پژوهشگران این حوزه بطور عمده از روش های کمّی برای فهم سیاست خارجی استفاده میکنند. آنها بر این باورند که میتوان رفتار سیاست خارجی کشورها را در کل مورد مطالعه قرار داد و به نتایجی دست یافت. از این رو برای فهم سیاست خارجی، به تحلیل حوادث سیاست خارجی، یعنی آن چیزی که مظهر عملی سیاست خارجی است میپردازند. در نتیجه بررسی میکنند که چه کشوری نسبت به کدام کشور دیگر چه رفتاری را و چگونه انجام میدهد. این حوادث را میتوان به شیوه های گوناگون تقسیم بندی کرد. به عنوان مثال آیا رفتاری دوستانه بوده است یا خیر، ازچه شیوهای استفاده شده است و چقدر منابع برای آن به کار گرفته شده است.[۴۷]

• 1. تعریف سیاست خارجی[۴۸]

در تعریف سیاست خارجی آنچه که مشترک است این است که سیاست خارجی نه تنها شامل اصول و اهداف است، بلکه راه های رسیدن به آن اهداف را نیز در برمیگیرد و البته همۀ این موارد در چارچوب کنش و واکنش یک دولت در صحنۀ بین المللی معنا مییابد. در تعریف سیاست خارجی اینگونه بیان شده است که سیاست خارجی تنها آن دسته از روابط را در بر می گیرد که حکومتها متصدّی آن باشند. به تعبیری دیگر سیاست خارجی عبارت است از یک استراتژی یا رشتۀ اعمال از پیش طرحریزی شده توسط تصمیم گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین در چارچوب منافع ملی و محیط بین المللی است. به طور خلاصه می توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین[۴۹] و اجرای[۵۰] یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه بین المللی از سوی دولتی انجام می پذیرد.[۵۱]
از دیدگاه دکتر هوشنگ مقتدر نیز کلمۀ سیاست نه تنها شامل خطمشی، اصول و هدفهاست، بلکه راههایی که بوسیلۀ آن هدفهای مورد نظر باید تأمین گردد را نیز در برمیگیرد. پس سیاست خارجی تعیین و اجرای یک سلسله اصول و هدفهایی است که حاکم بر رفتار کشورها در صحنۀ بین المللی است.[۵۲]
براساس تعریف سیاست خارجی به عنوان استراتژیهای که توسط دولتها برای هدایت کنشهایشان در عرصۀ بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد، میتوان دریافت که سیاست خارجی نشاندهندۀ یک سلسله از اهداف است که کشورها جهت نیل به آنها از ابزارهایی استفاده میبرند. با توجه به این که کشورها در خلاء عمل نمیکنند، در نتیجه باید محیطی که در آن قرار دارند را نیز مورد توجه قرار داد. بدین ترتیب در سیاست خارجی باید به سه مسألۀ اهداف[۵۳]، ابزارها[۵۴] و سیستم ها[۵۵] (محیط داخلی کشور، منطقهای و جهانی) توجه کرد.[۵۶] در بررسی مؤلفه های اصلی تجزیه و تحلیل سیاست خارجی نیز پروفسور روح الله رمضانی میگوید: «مؤلفه ها یا مسائل اصلی تجزیه و تحلیل سیاست خارجی از این قرارند: اهداف، تواناییها[۵۷]، استراتژیها[۵۸]، ابزارها، سبکها[۵۹] و فرآیندهای تدوین سیاست خارجی[۶۰]».[۶۱]

• 1. مدل تحلیلی مطالعۀ مقایسهای سیاست خارجی کشورها

الف: اهداف سیاست خارجی[۶۲] کشورها
اهداف سیاست خارجی که از آن با عنوان اهداف ملی نیز یاد شده است؛ «در واقع تصوری از وضعیت آینده است که حکومت باید از طریق تصمیم گیرندگان به آن دست یابد. وضعیت آینده؛ هم شامل موقعیت های معیّنی مثل تصاحب قلمرو دیگران و هم ارزشهایی چون بسط دموکراسی و یا مبانی دینی می شود».[۶۳]
بین این واژه و واژۀ منافع ملی شباهتهای بسیاری وجود دارد. با این حال باید گفت که نمود عینی منافع (که انتزاعی هستند) اهداف است. اهداف را تصمیم گیرندگان رسمی دولت انتخاب می کنند تا یا وضع بین المللی موجود را به نفع منافع ملی خود تغییر دهند[۶۴] و یا در حفظ آن بکوشند.[۶۵] اهداف سیاست خارجی حاصل تحلیل مقاصد[۶۶] و وسایل[۶۷] نیل به آن اهداف می باشند. گرچه اهداف روشن و واقعی سیاست خارجی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، همه کشورها به دنبال دستیابی به اهداف زیر هستند که ما فقط به آنها اشاره می کنیم:

1. 1. حفظ موجودیت؛[۶۸]
   2. رفاه ملی؛[۶۹]
   3. امنیت[۷۰] که پس از جنگ جهانی دوم مفهوم آن دگرگون شده و سه نوع آمادگی سیاسی، اقتصادی و نظامی را دربرمی گیرد؛

1. پرستیژ[۷۱] ملی؛
2. کسب قدرت؛[۷۲]
3. حفظ و بسط ایدئولوژی[۷۳]؛[۷۴]

البته تقسیمبندیهای فراوانی در خصوص اهداف وجود دارد که بررسی آن در این پژوهش نمیگنجد.[۷۵]
هدفهای سیاست خارجی در طول زمان ثابت باقی نمیمانند. زیرا عوامل داخلی و خارجی بسیاری وجود دارند که باعث تغییر در آن میشوند. عبدالعلی قوام معتقد است به این ترتیب باید سلسله مراتبی را برای این اهداف متنوّع در نظر گرفت. در بعضی مواقع ممکن است امنیت ملی، مسائل تکنولوژیک، توسعۀ اقتصادی و رفاهی و یا مسائل ایدئولوژیک، اولویتهای نخست هدفهای سیاست خارجی تلقی شوند، در حالی که با تغییر شرایط ممکن است احساس شود که باید نوعی جابجایی در اهداف صورت گیرد. به این ترتیب دولتها گاه به همکاری یا رقابت با یکدیگر می پردازند و گاه سلسله مراتب جدید هدفها، آنها را رو در روی یکدیگر قرار می دهد.[۷۶]
ب: ابزارهای سیاست خارجی کشورها
برای تحقق اهداف و تأمین منافع در سیاست خارجی، دولتها از ابزارهای گوناگون بهره می گیرند. مهمترین ابزارهایی که دولتها در سیاست خارجی خود به کار می گیرند به شرح زیر است:

1. دیپلماسی[۷۷] (این ابزار در کنار سایر ابزارها هم بکار می رود)؛
2. ابزارهای اقتصادی ـ مالی، تکنولوژیک و تجاری؛
3. ابزارهای فرهنگی ـ تبلیغاتی؛
4. ابزار نظامی؛[۷۸]

پ: تعریف منافع ملی[۷۹] کشورها
از دیدگاه واقعگرایی[۸۰] آنچه که در نهایت، هدف اساسی تصمیمگیرندگان سیاست خارجی است، منافع ملی نام دارد. این مفهوم شامل نیازهای حیاتی یک کشور است. آنچه را که بیتردید می توان جزء منافع ملی یک کشور به حساب آورد، عبارت است از:

1. صیانت از خود؛[۸۱]
2. استقلال؛[۸۲]
3. وحدت قلمرو؛[۸۳]
4. امنیت نظامی؛[۸۴]
5. وضع مطلوب اقتصادی.[۸۵]

زمانی که منافع ملی دو یا چند کشور سازگار باشد، آنها میل به همکاری و هماهنگی دارند. ولی در صورت تعارض منافع، مسائل از راه هایی چون تنش، تهدید و بالاخره جنگ حل خواهد شد. منافع ملی را می توان در چهار دسته خلاصه نمود: منافع دفاعی ـ امنیتی، منافع اقتصادی، منافع مربوط به نظم جهانی و منافع ایدئولوژیک.[۸۶]
در صحبت از منافع ملی باید به محدودهای که این منافع شامل آن میگردد نیز توجه نمود. محدودۀ منافع ملی دولتها با تغییر در قدرت آنها دگرگون میشود. دولتهای بزرگ در خارج از مرزهای خود نیز میتوانند منافع ملی خود را تعریف کنند. ولی دولتهای کوچکتر در محدودۀ جغرافیایی خود این منافع را در نظر میگیرند. انواع منافع ملی از دید عبدالعلی قوام به منافع موازی، متعارض، مشترک و اختلاف زا تقسیم شده است. سیاست تنش زدایی نتیجۀ منافع موازی، همکاری؛ نتیجۀ منافع مشترک، و بالاخره جنگ سرد نتیجۀ منافع اختلافزا می باشد.[۸۷]
واقعگرایان دو مفهوم امنیت و قدرت را هدف اولیۀ سیاست خارجی میدانند. ولی برعکس، رفتارگرایان عقیدۀ واقع گرایان مبنی بر وجود یک واقعیت عینی را رد میکنند و به کاربردی کردن مفهوم منافع ملی علاقمندند. آنها با بهره گیری از محیط مساعدی که رهیافت تصمیم گیری برای آنها ایجاد کرد، به تعریفی کاربردی از منافع ملی رسیده و آن را ناشی از انتخاب و تصمیم مقامهای اصلی یک ملت دانستند. [۸۸]