مزایا و ویژگی های بکار گیری انتقال الکترونیکی وجوه

در قسمتهای قبلی به مفهوم و جایگاه انتقال الکترونیکی وجوه اشاره شد  ، دقت در مسائل عنوان شده و بررسی روند رشد رو به تزاید استفاده از نظام انتقال الکترونیکی وجوه مزیت های آن را آشکار می کند  .  با توجه به ابعاد  ، گستردگی و تنوع مکانیزم های   EFT    مزایای آن نیز گسترده می باشد به منظور رعایت اختصار مهمترین ویژگی های نظام های انتقال الکترونیکی  وجوه  مورد برررسی قرار می گیرد .

۱-۷-۲-امنیت

بررسی ها نشان می دهد پرداخت هایی که از طریق سیستم های انتقال الکترونیکی صورت می پذیرند از امنیت بالاتری نسبت به پرداخت ها به شیوه سنتی بر خوردارند زیرا سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه به گونه ای طراحی می شوند که احتمال دستبرد ، سرقت  ، مفقود شدن   و عدم انتقال و ……… به حداقل ممکن می رسد .   به خاطر این ویژگی اغلب افراد معمولا راغب هستند که از این سیستم ها بجای سیستم های سنتی پرداخت استفاده نمایند.

۲-۷-۲-سرعت

ویژگی برجسته سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه سرعت بالای آن می باشد  با قاطعیت می توان گفت که سیستم های پرداخت الکترونیکی از سیستم های پرداخت سنتی خیلی سریع تر است .زیرا در سیستم های پرداخت و انتقال الکترونیکی وجوه ، انتقال وجوه  در اکثر مواقع  به صورت پیوسته صورت می پذیرد.به عبارت دیگر وجوه به صورت پیوسته از حساب فرستنده به حساب دریافت کننده منتقل می شوند .

۳-۷-۲-آسان بودن و سادگی

مکانیزم انتقال الکتریکی وجوه برای کاربران خیلی ساده تر و آسانتر از سیستم های  سنتی می باشد. چون در این نظام اولا با یک امضای دیجیتالی پرداخت به صورت مستقیم صورت می گیرد و ثانیا نیازی به حضور فیزیکی کاربر ( مشتری )  در بانک یا موسسه مالی نیست.

۴-۷-۲-هزینه کم

هزینه نظام انتقال الکترونیکی وجوه در مقایسه با نظام سنتی انتقال وجه به مراتب پایین تر است . صرفه جویی در هزینه انتقال وجوه ، برای فرستنده وجوه ، گیرنده وجه و بانک   ( موسسه مالی )    وجود دارد . سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه در بانکها باعث کاهش هزینه ها از طریق صرفه جویی در کاغذ و چاپ ، آگهی و تبلیغات ، کارکنان و زمان لازم جهت ارائه صورت حسابها و سایر هزینه های جنبی می گردد . صرفه جویی در هزینه های فرستنده وجه و گیرنده وجه از طرق کاهش هزینه های صدور چک ، رفت و آمد ،  هزینه های پست و زمان و فرصتهای از دست رفته  ، و هزینه های جانبی صورت می پذیرد .

علاوه بر این بکار گیری سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه با عث کاهش هزینه های اجتماعی نظیر ترافیک و آلودگی هوا به خصوص در شهر های بزرگ می گردد.

۵-۷-۲-کاهش اشتباهات انسانی

یکی از مسائل و مشکلات عمده سیستم های پرداخت سنتی اشتباهات متعدد عوامل انسانی در فرایند پردازش پرداخت ها  به علت یکپارچه نبودن سیستم و وارد کردن اطلاعات به دفعات مختلف در فرایند پردازش می باشد .  سیستم انتقال الکترونیکی وجوه با در نظر گرفتن این مشکلات و با حذف دوباره کاریها و طراحی مناسب روش های کنترلی ، این اشتباهات انسانی را تا حدود زیادی کاهش داده است .

۶-۷-۲-بهره وری و کارایی

سیستم انتقال الکترونیکی وجوه ، تا حدود زیادی کارایی و بهره وری را در عملیات بانکی افزایش می دهد و امکانات بهتری برای برنامه ریزی و انجام فعالیتهای کنترلی در نظام بانکداری به وجود می آورد .   منظور از کارایی و بهره وری در نظام بانکداری عبارت است از بالا بردن سرعت انجام کار ، کاهش مصرف منابعی نظیر نیروی انسانی ، افزایش دقت و کاهش اشتباهات و غیره می باشد

۷-۷-۲-بهبود مدیریت وجوه و نقدینگی

استفاده از سیستم انتقال الکترونیکی وجوه   هم در سطح سازمانها و مؤسسات و هم در سطح فردی و شخصی باعث بهبود مدیریت موجودی و نقدینگی می گردد .  زیرا از یک طرف این سیستم ها به گونه ای طراحی شده اند که این امکان را برای اشخاص و سازمانها به وجود آورد تا در هر زمانی که بخواهند ازگردش موجودی و وضعیت حساب خود اطلاع کسب نمایند.   از طرف دیگر پیوسته بودن انتقال بدهکار و بستانکار این امکان را فراهم می سازد که زمان تاخیر در انتقال وجوه را به حداقل رساند . در نتیجه اشخاص و سازمانها به نحو مطلوب تری می توانند به مدیریت نقدینگی خود بپردازند .

۸-۷-۲-بهبود روابط با مشتریان

بکار گیری سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه باعث می شود که روابط بین شرکتها ، موسسات و بانکها با مشتریان خود بهبود یابد . چرا که افزایش کارایی ، سرعت عمل و کاهش اشتباهات و هزینه پایین تر سبب می شود که مشتریان ترغیب شوند که بیشتر با سازمانها و موسساتی ارتباط برقرار کنند که از سیستم های انتقال الکترونیکی وجه استفاده می کنند .

۸-۲-نحوه عملکرد انتقال الکترونیکی وجوه

با توجه به تنوع و گستردگی سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه ، نحوه عملکرد آن نیز متفاوت خواهد بود . ممکن است انتقال الکترونیکی وجوه از طریق کارت اعتباری ، کارت هزینه ، کارت بدهکار  ، حساب جاری الکترونیکی  ، حساب جاری معمولی ، از طریق تلفن ، رایانه ، ترمینال رایانه ای  اینترنت و به وسیله سازمانها ،افراد و یا کارمندان بانک صورت پذیرد .  ترکیب بین اجزاء یاد شده فرایند های بسیار مختلفی را به وجود می آورد که تشریح آنها از حوصله این نوشتار خارج است . بنابر این در این قسمت به بررسی اصول کلی آن بسنده می شود .

وجوه قابل انتقال معمولا به سه دسته تقسیم می شود :

• انتقال وجوه با حجم کم
• انتقال وجوه با حجم متوسط
• انتقال وجوه با حجم بالا

دستورات پرداخت و انتقال وجوه با حجم کم معمولا به صورت دسته ای بین بانکها یا اجزاء نظام انتقال وجه صورت می گیرد.چون حجم ریالی این معاملات پایین است سیستم های مربوطه به گونه ای طراحی می شوند که اتاق پایاپای خودکار ( ACH  )   بطور روزانه و به صورت دسته ای اطلاعات مربوط به معاملات و مبادلات را دریافت و پردازش

نماید که در حقیقت یک سیستم غیر نا پیوسته انتقال الکترونیکی وجوه می باشد. در مورد انتقال وجوه با حجم متوسط هم تا حدودی سیستم به صورت نا پیوسته است ولی زمان آن کمتر از یک روز و معمولا یک یا چند ساعت است . در خصوص انتقال وجوه با حجم بالا مکانیزم عمل شبیه به دو نوع دیگر است با این تفاوت که مبنای انتقال اطلاعات جهت پردازش به وسیله اتاق پایاپای به صورت پیوسته می باشد  .در انتقال وجه با حجم بالا به علت مسائل امنیتی، احتمال اشتباه و اثرات مربوطه ، لازم است به صورت پیوسته برای هر معامله اطلاعات جهت پردازش و کنترل و تسویه به اتاق پایاپای خودکار ارسال گردند .

۱-۸-۲-انواع سیستم های انتقال الکترونیکی وجوه

با توجه به گسترش روز افزون سیستم های جدید انتقال الکترونیکی وجوه طبقه بندی و دسته بندی آنها کاریست بس دشوار ، و تا بحال توافق بین نویسندگان این رشته به وجود نیامده است در این نوشتار اینجا برای تشریح بهتر مفاهیم مربوط به انتقال الکترونیکی وجوه ، آنرا بر اساس  دامنه و فضای اصلی انتقال الکترونیکی وجوه و فناوری اطلاعات و ارتباطات در بانکداری به سه دسته اصلی تقسیم و بررسی می شود :

الف ) بانکداری الکترونیکی مصرف کننده [۱] ( در سطح بانکداری الکترونیکی سطح مشتری )

ب ) بانکداری الکترونیکی بین بانکی[۲]

ج ) کارتهای پلاستیکی   ( بانکی )[۳]

۹-۲-بانکداری الکترونیکی مصرف کننده( در سطح مشتری )

منظور از بانکداری الکترونیکی مصرف کننده آن بخش از بانکداری الکترونیکی می باشد که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد. به عبارت دیگر آن بخشی از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سرو کار دارند. این بخش از بانکداری الکترونیکی از قسمتهای مختلفی تشکیل می شود که ذیلا  در مورد آنها توضیحاتی ارائه می شود ۱-۹-۲ ماشین خود پرداز[۴] ( ATM  )

بطور خلاصه ماشین های خود پرداز ( ATM )، پردازنده ها یا پایانه های الکترونیکی هستند که توسط بانکها برای تسهیل کار مشتریان بانک در مکانهای خاصی نصب می شوند و بطور ۲۴ ساعته در دسترس مشتریان می باشند. مشتریان از طریق این ماشینها می توانند کارهای زیر را انجام دهند :

-۱ برداشت وجه از حساب

۲- درخواست صورت حساب بانکی

۳- به حساب گذاشتن چک یا وجه نقد

۴- علاوه بر موارد فوق از طریق ATM   می توان بلیط هواپیما ، اوراق قرضه ، سهام خریداری نمود و نسبت به پرداخت صورت حسابهای آب و برق …  اقدام نمود . یک ماشین ATM می تواند به عنوان یک شعبه از یک بانک عمل کند و بساری از وظایف اصلی بانکداری را انجام دهد . بخش عظیمی از مبادلات با حداقل مداخلات نیروی انسانی انجام خواهد گرفت. علاوه بر این ، این ماشین به گونه ای طراحی شده است که بطور ۲۴ ساعته و بدون توقف کار می کند. با به کار گیری ماشین های ATM   در هزینه های کارکنان و بعضی از هزینه های سر بار ^۱  شعبه بانک صرفه جویی می شود. با توجه به هزینه بالای این ماشینها به منظور افزایش کارایی و بهره برداری موثر  از هزینه های این دستگاه ها بهتر است بانکها به جای رقابت برای در اختیار گرفتن بازار ATM    با هم بر سر یک سیستم مشارکتی استفاده از این دستگاه ها به توافق برسند. زیرا چنانچه بانکهای کشور بتوانند با هم به توافق برسند ، می توان با وصل کردن ATM    های بانک های مختلف به یک شبکه سوئیچ که به بانک میزبان مرتبط می گردد ، کارایی و اثر بخشی این دستگاه ها را به میزان قابل توجهی افزایش داد . طرز استفاده مشتریان از دستگاه های ATM    بسیار ساده است. هر مشتری با یک کارت ATM   و یک کد اختصاصی شخصی می تواند از دستگاه مزبور استفاده نماید و عملیات مورد نظر را انجام دهد. علیرغم اینکه در ایران بانکها در دهه ۷۰ شمسی  دستگاه هایATM خریداری کردند و در شعب خود نصب کردند ولی هنوز این ماشینها نتوانسته جای خود را آنگونه که شایسته است باز کنند.

۲-۹-۲ ماشین های نقطه فروشPOS EFT [5]

اساسا EFTPOS  به معنی انتقال الکترونیکی وجوه در نقطه فروش می باشد. به عبارت دیگر  EFTPOS   دستگاهی است که طبق آن یک مشتری در نقطه ای از زمان و مکان که در آنجا کالا یا خدماتی را می خرد ، با بهره گرفتن از اشکال مختلف تعیین هویت ایمن و حلقه اتصال الکترونیکی مطمئن وجه را از حساب خود در یک بانک یا موسسه مالی به فروشنده منتقل می کند. یکی از اشکال رایج تعیین هویت ایمن موجود ، کارت پلاستیکی با یک نوار مغناطیسی می باشد که روی آن مشخصات ویژه فرد ( PIN )  تعبیه شده است.

دستگاه های EFTPOS  در دهه هفتاد میلادی در آمریکا مرسوم شد در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی دستگاه های جدیدتری از EFTPOS   عرضه شد و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفت در آمریکا و کشورهای پیشرفته نظیر فرانسه و سوئیس این دستگاه ها را در ایستگاه های قطار مترو و سایر مکانها نصب کردند.  هر چند که استفاده از این دستگاه ها معمول است، ولی نرخ رشد آن از ATM کمتر است . کند بودن رشد این دستگاه ها به علت محدودیت های برون مرزی بانکها ، فقدان زیر ساخت های مناسب( مانند خدمات شبکه ای ملی ، نارسای های آموزش مشتریان،  درگیر بود موسسات مالی ، مشتریان  و تعداد زیادی فروشنده بطور همزمان و ……) می باشد . طرز کار با این دستگاه ها و شیوه انتقال الکترونییک وجوه در صورتی که از کارت بدهکار استفاده شود بدین ترتیب است :

• مشتری کارت را درون دستگاه مربوطه فروشگاه قرار می دهد
• کارت از طریق تجهیزات نقطه فروش ، اعتبار و هویت مشتری را بررسی و تعیین می کند که آیا وجه نقد کافی در حساب وجود دارد و بعد از آن در صورت تایید معامله انجام می شود و یک پیغام بدهکاری برای بانک مشتری فرستاده می شود
• سپس فروشنده فاکتور فروش را در اختیار مشتری قرار می دهد که آنرا امضا کند ( این تاییدیه کتبی به منزله قطعی شدن انجام معامله است )

[۱] Consumer Electronic Banking

[۲] Inter Bank Electronic Banking

[۳] Plastic Card