صرفنظر از تاریخ کاشت ، قبل از دومین هفته نوامبر بالغ نمی شوند و انواع H. cannna binas سریع الرشد هستند و 135 تا 165 روز به حداکثر رشد رویشی می رسند و تغییر قابل توجهی در رفتاربلوغ نشان می دهند  .

در مجموع علی رغم سرعت رشد کند و دیر بالغ شدن ، ارقامH. Sabdariffa  مرجع هستند چون آنها فوق العاده به خشکی مقاومند و نیز می توانند بارندگی های پیوسته را که ماندابی ایجاد نمی کنند تحمل کنند . واریته سابداریفا گیاهی کوتاهتر و انبوه تر است دارای کاسبرگهای خوراکی و نیز محصول فیبر می باشد . بطور کلی واریته سابداریفا بفرم درختچه ای تا ارتفاع m 4/2 با ساقه های صاف یا نسبتاً صاف ، استوانه ای و نوعاً قرمز می باشد . گیاهی پایا ، دارای ساقه ای قوی و برگهای بزرگ و منفرد با رگبرگهای پنجه ای است . برگها متناوب و از 5/12- 5/7 سانتی متر طول ، سبز رنگ با رگبرگهای قرمز و دمبرگهای کوتاه یا بلند هستند . برگهای جوانه های نوشکفته و برگهای بالایی گیاهان مسن تر ساده هستند . برگهای پایین تر 3 تا 5 حتی 7 لوبی عمیق می باشند ، کناره های برگها ….. می باشند . سطح تحتانی پهنک آن که 3 لوب مشخص دارد، کاملاً بی کرک ولی سطح فوقانی آن پوشیده از تار است . دمبرگ درازی نیز پهنک برگ را به ساقه متصل می سازد  .(لچامو،1980) گلها که به صورت منفرد در زوایای برگ ایجاد می شوند تا cm5/2 طول دارند و به رنگ زرد یا نخودی رنگ با یک خال مرکزی (چشم) خرمایی رنگ یا سرخ می باشند . گلبرگها سفید با مرکز قرمز رنگ در پایه میله پرچم واقع شده اند . و زمانیکه در انتهای روز پژمرده می شوند رنگ آنها بنفش می گردد.

کاسبرگ به رنگ قرمز می باشد و از 5 سپال با یک اپی کالیکس 8 تا 12 اسلیمی (حلقه ای مرکب از قطعات کاسبرگ مانند در خارج حلقه کاسبرگ بعضی از گیاهان تشکیل یافته و پیرامون پایه می باشد که شروع به بزرگ شدن ، گوشتی شدن ، انحنا یافتن همراه با آبدار شدن می نمایند و 2/3 تا 7/5 سانتی متر طول داشته و کپسولهای مخملی بسته با طول 25/1 تا 2 سانتی متر را در بر می گیرند ).

کپسولهای 5 برچه ای بوده و در هر برچه 2 ردیف دانه وجود دارد که در هر ردیف 3 تا 4 دانه قهوه ای روشن کلیوی شکل با 3 تا 5 سانتی متر طول و کاملاً کرک دار وجود دارد. زمانی که کپسول بالغ شده و خشک شده قهوه ای رنگ می شود و دانه ها می افتند . کاسبرگ ، ساقه ها و برگ ها ترش میباشند و از لحاظ مزه و بو به کرامبری   Vaccinium   spp) ) شباهت دارند.

چای مکی دارای ساقه ای عمودی است که دو نوع شاخه بر روی آن قرار دارند :

1- شاخه های رویشی (Monopodia ) که شبیه ساقه اصلی بوده و در آن مریستمهای انتهایی اولیه تولید شاخه فرعی می کنند .

2- شاخه های میوه ده (Sympodia ) که در هر گره با یک جوانه گل محدود می شود و رشد شاخه با یک شاخه فرعی ادامه می یابد .

فصل اول                                                                                                                                   صفحه

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مساله. 4

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق.. 5

1-4 اهداف تحقیق.. 7

1-5 فرضیات تحقیق.. 7

1-6 کاربرد نتایج تحقیق.. ……………….8

1-7 پیشینه تحقیق.. 8

1-8 روش شناسی تحقیق.. 9

1-8-1 روش تحقیق.. 9

1-8-2 روش و ابزار جمع آوری اطلاعات… 9

1-8-3  جامعه آماری تحقیق.. 9

1-8-4 روش انتخاب جامعه نمونه آماری.. 10

1-8-5 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 10

1-9 محدودیت های تحقیق.. 10

 

فصل دوم

2-1 مقدمه. 12

2-2 گردشگری.. 12

2-2-1 مفاهیم و تعاریف گردشگری.. 12

2-2-2 تعاریف فنی صنعت گردشگری.. 14

2-2-3 انواع گردشگری.. 15

2-3 توریسم درمانی.. 18

2-3-1 مفاهیم و تعاریف توریسم درمانی.. 18

2-3-2 انواع فعالیتهای گردشگری با هدف بهبود جسمی و درمان امراض…. 19

2-3-3 تاریخچه توریسم درمانی.. 22

2-4 بررسی توریسم درمانی در جهان. 25

2-4-1 عوامل موثر در توریسم درمانی.. 27

2-4-2 آثار رشد و توسعه توریسم درمانی بر کشورها 31

2-4-3 موانع گسترش توریسم درمانی.. 31

2-4-4 پیش بینی آینده توریسم درمانی در جهان. 33

2-4-5 مروری بر توریسم درمانی در برخی کشورها 37

2-5 توریسم درمانی در ایران. 39

2-5-1 جایگاه و ساختار برنامه ریزی برای توریسم درمانی.. 42

2-5-2 نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و چالش های توریسم درمانی در ایران. 44

2-5-2-1 نقاط قوت و فرصت ها 44

2-5-2-2 نقاط ضعف و تهدیدها 45

2-5-2-3 چالش ها و موانع پیش روی صنعت گردشگری درمانی در ایران. 46

 

فصل سوم

3-1 مقدمه. 48

3-2 جغرافیای طبیعی منطقه. 48

3-3 پیشینه تاریخی شهر مشهد. 48

3-4 موقعیت شهر مشهد. 49

3-5 مشخصات اقلیمی.. 50

3-6 جغرافیای انسانی.. 50

3-6-1 تعداد جمعیت… 50

3-6-2 سواد و تحصیلات… 51

3-7 مروری بر وضعیت کشاورزی، صنعتی، تجاری و فرهنگی مشهد. 51

3-7-1 وضعیت کشاورزی.. 51

3-7-2  وضعیت صنعتی.. 51

3-7-3 وضعیت تجاری.. 52

3-7-4  وضعیت فرهنگی.. 53

3-8 ظرفیت های گردشگری.. 54

3-8-1 جاذبه های تاریخی، فرهنگی.. 54

3-8-1-1 مجموعه آستان مقدس رضوی.. 54

3-8-1-2 مجموعه فرهنگی- تاریخی توس… 56

3-8-1-3 مجموعه فرهنگی- تاریخی آرامگاه نادری.. 59

3-8-1-4 دیگر آثار. 60

3-8-2 جاذبه های طبیعی.. 60

 

3-8-2-1 تفرجگاه ها و باغ ها 60

3-8-2-2 ییلاقات… 61

3-9  بررسی وضعیت گردشگری شهر مشهد. 62

3-9-1 تاسیسات گردشگری موجود. 62

3-9-2 ورود مسافر. 64

3-10 زیرساختهای درمانی موجود شهر مشهد. 67

3-10-1 بیمارستان امام رضا(ع) 67

3-10-2 بیمارستان رضوی.. 68

3-10-3 بیمارستان تخصصی چشم خاتم الانبیاء. 69

3-10-4 بیمارستان امید. 70

3-10-5 بیمارستان دکتر شیخ.. 70

3-10-6 بیمارستان پیوند اعضاء منتصریه. 71

3-10-7 بیمارستان قائم. 72

3-11 وضعیت موجود توریسم درمانی در مشهد مقدس… 72

 

فصل چهارم

4-1 مقدمه. 77

4-2 متغیرهای توصیفی تحقیق.. 77

4-3 یافته های حاصل از ویژگی های پاسخگویان. 78

4-3-1 ویژگیهای مربوط به جنسیت پاسخگویان. 78

4-3-2 ویژگیهای مربوط به سن پاسخگویان. 79

4-3-3 ویژگیهای مربوط به سابقه کار پاسخگویان. 80

4-3-4 ویژگیهای مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان. 81

4-3-5 ویژگیهای مربوط به سطح شغلی پاسخگویان. 82

4-4  یافته های بدست آمده از سوالات پرسشنامه ها 83

 

فصل پنجم

5-1 مقدمه. 91

5-2  خلاصه نتایج تحقیق.. 91

5-2-1 شاخص اداری- اجرایی.. 91

5-2-2 شاخص اقتصادی.. 93

5-2-3  شاخص قانونی- سیاسی.. 95

5-2-4  شاخص بازاریابی- اطلاع رسانی.. 95

5-3  راهکارها جهت توسعه گردشگری درمانی در مشهد مقدس… 98

5-4  پیشنهادات… 103

5-4-1 پیشنهادات اجرایی تحقیق.. 103

5-4-2 پیشنهادات پژوهشی.. 104

 

فهرست جداول                                                                    

جدول 2-1 : روند تاریخی و رشد گردشگری سلامت . ….22

جدول 2-2 : روند تاریخی و رشد توریسم درمانی . …23 جدول 2-3 : گردشگری درمانی در کشورهای مبدا و مقصد . .. .27

جدول 2-4 : مقایسه قیمت برخی خدمات در کشورها . .28

جدول 2-5 : آثار رشد گردشگری پزشکی بر کشورها . . . 31

جدول 3-1 : هتل ها . . . . 63

جدول3-2 : هتل آپارتمان ها . .. ..63

جدول 3-3 : مهمانپذیر ها …. . .. .63 جدول 3-4 : منازل شخصی .. . . ..63

جدول 3-5 : تعداد افراد خارجی وارد شده به مشهد در سال . ..139264

جدول 3-6 : وضعیت تورگردانی دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال .. . 139264

جدول 3-7 : نوع تورهای دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال . .. 139265

جدول 3-8 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از .. .. ..1384 – 139265

جدول 3-9 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از . . 1384 – 139266

جدول 4-1 : ویژگی های مربوط به جنسیت پاسخگویان .. . .78

جدول 4-2 : ویژگی های مربوط به گروه های سنی پاسخگویان . .. .79

جدول 4-3 : ویژگی های مربوط به سابقه کار پاسخگویان .. . .. 80

جدول 4-4 : ویژگی های مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان .. . .. ..81

جدول 4-5 : ویژگی های مربوط به سطح شغلی پاسخگویان .. . .. ..82

جدول 4-6 : فراوانی نظر کارشناسان به راهکارهای پیشنهاد شده . . . 88

جدول 5-1 : راهکارهای اداری- اجرایی . .. .91

جدول 5-2 : راهکارهای اقتصادی . ..93

جدول 5-3 : راهکارهای قانونی- سیاسی . ..95

جدول 5-4 : راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی . .. .96

 

 

 

فهرست نمودارها و اشکال

نمودار 3 – 1 : واحدهای اقامتی مشهد …………………………………………………………………62

نمودار 3 – 2 : هتل . ..63

نمودار 3 – 3 : هتل آپارتمان 63

نمودار 3 – 4 : مهمانپذیر 63

نمودار 3 – 5 : تاسیسات گردشگری شهرستان مشهد . .64

نمودار 3 – 6 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از 1384 – 1392 65

نمودار 3 – 7 : نوع وسیله سفر مسافران ورودی به مشهد مقدس .66

نمودار 3 – 8 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از 1384 – 1392 .66

نمودار 5 – 1 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اداری- اجرایی . . ..93

نمودار 5 – 2 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اقتصادی . . .94

نمودار 5 – 3 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای قانونی- سیاسی . ..96

نمودار 5 – 4 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی . …98

 

فهرست اشکال و عکس ها :

شکل 2 – 1 : تقسیم بندی گارسیا وبنگا، 2005 .. ..21

عکس 3 – 1 : حرم مطهر امام رضا(ع) .. ..54

عکس 3 – 2 : آرامگاه فردوسی .. .. 57

عکس 3 – 3 : بنای هارونیه .. 58

عکس 3 – 4 : مجسمه نادرشاه در باغ نادری . 59

 

چکیده :

گردشگری درمانی که از بهم پیوستن دو شاخه پردرآمد گردشگری و خدمات درمانی بوجود آمده است، همواره در جهان مورد توجه بوده و هست، بطوریکه بر اساس آمار بین المللی این شاخه از صنعت گردشگری حتی در دوران رکود اقتصادی در جهان توانسته سالانه رشدی معادل 20 درصد برای خود به ثبت برساند و بسیاری را به خود مشغول کند. عمده ترین دلیل سفر گردشگران درمانی در سراسر جهان را می توان نبود زیرساختهای درمانی در زادگاهشان یا پایین بودن سطح ارائه خدمات درمانی نام برد. در کشورهای عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و جمهوری آذربایجان یا اصلا زیرساختهای درمانی وجود ندارد یا اگر هم هست محدود و غیرقابل دسترس همگان است. با توجه به آثار مثبت توسعه گردشگری درمانی از قبیل توسعه زیرساختهای بهداشتی، افزایش تعداد بیمارستانهای استاندارد بین المللی، افزایش سطح خدمات و کیفیت ، افزایش درآمدهای ارزی و جلوگیری از خروج نیروهای متخصص پزشکی و بهداشتی، بررسی و ارائه راهکار جهت توسعه این شاخه از گردشگری می تواند در راستای اهداف برنامه های توسعه ای دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر کشور و دومین شهر بزرگ مذهبی جهان اسلام بعد از مکه معظمه با وجود ظرفیتهای فراوان گردشگری و زیرساختهای خدمات درمانی موجود می تواند به عنوان قطب گردشگری پزشکی خاورمیانه و همچنین در بین کشورهای اسلامی ایفای نقش نماید.

هدف اصلی تحقیق ارائه راهکار جهت توسعه توریسم درمانی در شهر مشهد می باشد که لازمه آن شناخت و بررسی وضع موجود گردشگری درمانی این شهر می باشد. پس از بررسی وضع موجود راهکارهایی در چهارشاخص اداری- اجرایی، اقتصادی، قانونی- سیاسی و بازاریابی- اطلاع رسانی تعریف گردید و بر اساس نظر کارشناسان راهکارهای دارای اولویت مشخص گردیدند.

کلمات کلیدی: گردشگری درمانی، توریسم درمانی، گردشگری پزشکی، خدمات درمانی، مشهد مقدس

 

1-1 مقدمه

جهانگردی و گردشگری بزرگترین تحرک اجتماعی انسان در طول تاریخ است، از نظر کسب درآمد تا سال 2020 در راس تمام فعالیتها قرار خواهد گرفت. فعالیتی است که منشاء عمیق ترین اثرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می باشد، اثرات تخریبی زیست محیطی کمی داشته و فاقد خصلت استهلاکی است. منبع لایزال و تمام نشدنی، که به عنوان صادرات نامرئی کشورها مطرح گردیده است.

استفاده از منابع طبیعی جهت تقویت روح و روان جایگاه ویژه ای در سلامتی انسانها دارد. بطوری که در برنامه ریزی شهرهای توسعه یافته، جهت گذراندن اوقات فراغت ساکنین، مناطقی تاسیس و راه اندازی میگردد. از لحاظ جاذبه های

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 1

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2

فصل اول (کلیات تحقیق) …………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-1 بیان مساله تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

1-2 سوال تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-3 فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

 1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5 اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-6 جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق ……………………………………………………………………………………………………. 8

1-7 روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………… 9

 1-8 محدودیتهای تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-9 سازماندهی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………. 10

فصل دوم (مبانی نظری تحقیق) …………………………………………………………………………………………………………………….. 11

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-1 دیدگاه های مهم ژئوپلیتیک ……………………………………………………………………………………………………………………. 12

2-1-1  الفرد تایر ماهان و نظریه قدرت دریایی …………………………………………………………………………………………….. 12

2-1-1-1 عوامل موثر بر قدرت دریایی از نظر آلفرد تایر ماهان ……………………………………………………………………… 13

2-1-2  هالفورد مكیندر و نظریه هارتلند ……………………………………………………………………………………………………….. 15

2-1-3  اسپایكمن و نظریه ریملند ………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-2 جایگاه ژئوپلیتیک ایران در نظریات مذكور …………………………………………………………………………………………….. 17

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

2-3 پیشینه تحقیق ( دیدگاه ها و نظریات ) …………………………………………………………………………………………………….. 18

2-4 تعاریف و مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-4-1 استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-4-2 مفهوم لغوی استراتژی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-4-3 مفهوم اصطلاحی استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-4-4 مفهوم استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-4-5 انواع استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

2-4-6 مفهوم امنیت ملی و کاربرد آن در استراتژی امنیت ملی ……………………………………………………………………….. 30

2-4-6-1 امنیت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31

2-4-6-2 امنیتملی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-4-6-3 ابعاد امنیت ملی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-4-6-3-1 امنیت اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-4-6-3-2 امنیت نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-4-6-3-3 امنیت اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-4-6-3-4 امنیت سیاسی، فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………… 35

2-4-6-3-5 امنیت اجتماعی، فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………. 36

2-4-6-3-6 امنیت محیط زیست ………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-5 مفهوم شناسی تحریم………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-5-1 تحریم های اقتصادی آمریکا علیه

 جهان……………………………………………………………………………………………….. 38

2-5-2 تاریخچه تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………….. 39

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

2-6 روش ماتریس تحلیل …………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

فصل سوم (بررسی جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا ) ………………………………………………. 48

3-1  کلیاتی درباره ایران ………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

3-1-1 پرچم جمهوری اسلامی ایران …………………………………………………………………………………………………………….. 51

3-1-2موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران ………………………………………………………………………………………….. 51

3-1-2-1 موقعیت ریاضی……………………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-1-2-2 موقعیت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-2 وسعت جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………………………………… 52

3-3 شکل کشور جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 52

3-3-1 توپوگرافی ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 52

3-3-2 جمعیت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

3-3-3 دین و مذهب ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-3-4 منابع کشور ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-3-5 حوضه های رودهای جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………….. 55

3-3-5-1 رودخانه های حوضه دریای خزر ……………………………………………………………………………………………………. 55

3-3-5-2 حوضه خلیج فارس و دریای عمان …………………………………………………………………………………………………. 56

3-3-5-3 حوضه دریاچه ارومیه…………………………………………………………………………………………………………………….. 56

3-3-5-4 حوضه مركزی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 56

3-3-5-5 حوضه خاوری……………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

3-4  خلیج فارس …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 56

3-4-1 جزایرایرانیخلیجفارس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

3-4-2 خطرنیروهاینظامیبیگانهبرایخلیجفارس ………………………………………………………………………………………………… 58

3-5 نکتهجغرافیایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

3-6سرزمینایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 60

3-6-1 پرچم و نشان ملی ایالات آمریکا ……………………………………………………………………………………………………….. 61

3-6-2 نشان ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………………… 61

3-6-3 جمعیت ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

3-6-4جغرافیای طبیعی ایالات متحده آمریکا………………………………………………………………………………………………….. 62

3-7اقتصاد ایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 63

3-8 آب و هوای ایالت های آمریکا………………………………………………………………………………………………………………… 64

3-9 اهدافاستقرارنیروهاینظامیآمریکادرمنطقه ………………………………………………………………………………………………….. 65

3-9-1 نیروهاوپایگاه هاینظامیایالات متحده آمریکا …………………………………………………………………………………………. 66

3-9-2 نیروهایآمریکاییدراطرافمرزهایایران ……………………………………………………………………………………………………. 69

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق) ………………………………………………………………………………. 70

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71

4-1 ژئوپلیتیكایرانونظامامنیتمنطقهای ……………………………………………………………………………………………………………… 72

4-2 نقش منطقه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در چشم انداز ژئوپلیتیک انرژی……………………………………. 72

4-3 جمهوری اسلامی ایرانیكبازیگرتعادلبخشوسازنده……………………………………………………………………………………… 73

4-4 سابقهینقشآفرینیسازنده‌یایران ………………………………………………………………………………………………………………….. 73

4-5 منطق تلاش ایران برای كسب نقش بیشتر ………………………………………………………………………………………………. 74

4-5-1  امنیت سازی …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

4-5-2  فرصت سازی در سطح منطقه ای ………………………………………………………………………………………………………. 75

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

4-6 آثار علائق ژئوپلیتیک در رفتار ایالات متحده امریكا نسبت به ایران ………………………………………………………….. 76

4-7خاستگاهواهدافایالات متحده آمریکا از تقابل با جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………. 78

4-7-1 امپریالیسم قدرت مسلط……………………………………………………………………………………………………………………… 78

4-7-2 پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر ساختار قدرت…………………………………………………………………………………….. 79

4-8 اهداف آمریكا در جلوگیری از افزایش نقش ایران …………………………………………………………………………………… 80

4-8-1  مقابله با برنامه ی هسته ای ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 80

4-8-2  مسئله ی تروریسم…………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-8-3  مقابله با حضور و نفوذ ایران در كشورهای منطقه ………………………………………………………………………………. 82

4-9 تأثیرات تقابل میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی (ج ا ا ) ………………………… 83

4-9-1  چالش‌های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 83

4-9-1-1  چالش‌های نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………. 83

4-9-1-2  چالش‌های سیاسی ………………………………………………………………………………………………………………………… 84

4-9-1-3  چالش‌های اقتصادی ……………………………………………………………………………………………………………………… 85

4-9-1-4  چالش‌های هویتی …………………………………………………………………………………………………………………………. 86

4-9-2  فرصت‌های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-9-2-1  فرصت‌های ملی …………………………………………………………………………………………………………………………… 87

4-9-2-2  فرصت‌های منطقه‌ای …………………………………………………………………………………………………………………….. 88

فصل پنجم ( بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات ) ……………………………………………………………………………………………… 96

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

5-1 جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

5-2 آزمون فرضیات …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 99

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                        صفحه

5-3 نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 104

5-4 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

 

 

 

فهرست جدولها

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

جدول 2-1 تاریخ، دلایل و دامنه ی مهم ترین تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران………………………………… 41

جدول 2-2 ماتریس زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدید …………………………………………………………………………. 44

جدول  2-3 ماتریس ارزیابی احتمال خطر  ……………………………………………………………………………………………………. 45

جدول  2-4 احتمالات تهدیدات امنیت ملی ………………………………………………………………………………………………….. 46

جدول 2-5 احتمال استراتژیک تهدیدات………………………………………………………………………………………………………… 46

جدول 4-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 90

جدول 4-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 90

جدول 4-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 91

جدول 4-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 91

جدول 5-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 100

جدول 5-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 100

جدول 5-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 101

جدول 5-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 101

 

 

فهرست شکلها

عنوان                                                                                                                                        صفحه

شکل 3-1 نقشهجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 50

شکل 3-2پرچمجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 51

شکل 3-3پرچم ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

شکل 3-4نشان ملی ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………. 61

                                              

 

چکیده

خلیج فارس یکی از نقاط استراتژیک و حیاتی از نقطه نظر سیاست بین الملل می باشد. علاوه بر اهمیت کشتی رانی، کشف و استخراج منابع عظیم نفت، گاز و وابستگی شدید کشورها به این مواد به عنوان مواد حیاتی برای صنعت، اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه را بیشتر نموده است. به گونه ای که در هیچ برهه ای از مطامع قدرتهای بزرگ خالی نبوده است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع شدن منافع ایالات متحده در این کشور و تلاش روز افزون این کشور جهت مقابله با ایران از طریق حضور نظامی و یا ایجاد پایگاه های نظامی و تحریک کشورهای منطقه و نفاق افکنی، موجبات تقابل بیشتر ایران و ایالات متحده آمریکا را فراهم ساخته است. ادامه این روند منافع حیاتی دو طرف را می تواند تهدید کند و یا حداقل بسیاری از ظرفیت های موجود جهت توسعه و ترقی را از بین ببرد. در این پژوهش ضمن تبیین موقعیت ممتاز جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس به مباحث مربوط به امنیت ملی این کشور پرداخته شده است. و این موضوع مورد توجه بوده که جمهوری اسلامی ایران جهت تامین امنیت ملی خود با چه چالشهایی مواجه بوده و منافع متضاد این کشور با ایالات متحده آمریکا تا چه اندازه می تواند برای کشور تهدید آمیز باشد و یا چگونه می توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود.

این مطالعه از نوع توصیفی و کتابخانه ای می باشد، که با بهره گرفتن از روش ماتریس تحلیل بررسی شد. نتایج نشان داد که تقابل ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار است.

کلید واژگان: امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، تقابل ژئوپلیتیک

 

مقدمه

یكی از اساسی ترین مفاهیم و و اژه های مطرح در چگونگیبرقراری روابط میانکشورها، «امنیت ملی[1]» می باشد. تعاریف مختلف و متنوعی از این واژه ارائه شده است، اندیشمندان تلاش زیادی برای ارائه تعاریف جامع و مانع از امنیت ملی و خارج ساختن آن از ابعاد نظامی و تعمیم آن به سایر ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، مصروف داشته اند كه نتیجه آن، رویكردهای نوین به مفهوم «امنیت ملی» است.

«زبیگنوبرژینسكی[2]» در مورد امنیت ملی گفته است : منظور من از امنیت ملی یعنی جنبه ی محدود آن، امنیت نظامی صرف نیست. گرچه قدرت نظامی یكی از ابعاد مهم …….، در عوض معتقدم كه امنیت ملی ملاحظات بیشتری را در بر می گیرد. از جمله زمامداری سیاسی، قدرت اقتصادی، نوآوری فناوری، حیات ایدئولوژیكی[3] و غیره، تلاش برای نیل به امنیت ملی، بدون عنایت به چنین ملاحظاتی چندان موثر نخواهدبود و احتمالاً به شكست می انجامد(خلیلی،1369:ص3).

در مفهوم كلاسیك، «امنیت ملی» به معنای صیانت از مردم و سرزمین یک كشور در مواجهه با تهاجمات نظامی بیگانگان بوده است لیكن، رویكرد نوین به این واژه، حفاظت و صیانت از منافع و مصالح حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و فقدان تهدید ارزشهای بنیادین و حیاتی نسبت به یک واحد سیاسی و ملت متبوع آن، «امنیت ملی» آن كشور تلقی می گردد.

بسیاری از اندیشمندان سیاسی، فقدان تهدید نسبت به منافع و ارزشهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را در كنار فقدان تهدید نظامی، از عوامل و عناصر مقوم امنیت ملی میدانند، لیكن در تبیین و تفسیر مفهوم امنیت ملی، شرایط، فضای عمومی، شرایط جغرافیایی و هركشورراتعیینكنندهمیدانند .

جنگ جهانی دوم یک جنگ فراگیر بین سپتامبر ۱۹۳۹ تا اوت ۱۹۴۵ بود. این جنگ بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرد تا جایی که دو دسته از کشورهای مختلف به نام‌های متّحدین و متّفقین به وجود آمد.

ایالات متحده آمریکا در فاصله بین دو جنگ جهانی یعنی ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۹ در یک بحران فزاینده اقتصادی به سر می‌برد، اما دولت آمریکا و صاحبان صنایع این کشور چرخ صنایع خود را در مسیر تولید صنایع نظامی به حرکت درآوردند، به طوری که درطول جنگ دوم جهانی در اروپا، مصرف سلاح‌های آمریکایی مانند هواپیما، کشتی جنگی و تجارتی، توپ و تانک درجنگ باعث رونق صنایع و اقتصاد آمریکا شد.

با پایان جنگ جهانی دوم و معرفی ایالات متحده آمریکا به عنوان قدرت برتر در سطح جهانی و تضعیف بریتانیا که موجب از دست دادن مناطق تحت نفوذ در سطح جهان و خروج از خلیج فارس به دلیل پر هزینه بودن یک نوع خلاء قدرت در منطقه ایجاد شد، ایالات متحده آمریکا به یمن شکوفایی اقتصادیش در صدد برطرف نمودن این خلاء بر آمده و حد نهایت سعی می کند به نوعی با رژیم های منطقه مناسبات متقابلی برقرار نماید. یکی از کشورهایی که تحت نفوذ ایالات متحده آمریکا قرار گرفته بود ایران بود که تحت حکومت رژیم پهلوی به حافظ منافع و حیات خلوت ایالات متحده آمریکا تبدیل شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای و باشعار صدور انقلاب اسلامی نوعی تهدید نسبت به منافع ایالات متحده آمریکا  در جهان عموما ودر سطح خاورمیانه خصوصا تبدیل گردید و جهان شاهد به قدرت رسیدن قدرت نو ظهوری بود که متاثر از دیدگاه های اسلامی و اتخاذ سیاست نه شرقی، نه غربی منافع قدرتهای سلطه گر را تهدید می نماید و تا حدود بسیار زیادی دست این ایلات متحده آمریکا را از منابع بسیار غنی نفت و گاز منطقه کوتاه نموده و بازار بسیار مهم محصولات صادراتی آن را در منطقه با مخاطره روبرو نموده است.

به زعم ایالات متحده آمریکا، جمهوری اسلامی ایران به دلایل زیر منشاء و خاستگاه اسلام انقلابی یا به تعبیر آنان بنیادگرایی و افراط گرایی اسلامی است. و به نوعی، به تقابل ایدئولوژیک با ایالات متحده برخاسته، و هژمونی جدیدی را در منطقه رقم زده است.

• دفاع از حقوق مردم فلسطین
• حمایت از گروه ها و جنبش هایی نظیر حزب الله لبنان، حماس و… (از نظر وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در لیست گروه های تروریستی قرار دارند)
• تلاش در جهت زیر سئوال بردن موجودیت اسرائیل که تثبیت آن جزء یکی از مهمترین اهداف استراتژیک سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در جهان و به خصوص خاورمیانه به شمار می رود.
• تلاش در جهت دستیابی به سلاح های کشتار جمعی (هسته ای)

به طور کلی ایالات متحده آمریکا به منظور تثبیت و تحکیم هژمونی خود در نظام بین الملل به  مبارزه و تخاصم با دولت هایی که از هنجارها و ارزش های آمریکایی پیروی نکنند، دست می زند. و تقابل ژئوپلیتیکجمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در همین راستا و به دلیل تعریفی است که توسط سیاستمداران و دولتمردان آمریکایی از ماهیت جمهوری اسلامی ایران ارائه می شود شکل می گیرد.به همین دلیل با اقداماتی نظیر تحمیل جنگ هشت ساله (دفاع مقدس) و وضع تحریمهای یکجانبه و بین المللی و اجرای طرحهای مختلفی از جمله خاورمیانه بزرگ، صلح خاورمیانه و ادعاهایی نظیر نقض حقوق بشر، نبرد با تروریسم و ریشه های آن یعنی رادیکالیسم اسلامی، مبارزه با گسترش سلاح های کشتار جمعی و….. به تقابل ژئوپلیتیک با جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.

لذا به منظور مهار جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از هژمونی منطقه ای چالشگر با ایالات متحده آمریکا از طریق ایجاد چالش و آسیب های داخلی و خارجی به طور مستقیم و غیر مستقیم امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با مخاطراتی روبرو می نمایدکه در صورت عدم چاره جویی ضریب امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران کاهش می یابد. و از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران با نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در حیات خلوت ایالات متحده آمریکا و ارتباط