عنوان                                                                                                                            صفحه

چکیده………………………………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1: بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-2: اهمیت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-3-سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-4: فرضیة تحقیق:…………………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-5: اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-6: روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم: پیشینة تحقیق

2-1: پشینۀ تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

درآمد……………………………………………………………………………………………………………….. 10

2-2: تولد و زادگاه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 10

2-3: سفرهای چهارگانه سنایی…………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-4: انقلاب درونی سنایی……………………………………………………………………………………………………………………. 14

2-5: وفات سنایی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-6: دین و مذهب سنایی……………………………………………………………………………………………………………………. 19

2-7: نوشته ها و آثار سنایی…………………………………………………………………………………………………………………. 22

فصل سوم: توصیف داده‌ها

درآمد………………………………………………………………………………………………………………. 28

3-1: تعریف آتش………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

3-2: ریشه شناسی آتش………………………………………………………………………………………………………………………. 28

3-3: جایگاه آتش در اوستا…………………………………………………………………………………………………………………… 29

3-4: آتش در ایران باستان…………………………………………………………………………………………………………………… 30

3-5: جایگاه آتش در دین زرتشتی……………………………………………………………………………………………………… 31

3-6: احترام به آتش در منابع پهلوی………………………………………………………………………………………………….. 33

3-7: نماد آتش……………………………………………………………………………………………………………………………………….

 34

3-8: آتش در فرهنگ و ادبیات ایران………………………………………………………………………………………………….. 36

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

درآمد………………………………………………………………………………………………………………. 39

4-1: آتش و عشق…………………………………………………………………………………………………………………………………. 39

4-2: آتش و دل…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

4-3: آتش غیرت…………………………………………………………………………………………………………………………………… 44

4-4: آتش و هجران و فراق………………………………………………………………………………………………………………….. 44

4-5: آتش خشم……………………………………………………………………………………………………………………………………. 46

4-6: آتش آز………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

4-7: آتش می……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

4-8: آتش لاله……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

4-9: آتش رخسار………………………………………………………………………………………………………………………………….. 50

4-10: آتش جهل………………………………………………………………………………………………………………………………….. 50

4-11: آتش نفس………………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-12: آتش مهر……………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

4-12: آتش شوق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-14: آتش کینه………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-15: آتش طبع…………………………………………………………………………………………………………………………………… 52

4-16: آتش همّت…………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

4-17: آتش شهوت……………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

4-18: آتش عنصری……………………………………………………………………………………………………………………………… 53

4-19: آتش ابراهیم………………………………………………………………………………………………………………………………. 62

4-20: آتش موسی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

4-21: آتش دوزخ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

4-22: آتش ابلیس………………………………………………………………………………………………………………………………… 70

4-23: محک بودن آتش……………………………………………………………………………………………………………………….. 71

4-24: آتش در چیزی زدن………………………………………………………………………………………………………………….. 72

فصل پنجم: نتیجه گیری

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………….. 76

فهرست منابع  77

چکیده

واژگان کلیدی: آتش، سنایی، حدیقه الحقیقه، دیوان.

مقدمه

سنایی‌ در دوره‌ اول‌ فعالیت‌‌های‌ ادبی‌ خویش‌ شاعری‌ مداح‌ بود، روش‌ شاعران‌ غزنوی، به خصوص‌ عنصری‌ و فرخی را تقلید می‌کرد. در دوره‌ دوم‌، که‌ دوره‌ تغییر حال‌ و تکامل‌ معنوی‌ او بود، به‌ معارف‌ و حقایق‌ عرفانی‌ و حکمی‌ و اندیشه‌های‌ دینی‌ پرداخت‌.در واقع سنایی اولین‌ شاعر ایرانی‌ پس‌ از اسلام‌ به شمار می‌رود که‌ حقایق‌ عرفانی‌ و معانی‌ تصوّف‌ را در قالب‌ شعر ارائه کرده است.

“سنایی” در عصر خودش یک شاعر نوگرا بود؛ بیشتر محقّقان او را مبدع و پایه گذار شعر عرفانی می­دانند. سبکی که او آغاز کرد، با عطار نیشابوری تداوم یافت و  در شعر جلال الدین محمد بلخی به اوج خود رسید. شعر عرفانی و قالب‌های مضامینی که سنایی آن ها را به کار گرفته، تنها نوآوری این شاعر بزرگ در ادب پارسی نیست. او در همه انواع شعر کلاسیک قبل از خودش نو آوری می کند و حال و هوای تازه­ای به آن ها می افزاید.

«سنایی، بیش از هرچیز به عنوان یکی از پیروان مسلک عرفان عابدانه معرفی شده است. هرچند این درونمایه شعری، تنها گرایش فکری- عقیدتی او نیست، اما این قدر مسلّم است که بخشی انبوه از شعر و محدوده­ای فراخ از اندیشه او را همین موضوع به خود اختصاص داده است.

در واقع مثنوی گرانمایه (حدیقه الحقیقه و طریقه الشریعه) تا حدّ زیادی برخاسته از همین گرایش فکری- عقیدتی او به شمار می آید. افزون بر این مثنوی، قصاید فراوانی در دیوان اشعار وی یافت می شود که درونمایه آن ها هم همین موضوع است.» (نقل به مضمون از زرقانی،1378: 10)

آنچه در لابه لای حقایق و تاریخ زندگی این شیخ عالیقدر، ذهن هر ایرانی را به خود مشغول می سازد، این است که چرا ابعاد فکری و روحی این حکیم فرزانه آن­گونه که شایسته مقام و منزلت اوست، توجه نشده است؟ متأسفانه تاکنون مجموعه ای که به صورت موضوعی، مفاهیم گوناگون آثار منظوم سنایی را به کار برده و بحث و تفسیر کرده باشد؛ منتشر نگردیده است. به ناچار محقّق و هر فردی که به دنبال اشعاری در زمینۀ موضوعی خاص از جمله آتش و سایر مفاهیم جزئی تر باشد، باید کل آثار را از نظر بگذراند، تا بتواند مفاهیم مورد نظر خود را از قسمت های مختلف آن استخراج نماید و غالباً کمبود وقت، فرصت انجام چنین کاری را از افراد سلب می­نماید؛ بنابراین، با توجه به اینکه تفسیر و تحلیل هر کدام از مفاهیم مطرح شده در آثار او، با توجه به معانی و تعبیرات مختلف، مجموعۀ مستقلی را می طلبد.

در این تحقیق سعی شده است، جهت سهولت کار محقّقان، مفاهیم خاص آتش استخراج و مورد دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل قرار بگیرد. پژوهشگر در این تحقیق در صدد است که بررسی کند، شاعر از واژۀ آتش برای بیان چه مفاهیمی