فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                         صفحه

..

…………….. فصل اول:کلیات تحقیق…. 1

1-1-  بیان مسئله. 2

1-2- ضرورت انجام تحقیق… 4

1-3- سؤالات  تحقیق… 4

1-4- فرضیه ­های تحقیق… 5

1-5- پیشینه تحقیق… 5

1-6-  اهداف تحقیق… 9

1-7- روش انجام تحقیق… 9

1-8-  نوآوری تحقیق… 10

1-9-  مشکلات و تنگناهای تحقیق… 10

1-10- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق… 10

…………….. فصل دوم: مفاهیم، مدل­ها و مبانی نظری تحقیق…. 12

2-1- مقدمه. 13

2-2- مفاهیم و اصطلاحات… 13

2-2-1- بلایا 13

2-2-1-1- بلایای انسانی… 13

2-2-1-2- بلایای طبیعی… 14

2-2-2- بحران.. 14

2-2-3- مدیریت بحران.. 15

2-2-3-1- مدیریت بحران شهری… 15

2-2-3-2- چرخه مدیریت بحران.. 15

2-2-3-3- چرخه اصلی مدیریت بحران.. 16

2-2-3-4- مراحل مدیریت بحران.. 16

2-2-4- زلزله. 17

2-2-5- ایمنی… 17

2-2-6- آسیب‌پذیری… 17

2-2-7- شهر. 18

2-2-8- آسیب پذیری شهری… 18

2-2-8-1- عوامل مؤثر در آسیب پذیری شهر. 20

2-2-8-2- ساختار شهر و آسیب­پذیری… 21

2-2-8-3- بافت شهر و آسیب­پذیری… 21

2-2-8-4- شکل شهر و آسیب پذیری… 23

2-2-8-5- تراکم­های شهری و آسیب پذیری… 23

2-2-8-6- آسیب پذیری تأسیسات و زیر ساختهای شهری… 24

2-2-9- مدیریت شهری… 24

2-2-10- برنامه ­ریزی… 25

2-2-10-1- برنامه ­ریزی فضایی… 25

2-2-10-2- برنامه ­ریزی شهری… 25

2-2-10-2-1- نقش برنامه ­ریزی شهری در کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر خطرات زلزله. 26

2-2-11- کاربری اراضی شهری… 26

2-2-11-1- برنامه ریزی کاربری اراضی شهری… 26

2-2-11-2- ارتباط بین کاربری زمین و آسیب­پذیری در برابر زلزله. 27

2-2-12- امداد رسانی… 28

2-2-12-1- فضاهای امدادرسانی هنگام زلزله. 28

2-2-13- دسترسی… 29

2-2-14- شبکه ارتباطی شهر. 29

2-2-14-1- آسیب پذیری شبکه ارتباطی… 29

2-2-15- مکان‌یابی… 30

2-2-16- سیستم اطلاعات جغرافیایی… 31

2-3- رهیافت­ها و رویکردها 31

2-3-1- رهیافت‌های گوناگون پیرامون آسیب­پذیری… 31

2-3-1-1- رهیافت غالب…. 32

2-3-1-2- رهیافت اقتصاد سیاسی… 32

2-3-2- دیدگاه ­های آسیب­پذیری… 33

2-3-2-1- دیدگاه زیست فیزیکی… 33

2-3-2-2- دیدگاه ساخت اجتماعی… 33

2-3-2-3- دیدگاه ترکیبی… 34

2-3-3- دیدگاه ­های مدیریت بحران.. 34

2-3-3-1- دیدگاه سنتی… 34

2-3-3-2- دیدگاه قانون طبیعی… 34

2-3-3-3- دیدگاه تعاملی… 35

2-3-4- رویکردهای مدیریت بحران.. 35

2-3-4-1- رویکرد بحران گریزی… 35

2-3-4-2- رویکرد بحران ستیزی… 36

2-3-4-3- رویکرد بحران پذیری… 36

2-4- مدل­های ارزیابی آسیب­پذیری… 36

2-4-1- مدل‌های وزن دهی به معیارها : 36

2-4-1-1- فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). 37

2-4-1-2- مدل تحلیل شبکهای (ANP). 38

2-4-2- مدل‌های ریاضی تلفیق لایه های اطلاعاتی… 39

2-4-2-1- مدل منطق بولین : 40

2-4-2-2- مدل منطق فازی : 41

2-4-2-3- مدل TOPSIS.. 43

2-4-2-4- مدل VIKOR… 44

 

 

2-4-3- مدل تحلیل شبکه. 45

2-4-4- شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه. 46

…………….. فصل سوم: معرفی منطقه مورد مطالعه.. 48

3-1- مقدمه. 49

3-2- خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر. 49

3-2-1- موقعیت جغرافیای شهر. 49

3-2-1-1- موقعیت و مختصات جغرافیایی… 50

3-2-1-2- وضعیت توپوگرافی پیرانشهر. 50

3-2-1-3- درصد و جهت شیب در شهر پیرانشهر. 51

3-2-2- وضعیت زمین شناسی پیرانشهر. 52

3-2-2-1- واحدهای زمین ساختی… 52

3-2-2-2- كرتاسه در زیر پهنه پیرانشهر. 54

3-2-2-3- تكتونیک و لرزه خیزی منطقه پیرانشهر. 55

3-2-2-4- گسل پیرانشهر. 57

3-2-3- واحدهای هیدرولوژیکی شهر پیرانشهر. 58

3-2-3-1- آب‌های سطحی… 58

3-2-3-2- آبهای زیر زمینی… 60

3-2-4- ویژگی‌های اقلیمی شهر پیرانشهر. 60

3-2-4-1- بارندگی… 61

3-2-4-2- دما 62

3-2-4-3- رطوبت نسبی… 62

3-2-4-4- تابش….. 63

3-2-4-5- باد. 64

3-3- ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی شهر پیرانشهر. 65

3-3-1-1- ساختار سنی و جنسی جمعیت…. 66

3-3-2- بعد خانوار. 67

3-3-3- وضع سواد. 68

3-3-4- تراکم ناخالص جمعیتی به تفکیک محلات شهر. 68

3-4- ویژگی‌های کالبدی و کاربری اراضی… 70

3-4-1- الگوی مالکیت…. 74

3-4-2- نظام کلی تراکم ساختمانی… 74

3-4-3- تعداد طبقات… 76

3-4-4- کیفیت بنا 77

3-4-5- مصالح بنا 79

3-4-6- قدمت بنا 80

3-5- نتیجه ­گیری… 82

…………….. فصل چهارم: یافته­ های تحقیق و تجزیه و تحلیل آن.. 83

4-1- مقدمه. 84

4-2- ارزیابی آسیب­پذیری شهر پیرانشهر در برابر زلزله. 84

4-2-1- آسیب پذیری کالبدی… 84

4-2-1-1- لایه همجواری کاربری اراضی شهری… 84

4-2-1-2- سایر لایه ­های ارزیابی آسیب­پذیری… 88

4-2-1-3- تهیه نقشه آسیب پذیری… 90

4-2-2- آسیب پذیری محله های شهر. 92

4-2-2-1- آسیب­پذیری ناشی از قدمت ابنیه. 92

4-2-2-2- آسیب­پذیری ناشی از مصالح بنا 93

4-2-2-3- آسیب­پذیری ناشی از تعداد طبقات… 94

4-2-2-4- آسیب­پذیری ناشی از عرض معبر. 94

4-2-2-5- آسیب­پذیری ناشی از درجه محصوریت…. 95

4-2-2-6- آسیب­پذیری ناشی از ریزدانگی قطعات… 96

4-2-2-7- آسیب­پذیری ناشی از کاربری­ها 96

4-2-2-8- برآورد آسیب­پذیری محلات با بهره گرفتن از شاخص نهایی… 98

4-3- ارزیابی و تحلیل مراکز امداد و نجات در شهر پیرانشهر. 100

4-3-1- تحلیل و مکانیابی ایستگاه­های آتش­نشانی… 100

4-3-1-1- شاخص ­های مؤثر در استقرار بهینه ایستگاه­های آتش­نشانی… 101

4-3-1-2- ترکیب و تلفیق نهایی لایه ­ها 104

4-3-2- ارزیابی، تحلیل مراکز درمانی و مکانیابی بیمارستان.. 106

4-3-2-1- توزیع و پراکنش مراکز درمانی موجود. 106

4-3-2-2- بررسی وضع موجود بیمارستان شهر پیرانشهر و شعاع عملکرد آن.. 108

4-3-2-3- مکانیابی بیمارستان­های جدید.. 109

4-3-2-3-1- پارامترهای موثر در مکانیابی بیمارستان.. 109

4-3-2-3-2- ترکیب و تلفیق نهایی لایه ­ها 112

4-3-3- مکانیابی بهینه‌ی پایگاه‌های اسکان موقت…. 113

4-3-3-1- لایه فضای سبز، اراضی بایر و مراکز آموزشی… 114

4-3-3-2- لایه مراکز انتظامی، مراکز درمانی و آتش­نشانی… 115

4-3-3-3- لایه ­های تراکم جمعیت، دسترسی به معابر، آسیب­پذیری و همجواری… 116

4-3-3-4- تلفیق لایه ­ها و تهیه نقشه نهایی مکانیابی پایگاه­های اسکان موقت…. 117

4-4- نتیجه ­گیری… 118

…………….. فصل پنجم: نتیجه ­گیری­ آزمون فرضیات و ارائه پیشنهادات…. 119

5-1- مقدمه. 120

5-2- بررسی ‌و آزمون فرضیه‌ها 120

5-2-1- فرضیه اول: 120

5-2-2- فرضیه دوم. 122

5-2-3- فرضیه سوم. 123

5-3- نتیجه‌گیری… 126

5-4- ارایه‌ پیشنهادها 127

 

 

فهرست شکل‌ها

 

شکل

صفحه

شکل شماره (‏2‑1): چرخه مدیریت جامع بحران 16

شکل شماره (‏2‑2): چارچوب نظری آسیب­پذیری 19

شکل شماره (‏2‑3) : اصول جبر بولی 41

شکل شماره (‏2‑4) : برد تابع عضویت یک مجموعه فازی… 42

شکل شماره (‏2‑5) : تابع عضویت یک مجموعه فازی… 42

شکل شماره (‏3‑1) : موقعیت پیرانشهر در سطح کشور، استان و شهرستان.. 50

شکل شماره (‏3‑2) : توپوگرافی شهر پیرانشهر و حومه آن 51

شکل شماره (‏3‑3) : درجه شیب در پیرانشهر و حومه. 52

شکل شماره (‏3‑4) : گسل‌ها و لرزه خیزی منطقه 57

شکل شماره (‏3‑5): وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه پیرانشهر 63

شکل شماره (‏3‑6) : موقعیت و زوایای تابش خورشید در عرض 37 درجه شمالی 64

شکل شماره (‏3‑7) : نواحی و محلات 15 گانه شهر پیرانشهر. 69

شکل شماره (‏3‑8) : کاربری اراضی شهر پیرانشهر 73

شکل شماره (‏3‑9) : تعداد طبقات در شهر پیرانشهر. 77

شکل شماره (‏3‑10) : کیفیت بنا در شهر پیرانشهر 78

شکل شماره (‏3‑11) : مصالح بنا در شهر پیرانشهر 80

شکل شماره (‏3‑12) : قدمت بنا در شهر پیرانشهر. 81

شکل شماره (‏4‑1) : وزندهی فاصله مناسب کاربری­ها 87

شکل شماره (‏4‑2) : لایه نهایی ارزش­گذاری شده برای ارزیابی آسیب­پذیری… 89

شکل شماره (‏4‑3) : مدل کلی وزن دهی معیارها در مدل ANP.. 90

شکل شماره (‏4‑4) : نقشه آسیب­پذیری کالبدی شهر پیرانشهر. 91

شکل شماره (‏4‑5) : سطح بندی محلات شهر بر اساس 7 شاخص آسیب­پذیری 98

شکل شماره (‏4‑6) : آسیب­پذیری محلات شهر پیرانشهر 99

شکل شماره (‏4‑7) : شعاع عملکرد ایستگاه آتش­نشانی 102

شکل شماره (‏4‑8) : لایه ­های وزن دهی شده. 104

شکل شماره (‏4‑9) : وزن نهایی شاخص ­های مکانیابی ایستگاه­های آتش­نشانی… 105

شکل شماره (‏4‑10) : مکان­های بهینه برای احداث ایستگاه آتش­نشانی… 106

شکل شماره (‏4‑11) : توزیع مراکز درمانی در شهر پیرانشهر. 107

شکل شماره (‏4‑12) : الگوی توزیع مراکز درمانی در شهر پیرانشهر با بهره گرفتن از مدل نزدیک‌ترین همسایه. 108

شکل شماره (‏4‑13) : شعاع عملکرد بیمارستان امام خمینی شهر پیرانشهر 109

شکل شماره (‏4‑14) : وزن دهی فاصله مناسب کاربری­ها جهت مکان­ یابی بیمارستان 112

شکل شماره (‏4‑15) : ارزش­گذاری برای احداث بیمارستان.. 113

شکل شماره (‏4‑16) : وزن دهی فاصله مناسب اراضی بایر، فضای سبز و مراکز آموزشی با بهره گرفتن از منطق OR 115

شکل شماره (‏4‑17): وزن دهی فاصله مناسب مراکز درمانی، انتظامی و آتش­نشانی با بهره گرفتن از منطق SUM 116

شکل شماره (‏4‑18) : وزن­دهی لایه ­ها با منطق فازی 117

شکل شماره (‏4‑19) : ارزش­گذاری برای ایجاد پایگاه­های اسکان موقت…. 118

شکل شماره (‏5‑1): وضعیت دسترسی به خدمات امداد و نجات 121

شکل شماره (‏5‑2): عرض معابر شهر پیرانشهر 124

شکل شماره ( ‏5‑3): عرض معابر شهر پیرانشهر 125

 

فهرست جداول

جدول شماره (‏2‑1) : متغیرهای مؤثر بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر بحران‌.. 19

جدول شماره (‏2‑2) : رابطه اندازه قطعه­ها و درجه آسیب­پذیری… 22

جدول شماره (‏2‑3) : رابطه درجه آسیب­پذیری و انواع بافت­های شهری… 23

جدول شماره (‏2‑4) : خصوصیات روش‌های عمده وزن دهی به معیارها 37

جدول شماره (‏2‑5) : اهمیت نسبت‌ها در روش مقایسه زوجی… 38

جدول شماره (‏3‑1) : میزان بارندگی شهر پیرانشهر در یک دوره 29 ساله. 61

جدول شماره (‏3‑2) : تغییرات ماهیانه دمای شهر پیرانشهر در یک دوره 29 ساله. 62

جدول شماره (‏3‑3) : رشد جمعیت شهر پیرانشهر. 65

جدول شماره (‏3‑4) : ساختار جمعیتی شهر پیرانشهر. 66

جدول شماره (‏3‑5) : توزیع خانوارها بر حسب بعد خانوار در پیرانشهر. 67

جدول شماره (‏3‑6) : وضعیت باسوادی در پیرانشهر. 68

جدول شماره (‏3‑7) : تراکم جمعیت محلات و نواحی پیرانشهر. 70

جدول شماره (‏3‑8) : وضعیت موجود کالبدی شهر پیرانشهر. 73

جدول شماره (‏3‑9) : درصد تراکم ساختمانی مسکونی پیرانشهر به تفکیک محلات 15 گانه. 75

جدول شماره (‏3‑10) :  تعداد طبقات بناهای شهر پیرانشهر. 76

جدول شماره (‏3‑11) : کیفیت بناهای شهر پیرانشهر. 77

جدول شماره (‏3‑12) : مصالح بناهای شهر پیرانشهر. 79

جدول شماره (‏3‑13) : قدمت بناهای شهر پیرانشهر. 80

جدول شماره (‏4‑1) : طبقه ­بندی و وزندهی کاربری­های شهری… 86

جدول شماره (‏4‑2) : وزن نهایی معیارهای همجواری کاربری‌ها 87

جدول شماره (‏4‑3) : وزن نهایی معیارهای آسیب­پذیری… 88

جدول شماره (‏4‑4) : وزن نهایی شاخص ­های آسیب­پذیری شهر پیرانشهر. 90

جدول شماره (‏4‑5) : ضریب تأثیر شاخص قدمت بنا با بهره گرفتن از مدل AHP.. 92

جدول شماره (‏4‑6) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص قدمت بنا 92

جدول شماره (‏4‑7) : ضریب تأثیر شاخص‌های مصالح با بهره گرفتن از مدل AHP.. 93

جدول شماره (‏4‑8) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص مصالح.. 93

جدول شماره (‏4‑9) : ضریب تأثیر شاخص تعداد طبقات با بهره گرفتن از مدل AHP.. 94

جدول شماره (‏4‑10) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص تعداد طبقات… 94

جدول شماره (‏4‑11) : ضریب تأثیر شاخص عرض معبر با بهره گرفتن از مدل AHP.. 94

جدول شماره (‏4‑12) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص عرض معبر. 95

جدول شماره (‏4‑13) : ضریب تأثیر شاخص درجه محصوریت با بهره گرفتن از مدل AHP.. 95

جدول شماره (‏4‑14) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص درجه محصوریت…. 95

جدول شماره (‏4‑15) : ضریب تأثیر شاخص ریزدانگی با بهره گرفتن از مدل AHP.. 96

جدول شماره (‏4‑16) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص ریزدانگی… 96

جدول شماره (‏4‑17) : ضریب تأثیر شاخص کاربری با بهره گرفتن از مدل AHP.. 97

جدول شماره (‏4‑18) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص کاربری… 97

جدول شماره (‏4‑19) : ضریب تأثیر شاخص نهایی با بهره گرفتن از مدل AHP.. 98

جدول شماره (‏4‑20) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص نهایی با بهره گرفتن از مدل VIKOR… 99

جدول شماره (‏4‑21) : طبقه ­بندی فاصله مناسب از شبکه ارتباطی… 103

جدول شماره (‏4‑22) : طبقه ­بندی تراکم جمعیت…. 103

جدول شماره (‏4‑23) : طبقه ­بندی محصوریت معابر. 104

جدول شماره (‏4‑24) : ضریب تأثیر شاخصها با بهره گرفتن از مدل AHP.. 105

جدول شماره (‏4‑25): اولویت بندی نقاط با بهره گرفتن از TOPSIS.. 106

جدول شماره (‏4‑26) : سازگاری کاربری درمانی با سایر کاربری­های شهری… 110

جدول شماره (‏4‑27) : وزن نهایی شاخص‌های مکان‌یابی بیمارستان در مدل ANP.. 112

جدول شماره (‏4‑28) : معیارهای ارزیابی جهت مکان‌یابی پایگاه­های اسکان موقت…. 114

جدول شماره (‏5‑1) : دسترسی محلات به مراکز امداد و نجات… 121

جدول شماره (‏5‑2) : عرض معابر شهر پیرانشهر. 124

جدول شماره (‏5‑3) : درجه محصوریت معابر شهر پیرانشهر. 125

 

مقدمه

با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله می‌تواند خسارات و تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها و کشور را دچار وقفه نماید. ضرورت کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر این پدیده، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌ریزی کالبدی محسوب می‌شود، در این راستا اولین گام شناسایی میزان آسیب‌پذیری اجزا و عناصر شهری و تحلیل و ارزیابی آن با بهره گرفتن از مدل‌های موجود در این زمینه می‌باشد که بتوان مناطق و بافت‌های آسیب‌پذیر شهری را مورد شناسایی قرار داده و با مشخص کردن این مناطق به ارائه راهکارهای علمی و عملی در ارتباط با کاهش اثرات زلزله پرداخت.

مسائل فوق‌الذکر لزوم تغییر مقیاس نگرش به مسئله زلزله را از ساختمان به مناطق شهری مطرح می کند. برای عملی نمودن این تغییر نگرش، می‌توان برنامه‌ریزی شهری را به عنوان یکی از عوامل اصلی مقابله با آثار سوء زمین‌لرزه بکار گرفت و در سطوح مختلف برنامه‌ریزی شهری به بررسی و ارائه راهکارهای عملی کاهش آثار زمین‌لرزه در سطح شهرها پرداخت. این تحقیق بر آن است تا با شناسایی و تدوین روابط بین برنامه‌ریزی شهری و مدیریت بحران زلزله، در جهت كاهش آسیب‌پذیری لرزه ای در شهر پیرانشهر، گامی بردارد؛ برای این منظور به چندین موضوع خرد شامل‌: شناسایی و انتخاب شاخص‌های ارزیابی آسیب‌پذیری، تحلیل میزان تأثیر هر کدام از شاخص‌ها و تعیین نواحی پرخطر و متراکم مسکونی و امتیاز‌بندی طیف‌های مختلف آسیب‌پذیری به عنوان گزینه‌های تحقیق، تولید نقشه آسیب­پذیری شهر در برابر زلزله، مکانیابی اسکان موقت، بیمارستان و ایستگاه آتش­نشانی با بهره گرفتن از مدل فازی و[1]ANP و [2]AHP و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و ارائه راهبردهای و سیاست‌های مرتبط با مدیریت بحران در محدوده مطالعاتی در جهت كاهش خسارت‌ها و تلفات ناشی از وقوع زلزله در 5 فصل  می‌پردازد.

[1] -Atrial natriuretic peptide