فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             صفحه

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….4

پیشینه­ی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….5

روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………6

فصل اول:معرفی نظامی و جایگاه آثار او

1-1زندگی نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………………….8

1-2 سبک نظامی (ارانی )…………………………………………………………………………………………………………………………10

1-3 آثار نظامی………………………………………………………………………………………………………………………………………….11

1-4 درباره شرف نامه…………………………………………………………………………………………………………………………….14

فصل دوم:اهمیت علم بیان و روش تحقیق

2-1 بیان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………19

2-1-1 تعریف بیان…………………………………………………………………………………………………………………………………. 19

2-1-2 روش های بیانی و ارتباط آنها با یکدیگر……………………………………………………………………………………..19

2-2 تشبیه………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-1 تعریف تشبیه……………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-2-2 ارکان تشبیه…………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-3 اهداف تشبیه……………………………………………………………………………………………………………………………….22

فصل سوم: بررسی انواع تشبیه در اشعار نظامی

3-1  اهمیت تشبیه در آثار نظامی……………………………………………………………………………………………………………25

3-2 انواع تشبیه………………………………………………………………………………………………………………………………………..26

3-2-1 تشبیه مرسل و موکد  …………………………………………………………………………………………………………………26

3-2-2 تشبیه مجمل و مفصل………………………………………………………………………………………………………………….30

3-2-3 تشبیه بلیغ   ………………………………………………………………………………………………………………………………..34

3-2-3 انواع وجه شبه………………………………………………………………………………………………………………………………37

3-2-3-1 وجه شبه مفرد ……………………………………………………………………………………………………………………….38

3-2-3-2 وجه شبه متعدد ……………………………………………………………………………………………………………………..40

3-2-3-3 وجه شبه مرکب

 ……………………………………………………………………………………………………………………..41

3-2-4  تشبیه تحقیقی و تخییلی …………………………………………………………………………………………………………..43

3-2-5 وجه شبه دوگانه یا صنعت استخدام …………………………………………………………………………………………..47

3-2-6 تشبیه به اعتبار حسی و عقلی بودن مشبه و مشبه به   …………………………………………………………….48

3-2-7-1 حسی بودن طرفین تشبیه ……………………………………………………………………………………………………..48

3-2-7-2  مشبه عقلی و مشبه به حسی ……………………………………………………………………………………………….51

3-2-7-3 مشبه حسی و مشبه به عقلی …………………………………………………………………………………………………52

3-2-7-4 طرفین تشبیه عقلی ………………………………………………………………………………………………………………..54

3-2-8 تشبیه خیالی و وهمی …………………………………………………………………………………………………………………55

3-2-9 تشبیه به اعتبار مفرد و مرکب بودن طرفین ………………………………………………………………………………58

3-2-9-1 مفرد بودن طرفین تشبیه ………………………………………………………………………………………………………58

3-2-9-2 طرفین تشبیه مرکب (تشبیه مرکب ) …………………………………………………………………………………..64

3-2-9-3 مشبه مفرد و مشبه به مرکب ………………………………………………………………………………………………..66

3-2-9-4 مشبه مرکب و مشبه به مفرد …………………………………………………………………………………………………67

3-2-10 تشبیه به اعتبار تعدد طرفین ……………………………………………………………………………………………………69

3-2-10-1 تشبیه ملفوف ……………………………………………………………………………………………………………………….69

3-2-10-2 تشبیه مفروق ……………………………………………………………………………………………………………………….70

3-2-10-3 تشبیه جمع ………………………………………………………………………………………………………………………….72

3-2-10-4 تشبیه تلمیحی …………………………………………………………………………………………………………………….74

3-2-10-5 تشبیه تفضیل………………………………………………………………………………………………………………………..75

3-3 نو کردن تشبیه………………………………………………………………………………………………………………………………….76

3-4 زاویه­ی تشبیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….76

3-5 جدول بسامد و درصد انواع تشبیهات در شرف نامه نظامی……………………………………………………………..78

فصل چهارم:نتیجه گیری

4-1نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………..83

abstract…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..85

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف بررسی انواع تشبیه در شرف نامه­ی نظامی گنجوی شاعر قرن ششم صورت پذیرفته است. روش تحقیق در این پایان نامه تحلیلی می­باشدو با استناد به منابعی که اختصاص به زندگی و سبک شاعر داشته با رویکردی به تشبیهات موجود در شرف نامه نظامی مورد بررسی قرار گرفته است و با طبقه بندی اطلاعات موجود توانسته جهان بینی و نگرش شاعر را مورد ارزیابی قرار دهد. یافته ها حاکی از آنست که نظامی در میان صور خیال به تشبیه توجه خاصی داشته زیرا تشبیه مایه­ی اصلی صور خیال است که هدف وی توصیف دقیق از مناظر و اشخاص بوده است. بنابراینمی­توان او را شاعری آرمان گرا دانست­ که توانسته نقاشی­ها وتصویر­های بدیع و به یاد ماندنی­را درشعربرای نسل بعد از خود به یادگار بگذارد.بیان و شیوه های بیانی در آثار بزمی او چنان شیوایی وگیرایی دارد که­خواننده راشگفت زده می­نمایدو او را با دنیای ناشناخته تصویرهای ذهنی شاعر آشنا می­ کند. و بر این اساس او را به شاعری حسی و برونگرا تبدیل کرده است.از ویژگی­های شعر نظامی می­توان به خلاقیت در شعر ، تنوع ، ایجاز ، عدم تکرارو… اشاره کرد.

واژه­ هایی کلیدی: شرفنامه، نظامی، تشبیه و تصویر سازی

مقدمه:

«کلام ادبی و سخنی که هدف آن تاثیر در نفوس و اذهان است و می­خواهد در جان و دل شنونده جایی گیرد باید از سخن عادی ممتاز باشد و از زیبایی­های خاصی برخوردار باشد . به همین سبب شاعران و نویسندگان از دیرباز تا کنون در زیبایی کلام خویش کوشیده اند. و با به کارگیری فنون مختلف ، سخن خود را شکوه و رونق خاصی بخشیده اند. راز پیدایش دانش بلاغت با علم معانی و بیان همین بوده که بوسیله آن کلام شیوا از سخن مبتذل و عامی ممتاز گردیده.صور خیال و شیوه ­های بیانی درآثار نظامی خاصه در آثار بزمی او چنان گیرایی و شیوایی دارد که خواننده را شگفت­زده می­ کند و او را با دنیای ناشناخته زیبائی­هایی که در ذهن یک شاعر خلاق می ­تواند بگنجد ، آشنا می­سازد.و نظامی را از نظر استفاده از صور خیال می توان شاعری آرمان گرا دانست که توانسته نقاشی­ها و تصویر­های بدیع و به یاد ماندنی در شعر برای نسل­های بعد از خود به یادگار بگذارد. » (صفا ، 1370 : ج 2 : 803)

« نظامی گنجوی از استادان بزرگ و از ارکان شعر فارسی و از افتخارات بزرگ خطه ادب پرور آذربایجان است که در کنار شاعران بزرگی چون خاقانی و شهریار در آسمان ادب ایران زمین برای همیشه خواهد درخشید . حکیم گنجه ، در شیوه نظم داستان­های بزمی گوی سبقت را از شاعران پیشین خود ربوده و یکه­تاز میدان بزم و نقل داستان­های عاشقانه شده است . هر چند داستان سرایی از آغاز ادب فارسی سابقه داشته است اما نظامی آنرا به حد اعلای تکامل رسانده و در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند در هر موردو تصویر جزییات و نیروی تخییل و دقت در وصف و ایجاد مناظر زیبا و روح پرور و ریزه­کاری در توصیف طبیعت و اشخاص و احوال­و به­کاربردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نداشته اند . » (همان: 803)

در شرفنامه تشبیه یکی از انواع صور خیال است که از آن بسیار استفاده شده است اغلب تشبیهات وی سرشار از تصاویری است که از طبیعت الهام گرفته است. تشبیه یکی از مهم ترین عناصر بیانی در یک اثر ادبی است . تشبیه نشان دهنده وسعت و زاویه­ی دید شاعر است ؛ یعنی شاعر میان عناصر و اشیا مختلف ارتباط برقرار می­ کند و طبیعی است که در این راه ، از حوادث و رویدادهای جامعه نیز تاثیر می­پذیرد. همچنین تشبه میزان و خلاقیت شاعر را نشان می­دهد.

نوع بهره گیری شاعر از تشبیه می ­تواند تا حدودی موید دیدگاه و زمینه ­های فکری و هنری وی باشد. بسیاری از تجارب محیط زندگی و زمینه ­های عقیدتی و فکری در ساخت تشبیه موثر است . کسی که در این ارکان از عناصر دینی ، اخلاقی ، ادبی ، اجتماعی و …. استفاده می­ کند، گرایش و تمایل خود را به این امر نشان می­دهد . به عبارت دیگر اغلب موضوعاتی که اطراف شاعر را فرا می­گیرد یا از ذهن او می­گذرد ، می ­تواند در تشبیه سازی او مورد استفاده قرار گیرد.

مطالعه و بررسی شرف­نامه­ی نظامی انسان را با هنرمندی وتصویر­گری او آشنا می­نماید.در این اثر داستانی هر حکایت، انسان را در وادیی به تفکر در زیبایی­های طبیعت و جهان خلقت وا می دارد و همراه با کلام شاعر که متضمن پند، نصیحت ،حکمت و وعظ است با دنیای درون وبیرون آشنا می­سازد.

در این پژوهش نگارنده با بررسی تشبیه در شرفنامه­ی نظامی زیبا شناسی اندیشه او را در استفاده از این صور خیال(تشبیه) آشکار می­نماید وبرای این امر این رساله در چار فصل گرداوری شده است.که بعد از بیان چکیده و مقدمه( هدف،  روش و پیشینه­ی تحقیق) آورده شده، سپس فصل اول به معرفی نظامی وآثار او اختصاص یافته.و در فصل دوم  و سوم تعاریف تشبیه و انواع آن مورد بررسی قرار گرفته که در فصل سوم سعی بر این است که شیوه­ بیانی شاعر با توجه به تشبیه مورد بررسی قرار گیرد جهت رسیدن به این هدف برای هر نمونه از انواع تشبیه مواردی مشخص شده وبه علت بسامد بالای تشبیهات و انواع آن بیت­های دیگر با ارائه­ شماره صفحه ارجاع داده شده است.وفصل چهارم اختصاص به نتیجه گیری یافته است.