حرکت رو به رشد و سریع جوامع امروزی جهت کسب و بهره برداری از اطلاعات، موجب گسترش روز افزون اجرای پروژه های مختلف در زمینه فناوری اطلاعات (IT) در سطوح سازمانی و ملی شده است. با توجه به سرعت چشمگیر نوآوری های تکنولوژیکی، پروژه های فناوری اطلاعات (به خصوص پروژه های نرم افزاری) با چالشها و ریسکهای متعددی مواجه می باشند. روش تحقیق حاضر از نظر هدف، كاربردی، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه وجامعه آماری، خبرگان حوزه فناوری اطلاعات می باشد. در این پژوهش با شناسایی فاکتورهای ریسک و اختیارات موجود در پروژه، رابطه میان استراتژی اتخاذ شده توسط مدیران با تجربه فناوری اطلاعات برای مدیریت ریسک های گوناگون با اختیارات حقیقی موجود در پروژه بررسی شده است. نتایج یافته ها نشان داد در اکثر موارد همبستگی قوی بین جفت ریسك- گزینه موجود وجود داشت. همچنین در این پژوهش با روش اختیارات حقیقی به ارزش گذاری سرمایه گذاری پروژه ERP با در نظر گرفتن 2 اختیار گسترش و کوچک سازی پروژه پرداخته شده است. نتایج یافته ها نشان داد كه در روش اختیارات حقیقی با در نظر گرفتن انعطاف پذیری در مدیریت، یعنی در نظر گرفتن اختیاراتی كه بتوان در پروژه اعمال كرد ارزش برآورد شده متفاوت با ارزش برآورد شده با روش DCF بدست آمد. چرا كه در  تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار گسترش، ارزش فعلی دارایی برای عملیات جاری 199.8 میلیون تومان برآورد شده است. اگر عملیات امروز گسترش داده شود ارزش دارایی برابر با 308.6568 میلیون تومان  برآورد خواهد شد. كه این مقدار از ارزش دارایی بدون اعمال اختیار گسترش، بزرگتر است در نتیجه اعمال اختیار گسترش ارزش مازادی معادل 188.85میلیون تومان به همراه خواهد داشت و همچنین تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار كوچك سازی نشان داده است كه ارزش اعمال اختیار كوچك سازی با بهره گرفتن از روش اختیارات حقیقی برابر 118.273 میلیون تومان است. در نتیجه اعمال اختیار كوچك سازی ارزش مازادی برای پروژه نخواهد داشت. بنابراین این پروژه فضایی برای كوچك سازی ندارد. در نهایت از طریق ارزش گذاری اختیار انتخاب اختیاری كه حداكثر ارزش را برای دارایی در بر داشته باشد در نظر گرفته شده نهایتاً یک نقشه راهبردی برای پروژه در طول یک سال عمر اختیارات در نظر گرفته شده است.

كلید واژه: اختیارات حقیقی،  سرمایه گذاری، فناوری اطلاعات، مدیریت ریسك

فهرست مطالب:

عنوان            صفحه

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1 مقدمه: 2

1-2 بیان مسئله. 2

1-3 ضرورت تحقیق.. 3

1-4  هدف تحقیق.. 3

1-4-1 اهداف كلی.. 3

1-4-2  اهداف جزئی.. 3

1-5  سوالات تحقیق.. 4

1-6  متغیرهای تحقیق: 4

1-6-1  متغیر مستقل: 4

1-6-2 متغیر وابسته: 4

1-7  فرضیات تحقیق: 4

1-8  روش گرد آوری داده های تحقیق.. 4

1-9 قلمرو تحقیق.. 5

1-9-1 قلمرو مكانی تحقیق.. 5

1-9-2  قلمرو زمانی تحقیق.. 5

1-9-3  قلمرو موضوعی تحقیق.. 5

1-10 جنبه های كاربردی تحقیق.. 5

1-11 نوآوری تحقیق.. 5

1-12 واژه های کلیدی و تعریف عملیاتی واژه ها: 5

1-13 جمع بندی: 6

فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه. 8

2-2  نظریهی اختیارات مالی.. 8

2-2-1  تعاریف: (1973،(Black& Scholes. 10

2-3  تحلیل اختیارات حقیقی.. 10

2-3-1 اختیارات حقیقی در مقابل اختیارات مالی.. 13

2-4  انواع اختیارات: 14

2-4-1 اختیارات ساده. 14

2-4-2 اختیارات مركب… 16

2-5  روش های ارزش گذاری اختیارات حقیقی.. 16

2-5-1 مرسوم ترین مدل های ارزش گذاری اختیارات حقیقی.. 17

2-5-1-1 معادله Black–Scholes. 17

2-5-1-1-1  ارزش‏گذاری خنثی نسبت به ریسك و بلك- شولز. 20

2-5-1-2  مزایا و محدودیت‌های بلك- شولز. 20

2-5-1-3  معادله Black – Scholes اصلاح شده. 20

2-5-2  روش دوجمله‏ای.. 22

2-5-2-1 مزایا و محدودیت‌های مدل دوجمله ای.. 23

2-5-2-2 همگرایی بین مدل Black-Scholes و روش دوجمله‏ای.. 23

2-5-3  شبیه سازی  مونت كارلو. 25

2-6   متغییرهای ورودی و نحوه ی تخمین آن ها در ارزش گذاری اختیارات… 26

2-6-1  ارزش دارایی مورد بررسی(S0): 26

2-6-2  تغییر پذیری در ارزش دارایی.. 27

2-6-2-1 تغییر پذیری چیست؟. 27

2-6-2-1-1 روش های تخمین تغییرپذیری: 27

2-6-3  قیمت اعمال اختیار. 27

2-6-4  عمر اختیار. 28

2-6-5  تعداد بازه های زمانی.. 28

2-7  اختیارات و عدم قطعیت… 28

2-8   مقایسه اختیارات حقیقی با  درخت تصمیم.. 31

2-9  تحلیل اختیارات حقیقی در چه زمانی ارزشمندتر است؟. 31

2-11 سرمایه‏گذاری.. 32

2-12  پیچیدگی.. 33

2-13 الگوهای اجرای پروژه‌های IT.. 33

2-14 روش‌های سنتی ارزیابی سرمایه‏گذاری.. 35

2-15 تحلیل ریسك سرمایه‏گذاری‏های فناوری اطلاعات… 36

2-16 ویژگیهای خاص سرمایه‏گذاریهای فناوری اطلاعات… 37

2-17  نواقص روش های سنتی برای ارزیابی ریسك سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات… 38

2-18  فاکتورهای تعیین کننده ارزش اختیارات حقیقی در سرمایه گذاری IT.. 39

2-19 الگوی اختیارات آشیانه ای: 39

2-20 روش Real Options و تصمیمات سرمایه‏گذاری IT: 39

2-21  نقدها و دفاع ها ROT.. 40

 

 

2-22 پیشینه تحقیق: 41

2-23 گزینه های بکارگرفته شده برای هریک از ریسکهای سرمایه‏گذاری IT در تحقیقات گذشته. 46

2-24 جمع بندی : 49

فصل سوم:روش تحقیق

3-1  مقدمه. 51

3-2 روش تحقیق.. 51

3-3  هدف تحقیق.. 53

3-3-1 اهداف كلی.. 53

3-3-2 اهداف جزئی.. 53

3-3-3  فرضیات تحقیق: 53

3-5  جامعه و نمونه آماری تحقیق.. 53

3-6  روش گردآوری داده های تحقیق.. 54

3-7  ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش: 54

3-7-1 فرم راهنما: 54

3-7-2 پرسشنامه: 56

3-7-2-1مراحل طراحی پرسشنامه. 57

3-8  مطالعات کتابخانه ای: 58

3-9 جمع بندی: 58

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل اطلاعات

4-2روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 61

4-2-1 نتایج یافته های توصیفی: 61

4-2-2  تحلیل رگرسیون: 63

4-2-3  نتایج یافته های حاصل از سوال باز پرسشنامه: 65

4-3  تكنیک مرحله ای مبتنی بر Real Options برای سرمایه‏گذاری پروژه ERP: 68

4-3-1  ارزش یابی پروژه ERP با بهره گرفتن از مدل تحقیق: 68

4-4 ارزش گذاری اختیارات در نظر گرفته شده در پروژه با بهره گرفتن از روش درخت دوجمله ای.. 69

4-4-1 تعریف پارامترهای ورودی.. 69

4-4-2  محاسبه منافع و هزینه‌های سرمایه‏گذاری.. 69

4-4-3  ارزشیابی سرمایه گذاری با روش NPV… 70

4-5  محاسبه پارامترهای ساخت درخت دوجمله ای.. 71

4-5-1 ساخت درخت دوجمله ای و محاسبه ارزش انتظاری در هر گره از درخت… 71

4-5-2  ارزش گذاری اختیار گسترش: 71

4-5-3  ارزش گذاری اختیارات… 73

4-5-3-1 محاسبه ارزش گره با روش پسرو: 73

4-5-4  تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار گسترش…. 74

4-6  ارزش گذاری اختیار كوچك سازی.. 74

4-6-1 تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار كوچك سازی.. 77

4-7  ارزش گذاری اختیار انتخاب… 77

4-7-1 تحلیل نتایج ارزش گذاری اختیار انتخاب… 78

4-8  مقایسه نتایج تحلیل جریان های نقدینگی تنزیل یافته و روش اختیارات حقیقی.. 79

فصل پنجم:  نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه. 82

5-2  جمع بندی: 82

5-3  پاسخ به سوالات تحقیق: 83

5-4 یافته های تحقیق: 84

5-5  محدودیت‏ و كمبودهای تحقیقات پیشین.. 84

5-6  نوآوری‏ها و مزیت‏های اصلی پژوهش…. 85

5-7  محدودیت‏های انجام تحقیق.. 85

5-8 پیشنهادات جهت تحقیقات آتی.. 86

5-8 پیشنهادات برای  شرکت طرفه نگار: 86

منابع و ماخذ:

منابع و ماخذ ……….. 89

پیوست ها…………….. 95

– مقدمه:

حرکت رو به رشد و سریعی که جوامع امروزی جهت کسب اطلاعات هر چه بیشتر از خود نشان می دهد موجب افزایش روز افزون اجرای عملیات پروژه های مختلف در زمینه های فناوری اطلاعات در سطوح سازمانی و ملی شده است. سرمایه گذاری فناوری اطلاعات مزیت های بالقوه متعددی برای سازمان ها فراهم می سازد، با این وجود، متاسفانه دستاوردهای تولید حاصل از سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات ممكن است به دلیل ریسك بالای مربوط به پروژه های فناوری اطلاعات خنثی یا حتی منفی باشند(1994،Arthur). به طور سنتی مدیران فناوری(IT) اطلاعات از روش های كلاسیک تحلیل سرمایه‏گذاری مانند ارزش فعلی خالص[1] برای انتخاب پروژه ها استفاده می كنند. چارچوب های كلاسیک تصمیم گیری برای انتخاب پروژه های فناوری اطلاعات (IT) از مقادیر مشخص و ایستا برای تخمین هزینه‏ ها و منافع پروژه استفاده می كنند و در نتیجه تأثیر عدم‏قطعیت به طور كلی نادیده انگاشته می شود. با توجه به نوآوریهای روزافزون در حوزه فناوری اطلاعات اهمیت دخیل كردن عدم‏قطعیت در تصمیم گیری های سرمایه گذاریهای این فناوری آشكار می گردد. هدف این پژوهش معرفی تحلیل RO[2] به عنوان تكنیكی برتر برای تصمیم گیری در سرمایه‏گذاری پروژه های فناوری اطلاعات است. این روش تكنیكی نوین برای ارزش یابی سرمایه گذاری است كه از یک طرف محدویت های موجود در روش های قبلی را ندارد و از طرف دیگر دارای انعطاف بالایی است كه امكان استفاده از انتخاب هایی را پیش روی مدیریت سرمایه‏گذاری قرار می‏دهد. بنابراین این تحقیق درباره کاربرد تئوری اختیارات حقیقی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری فناوری اطلاعات می باشد و همچنین نظریه اختیارات حقیقی را به عنوان رویکردی به روز و قابل کاربرد در تحلیل های اقتصادی معرفی می نماید.

1-2- بیان مسئله

رشد سریع سرمایه گذاری فناوری اطلاعات (IT) فشارهایی را بر بخش مدیریتی اعمال نموده است تا ریسك ها و بازدهی های موجود در سرمایه گذاری های خود را در تصمیمات خود مدنظر قرار دهند (2002،Kim &Yong). برای كاهش ریسك، باید به تصمیم گیرندگان اجازه داده شود تا هر زمان كه اطلاعات جدیدی در حوزه قیمت ها، هزینه ها و سایر شرایط بازار موجود می باشد بتوانند تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری تغییر دهند. این موضوع مفهوم اصلی انعطاف پذیری در زمینه وجوه سرمایه گذاری شده است، و به موسسات اجازه می دهد تا در سرمایه گذاری IT از ارزش گذاری اختیارات حقیقی استفاده نمایند. به دلیل ماهیت بسیار نامطمئن سرمایه گذاری فناوری اطلاعات، ارزیابی اختیارات حقیقی توسط محققان سیستم های اطلاعاتی(IS) پیشنهاد شده است كه به عنوان روشی برای درك و تسهیل تصمیمات سرمایه گذاری محسوب می شود (1986،Kumar).

اگر چه نظریه اختیارات حقیقی یک روش امید بخش برای ارزیابی سرمایه گذاری IT می باشد، اما نداشتن دانش در مورد انتخابهای واقعی مانع این می شود تا مدیران از این روش برجسته برای ارزیابی سرمایه گذاری های خود استفاده نمایند (1997،Busby).

این پژوهش درباره کاربرد تئوری اختیارات حقیقی در ارزیابی فرصت های سرمایه گذاری فناوری اطلاعات می باشد و همچنین نظریه اختیارات حقیقی را به عنوان رویکردی به روز و قابل کاربرد در تحلیل های اقتصادی معرفی می نماید. این روش تکنیکی نوین برای ارزش یابی سرمایه گذاری است که به دلیل انعطاف پذیری بالا امکان استفاده از انتخاب هایی را پیش روی مدیریت سرمایه گذاری قرار می دهد، حتی زمانی كه ارزش اقتصادی مورد انتظار كمتر از صفر است، سازمان ها مشتاقانه تصمیم به سرمایه گذاری در یک فناوری خاص می گیرند.

-3-1 ضرورت تحقیق

با توجه به شرایط کشور ما و در حال گذار بودن از حالت نیمه توسعه یافته به توسعه یافتگی، شرایط تحریم های  بین المللی که اوضاع طرح های کلان را بیش از پیش پیچیده و دشوار می سازد انجام این نوع تحلیل که رویکرد نوینی در سطح بین المللی برای تحلیل اقتصادی با در نظر گرفتن عوامل ریسک زا می باشد و آشنایی عمیق با آن برای کارشناسان بخش تحلیل اقتصادی، امری ضروری است. این نظریه در حالی موضوع قرار گرفته است كه در حال حاضر در ایران به جزء چند تحقیق دانشگاهی وكارگاه آموزشی پراكنده، تلاش منسجم و سازماندهی شده ی دانشگاهی در جهت بكارگیری این نظریه ندارد. در این تحقیق، سعی شده تا حد امكان و بضاعت علمی وزمان، روحیه ایجاد نوآوری در حوزه مورد تحقیق، حفظ گردد از آنجا كه نظریه اختیارات در حال ایجاد تحولی در دنیای ارزیابی اقتصادی طرح هاست كاربردی كردن آن در ارزیابی طرح های حوزه فناوری اطلاعات بسیار ضروری به نظر می رسد.

این  پایان نامه تلاشی است در جهت این نیاز عمیق و ضمن معرفی این رویکرد و بیان برخی کاستی ها و موارد ابهام در آن و تلاش در جهت زدودن این ابهامات، سعی می کند مواردی عملی از کاربرد این رویکرد را نیز مورد توجه قرار دهد.

 -4-1هدف تحقیق

1-4-1- اهداف كلی

تدوین چارچوبی جهت ارزیابی پروژه های حوزه فناوری اطلاعات بر اساس رویکرد [3]ROT می باشد که پروژه های پیاده سازی سیستمهای ERP به عنوان مورد مطالعه انتخاب شده است.

1-4-2- اهداف جزئی

1. شناسایی ریسك های پروژه های فناوری اطلاعات.
2. شناسایی انعطاف‏پذیری ها و اختیارات حقیقی برای کاهش ریسک‌های شناسایی شده بطوریکه برای سرمایه‏گذاری ایجاد ارزش نماید.
3. بررسی فراگیری نظریه اختیارات حقیقی وبیان آن به شیوه علمی.
4. سازماندهی و طبقه بندی مطالعات انجام گرفته در حوزه كاربرد اختیارات حقیقی در پروژه های فناوری اطلاعات .

-5-1 سوالات تحقیق

1. نظریه اختیارات حقیقی كه با توجه به پیچیدگی و عدم قطعیت حاكم بر سازمان ها و نیز انعطاف پذیری مدیریتی لازم طراحی شده اند آیا در تحلیل طرح هادر حوزه فناوری اطلاعات كارا می باشند؟
2. چگونه بر اساس نظریه اختیارات حقیقی می توان  سرمایه گذاریهای حوزه فناوری اطلاعات را طراحی و مدیریت نمود بگونه ای که همسو با استراتژی سازمان باشد؟

1–6– متغیرهای تحقیق:

1-6-1- متغیر مستقل:

متغییر مستقل فاكتورهای ریسك می باشند كه مقدار هر شاخص ریسك مقدار عددی بین 0 و10 می باشد(عدد صفر به معنی عدم وجود ریسك و عدد 10 به معنی ریسك به شدت بالا).

1-6-2- متغیر وابسته:

متغییر وابسته در این تحقیق  گزینه ها (option ها) می باشند. اگر گزینه در یک پروژه وجود داشته باشد مقدار آن برابر 1 است و در غیر این صورت صفر می باشد.

1-7- فرضیات تحقیق:

این تحقیق دارای یک فرضیه می باشد:

بین تمامی جفت ریسك- گزینه موجود در پروژه رابطه وجود دارد.

-18- روش گرد آوری داده های تحقیق

برای گردآوری اطلاعات تحقیق حاضر از مطالعات کتابخانه ای-میدانی استفاده می شود. بخش اول، مطالعات کتابخانه ای است که شامل منابع و مراجع مرتبط، تعریف و شناسایی مفاهیم و شاخص ها و بررسی چگونگی تاثیر بین آنها با بهره گرفتن از نظریه های صاحب نظران، مقالات معتبر علمی، سایت ها و پایان نامه ها می باشد و بخش دوم میدانی است که اطلاعات مورد نیاز تحقیق با بررسی وضعیت سازمان، مصاحبه با خبرگان و کارشناسان فناوری اطلاعات جمع آوری می گردد.

-9-1 قلمرو تحقیق

1-9-1-  قلمرو مكانی تحقیق

قلمرو مكانی این تحقیق شركت طرفه نگار در استان تهران می باشد. شركت طرفه نگار از سال 1375 با هدف نهادینه نمودن استفاده از تكنولوژی اطلاعات در روندهای شغلی گام به عرصه طراحی و تولید نرم افزار نهاد. این شركت با مساعی كارشناسان و مدیریت قوی و علمی، توانسته ضمن فرهنگ سازی در راستای استفاده از تكنولوژی نرم افزار درعرصه ها و سطوح مختلف مشاغل و صنایع، سهم چشمگیری از بازار نرم افزار كشور را به خود اختصاص دهد.

1-9-2- قلمرو زمانی تحقیق

انجام این تحقیق از نیمه دوم سال 91 شروع شده و در آذر 92 به اتمام رسید.                                       

1-9-3 – قلمرو موضوعی تحقیق

موضوع تحقیق ارزیابی و تحلیل پروژه ها ی پیچده فناوری اطلاعات با رویكرد تحلیل اختیارات حقیقی می باشد.

-10-1 جنبه های كاربردی تحقیق

نظریه اختیارات حقیقی کاربردهای بسیار متنوع و فراوانی دارد که به طور کلی هر جا طرحی وجود داشته باشد که نیازمند تحلیل و ارزیابی اقتصادی بوده و شرایط لازم را برای استفاده از این نظریه داشته باشد(مانند موارد عدم قطعیت، انعطاف پذیری مدیریتی، بازگشت ناپذیر بودن سرمایه و…..) می توان از این روش تحلیل بهره برد. اختیارات حقیقی کاربرد خود را بیشتر در صنایعی که با خصوصیات سرمایه گذاری گسترده، عدم قطعیت و انعطاف مشخص می شود بویژه صنایع نفت و گاز، معدن، صنایع دارویی و فناوری زیستی می یابد.

 -11-1نوآوری تحقیق

مطالعه داخلی در خصوص مدیریت پروژه ها ی فناوری اطلاعات با رویكرد تحلیل اختیارات حقیقی تا کنون بطور جدی صورت نگرفته است بنابراین  نقاط مبهم و خاکستری زیادی در ابعاد آن وجود دارد. دراین پژوهش سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات علاوه بر ویژگیهای عمومی تابعی از مختصات خاص هر کشور نیز می باشد و در تحلیل این پروژه ها شرایط خاص کشور از قبیل ضوابط تامین مالی ، قوانین و مقررات دولتی، فرهنگ بهره گیری از فناوری اطلاعات، شاخصهای آمادگی الکترونیک …… نیز در نظر گرفته می شود و تصمیم به  ارائه روش جدید تحلیل اقتصادی با رویکرد اختیارات حقیقی با توجه به پیچیدگی و عدم قطعیت حاکم در زمینه های فناوری اطلاعات دارد.

-12-1 واژه های کلیدی و تعریف عملیاتی واژه ها:

فناوری اطلاعات، مدیریت ریسك IT، تحلیل اختیارات حقیقی (Real Options)، سرمایه گذاری

فناوری اطلاعات: مجموعه ای از سخت افزار ، نرم افزار وفکرافزار است که گردش و بهره برداری از اطلاعات را امکان پذیرمی سازد.

مدیریت ریسک: مدیریت ریسك فرایندی است كه باید با شروع پروژه آغاز شده و تا تكمیل یا خاتمه پروژه ادامه یابد. به منظور حصول اطمینان از قبول ریسك های پروژه و تعیین اینكه به چه شخص یا بخشی مربوط می شود، مدیریت ریسك باید در طرح توجیهی لحاظ شود. بنابراین، تصویب طرح توجیهی توسط حامی پروژه با آگاهی از ریسكهای بیان شده و با پذیرش عواقب شكست در مدیریت مؤثر ریسك های شناخته شده انجام می شود. كاهش اثر منفی ریسك