در دهه­های اخیر رشد جمعیت و افزایش فعالیت­های صنعتی موجب شده مشکلات زیست محیطی بیشتر و پیچیده­تری به وجود آید. (کنز و همکاران، 2002)[1] پیشرفت شتابان در فعالیت­های صنعتی و ساخت و تشکیل کارخانه­ها و همچنین توسعه فن­آوری باعث شده است تا آلودگی­های گسترده و خطرناکی در محیط زندگی انسان به وجود آید و تبدیل به یک تهدید جدی برای سلامت انسان گردد. (ژکسیان و همکاران،  2006)[2] در واقع مقدار قابل توجهی از این آلاینده­ها در جو، خاک و آب یافت می­گردد که این فعالیت­ها مجموعاً باعث آلودگی آب­های سطحی، آب­های زیر­زمینی و دریا می­گردد. با رشد جمعیت مصرف آب افزایش می­یابد اما عرضه آن محدود است و این مقدار محدود موجود نیز توسط انواع آلاینده­ها آلوده می­ شود. منابع اصلی آلودگی آب مواد زائد جامد، زباله­های رادیواکتیو، آلودگی حرارتی می­باشند. (تیاگی و مهرا؛ 1994)[3] شماری از فعالیت­های خانگی و صنعتی مانند سوزاندن سوخت­های فسیلی، سوزاندن ضایعات، فرایند­های ذوب، استخراج معدن، صنایع باتری سازی و غیره موجب تولید این آلاینده­ها  به ویژه فلزات سنگین می­شوند.

امروزه به حداقل رساندن تولید زباله­های خطرناک و فلزات سنگین به عنوان یکی از مهمترین چالش­های زیست محیطی است که جهان امروز با آن مواجه است. فلزات سنگین، مواد غیر قابل تجزیه خطر­ناک هستند که می­توانند در عناصر محیط پیرامون انسان از جمله مواد غذایی تجمع کنند و سلامتی انسان را به خطر بیاندازند. (کاوسارن و یو، 2001 ؛ یان و ویراگاوان 2001)[4] روش­های مختلفی برای از بین بردن فلزات سنگین از جمله رسوب شیمیایی، فیلتراسیون غشایی، تبادل یون، استخراج مایع و الکترودیالیز و غیره وجود دارد. (اقبال و همکاران، 2002)[5] این روش­ها به دلیل هزینه بالا برای صنایع در مقیاس­های بزرگ مورد استفاده قرار نمی­گیرند. در حال حاضر استفاده گسترده صنعتی از جاذب­های کم هزینه با توجه به در دسترس بودن برای تصفیه فاضلاب­ها توصیه می­ شود. (العاشه و همکاران، 2000؛ بیلی و همکاران، 1999)[6]

انواع مختلفی از جاذب­ها برای جذب فلزات سنگین وجود دارد که مناسب­ترین آنها ضایعات کشاورزی و محصولات جانبی می باشد. ( ساری و همکاران، 2008)[7]

هدف از انجام این پروژه بررسی بهره­وری از ضایعات پوست لیمو  به عنوان جاذب در حذف کبالت، کادمیم و نیکل از محلول­­های آبی بوده و مطالعات تعادل و سینتیک برای توصیف فرایند جذب انجام شده است. همچنین مدل­های مختلفی برای تعیین نرخ و مکانیسم فرایند جذب مورد آزمایش قرار گرفتند.

 

1-1 فلزات سنگین

آلاینده­های عمده محیط زیست ممکن است شامل فلزات سنگین و آلاینده­های آلی پایدار مانند مواد شیمیایی، بی­فنیل­های پلی­کلرینه، دیوکسین و فوران باشد. این ضایعات ممکن است عفونی، سمی و یا رادیواکتیو باشند. (انجورج، 2007)[8]سه نوع از فلزات سنگین نگران­کننده عبارتند از : 1- فلزات سمی(سرب، مس، نیکل، کبالت ، کادمیم، روی ، قلع و .­.­.) 2- فلزات گران­بها (پلاتین ، نقره، طلا، پالادیم و .­.­.) 3- پرتوزا ( توریم و .­.­.) (وانگ و چن، 2006)[9]

یون­های فلزات سنگین سمی مختلف از طریق فعالیت­های صنعتی فلزی از جمله آبکاری، استخراج معدن، کلر­آلکالی، تولید رادیاتور، ذوب فلزات، صنایع

 آلیاژی، صنایع برق و الکترونیک، پتروشیمی، الکترولیز، الکترو اسمز و .­.­. و یا فعالیت­های صنعتی غیر­فلزی مانند چاپ، صنایع عکاسی، پالایشگاه­های نفت، صنایع کاغذ، چرم، فاضلاب­ها، کود­ها و آفت­کش­ها، هوا فضا، نیروگاه­های انرژی هسته­ای و غیره تشکیل می­شوند و یکی از علل عمده آلودگی آب به شمار می­آیند. (خالفو و منیا،2012)[10] باقی مانده یون­های فلزات سنگین ممکن است در میکروارگانیسم­ها، گیاهان و جانوران تجمع یابد که به نوبه خود به زنجیره غذایی انسان وارد و منجر به مشکلات سلامتی- بهداشتی عدیده­ای می­ شود. (ارزکو، 2008)[11]

فلزات سنگین آلودگی­های زیست محیطی جدی و در نتیجه تهدیدی برای سلامت انسان و اکوسیستم را به همراه دارد. حضور فلزات سنگین در آب آشامیدنی اثرات سوء و گسترده­ای بر سلامت بدن انسان خواهد گذاشت که می توان به چند نمونه از آن اشاره کرد. بطور مثال این فلزات کبد، کلیه­ها ریه و مغز استخوان را هدف قرار می­دهند. (سالم و همکاران، 2000)[12] ضایعات و سرطان پوستی، آلرژی­ها، فشار خون بالا، بیماری­های قلبی و عروقی، بیماری­های ریوی (اسمیت و همکاران، 2000)[13] ضعف، بی­حالی، صدمه به دستگاه گوارش، درد شکم، گرفتگی عضلات، بی­اشتهایی، بیماری­های عصبی، تغیرات رفتاری، مشکلات زبان و گفتار و نقص در رشد از دیگر مشکلات ایجاد شده از این مسئله می­باشند. (کاپور و همکاران، 1999)[14]

برای مثال توریم یکی از عناصر رادیواکتیو است که بطور گسترده­ای بر روی پوسته زمین توزیع شده است. این یون رادیونوکلوئید سمی و خطرناک بوده و حتی در مقادیر بسیار کم برای فیزیولوژی انسانی و دیگر سیستم­های بیولوژیکی بسیار مضر است و می ­تواند باعث بیماری­های مختلفی شود. برخی از فعالیت­های انسانی از جمله فرآوری سوخت هسته­ای و بهره برداری از سنگ معدن می ­تواند باعث آزاد شدن این رادیونوکلوئید شود. (ون هورن و هوانگ، 2006)[15]

در بین فلزات سنگین سرب یکی از سمی­ترین آن ها به شمار می­رود که از طریق کشت در خاک­های آلوده، تنفس هوا در محیط­های صنعتی مثل کارخانه­های باتری­سازی و نوشیدن آب­های آلوده، وارد بدن انسان می­ شود و ایجاد مشکلات جدی مانند تهوع، سرطان، تشنج و انحطاط سیستم مرکزی عصبی را پدید می­آورد. (لی و همکاران، 2005)[16]

آرسنیک، از دیگر فلزات سنگین است که در آب­های آشامیدنی یافت می­ شود. اختلالات عصبی، کاهش اشتها، سرطان مثانه و کلیه، تغیر و ضخیم شدن پوست، تحلیل عضلات از جمله مشکلات بوجود آمده از این سم می باشد. (جین و علی، 2000)[17]

در ذیل به شرح 3 نمونه از فلزات سنگین که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته­اند می­پردازیم.

1-1-1 کبالت

کبالت عنصر فرومغناطیس سخت با علامت شیمیایی Co که داری رنگ خاکستری براق می‌‌باشد. کبالت دارای وزن مخصوص ۷۵۶/۸ گرم بر مترمکعب، نقطه ذوبی برابر ۱۴۹۳ درجه سانتی ­گراد، رسانایی الکتریکی آن حدود ۱۶ درصد مس است. این عنصر اغلب با نیکل همراه است و هر دوی آنها از اجزای مشخص فلز شهاب سنگ می‌باشند. PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران، نیازمند مقدار بسیار کمی از نمک­های کبالت هستند. کبالت 60 که ایزوتوپ رادیواکتیو و مصنوعی کبالت است،  یک منبع مهم گاما،  ردیاب رادیواکتیو و عامل رادیوتراپی و معالجه سرطان به‌شمار می­آ‌ید. البته بلع کبالت 60 منجر به ورود مقداری کبالت درون بافت­های بدن می‌شود که به‌کندی از بدن خارج می‌شود.

نفوذ­پذیری نسبی کبالت، دو سوم آهن است. حالات اکسیداسیون عادی کبالت، شامل 2+ و3+ است، گرچه 1+ نیز دیده شده است. کبالت نسبتا دارای فراوانی کمی در پوسته زمین است و در آب­های طبیعی، به عنوان سولفین کبالت (COS) غیر قابل حل، رسوب می­ کند. اگرچه سطح میانگین کبالت در خاک معمولی حدود 8 ppm است، ولی خاک­هایی با مقدار کبالت به اندکیppm  1/0  و یا به بزرگی بیش از  70 ppm نیز وجود دارد.

1-2- معرفی گوشت شترمرغ

در سبز فایل یک تغییر گسترده جهانی در مسیر خوردن گوشت های سالم رخ داده  است و این امر موجب محبوبیت روز افزون گوشت شترمرغ[1] که کلسترل و چربی کمتری دارد و نیز  اسید های چرب اشباع نشده بیشتری نسبت به گوشت گاو دارد، شد (پالری و همکاران[2]، 1997).

در صنعت شترمرغ اخیرا توجه بازار از چرم که محصول بسیار مهمی از شترمرغ است به سمت صنعت گوشت تغییر یافته است. پرورش شترمرغ به طور تجاری بیشتر در آفریقای جنوبی بوده است اما امروزه این نوع پرورش در کشور های دیگر نیز صورت می گیرد. گوشت شترمرغ به خاطر محبوبیت و نیز ارزش غذایی بالای قابل توجهش خیلی سریع در جوامع غرب به رقیب گوشت قرمز در بازار تبدیل شد (آلونسو- کالجا[3]، 2004).

در دهه اخیر علاقه بسیار زیادی برای پرورش و تولید مثل شترمرغ در سراسر جهان مشاهده شده است (کوپر[4]، 2004، 2007، 2008؛ هوربان ژوک[5]، 2004، 2007). یکی از دلایل این علاقه مندی مربوط به تنوع در استفاده شترمرغ می باشد که این محصولات عبارتند از گوشت، پوست، پر و نیز تخم های این پرنده (سلز[6]، 1999؛ هوربان ژوک، 1998، 2000، 2002، 2004؛ کوپر و هوربان ژوک، 2004؛ کاوکا[7]، 2007). در ضمن باید خاطر نشان کرد به علت مشکلات به وجود آمده از دیوکسین[8] در سال 1999 در بلژیک و نیز دومین مرحله شیوع آنسفالوپاتی اسفنجی شکل گاوی[9] در سال 2000 در اروپا و نیز به علت بیماری های موجود در پا و دهان در سال 2001 در انگلیس[10] تقاضا برای استفاده از گوشت شترمرغ افزایش یافته است (هوربان ژوک، 2008). در آن زمان مصرف گوشت در اروپا کم شد و مصرف کنندگان به دنبال جایگزین گوشت قرمز مثل گوشت شترمرغ بودند. در حال حاضر به طور رایج بزرگترین بازار گوشت شترمرغ در اروپا است که عمدتاً از آفریقای جنوبی، اسرائیل و حتی استرالیا تامین می گردد (هوربان ژوک، 2008).

هنوز آفریقای جنوبی بزرگ ترین صادر کننده این نوع گوشت می باشد (لوری[11] و لدوارد[12]، 2006).

 

1-3-معرفی گیاهان دارویی

علم شناسایی و استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر انسان است. تا قبل از قرن 19 میلادی استفاده از منابع طبیعی و عمدتا گیاهان از راه های اصلی درمان بیماری ها بوده است. اما پیشرفت سریع علم شیمی و کمبود منابع طبیعی باعث شد که ترکیبات شیمیایی جدید جایگزین داروهای گیاهی شود (حقیقتی، 1382؛ کوکوزکا[13]، 2002).

امروزه مجددا دانشمندان بسیاری از رشته های گوناگون به داروهای گیاهی روی آورده اند. اثرات ضدمیکروبی، ضد قارچی و ضد سرطانی در گیاهان ایرانی سرمنشا بسیاری از تحقیقات بوده و به سرانجام رسیدن این تحقیقات می تواند سبب خودکفایی و استقلال در صنایع دارویی کشور شود. با توجه به اینکه در حال حاضر اکثر مواد اولیه دارویی در ایران ساخته نشده و نیاز به واردات این کالاها وجود دارد و از طرفی مقاوم شدن باکتری ها نسبت به داروهای ساختگی شیمیایی، نیاز به بررسی و تولید انواع مواد ضدمیکروبی گیاهی به نظر منطقی می رسد (امیدبیگی، 1379).

ترکیبات ضدمیکروبی گیاهی یکی از منابع با ارزش در پزشکی به شمار می آیند و در نتیجه گسترش بیماری های عفونی، شناسایی تعداد بیشتری از این عصاره ها و ترکیبات در درمان بیماران مفید خواهد بود. ترکیبات ضدمیکروبی با منبع گیاهی دارای قابلیت درمانی بی شماری هستند، آنها نه تنها در درمان بیماری های عفونی موثرند، بلکه به طور همزمان تعداد زیادی از اثرات جانبی را که اغلب با ترکیبات ضد میکروبی همراه هستند، کاهش می دهند (اشراقی، 1388؛ کوکوزکا، 2002).

با توجه به تحقیقات به عمل آمده بر روی گیاه گلپر ایرانی، خاصیت ضد میکروبی عصاره متانولی این گیاه ثابت شده است (ناظمی، 1384).

1-4- فرضیه های پژوهش

با توجه به مطالعات انجام شده، این پژوهش برای رسیدن به فرضیه های ذیل، انجام شد.

1. به کار بردن گلپر یا عصاره آن در گوشت شترمرغ بسته بندی شده می تواند تعداد باکتری های کلی، اشرشیاکلی و کپک و مخمر را کاهش دهد.
2. افزودن گلپر یا عصاره آن به گوشت تازه شترمرغ می تواند اکسیداسیون آن را به تاخیر اندازد.

انسان در همه سازمانها چه صنعتی چه بازرگانی یكی از عوامل مهم در پیشبرد اهداف سازمان تلقی می شود .در جهت نیل به افزایش كارایی و بهره وری هر چه بیشتر این عامل باید عوامل انگیزاننده را در او شناخت و سپس برای ارضای این نیازها در جهت افزایش كارائی همت گماشت ضمن اینكه كلیه صاحبنظران مدیریت انگیزش رافرایندی پیچیده و بنابراین دارای ماهیت چند بعدی دانسته اند از این رو فهم و كاربرد آن نیازمند وقوف بر دانش مربوط و هنر بكارگیری آن می باشد .البته برای هر مدیری در سازمان آگاهی از مسئله انگیزش كاركنان ؛ كه در واقع پی جویی علت وسبب حركت و رفتارهای اعضا و افراد سازمان است . ضرورت تام دارد. كنكاش در مسئله انگیزش ؛ پاسخ چراهای رفتار آدمی است ؛ چرا انسان در سازمان كار میكند ؟ چرا بعضی افراد فعال و برخی كم كارند ؟ علت علاقه به شغل و بی علاقگی به كار چیست؟ این سوالات و بسیاری دیگر همه با موضوع انگیزش در ارتباط هستند و پاسخ به آنها در انگیزش و انگیزه ها ی كاركنان خلاصه می شود . از اینرو مدیران با احاطه به نحوه انگیزش كاركنان و انگیزه های آنان می توانند در تحقق اهداف سازمان به كمك كاركنان به سهولت گام برداشته و در انجام سایر وظایف خود نیز موفق باشند. از این رو جلب رضایت كاركنان و علاقه مند كردن بیشتر آنها به شغل مورد تصدی و در نتیجه برآورده شدن اهداف سازمانی از اهمیت خاصی برخوردار است. اگر علل و یا عدم رضایت آنها نسبت به كارشان مشخص گردد. به منظور بهبود وارتقاء شرایط كار ونیز جلب رضایت بیشترآنها می توان تلاشهای اساسی تری مبذول داشت. چرا كه وقتی انسان از شغل خود احساس خشنودی نماید ناخود آگاه مسئولیت خویش را بادقت بیشتری به انجام رسانده و از آن خوشحال خواهد شد. در این تحقیق ما به دنبال این هستیم تا بدانیم چه عواملی بر انگیزش کارکنان تاثیر دارند.

واژه­ های کلیدی: انگیزش، رضایت شغلی تبعیض ها در محیط کار حقوق ودستمزد امنیت شغلی شناخت و قدردانی

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

فصل اول

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسأله. 2

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 2

1-4-  اهداف تحقیق. 2

1-5-  فرضیه های تحقیق. 2

1-6-  قلمرو تحقیق. 2

1-7- تعریف واژهها و اصطلاحات. 2

2-1- مقدمه. 2

2-2-  مفهوم انگیزش. 2

3-2-  بررسی نظریه های انگیزش. 2

2-4- نظریه های انگیزش. 2

2-5-  نخستین نظرات انگیزش. 2

2-6-  مدل سنتی. 2

2-7- مدل روابط انسانی. 2

2-8-  مدل منابع انسانی. 2

2-9-     نظریه های معاصر انگیزش. 2

2-10-  نظریه‌های محتوایی. 2

2-11- نظریه های فرایندی. 2

2-12-  نظریه انتظار:. 2

2-13-   نظریه برابری:. 2

2-14-  نظریه اسناد. 2

 

2-15-  نظریه هدفگذاری:. 2

2-16-  نظریه های تقویت یا شرطی کردن عامل. 2

2-17- نظریه های رضایت شغلی. 2

2-18- نظریة انتظار. 2

2-19- الگوی پورتر- لاور. 2

2-20-  نظریة اختلاف. 2

2-21-  تئوری ارزشی ادوین لاك. 2

2-22- نظریة سلسله مراتب نیازهای مازلو. 2

2-23- نظریة  Xو Y. 2

2-24-  تئوری انگیزش- بهداشت. 2

2-25-  فنون انگیزش و کاربرد آنها در سازمان. 2

2-26-  جمع بندی. 2

2-27- تحقیقات انجام گرفته مرتبط با موضوع تحقیق. 2

3-1-  مقدمه. 2

3-2- فرایند تحقیق. 2

3-3- فرضیه های تحقیق. 2

3-4- روش تحقیق. 2

3-5- جامعۀ آماری. 2

3-6- ابزار جمع آوری داده ها. 2

3-7- آزمون های مورد استفاده. 2

4-1- مقدمه. 2

4-2- ویژگیهای جمعیت شناختی پاسخدهندگان. 2

4-3- آماره های استنباطی:. 2

4-4- آزمون فرضیات:. 2

5-1- مقدمه. 2

5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی كار. 2

5-3- نتایج آزمونها. 2

5-4- بحث. 2

5-5- نتیجه گیری. 2

5-6- پیشنهادات. 2

فهرست منابع و مآخذ. 2

پرسشنامه. 2

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

1-1-                       مقدمه

نیروی انسانی مهمترین ركن یک سازمان است و موفقیت یا عدم موفقیت سازمان، ارتباط تنگاتنگی با عملكرد كاركنان آن دارد . در سالهای اخیر سازمان ها سعی كرده اند از طریق ایجاد انگیزش در نیروی انسانی آنها را به مشاركت مفید و سازنده در طرح هایی كه به وسیله سازمان رو به گسترش است وادارند(عسگریان، 1378). هر قدر کارکنان از انگیزه كاری بالاتری برخوردار باشد به همان میزان می تواند در سازمان از كارایی بیشتری برخوردار گردد. یافته های پژوهشی بیانگر این مطلب است كه کارکنانی كه دارای انگیزه بالاتری هستند، مشتریان از رضایت بالاتری برخوردار می شوند .

ارضاء نیازهای روانی اجتماعی همچون اعتبار، احساس تعلق، مسئولیت و مشاركت، ارضاء نیازهای شناختی مانند چالش ها، خلاقیت، وظایف متنوع، … و در نهایت عامل مادی هم در گروه عوامل انگیزشی یا نیروی پیش برنده، در حرفه و شغل قلمداد می شوند( هاگمن، 1992،ترجمه ی گودرزی1380 ). بر اساس یافته های هرزبرگ، اگر مردم از شغل خود ناراضی باشند منظورشان محیط و شرایط كار است كه شامل امنیت شغلی، زندگی شخصی، شرایط كار، حقوق، قوانین سازمان، ماهیت و میزان سرپرستی و مدیریت، روابط متقابل با همكاران و سرپرستان است. اگر عوامل فوق تأمین نشود افراد احساس نارضایتی خواهند كرد (میركمالی، .(1371 در تعریفی كه از بهداشت روانی ارائه شده است،

مقدمه:.. 9

بیان مسأله:.. 10

اهمیت  موضوع:.. 11

هدفهای پژوهش:.. 12

پرسشهای پژوهش:.. 13

روش پژوهش:.. 13

قلمرو پژوهش:.. 14

متغیرهای پژوهش:.. 14

فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق.. 16

2-1- اهمیت یادگیری:.. 17

2-2- تعریف یادگیری:.. 17

2-3- دانش‌شناسی و نظریه‌های یادگیری.. 19

2-3-1- دیوید هیوم.. 20

2-3-2- ایمانوئل كانت.. 21

2-3-3- جان لاك.. 21

2-3-4- چارلز داروین.. 22

2-4- پاردایم یادگیری.. 23

2-4-1- پارادایم شناختی.. 23

2-4-1-1- نورمن.. 23

2-4-2- پارادایم تداعی گری.. 24

2-4-2-1- پاولو.. 25

2-4-3- پارادایم كاركردگرایی.. 26

2-4-3-1- ثرندایك.. 26

2-4-4- پارادایم عصبی- فیزیولوژی.. 27

2-4-4-1- هب.. 27

2-4-5- پاردایم تكاملی.. 28

2-4-5-1- بولس.. 28

2-5- یادگیری در سازمان.. 29

2-5-1- یادگیری فردی.. 29

2-5-1-2- شرطی سازی وسیله‌ای (شرطی سازی عامل).. 30

2-5-1-3- تئوری شناختی یادگیری.. 31

2-5-1-4- یادگیری اجتماعی.. 31

2-6- یادگیری سازمانی.. 32

2-7- یادگیری سازمانی بر اساس جهت‌گیری.. 33

2-7-1- یادگیری برای بقا.. 33

2-7-2- یادگیری برای گذار.. 34

2-7-3- یادگیری دوگانه.. 35

2-7-4- یادگیری آینده نگر.. 35

2-8- تعریف سازمان یادگیرنده.. 37

2-8-1- پیترسنگه.. 39

2-8-1-1- تسلط فردی ( قابلیت شخصی).. 44

2-8-1-2- چارچوبهای فكری مكتوم(الگوهای ذهنی).. 47

2-8-1-3- ایجاد یگانگی در بینش‌ها(آرمان مشترك).. 49

2-8-1-4- یادگیری گروهی(یادگیری جمعی).. 51

 

2-8-1-5- تفكر نظام‌مند(تفكر سیستمی).. 55

2-8-2-  چالش‌های تغییر در سازمان یادگیرنده.. 59

2-8-2-1- چالشهای شروع اولیه تغییر.. 60

2-8-2-2- چالشهای حفظ و تداوم حركت فرایند تغییر.. 60

2-8-2-3-  چالشهای طراحی و تفكر مجدد جامع و نظامند فرایند تغییر.. 61

2-8-2- استیفن رابینز.. 62

2-8-3- دفت.. 64

2-8-3-1- رهبر اندیشمند.. 66

2-8-3-2- تفویض اختیار به كاركنان.. 67

2-8-3-3- استراتژی خود جوش.. 68

2-8-3-4- فرهنگ قوی.. 68

2-8-3-5-مبادله اطلاعات.. 69

2-8-3-6- ساختارهای افقی.. 70

2-8-4- كالون‌و‌یک ولیون.. 70

2-8-4-1- رهبران با بینش.. 71

2-8-4-2- وجود برنامه و نظام سنجش.. 71

2-8-4-3- اطلاعات.. 72

2-8-4-4- ابتكار و نوآوری.. 72

2-8-4-5- اقدام.. 72

2-8-5- لوتانز.. 72

2-8-6- سازمان یادگیرنده از دیدگاه مورگان.. 74

2-9- چارچوب نظری پژوهش.. 75

2-10- پیشینه پژوهش:.. 77

فصل سوم:روش شناسی تحقیق.. 80

مقدمه:.. 81

سوال پژوهش.. 81

روش پژوهش.. 81

منابع جمع آوری اطلاعات.. 82

منابع ثانویه.. 82

جامعه آماری.. 83

روایی و پایایی پژوهش:.. 83

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها.. 85

فصل چهارم:تجزیه  و  تحلیل  داده ها.. 87

4-1- مقدمه.. 88

4-2- ویژگیهای جمعیت شناختی پاسخدهندگان.. 88

4-3- آماره های استنباطی:.. 92

4-3-1- آزمون قابلیت اعتماد پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق.. 92

4-3-2- آزمون یک نمونه ای کولموگروف اسمیرنوف.. 93

4-3-3- آزمون فرضیات:.. 94

فرضیه اول:.. 94

فرضیه دوم:.. 95

فرضیه سوم:.. 96

فرضیه چهارم:.. 98

فرضیه پنجم:.. 99

فرضیه ششم:.. 100

فرضیه اصلی:.. 101

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادها.. 104

5-1  مقدمه.. 105

5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی كار.. 105

.. 106

5-4-  نتیجه گیری.. 108

فرضیه اصلی.. 108

فرضیات فرعی.. 108

5-5-  محدودیت های پژوهش.. 108

5-6-  پیشنهادها.. 109

منابع م ماخذ:.. 111

 

 

 

 

فصل اول:

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

مقدمه:

با توسعه دانش، فناوری و گسترش حیطه های کسب و کار بنگاه های اقتصادی گسترش یافته و به محیطی رقابتی و پر از چالش تبدیل گردیده است و در این اثناء، پاردایمهای جدیدی ظاهر شده که بقاء را برای بسیاری از بنگاه ها، شرکت ها و سازمان ها دشوار ساخته اند. در چنین محیطی طبیعی است که امتیازهای رقابتی در جریان یادگیری و آموزش در سطح کارکنان سازمان مطرح شود. به عبارتی، محوریت پارادایم های جدید یادگیری است. بنابراین، سازمان هایی موفقتر هستند که بهتر و زودتر از رقبا یاد بگیرند و این یادگیری را در فرایندهای کاری خود نشان دهند(علوی، 1385).

امروز دیگر سازمان های بزرگ و پیچیده‌ای كه دهه‌ های قبل بوجود آمده بودند كار ساز نیستند و حكم دایناسورهایی را دارند كه توان تطبیق خود با محیط را نداشتند و محكوم به فنا شدند. سازمان های بزرگ با ساختارهای سنتی توان و انعطاف لازم جهت همسویی با تغییرات محیط پیرامون بویژه با توجه به مسایل جهانی شدن را ندارند و برای بقای خود ناچارند یا تغییر ساختار دهند یا خود را به ابزارهایی مجهز كنند تا توان مقابله با تغییرات جهانی را به دست آورند. یكی از مهمترین این ابزارها، ایجاد سازمان یادگیرنده و نهادینه كردن یادگیری سازمان است.(خلیلی عراقی، 1382)

موفق‌ترین سازمانها، چنانچه دچار فقر یادگیری شوند، اگرچه به حیات خود ادامه می دهند، اما هرگز تمامی قابلیت‌های خود را به فعلیت در نمی‌آورند. یعنی یادگیری سازمانی برای سازمانها كلید اصلی دستیابی به پایداری محسوب شده و تنها مزیت پایدار آنها به حساب می‌آید.(لشكر بلوكی،1382).

یادگیری سازمانی ، شامل یادگیری فردی و گروهی است كه تغییری در تفكر سازمان برای یادگیری ایجاد می‌كنند. و در این جهت سازمانها قابلیت تفكر منتقدانه و خلاق را توسعه می‌دهند و خود را با تغییرات محیطی همسو، و نسبت به تغییرات محیطی در سریعترین زمان ممكن پاسخ مناسب می‌دهند، در این زمینه همیشه از رقبا یک گام جلوتر هستند. و در نهایت سازمانی به عنوان سازمان یادگیرنده بوجود می‌آورند.

این پژوهش شامل پنج فصل به شرح زیر می‌باشد.

فصل اول- كلیات پژوهش: مقدمه و سازماندهی، بیان مسأله ،هدف پژوهش، ضرورت و اهمیت پژوهش ، سؤالهای پژوهش، متغیرهای پژوهش ، واژگان تخصصی ، قلمرو پژوهش.

فصل دوم- شامل پیشینه پژوهش، نظریات مختلف درباره یادگیری سازمانی ، راهكارهای ارتقاء آن و سازمان های یادگیرنده و چارچوب مفهومی پژوهش.

فصل سوم- شامل روش پژوهش، روش های آماری و نحوه جمع آوری اطلاعات است

فصل چهارم- شامل یافته‌ها و تجزیه و تحلیل آنهاست.

فصل پنجم- شامل نتیجه‌گیری و پیشنهادات است.

بیان مسأله:

بازارهای سنتی ایران به عنوان بخشی قابل تأمل از میراث فرهنگ دیرپای ایرانی، از دیرباز به عنوان یک نهاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایفای نقش کرده‌اند، و به درستی یک میراث فرهنگی زنده محسوب می‌شوند. این موضوع در رابطه با بازار سنتی شهر مراغه نیز صادق است. بافت قدیم بازار شهر مراغه جایگاه بسیاری از سراهای تاریخی باقی‌مانده از دوره‌ی قاجار است و یکی از این بناهای ارزشمند، سرای تاریخی خواجه‌ملکم می‌باشد. این پایان‌نامه بر آن است تا علاوه بر معرفی بنا، آسیب‌شناسی و ارائه‌ طرح مرمت اصولی به احیای این بنای ارزشمند، با توجه به قابلیت‌های فضایی و کالبدی و با تعریف کاربری صحیح و در خور بنای مورد نظر بپردازد، تا از این طریق علاوه بر رفع نیازهای جامعه و تغییر دیدگاه ساکنین بافت نسبت به بناهای قدیمی، موجبات حفاظت از بنا را نیز فراهم آورد. نتایج این پایان‌نامه، نشان‌دهنده‌ی این امر می‌باشد، که این بنا و بافت تاریخی ارزشمندش دارای ویژگی‌ها و پتانسیل‌های زیادی جهت احیا و معاصر سازی، با رعایت اصول حفاظتی می‌باشد .روش تحقیق این رساله از جهت هدف: کاربردی و از جهت روش: توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و روش گردآوری داده‌ها: کتابخانه‌ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل: کیفی می‌باشد.

کلیدواژه: مراغه، سرا،  سرای خواجه‌ملکم، مرمت، احیا

 فهرست مطالب

عنوان                            صفحه 

1-1مقدمه…………………………….  2

1- 2بیان مسأله…………………………  2

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش……….     3

1- 4 اهداف پژوهش……………………. 3

1-5 روش پژوهش…………………..     3

1-5-1روش پژوهش از نظر هدف…………… 3

1-5-2روش پژوهش از نظر روش……………… 4

1-5-3روش یافته اندوزی……………………… 4

1-5-4روش تجزیه و تحلیل…………………… 4

1- 6 فرایند تحقیق…………………….   4

1-7 قلمرو مکانی پژوهش……………….. 4

1-8 قلمرو زمانی پژوهش…………….. 4

1- 9 محدودیت‌های پژوهش……………     4

1-10شرح واژه‌ها و اصطلاحات بکار رفته در پژوهش…. 5

      فصل دوم  

2-1معرفی اجمالی منطقه آذربایجان و استان آذربایجان شرقی.. 7

2-2 مشخصات جغرافیایی و اوضاع طبیعی شهرستان مراغه. 8

2-2-1موقعیت و مساحت………………………….. 8

2-2-2پستی و بلندی……………………………. 8

2-2-3 بررسی میزان زلزله‌خیزی مراغه………………………………… 8

2- 3 اوضاع جوی شهرستان مراغه……….. 9

2-3-1وضعیت هوا……………………………… 9

2-3-2جریان‌های هوایی……………………….. 9

2-3-3 وضع بارندگی……………………………….. 9

2-3-4وضعیت رطوبت نسبی هوا……………… 11

2-4 منابع آبی شهرستان مراغه……….  12

2-4-1صوفی رود……………………………….  12

2-5ویژگی‌های تاریخی مراغه………….  13

2-5-1وجه‌تسمیه مراغه………………………… 13

2-5-2مراغه قبل از اسلام……………………..  13

2-5-3مراغه بعد از اسلام……………………….  14

2-5-4 مراغه در عهد حکومت هلاکو و سایر ایلخانان. 15

2-5-5 مراغه، دوره قاجار و معاصر…………… 15

2-6 دروازه‌ها و محلات مراغه…………  17

2-7 حصار شهر…………………………. 17

2-8 بازارها و بازارچه‌ها در مراغه………. 19

2-9 سیمای اقتصادی مراغه………………. 20

2-10ملک التجار مراغه………………..  21

2-11خواجه‌ملکم خان………………..  22

2-12تجارت خشکبار در مراغه…………  22

      فصل سوم  

3-1بازار………………………………..  25

3-1-1مفهوم بازار……………………………….  25

3-1-2پیدایش مفهوم بازار…………………….  25

3-1-3 شکل‌گیری کالبد بازار………………….. 25

3-1-4 انواع بازار……………………………….  26

3-1-5 ریخت‌شناسی بازار………………………  28

3-1-5-1بازار خطی……………  28

3-1-5-2بازار چند محوری……..   29

3-1-5-3 بازار صلیبی……………  29

3-1-5-4 بازار مرکزی خرده‌فروشی با خان‌های پیرامونی. 29

3-1-6 عناصر ساختاری بازار…………………… 29

3-2کاروانسرا…………………………. 34

3-2-1مفهوم کاروانسرا……………………….. 34

3-2-2 تاریخچه کاروانسراها………………….. 35

3-2-3 ویژگی‌های کاروانسرا، سرا یا خان  ………….36

3-2-4 فرق بین کاروانسراها و سراها…………. 36

      فصل چهارم

4-1بازار، سراها و کاروانسراها در مراغه. 39

4-1-1گونه‌بندی سراهای مراغه………………..  41

4-1-2سراهای مشابه با سرای خواجه‌ملکم….. 44

4-2 سرای خواجه‌ملکم………………   46

4-2-1موقعیت سرای خواجه‌ملکم…………….   47

4-2-1-1موقعیت بنا در تصاویر قدیمی…. 47

4-2-1-2موقعیت بنا در عکس هوایی فعلی مراغه. 48

4-2-1-3 موقعیت بنا با توجه به دروازه‌های اصلی و مسیرهای کاروان‌ها در گذشته. 49

 

 

4-2-1-4مسیرهای اصلی موجود در بافت مجاور. 50

4-2-1-5 موقعیت سرا نسبت به بناهای مجاور و بناهای شاخص شهری.. 51

4-2-2شناخت معماری بنا………………………. 52

4-2-2-1دوره‌های شکل‌گیری بنا…………. 52

4-2-2-2سه بعدی وضع موجود بنا………. 53

4-2-2-3 معرفی فضاهای بنا………………… 54

4-2-2-3-1ورودی………………………………..   54

4-2-2-3-2میان سرا………………………………. 56

4-2-2-3-3حجره‌ها و اتاق‌ها………………………. 56

4-2-2-3-4 شناخت ازاره ها در بنا………………….. 60

4-2-2-3-5 شناخت پله‌ها در بنا…………………….. 61

4-2-2-4شناخت بنا از روی نقشه‌های معماری.. 62

4-2-2-5 تحلیل فضاهای معماری.   66

4-2-2-6 نور در فضاها………………….. 67

4-2-2-7 کاربری سرا در گذشته…….. 68

4-2-2-8 بررسی خط آسمان از جبهه‌های مختلف. 70

4-2-3 شناخت مصالح بنا………………………. 71

4-2-3-1-1تزئینات آجری به‌کاررفته در بنا…………….. 73

4-2-4 شناخت سازه بنا………………………… 78

4-2-4-1پی…………………………….. 78

4-2-4-2دیوارها و جرزهای بنا……… 79

4-2-4-3 پوشش‌ها و قوس‌ها در بنا…… 81

4-2-4-3-1پوشش‌ها………………………………………….. 81

4-2-4-3-2چفد بکار رفته در بنا……………………… 83

4-2-5 تأسیسات بنا…………………………….. 84

4-2-5-1ناودان‌ها یا سیستم دفع آب‌های نزولی. 84

4-2-5-2سیستم فاضلاب………..   84

4-2-5-3 تأسیسات گرمایشی و سرمایشی. 84

4-2-5-4 نحوه نورگیری در بنا…….. 84

4-2-6جمع‌بندی………………………………….. 85

      فصل پنجم  

5-1طبقه‌بندی کلی عوامل مخل در بنا 88

5-2عوامل مخل در بنا……………… 90

5-3آسیب نگاری بنا…………………. 91

5-4جداول آسیب‌شناسی…………..   96

      فصل ششم  

6-1مبانی نظری طرح مرمت………… 119

6-1طرح مرمت بنا…………………… 122

6-2-1طرح مرمت پی و کرسی چینی………….   122

6-2-2جلوگیری از نفوذ رطوبت صعودی………   124

6-2-3 مرمت سقف در قسمت‌های تخریب‌شده 125

6-2-4 اجرای عایق‌بندی سرویس بهداشتی……..   126

6-2-5 مرمت کف سازی حیاط…………………   128

6-2-6 مرمت کف سازی حجره‌ها…………….. 129

6-2-7 تعویض آجرهای پوسیده…………………. 129

6-2-8 طرح مرمت ازاره ها……………………… 129

6-2-9 اجرای  ناودان‌ها………………………….. 131

6-2-10تعویض ملات آسیب‌دیده…………….. 133

6-2-11مرمت پله‌های ارتباطی…………………… 134

6-2-12برداشتن اندودهای نامناسب…………….    135

6-2-13زدودن مرمت‌های ناهمگون…………..  135

6-2-14بازسازی قسمت‌های تخریب‌شده…….. 135

6-2-15تمیز کردن شوره از آجرها…………….. 135

6-2-16بازسازی سردر ورودی………………….. 136

6-2-17طرح پیشنهادی جهت درها و پنجره‌ها. 136

6-2-18جزئیات اجرایی پیشنهادی حوض…………………………….137

6-2-19اجرای تأسیسات الکتریکی و گرمایش و سرمایش…. 138

 فصل هفتم

7-1طرح احیا……………………………… 140

7-1-1انتخاب استراتژی احیا…………………… 140

7-1-2اقدامات لازم برای احیا………………….. 141

7-1-3 بررسی طرح‌های فرادست………………..    142

7-1-4 موقعیت سرای خواجه‌ملکم با توجه به ناحیه‌های موجود. 143

7-1-5 بررسی ویژگی‌های منطقه بافت تاریخی.. 144

7-1-4-1ویژگی‌های عمومی…………  144

7-1-4-2آسیب‌های اجتماعی……….. 144

7-1-5 مقایسه ناحیه 7 شهری و کل شهر در سال. 144

7-1-6 بافت تاریخی بنا…………………………… 146

7-1-7 مسیرهای مجاور بنا……………………….. 147

7-2گزینه پیشنهادی………………… 150

7-2-2مبانی احیاء………………………………… 151

7-2-3 مبانی و پیش ساخته‌های فکری مورد نظر در طرح احیای سرای خواجه‌ملکم.. 152

7-2-4 ویژگی‌هایی که می‌بایست سرا دارا باشد. 152

7-2-5 سرفصل‌های کلی لازم جهت احیای سرای خواجه‌ملکم.. 152

7-2-6اصول ناظر بر تعیین کاربری……………….. 152

7-2-7 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه همکف……………….. 154

7-2-8 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه اول……………….. 156

7-2-9کاربری بنا در طرح احیاء………………  159

7-2-10 طرح‌های پیشنهادی……………………..   161

7-2-10-1طرح پیشنهادی حوض در بنا 161

7-2-10-2طرح پیشنهادی کف‌سازی در بنا 162

7-2-10-3طرح احیاء جبهه شرقی سرا 162

7-2-7-4طرح احیاء جبهه جنوبی و غربی سرا 163

7-2-7-5طرح احیاء جبهه شمالی و غربی  سرا 165

7-2-7-6طرح احیاء دالان ورودی جنوبی سرا 166

7-2-7-7طرح احیاء حجره‌ها……… 167

1-1  مقدمه

ساخت کاروانسراها با توجه به اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی از روزگاران قدیم در ایران مورد توجه خاص بوده است. به طور کلی کاروانسراها به دو گروه برون‌شهری و درون‌شهری تقسیم می‌شوند. کاروانسرای درون‌شهری یکی از عناصر ساختاری شهر اسلامی است. احداث کاروانسراها فقط ویژه خارج از شهر نبوده، بلکه در داخل شهر نیز برای اقامت مسافران و تجار کاروانسراهایی احداث شده است، البته اکثر کاروانسراهای کنار بازار جنبه‌ی تجاری پیدا می‌کرده و تجار هر صنفی در کاروانسراهای مجاور یا داخل بازار فعالیت می‌کردند. در دوره‌ی اخیر معمولاً به کاروانسراهای درون‌شهری سرا گفته می‌شود. با کاهش رونق اقتصادی بافت تاریخی و تغییر سیستم های تجارتی و حمل‌ونقل و گرایش مردم به خیابان‌ها و پاساژها، سراها و کاروانسراهای درون‌شهری از رونق افتادند و اکثراً بلااستفاده هستند و یا نقشی کم رنگ را در بافت ایفا می‌کنند و سال‌های زیادی است که زندگی در بافت‌های تاریخی با مشکلات فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای ساکنان آن همراه است. بافت تاریخی مراغه به عنوان یک سرمایه ملی، یکی از نمونه بافت‌های باارزش است که در اثر بی‌مبالاتی مدیران و ساکنین محلی و ناکارآمدی سیستم مدیریتی دچار دگرگونی‌های ناخوشایند فراوانی شده است. در این میان سراها نیز اکثراً به حال خود رهاشده‌اند یا در مواردی محدود به رسیدگی شده است با توجه به اینکه احیای این فضاها می‌تواند نقشی مؤثر را در فضای احیای بافت تاریخی ایجاد کند نیازمند تحقیقات و صرف هزینه است. سرای خواجه‌ملکم نیز یکی از این بناها می‌باشد که در سال‌های اخیر مورد بی‌توجهی‌های زیادی واقع شده است. در این طرح سعی بر این خواهیم داشت این سرمایه ملی را از نیستی نجات بخشیده و با نگاه به گذشته، آینده‌ای روشن را ترسیم نماییم که در نتیجه پویایی هرچه بیشتر بنا و در نهایت بافت تاریخی است.

1-2  بیان مسأله

سرای خواجه‌ملکم مربوط به دوره قاجار است و در مراغه، بین خیابان خواجه نصیر و میدان مصلی، در محله سالار خانه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۹۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا به نام آقای ملكم آفتاندینان معروف به خواجه‌ملکم كه شخصی ارمنی و تاجر بوده، ثبت شده است. بنا در قسمت‌های مختلف از یک تا سه طبقه تشكیل یافته است.

امروزه از حیاط بنا به عنوان پاركینگ خودرو و از حجره‌ها به عنوان مغازه‌های خواربار فروشی استفاده می‌گردد. طاق و قوس‌های بكار رفته در بنا و نحوه قاب‌بندی پنجره‌ها از خصوصیات بارز این بنا بشمار می رود.

از جمله مسائلی که ضرورت اعطای طرح مرمت به این بنا را الزام‌آور می کند:

1. تاکنون هیچ طرح مرمتی در مورد این بنای تاریخی ارائه نگردیده است.
2. فرسایش و از بین رفتن تدریجی بنا به دلیل عدم توجه به مرمت اصولی آن.
3. از بین رفتن ارزش فرهنگی و تاریخی این مجموعه در اذهان عمومی.
4. اختصاص دادن کاربری نامربوط به بنا.
5. مشکلات فرهنگی و امنیتی فراوان در بنا.
6. وضعیت ناهنجار و نابسامانی ظاهری در بنا.

این سرا به عنوان یکی از بناهای تاریخی و باارزش شهر می‌تواند نقش خود را بهتر و بیشتر از قبل در جریان طرح‌های مرمتی و احیاء بازی کند؛ بنابراین در این پژوهش سعی بر آن شده است تا با شناخت دقیق بنا، همچنین بررسی فن شناسی و آسیب‌شناسی آن، طرح مرمت و احیاء مناسبی جهت حفظ این بنای باارزش ارائه گردد.

1-3  اهمیت و ضرورت پژوهش

حفظ و نگهداری از آثار تاریخی به جهت این که این آثار بیانگر هویت و فرهنگ هر جامعه می‌باشد، امری بسیار ضروری است. در بنای مذکور به دلیل حجم وسیع تخریب‌ها و تبدیل شدن قسمتی از مجموعه به فضایی متروک و بی‌ارزش، نیاز به حفاظت و مرمت احساس می‌شود. همین طور با توجه به مرمت‌های غیراصولی و اعطای کاربری نامناسب به بنا که بیشتر باعث آسیب واردکردن و از بین بردن اصالت این بنای تاریخی شده است، اعمال طرح مرمت ضرورت داشته و امکان‌سنجی احیاء آن اهمیت پیدا می‌کند. بدیهی است بازگرداندن حیات دوباره به این بنای تاریخی ثبت‌شده می‌تواند موجب بازیابی اصالت بنا گردد. علاوه بر آن در این اثر ارزش‌های معماری و تزئینی زیادی بااهمیت تاریخی و ملی وجود دارد که حفظ آن‌ ها مستلزم شناسایی و تهیه طرح مرمتی مناسب می‌باشد.

1-4  اهداف پژوهش

ارائه طرحی جهت:

– جلوگیری از تخریب و نابودی بنا.

– بازگرداندن ارزش از دست رفته به بنا.

– احیا و زنده ساختن بنا با در نظر گرفتن کاربری مناسب و اصولی به آن.            

1-5  روش پژوهش

1-5-1                       روش پژوهش از نظر هدف

با توجه به هدف و ماهیت پژوهش از نوع کاربردی است.

1-5-2                       روش پژوهش از نظر روش

با توجه به نوع بنا روش تحقیق میدانی است.

1-5-3                       روش یافته اندوزی

در راستای تحقیق پژوهش از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی در گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جمع‌ آوری بخشی از اطلاعات از منابع تاریخی، کتب و اسناد و نقشه‌ها در روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است و مشاهده و ارتباط مستقیم با بنا و تصویربرداری و استخراج اطلاعات در روش میدانی جای گرفته است.

1-5-4                       روش تجزیه و تحلیل

روش تجزیه و تحلیل در این میان توصیفی، تطبیقی و تحلیلی است.

1-6  فرایند تحقیق

گام اول شامل مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی از اثر و محیط پیرامون آن است. در گام بعدی به رولوه اثر و تهیه نقشه‌های آن و همین طور تهیه اسناد مهمی مانند عکس‌ها، تصاویر قدیمی، مطالعات تطبیقی، شواهد باقی‌مانده و نیز مصاحبه با افراد مطلع، وضع کالبدی و معماری اصیل مجموعه پرداخته می‌شود. در مرحله بعد آسیب‌شناسی از اثر و ارائه راه ‌حل ‌های مرمتی صورت می‌گیرد؛ و در نهایت با بررسی پتانسیل‌های مجموعه به ارائه طرح مرمت و احیای مناسب پرداخته خواهد شد.

1-7  قلمرو مکانی پژوهش

قلمرو مکانی پژوهش شهرستان مراغه واقع در استان آذربایجان شرقی است.

1-8  قلمرو زمانی پژوهش

در زمینه مطالعات مربوط، محدوده زمانی که بنا در آن ساخته شده است، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی است و در ادامه پژوهش از دیدگاه امروزی نیز به مطالعه جهت دستیابی به طرح مرمت اثر پرداخته شده است.

1-9  محدودیت‌های پژوهش

در مسیر مطالعه و شناخت یک بنای تاریخی مهم‌ترین محدودیت تخریب بخش‌هایی از بناست که این امر بحث مطالعه و شناخت یک بنا را پیچیده می‌گرداند. مورد بعدی که آن هم از محدودیت‌های اثر بشمار می‌رود نبود اسناد و مدارک کافی و نقشه‌های بنا می‌باشد. همچنین در این میان می‌توان به نبود نظارت بر بنا توسط ارگان‌های مربوطه اشاره نمود که موجب تبدیل شدن این مکان به فضای ناامنی گردیده است.

در دوران صفویه شاه اسماعیل مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی سلسله صفوی اعلام کرد. تداوم و عمر طولانی این سلسله و استحکام جنبه های مذهبی و فرهنگی موجب تقویت و تحکیم سنت هنری آن گردید. در این دوره فلزکاری و ساخت و قلمزنی  مصنوعات طلا، نقره، برنج و مس ابعاد وسیعی داشت. از ویژگی های آثار فلزی این دوره، طرح و فرم شمعدانهای بسیار حجیم و سنگین در قرن هشتم و نهم هجری جای خود را به ظرافت شکل و خطی داده است؛ که به زبان فارسی اعم از اشعار عرفانی و نام ائمه به خصوص نام حضرت علی(ع) به تنهای و یا در کنار الله و محمد(ص)، دعا در مدح دوازده امام وقسمت ­هایی از دعای پر فیض ناد­علی در این دوره دیده می­ شود. کتیبه­های موجود بر بدنه آنها عموماً به خط ثلث و نسخ و نستعلیق است. ما در این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی، بنیادی به بررسی شمعدان­ها و قندیل­ها پرداخته­ایم.

کلمات کلیدی: دوره صفویه، هنر فلز کاری، تزیین، فرم ومحتوا، شمعدان، قندیل، آلات روشنایی

فهرست مطالب

عنوان                                    صفحه

مقدمه. ‌ن

فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

1-1 شرحموضوع. 2

1-2 بیانسوالاتدرتحقیق.. 2

1-3 اهدافواهمیتانجامتحقیق.. 2

1-4 روشانجامتحقیق.. 2

1-5 پیشینهتحقیق.. 2

1-6 مشکلاتپیشرو 3

1-7 جامعه آماری ……………….3

فصل دوم: تاریخچه فلزکاری پس از اسلام تا دوره ی صفوی………..4

2-1  فلزکاریقروناولیه .5

2-2  فلزکاریدردورانسلجوقیان .8

2-2-1  انواع صنایع فلزکاری دوره سلجوقی . …11

2-3  فلزکاریدردورانموصل.. 14

2-3-1شمعدانابنفتوحموصلی………………15

2-4  فلزکاریدورانمغولوایلخانی .18

2-5  هنرفلزکاریدرخراسان. 21

2-6- فلزکاریدورانتیموری.. 22

2-7 فلزکاری دوره صفویه. 27

فصل سوم: بررسی فن تزئینات فلزات و کتیبه شناسی………31

3-1 انواعفلزاتاستفادهشدهدردورانباستان. 32

3-2  تکنیکهایساختوشکلدهیاشیاءفلزیایراندردوراناسلامی.. 32

3-2-1  قالبگیرییاریختهگری………………………32

3-2-1-1  قالبروباز .. ..33

3-2-1-2  قالببستهیادوکفه. 33

3-2- 2  کندهکاری .33

3-2-3   قلمزنیوحکاکی.. 34

3-2-4  فلزکوبییاترصیعکاری.. 34

 

 

3-2-5  سیاهقلم. 35

3-2-6  میناکاری.. 36

3-2-7   مشبککاری .. ..36

3-4  نقوشتزئینیدرهنرفلزکاریدوراناسلامی .37

3-4-1   تزئیناتنقوشهندسی.. 37

3-4-2  تزئیناتنقوشگیاهییانباتی 39

3-4-3   تزئیناتنقوشانسانی.. 40

3-4-4   تزئیناتنقوشحیوانیوموجوداتافسانهای.. 40

3-4-4-1  شیر. 42

3-4-5  تزئیناتنقوشکتیبهای 43

3-4-5-1  خطکوفی.. 43

4-3-5-2خطثلث ..44

3-4-5-3  خطنستعلیق.. 45

فصل چهارم: ادبیات قندیل­ها و شمعدانهای دوران صفویه……….46

4-1  تاریخچهرواج‌،ساخت‌واستفاده‌ازچراغ‌درجهان‌اسلام‌. 47

4-2 افسانه‌هاییدرموردچراغ. 47

4-3   نگاهیبهمفهومنوردرفرهنگاسلامی 47

4-4   بررسیلغویمشکات.. 48

4-5  مفهومچراغوقندیل.. 48

4-6  قندیلدرادبیاتفارسی 48

4-7  ساختاروجنسقندیل­ها .49

4-7-1  قندیلهایفلزی……………. 50

4 – 8  شمعدانها 51

فصل پنجم: بررسی نمونه­هایی از قندیل­ها و شمعدانهای دوران صفوی…………………… 54

5-1  بررسی نمونه­هایی از قندیل­های دوره صفویه …………… 55

5-2   بررسینمونه هاییازشمعدانهایدورهصفوی.. 67

فصل ششم: نتیجه گیری………………….. 123

نتیجهگیری.. 124

منابعومأخذ………………………………. 126

چکیده انگلیسی…………………….. 129

مقدمه

هنر فلزکاری ایران بازتاب جامعه­ای است که آن رآفریده است. اگر چه درمتن تاریخ ایران به هنر، به ویژه هنر فلزکاری توجه زیادی نشده و بدین لحاظ چهره­ های بسیاری از هنرمندان بخصوص فلزکاران را غبار فراموشی فرا گرفته است؛ اما شاهکارهای به جا مانده گواهانی پر معنی از اندیشمندی و سخت کوشی آنان در آفرینش هنرهای ارزنده ایرانی است. این هنر که در شمال شرقی ایران، خراسان و ماوراءالنهر شکوفا شده است. متاسفانه به دلیل پایین بودن دمای ذوب فلزات گرانبها، بسیار محتمل بوده است که اشیایی که از فلزات ساخته شده ­اند، ذوب شده ومجدداً بکار گرفته شوند.

آغاز تولد دوباره­ی فلزکاری پس از حمله مغولان از اوایل سده ی هفتم­/ سیزدهم میلادی در غرب ایران پدیدار گشت و به تدریج تا اواسط سده هشتم­/ چهاردهم میلادی به خطه­ی فارس و غرب خراسان نفوذ یافت. شاه اسماعیل نخستین شاه ایرانی بود که پس از مرگ آخرین پادشاه ساسانی بعد از هشتصد و پنجاه سال استیلا و حکومت عرب­ها، و تاتار­ها، بار دیگر کشور را منسجم کرد و حکومتی شیعی – ایرانی برقرار کرد. وی توجه فراوانی به فرهنگ و هنر ایران داشت و همین امر باعث شد دوباره در هنرهایی که درآن دوره متأثر از فرهنگ مغولی اواخر دوره تیموری بودند، شیوه ­های ایرانی رواج یابند. با روی کار آمدن دودمان صفوی باب تازه­ای در مکتب هنر ایران گشوده شد؛ تا جایی که عصر طلایی هنر در ایران را باید مقارن حکومت همین دودمان دانست.

هنرمندان و فلزکاران این دوره از دواصل تشیع و ملی­گرایی – در آن زمان در جامعه رواج یافته و در حال گسترش و توسعه بود – الهام می­گرفتند واین اصل را در کارهایشان به کار می­بستند و سعی می­کردند تا از خط فارسی برای کتابت خوشنویسی استفاده کنند، مثلاً در نقره کوبی و حکاکی ظروف، پایه­ های شمعدان و پایه­ های نوشتار اشعار فارسی با خطوط خوش نستعلیق جایگزین کتیبه­های عربی شد. به جز مضامینِ مفاهیم اسلامی مانند آیات قرآنی، احادیث چهارده معصوم و اسامی آنان با توجه به نفوذ رواج بسیاری داشت و معمولاً در قالب خطوط نسخ و ثلث تحریر می­شدند و سایر نوشتار های این زمان بر روی آثار فلزی به خط نستعلیق و توأم با نقوش گل و برگ یا ترکیبات متنوع خطوط اسلیمی و هندسی به دست خوشنویسان صورت گرفت؛ در این میان هنر خوشنویسی علاوه بر نقش تزئینی خود، روح اسلامی را تجلی می­ساخت و این هنر نقش مهمی را در بیان گرایش و احساسات هنرمند ایفا می­نمود.

از آنجای که منابع مستقیم در ارتباط با موضوع فلزکاری دوره صفوی وبررسی شمعدان­ها و قندیل­های این دوره وجود نداشت کوشش شده تا با استعانت از همه منابع اعم ازکتب و مقالات چاپ شده فارسی و استفاده از اینترنت و استفاده آثار موجود در موزه ملی ایران و موزه آذزبایجان غربی به مطالعه هنر فلزکاری این دوره پرداخته و تزئینات شمعدان­ها و قندیل­های دوره صفویه را مورد بررسی قرار داده­ایم.

این تحقیق شامل شش فصل می­باشد؛ که در ابتدا ضمن بررسی کلیات تحقیق به اهداف آن پرداخته شده است. در فصل دوم به سیر تکاملی هنر فلز کاری دوره اسلامی و سابقه آن در ایران پرداخته­ایم و در حد امکان نمونه­هایی از دوره های مختلف را بیان کرده­ایم. در فصل سوم به بررسی فن تزئینات و کتیبه  شناسی این دوره و نوع فلزات آن را بررسی نموده­ایم . و در فصل چهارم به ادبیات قندیل ها و شمعدانهای این دوره را توضیح داده­ایم؛ در فصل پنجم به بررسی چند نمونه از شمعدان­ها و قندیل های دوره صفویه پرداخته شده است؛ و در نهایت در فصل ششم به نتیجه گیری پرداخته­ایم.

به هر حال چنانکه به یقین هیچ تحقیقی خالی از اشکال نیست، این نوشتار نیز با همه تلاش نگارنده، کامل و بدون ایراد نخواهد بود. امیدوارم اساتید و خوانندگان با رهنمودهایشان کاستی­ها را تذکر دهند تا الهام بخش پژوهشگر در تحقیقات آینده باشد. انشا الله. 

1-1 شرح موضوع

در حدود دو قرن حکومت شیعی که ایران پس از چند قرن حکومت محلی گشته و اعتلای انواع هنرها فراهم شده؛ فلزکاری عصر صفویه همگام با دیگر هنرها بر پایه سنت­های قدیم استمرار یافت و در سایه هنر پروری حاکمان به رشد و شکوفایی رسید. چنانکه از آثار به جا مانده از این عصر، گواه روشنی در پیشرفت هنری است که از آمیزش سبک­های مختلف قبل از صفویان ایجاد شد و انجام به جایگاه درخشان و بسیار متفاوت خود رسیده است. فلزکاران این عصر، اجرای نقوش ظریف و بسیار ریز را جایگزین نقوش درشت و زمخت رایج در عهد تیموری و سلجوقی کردند؛ ظروف از جنس مس و برنج بیشتر رواج یافت و در سایه مهارت سازندگان، آثار با کیفیت و نفیس ساخته شدند. در اثر گسترش اعتقادات شیعی و روحیه­ی ملی گرایی استفاده از دعا­های شیعی و نیز اشعار فارسی با خطوط ایرانی همچون نستعلیق، نمود فراوانی در آثار فلزی دوره صفویه یافت. بنابر­این ویژگی ایرانی بودن یکی از مشخصه­های محصولات و تولیدات این دوره است آثار بدست آمده از دوره صفویه که در در موزه و مجموعه­های داخلی و خارجی نگه داری میشوند؛ به خوبی انعکاس دهنده دیدگاه های مذهبی حامیان خود و بازتاب نگرش اجتماعی جامع آن روزگار می­باشد، به طوری که در این پایان نامه به بررسی آثار جمع آوری شده، می­توان این تاثیرات را بر روی فرم و محتوا ونوع کاربردی آن­ها مشاهده کرد. نتیجه حاصل از این بررسی، علاوه بر شاخصه­های فرهنگی و هنری؛ کاربرد مواد ومصالح، محتوای آثار واستفاده از خط نگاره ها به زبان فارسی در دوره صفویه را نشان دهیم.

1-2 بیان سوالات در تحقیق