کلید واژه ها : مالیات، صفویه،  نظام مالیاتی، در آمد مالیاتی، وصول مالیات 

فهرست مطالب

کلیات

فصل اول. 1

مبانی و مفاهیم. 1

1- تعریف مالیات.. 2

2- تعریف مالیات بندی.. 3

3- عوامل تشخیص مالیات.. 3

4- اهداف مالیات.. 4

5-اصول یک نظام مالیاتی مطلوب.. 4

5-1- اصل عدالت و برابری.. 5

5-2- اصل معین و مشخص بودن. 5

5-3- اصل سهولت یا سهل الوصول بودن. 5

5-4- اصل صر فه جویی.. 5

6-تاریخچه مالیات.. 6

فصل دوم. 18

سیاستهای مالیاتی صفویان. 18

1-  ابزارها و سیاستهای مالی.. 22

2-سیاستهای مالیاتی شاهان صفوی.. 22

2-1- سیاست مالیاتی شاه اسماعیل.. 22

2-2- سیاست مالیاتی شاه طهماسب… 23

2-3-  سیاست مالیاتی شاه اسماعیل دوم. 26

2-4- سیاست مالیاتی سلطان محمد خدابنده 26

2-5- سیاست مالیاتی شاه عباس اول. 27

2-5-1-سیاست مالیاتی شاه عباس و املاک خاصه. 29

2-6- سیاست مالیاتی جانشینان شاه عباس اول. 30

3- سیاستهای مالیاتی فوق العاده 31

4- معافیت مالیاتی در عصر صفوی.. 32

5- پرداخت کنندگان مالیات.. 34

6- هزینه ها و مخارج صفویان. 36

فصل سوم. 38

نظام مالیاتی صفویان. 38

1-  انواع مالیات در دوره صفویه. 40

    1-1- مالیات بر اراضی.. 40

1-2-مالیات اغنام واحشام. 43

1-3- مالیات گمرکی.. 43

 

 

1-4 – مالیات راهداری.. 44

1-5-مالیات اصناف و پیشه وران. 45

2- نحوه وصول مالیات.. 50

3- مراکز گرد آوری مالیات.. 54

4- چه کسانی وصول مالیات را بر عهده داشتند؟. 56

فصل چهارم. 61

درآمدهای مالیاتی صفویان. 61

1- سکه رایج در ایران عصر صفوی.. 62

2- درآمدهای مالیاتی.. 64

2-1- درآمدهای مالیاتی شاه طهماسب… 64

2-2- درآمدهای مالیاتی شاه عباس اول. 64

2-3- درآمدهای مالیاتی شاه صفی.. 65

2-4-درآمدهای مالیاتی شاه عباس دوم. 66

2-5- در آمدهای مالیاتی شاه سلیمان. 67

2-6-در آمدهای مالیاتی در اواخر دوره صفوی.. 68

2-6-1- در آمدهای مالیاتی بر اساس عواید ولایات.. 69

2-6-2-اوراجه. 69

2-6-3- ولایات خاصه. 70

2-6-4- ضابطه. 71

2-6-5- معادن. 71

2-6-6- ارباب تحاویل.. 72

3-تجزیه و تحلیل داده ها 72

نتیجه. 75

منابع

 

مقدمه

     در اکثر کشورهای دنیا دولتمردان برای تامین بسیاری از خواسته های مردم نظیر امنیت، رفاه اجتماعی و … باید پاسخگو باشند و برای تامین این خواسته ها نیازمند منابع مالی هستند. امروزه مالیات از مهمترین منابع درآمد کشورهای مختلف محسوب می­ شود و به نوعی برای جبران هزینه دولتها به شمار می رود. در واقع مردم برای داشتن رفاه اجتماعی باید هزینه ای بپردازند که مالیات پرداخت این هزینه است. همواره در طول تاریخ  از ابتدای تشکیل جوامع بشری وصول انواع مالیات وجود داشته هرچند تحت عناوین مختلفی رایج گشته است. دریافت مالیات همواره نقش بسزایی در تامین منابع مالی هر حکومت داشته است. البته با توجه به نوع حکومت و سیاستهای مالی دولتمردان مالیات انواع و عناوین مختلفی داشته و نحوه تشخیص و وصول آن متفاوت بوده است. در هر کشور داشتن یک نظام مالیاتی مطلوب می ­تواند نقش ویژه ای در افزایش میزان درآمدهای مالیاتی داشته باشد. صفویان که نخستین حکومت  منسجم شیعی در ایران را پس از ورود اسلام به ایران تشکیل دادند و توانستند یک حکومت متمرکزی را بعد از حمله مغول در ایران به وجود آورند، در بررسی وقایع تاریخی جایگاه ویژه ای دارند. در دوره صفویه با وجود اینکه شالوده اقتصاد آن را دامداری و کشاورزی تشکیل می­داد، اما با وجود این همچنان مالیات بندی رواج  و مالیات نقش بسزایی در پر کردن خزانه شاهان صفوی داشت.در این دوره برخی مالیاتهای جدید نیز وضع شد و تعیین مبنای مالیات بسته به اراده شاهان داشت. در این پژوهش با توجه به اینکه امروزه مالیات نقش مهمی در تامین منابع مالیاتی هر کشور دارد به بررسی نقش آن در دوره صفوی به عنوان یک منبع درآمد می پردازیم.

بیان مساله

      مساله مورد بررسی در این پژوهش«بررسی مالیات عصر صفوی»است. در تاریخ نگاری دوره صفویه مشاهده می­کنیم بیشتر تاریخ نگاران به دنبال ثبت اوضاع سیاسی بودند و کمتربه مسائل مالی و ثبت وقایع مالی پرداخته اند. اگرچه دریافت مالیات به عناوین مختلف رواج داشت. اما در گذشته قوانین مالیاتی آنگونه که امروزه وجود دارد نبود.داشتن یک نظام مالیاتی مطلوب مستلزم داشتن تدوین اصول و قوانین مالیاتی متناسب با شرایط هر جامعه است.دغدغه پژوهشگر دراین پژوهش بررسی مبنای مالیات،نحوه و تشخیص مالیات و به طور کلی بررسی نظام مالیاتی صفویان و همچنین بررسی میزان درآمدهای مالیاتی در این دوره ازتاریخ است.

پرسش های پژوهش

    این پژوهش شامل پرسش اصلی ودو پرسش فرعی می باشد.

سؤال اصلی

1-اساس و شالوده نظام مالیاتی صفویان بر چه پایه ها و شالوده هایی استوار بود؟

سؤالات فرعی

1- منابع مالیاتی صفویان از کجا تامین می­شد؟

2- سیاست مالیاتی شاهان صفوی چه بود؟

فرضیه پژوهش

  1- نظام مالیاتی صفویان تداوم نظام سنتی مالیات گیری در تاریخ ایران بود و اساس مالیات همچنان بر در آمدهای حاصل از کشاورزی مبتنی بود.

اهداف پژوهش

      هدف این پژوهش بررسی مالیات عصر صفوی برای پی بردن به میزان نقشی که مالیات در تامین منابع درآمد صفویان داشته و همچنین آشنایی با نظام مالیاتی این دوره از تاریخ می باشد. این پژوهش با اطلاعاتی که ارائه می دهد می تواند پاسخگوی سؤالات دانشجویان و پژوهشگرانی باشد که علاقمند به مباحث مالی در این زمان تاریخی هستند.

پیشینه پژوهش

     پس از بررسی های بعمل آمده درباره پیشینه پژوهش مشخص شد در این زمینه تا به حال تحقیق چندانی صورت نگرفته و تنها در برخی از منابع به طور جزئی به این موضوع پرداخته اند. برای مثال در کتاب سیاست و اققتصاد عصر صفوی محمد ابراهیم باستانی پاریزی بخشی را به مبحث مالیات اختصاص داده است. همچنین در کتاب « تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه» از عبدالحسین نوایی بخشی را به مراکز گردآوری مالیات و همچنین نحوه وصول مالیات  اختصاص داده است. همچنین مقالات معدودی در مورد موضوع پژوهش وجود دارد. اما هیچ یک از این کتب و مقالات به گستردگی پژوهش حاضر نیستند.

اهمیت و ضرورت پژوهش

    امروزه مالیات در تمام کشورها نقش بسزایی در تامین در آمدهای هر حکومت دارد.در این راستا هدف اصلی پژوهش پیش رو اینست که ضمن بررسی موضوع مالیات در در دوره صفوی به ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد پاسخ

فهرست مطالب

عناوین                    صفحه

چکیده 1

فصل اول:کلیات… 2

مقدمه. 3

1-1- بیان مسئله. 5

2-1- اهداف تحقیق.. 5

3-1- سوالات تحقیق.. 5

4-1- فرضیه های تحقیق.. 5

5-1- پیشینیه تحقیق 6

6-1- شیوه تحقیق.. 6

7-1- مشکلات کار 6

8-1- ساماندهی تحقیق.. 7

فصل دوم:موقعیت اجتماعی وفرهنگی زن درروزگارجاهلیت… 8

1-2- موقعیت زن درروزگارجاهلیّت.. 9

2-2- زنده به گورکردن دختران دردوره جاهلیّت.. 10

3-2- خانواده وازدواج درجاهلیت.. 11

4-2- فساداخلاقی درجاهلیّت.. 13

فصل سوم:ظهوراسلام وتاثیرآن بر جایگاه زن.. 15

1-3- بعثت.. 16

2-3- جایگاه زن درقرآن کریم. 18

3-3- نقش حضرت خدیجه (س) درپیشرفت وگسترش اسلام. 19

4-3-‌نقش حضرت فاطمه (س) در دفاع از پیغمبر ………………………………………………………………….. 21

5-3- هجرت پیامبربه مدینه. 23

6-3-پیامبراعظم وتاسیس دولت درمدینه. 25

7-3- نقش حضرت فاطمه (س) پس ازهجرت به مدینه دریاری پیامبر (ص) 27

8-3-موقعیت اجتماعی زنان درمدینه……………………………………………………………………………….. 28

فصل چهارم :بررسی جایگاه زن دردوران خلفای راشدین… 30

 

 

1-4- نقش حضرت فاطمه (س) درحمایت ازولایت.. 31

2-4- بخشی ازخطابه حضرت زهرا (س) درموردغصب فدک.. 33

3-4- مواضع همسران پیامبر (ص) درحکومت حضرت علی (ع) 37

4-4- نقش عایشه دردوران حکومت خلفای راشدین. 40

5-4- نقش عایشه درایجادجنگ جمل. 41

فصل پنجم:بررسی  نقش سیاسی واجتماعی وفرهنگی زنان دردوران بنی سفیان… 44

1-5- علل روی کارآمدن معاویه. 45

2-5-ویژگیهای حکومت معاویه. 47

3-5- چگونگی به حکومت رسیدن یزیدبن معاویه. 50

4-5-  فسادوشرابخوارگی خلفای  بنی سفیان. 53

5-5-بررسی نقش برخی از زنان در حادثه كربلا 54

6-5-  خلافت معاویه بن یزید 62

فصل ششم :بررسی نقش سیاسی و اجتماعی و فرهنگی زنان در دروان بنی مروان… 64

1-6-اوضاع سیاسی عصرمروانی. 65

2-6- حجاج وزنان زندانی. 69

3-6- نقش زنان درقدرت.. 71

4-6- تجمل گرایی وفساداخلاقی دردربارخلفای مروانی. 73

5-6- رواج غنا و ساز و آواز در دربار خلفای مروانی ………………………………………………………………… 75

6-6- زنان آوازه خوان وموقعیت آنان در دربار و جامعه …………………………………………………………….. 78

7-6-  علل سقوط بنی امیه ……………………………………………………………………………………….. 80

نتیجه گیری.. 84

فهرست منابع ومآخذ. 87

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………….. 90

چکیده

خانواده و زن در عصر جاهلی فاقد هرگونه ارزش و احترام بود مرد جاهلی با زنده به گور کردن دختران خود سعی می کرد خود را از نکبت دختر دار شدن رها نماید. با طلوع خورشید اسلام بار دیگر زن مورد توجه قرار گرفت و او به عنوان موجودی انسان ساز از کرامت و بزرگی برخوردار گردید. ولی با رحلت پیامبر (ص) و عدم پذیرش جامعه به امامت و رهبری علی (ع) انحرافات در جامعه شروع به رشد و نمو نمودند تا این که با حکومت معاویه که به روش سلاطین و پادشاهان زندگی می کرد. جامعه هر چه بیشتر از اسلام اصیل دور گشت. اگر چه معاویه ظاهر اسلام را رعایت می کرد امّا در دوران یزید, حتی در ظاهر هم قوانین اسلام رعایت نمی شد.

در این دوران فساد و اباحی گری در جامعه رایج شد تا این که در شاخه مروانی حکومت بنی امیه زن مسلمان هر چه بیشتر از اصل و کرامت انسانی خود دور شد و بنی مروان با اشاعه فساد و اباحی گری در جامعه هر چه بیشتر زن را مورد ظلم و ستم قرار دادند. زن بارگی , میگساری و خرید کنیزکان آوازه خوان از دربار به درون جامعه منتقل گشت و جامعه اسلامی در این دوران فقط اسمی از اسلام را یدک می کشید و از درون دچار پوسیدگی و فساد شد.ناگفته نماند که در همین دوران سیاه بنی امیه پرورش یافتگان مکتب اهل بیت با تمام توان از جایگاه زن و حریم جامعه و عفاف و حجاب دفاع کردند و کسانی چون حضرت فاطمه زهرا(س) و زینب کبری سرآمد الگوی زنان عالم در تمام دورانها می باشند.

کلید واژه ها:زن, بنی امیه,جاهلیت,بنی مروان

 

 

مقدمه

در عصر جاهلیت زنان دچار بی مهری و ظلم و ستم قرارداشتند با بعثت پیامبر (ص) , وتعالیم انسان ساز اسلام زن بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و از جایگاه والا و با کرامتی برخوردار گردید و ارزش انسان نه به جنسیت بلکه به تقوی و پرهیزگاری قرار گرفت در راه گسترش اسلام زنان نیز نقش قابل توجهی ایفا نمودند. از جمله حضرت خدیجه (س) همسر گرامی پیامبر در راه اسلام از هیچ فداکاری دریغ ننمود و زحمات بسیاری در این راه متحمل شد او که یکی از ثروتمندان عرب به شمار می رفت تمام ثروت خود را در راه گسترش اسلام هزینه نمود.نقش زنان درصدر اسلام بسیار برجسته می باشد آنان همپای مردان در این راه زحمات بسیاری کشیدند. حتی در جنگهای پیامبر حضور به هم رساندند و در جایی که لازم بود حتی از جان پیامبر (ص) دفاع نمودند . امّا با رحلت پیامبر و دور شدن امّت از تعالیم بزرگ اسلام و ماجرای سقیفه وبرگزیده شدن خلفای سه گانه بخصوص در دوران عثمان حاکمان و مردم هرچه بیشتر از اسلام اصیل فاصله گرفتند با انتخاب حضرت علی (ع) و تلاشهای بسیاری آن حضرت برای برگشت به سیره نبوی نمود ولی جامعه اسلامی تحمل عدالت علی (ع) را نداشت و سرانجام با شهادت آن حضرت و عدم تمکین جامعه به امامت حسن بن علی(ع) زمینه برای ایجاد حکومت اموی بدست معاویه فراهم گردید و معاویه توانست با سه عامل زر, زور , تزویر حکومت را بدست بگیرد و حکومت را در میان خاندان خود موروثی کند اگر چه معاویه به ظاهر اسلام را رعایت می کرد ولی یزید آشکارا به فسق و فجور می پرداخت و در حکومت کوتاه خود سه فاجعه بزرگ را پدید آورد : 1- شهادت امام حسین(ع) و یارانش 2- واقعه حرّه 3- به آتش کشیدن خانه کعبه, بعد از یزید حکومت به دست شاخة مروانی بنی امیه

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                        صفحه

فصل اول ………………………………………………………………………..1

کلیات تحقیق………………………………………………………………1

1-1-مقدمه…………………………………………………………………… 2

1-2- بیان مساله تحقیق:………………………………………………………………. 3

1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن:……………………………….. 3

1-4- اهداف  تحقیق:………………………………………………………………….. 4

1-5- سوالات تحقیق :………………………………………………………………. 4

1-6- فرضیه های  تحقیق :…………………………………………………………. 4

1-7- سوابق پژوهشی موضوع :……………………………………………………… 5

1-8- چهار چوب نظری تحقیق:…………………………………….. 6

1-9- روش تحقیق :……………………………………………………. 6

فصل دوم. 11

مبانی جنگ مسلحانه. 11

2-1- جنگ چریکی یا قیام مسلحانه. 12

     چریک… 13

2-2- پیشینه و مبانی نظری مبارزه مسلحانه در جهان. 14

     جیاب و جنگ چریکی در ویتنام. 21

     جنگ چریکی در کوبا و آمریکای لاتین.. 24

     نظریه جنگ چریکی شهری کارلوس ماریگلا : 29

     استراتژی و تاکتیک جنگ چریکی: 29

2-3- علل و عوامل مشی چریکی و نبرد مسلحانه در جهان: 31

2-4- پیشینه ومبانی نظری مشی چریکی در ایران. 36

     گروه های کرد (کومله  و دموکرات) : 39

      سازمان نظامی حزب توده ایران. 39

2-5- مبانی نظری مشی چریکی.. 42

2-6- نوع مبارزه مسلحانه. 52

2-6- نتیجه گیری.. 55

فصل سوم: 56

دلایل نهادین شدن رادیکالیزم در ایران. 56

3-1- دلایل نهادین شدن رادیکالیزم در ایران: 57

3-2- رژیم بعد ازکودتا:(1332-1334) 58

3-3- انقلاب سفید: 70

3-4- قیام 15خرداد سال 1342. 74

 

 

3-5- دستگیری آیت ا.. خمینی.. 75

3-6- نتیجه گیری : 81

3-7- انقلاب کوبا 90

فصل چهارم. 96

سازمان چریک های فدایی(چپ) 96

4-1- سازمان های چریکی.. 97

4-2- نقطه آغاز مبارزه مسلحانه در ایران: 97

4-3- ترور منصور. 98

4-4- حادثه 21 فروردین سال 1344(کاخ مرمر) 99

4-5- قشر بندی جمعیتی سازمان های چریکی: 101

4-6- هدف از مبارزه مسلحانه (چرا عملیات باید مسلحانه باشد؟) 104

4-7- سازمان چریک های فدایی.. 108

4-7- سیاهکل.. 114

4-8- مصطفی شعاعیان و جبهه دموکراتیک خلق.. 118

فصل پنجم. 123

سازمان مجاهدین خلق.. 123

5-1- سازمان مجاهدین خلق.. 124

5-2- سازماندهی و تشکیلات: 143

استراتژی: 147

ضربه شهریور 50. 154

اثرات ضربه شهریور50. 155

عملیاتهای سازمان: 157

5-3- حوادث و وقایع سال 52 : 163

5-4- ساختار تشکیلاتی در اواخر سال 51 و حوادث بعد از آن : 164

       تغییر ایدئولوژی.. 168

       مراحل القاء ایدئولوژی مارکسیسم به اعضاء: 173

       طوفان سهمگین(تصفیه های خونین) 174

       ترور مجید شریف واقفی.. 176

       ترور صمدیه لباف… 176

       همکاری وحید افروخته با ساواک… 177

       مرگ بهرام آرام و رکود مجاهدین مارکسیسم. 177

5-5- ضعف در تئوری.. 179

5-6-  فعالیت در خارج از کشور: 183

فصل ششم. 189

فدائیان اسلام و گروه های کوچک اسلامی.. 189

6-1- فدائیان اسلام: 190

  نحوه شکل گیری فدائیان اسلام…………………………………………….. 190

  مبانی فکری فدائیان اسلام…………………………………………………………. 192

      عملیات های فدائیان. 194

      ترور هژیر……………………………………………………………………. 195

      فرجام نواب صفوی.. 198

      گروه های هفت گانه مسلمان. 198

فصل هفتم. 201

انقلاب اسلامی ایران. 201

7-1- انقلاب اسلامی ایران. 202

7-2- تعریف انقلاب… 202

7-3- ویژگیهای اساسی انقلاب… 204

7-4- نظریه مبارزه طبقاتی و دلایل بروز انقلابات: 209

      نظریه کارل مارکس : 211

      ویژگی انقلاب از دیدگاه چپ… 216

 نظریه هانتینگتون در مورد وقوع انقلاب… 218

7-5- جرقه های انقلاب… 226

7-6- ده شب… 231

7-7- اعتصاب و ائتلاف… 237

7-8- نتیجه گیری: 251

7-9- تسریع انتشار ایدئولوژی شیعه در جامعه. 254

7-10- تقدس عمل گرای.. 256

7-11- تزریق روحیه عصیانگری ،فدا ،ایثارومقاومت در جامعه. 258

منابع و ماخذ: 270

پیوست: 273

 

• مقدمه:

عنوان                                                                                               صفحه

چکیده 1

فصل اول:کلیات

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مساله. 4

1-3  اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن. 5

1-4 هدف تحقیق. 6

1-5  سؤالات یا فرضیه ها 6

1-6 چهارچوب نظری تحقیق. 6

1-7  پیشینه تحقیق. 7

1-8 روش تحقیق. 9

9-1معرفی و نقد منابع. 9

1-10 شناخت واژه ها 14

فصل دوم:زندگانی  و عصرامام صادق (ع)

بخش اول 17

2-1 زندگانی امام صادق (ع) 17

2-1-1 ولادت ، دوره کودکی و نوجوانی.. 17

2-1-2 فرزندان امام. 18

2-1-3 شخصیت ،رفتار و اخلاق پسندیده 19

2-1-4 بخشش به نیازمندان. 20

2-1-5 معاشرت با مردم. 20

2-1- 6 سخاوت.. 21

2-1-7جایگاه علمی امام. 21

2-1-8  فعالیتهای علمی و آموزشی.. 22

2-1-9  سرشت مکتب امام صادق(ع) 23

2-1-10شاگردان امام صادق(ع) 24

2-1-11شهادت امام صادق(ع) 25

بخش دوم. 26

2-2 عصر امامت امام صادق (ع) 26

2-3حاکمان اموی در دوره امامت امام صادق (ع) 26

2-3-1هشام بن عبد الملک (105-125 ق ) 27

2-3-2ولید بن یزید ( 125-126ق) 28

2-3-3یزید بن ولید (126 ق) 30

2-3-4ابراهیم بن ولید (سال 127-126ه ق) 30

2-3-5مروان بن محمد مشهور به مروان حمار (127 – 132). 31

2-4سقوط امویان. 32

2-5علل سقوط امویان. 34

2-5-1سوء استفاده از بیت المال مسلمین.. 34

2-5-2انجام کارهای خلاف شرع و دین.. 34

2-5-3نهضت های سیاسی و دینی در دوران اموی.. 35

2-5-4سیاست تبعیض نژادی بنی امیه. 35

2-5-5رژیم استبدادی موروثی.. 36

2-5-6اهانت به حرمین شریفین.. 36

2-5-7اختلاف های داخلی و نژادی در میان امویان. 37

2-6 ظهور عباسیان. 37

2-6-1حاکمان عباسی در دوره امامت امام صادق (ع) 39

2-6-1-1ابوالعباس سفاح (136-132) 40

2-6-1-2 ابوجعفر منصور دوانیقى (158-136). 41

2-7مقایسه بنی امیه و بنی عباس… 43

2-8 شورش ها ،جنگ ها و قیامها در دوران امام صادق (ع) 44

2-8-1  نا آرامی ها و شورش ها 44

2-8-1-1شورش ساکنان حمص… 45

2-8-1-2  شورش مردم غوطه. 45

2-8-1-2 شورش مردم فلسطین به سال 126 ھ . ق. 45

2-8-1-3شورش مردم یمامه علیه كارگزار اموی به سال 126. 46

2-8-1-4شورش مردم حمص بار دیگر در دورة خلافت مروان بن محمّد. 46

2-8-2جنگ ها 46

2-8-3مشکلات و خط مشی امام صادق(ع) در برابر حاکمان زمان. 47

2-8-4کناره گیری از مناقشات سیاسی.. 48

 

 

2-8-5امام صادق(ع)  و قیام ها 50

2-8-6امام (ع) و قیام نفس زكیه. 50

فصل سوّم:پایگاه سیاسی و اجتماعی شیعه  در عصر امام صادق (ع)

3-1مفهوم شیعه. 53

3-1-1 شیعه در لغت.. 53

3-1-2شیعه در اصطلاح. 53

3-2 تاریخ پیدایش شیعه. 54

3-3شیعه و اهل بیت.. 56

3-4گزیده ای از فرقه های شیعه. 57

3-4-1 زیدیّه. 58

3-4-1-1عقاید و آراء فرقه ی زیدیه. 59

3-4-1-2 انشعاب در فرقه زیدیه. 60

3-4-1-2-1 جارودیه (یا سرحوبیه) 61

3-4-1-2-2 سلیمانیه (یا جریریه) 61

3-4-1-2-3صالحیه ( یا بتریه). 62

3-4-2 کیسانیه. 63

3-4-3 امامیه. 63

3-5 شیعیان در عصر امام صادق(ع)  دردو دوره اموی و عباسی.. 64

3-5-1 شیعیان دردوره امویان. 65

3-5-1-1 فشار سیاسى بر شیعیان. 66

3-5-2 قیام های شیعه در عصر اموی.. 68

3-5-2-1 قیام زید بن علی بن حسین.. 69

3-5-2-1-1 عقاید زید دربارۀ امامت.. 71

3-5-2-1-2 شخصیت علمی زید. 71

3-5-2-1-3  شهادت زید. 72

3-5-2-2 قیام یحیی بن زید. 73

3-5-2-3 قیام عبدالله بن معاویه. 75

3-6 نتایج قیام های شیعه. 75

3-7 دیدگاه خاورشناسان در مورد قیامهای علویان. 76

3-8  هاشمیان بر ضد امویان. 77

3-9 بهره گیری دعوت عباسی از نهضت‌هاى شیعى در دوران اموى.. 78

3-9-1 ابوسلمه خلال. 79

3-9-2 ابومسلم خراسانی.. 80

3-9-3 سیاه جامگان. 82

3-10 شعیان دردوره عباسیان. 83

3-10-1  تشیّع در دورۀ اول عبّاسی.. 84

3-10-2 موقعیّت شیعه در برابر انقلاب عباسى.. 84

3-10-3 رفتار خلفای عباسی با شیعیان. 85

3-10-4 شیعه و اهل بیت  در دوران  منصور. 86

3-10-5  قیام ها ی شیعه در عصر عباسی.. 88

3-10-5-1 قیام شریک بن شیخ المهرى.. 89

3-10-5-2 قیام عبدالله محض و فرزندانش… 90

3-10-5-3 قیام محمد بن عبدالله محض نفس زکیه (145-100 ه ق) 91

3-10-5-3-1 دعوت نفس زكیه در شهرهاى اسلامى.. 92

3-10-5-4   قیام ابراهیم بن عبد اللّه محض… 93

3-11  حمایت های مردم از قیام های شیعیان. 94

3-12  تشیع در ایران در عصر امام صادق (ع) 95

3-13 شیعیان عراق در عصر امام صادق (ع) 97

فصل چهارم:پایگاه فرهنگی  شیعه در عصر امام صادق (ع)

4-1شناخت فرهنگ… 100

4-2تحوّلات فرهنگی شیعه در عصر امام صادق(ع) 100

4-3دانشگاه جعفری.. 103

4-4فعالیت های علمی  ، فکری و فرهنگی.. 105

4-4-1قرائت و تفسیر قرآن. 107

4-4-2علم فقه  و حدیث.. 108

4-4-2-1جابر بن یزید بن حارث جعفى.. 110

4-4-2-2 ابومحمد، عبدالله‌ بن‌ اَبی‌ یَعْفور عبدی‌ کوفی‌.. 111

4-4-2-3حمّاد بن عثمان. 111

4-4-2-4 یحیى بن كثیر (م 105 هـ.ق) 111

4-4-3-1 منع کتابت حدیث.. 112

4-4-4 علم كلام. 113

4-4-5 نهضت ترجمه. 115

4-4-6 علم طب.. 116

4-4-7 فلسفه. 117

4-4-8 سیره نگاری.. 117

4-4-9 ادبیات شیعه. 118

4-4-9-1 شعر در زمان امویان. 119

4-4-9-2 عصر اول عباسی و شعرای اهل بیت.. 119

4-4-9-3  برخی  از شعرای شیعه در عصر امام صادق. 120

4-4-9-3-1 سید اسماعیل حِمیَری ( 178-105 قمری) 120

4-4-9-3-2 ابو المستهل کُمیت بن زید اسدی (م 126 قمری) 121

4-4-9-3-3 سفیان بن مصعب عبدى كوفى.. 123

4-5 عالمان و اندیشمندان شیعه در عصر امام صادق(ع) 124

4-5-1هشام بن حکم. 124

4-5-1-1شاگردان هشام. 126

4-5-2مفضّل بن عمر کوفی جعفی.. 126

4-5-3محمد بن مسلم ثقفی.. 127

4-5-4ابان بن تغلب.. 128

4-5-5هشام بن سالم. 129

4-5-6  مؤمن طاق. 130

4-5-7  قیس ماصر. 131

4-5-8 جابر بن حیان. 131

4-6  شرایط خاص فرهنگی وبرخورد فرق و مذاهب.. 132

4-6-1معتزله. 133

4-6-1-1 رابطه معتزله با شیعه. 134

4-6-2 اشاعره 135

4-6-2-1 سبقت شیعه بر اشاعره و معتزله در بحث‌هاى كلامى.. 136

4-6-3 مرجئه. 136

4-6-4 خوارج. 138

4-6-5  شیعه امامیه. 138

4-6-4 جبریه. 139

4-6-7  زنادقه. 139

4-6-8  غالیان. 140

4-6-8-1  غالیان و شیعیان. 141

4-6-8-2  برخورد ائمه با غلو و غالیان. 143

نتیجه گیری.. 145

منابع و مآخذ. 148

 

چکیده       

عصر امام‌ صادق‌ (ع) که معاصر  با اواخر دوره ی امویان و اوایل دوره ی عباسیان (148-83 ه ق ) است ، از لحاظ سیاسی و اجتماعی  از دوران های مهم تاریخ اسلام به شمار می رود. وضعیت شیعیان در دو دوره ی فوق و رفتار غاصبانه و ستمگرانه ی حاکمان نسبت به شیعیان منجر به  قیام ها ی شیعی و وقایع مهمی در این دوران می گردد. از مهمترین این قیامها می توان به قیام زید بن علی و فرزندش یحیی در عصر اموی و قیام محمد بن عبدالله و برادرش ابراهیم در عصر عباسی اشاره کرد و نهضت‌ها ی شیعیان را می توان از عناصر منهدم‌كننده دولت اموى بشمار آورد. یکی دیگر از وقایع مهم این دوران ، انتقال حکومت و قدرت از بنی امیه به بنی عباس است. عباسیان  که خود را از علاقه مندان و نزدیکان خاندان پیامبر(ص) معرفی کردند ، با حمایت شیعیان و اولاد على (ع) كه علیه جنایات بنى امیه و استبداد آنان قیام كرده و مبارزه نمودند در سال 132 ه.ق  به خلافت سلسله اموی پایان دادند. اما در مدت زمان کوتاهی نشان دادند که ظلم و فشار آنان نسبت به خاندان على (ع) و شیعیان حتی بیشتر از  بنى‌امیه  است .

واما از لحاظ فرهنگی در زمان سقوط دولت اموی و روی کار آمدن حکومت عباسی ، برای شیعه، شرایط ویژه ای ایجاد شد تا به فعالیت‌هاى گستردۀ فرهنگى و آموزشى اقدام نماید.این امر منجر به پیدایش تحول علمى بزرگى در عالم تشیع گردید و آثار فرهنگی به جا مانده از آن دوران نشان از رشد فرهنگی شیعه در آن زمان است. بطور کلی عصر امام صادق (ع)  یکی از دوران های مهم تاریخ اسلام از جهت رونق علم و دانش و فرهنگ نیز به شمار می رود .  هدف از نگارش این مقاله بررسی وضعیت شیعیان و  جایگاه شیعه در بعد سیاسی اجتماعی و فرهنگی در این دوران می باشد .

کلید واژه ها: امام صادق(ع) – شیعیان – امویان – عباسیان  – سیاسی –  اجتماعی- فرهنگی

 

 

1-1 مقدمه

مسلمانان در  طى حركتهای تاریخى خود مراحل گوناگون جنگ و جهاد را پشت سر گذاشته و با انواع اذیت‌ها و دشمنى‌ها روبه‌رو شده اند. به‌ طور مسلم، شیعه بیش از دیگران متحمل مصیبت شده و دوره های پر فراز ونشیبی را به خود دیده است.  شیعیان در همه حوادث سیاسى اجتماعی و فرهنگی، بخصوص در حوزه‌هاى فكر و دین، جایگاه و تأثیر ویژه‌اى داشته‌اند و یکی از گروه‌هاى بسیار تأثیرگذار در تاریخ اسلام بوده‌اند. بدین روى، بررسى تاریخ اسلام بدون توجه به حضور شیعیان ناقص است.

سده های اول و دوم هجری ، از پیچیدگی خاصی برخوردار است .در بیشتر دوره ها شرایط سیاسی كاملا علیه شیعه بوده و آنان متحمل آزارها و شكنجه‏های جسمی و روحی بسیاری از جانب حاکمان عصر خود گردیده اند. ولی با این حال از رسالت دینی و كلامی خود غافل نبوده و در پرتو هدایت‏های امامان معصوم خود، در حد توان به رسالت‏خویش جامه عمل پوشاندند.

اصول اعتقادی و کلام شیعه در عصر امام صادق (ع)   و پدر بزرگوار آن حضرت (ع) پی‌ریزی شد و در این دوران بود که شیعیان به سبب اعتقادات و فقه ویژه خود از سایر فرق ، متمایز شدند .شیعیان در این عصر با فراز و نشیب ها و تحولات مهمی رو به رو بودند . فروپاشی حکومت امویان و  روی کار آمدن عباسیان ، امت اسلامی را در تحولی تازه قرار داد . حکومت 90 ساله امویان فروپاشید و عباسیان به قدرت رسیدند . تشیع درمناطق تحت نفوذ عباسیان تا به آن اندازه گسترش پیدا کرد که عباسیان از ناحیه ی آنها احساس خطر کرده و فشار های زیادی را بر شیعیان اعمال می کردند.

فهرست مطالب

مقدمه……………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول:کلیات………………………………………………………………………………………..2

1-1- بیان مساله:………………………………………………………………………………………3

1-2- اهداف تحقیق:………………………………………………………………………………..4

1-3- اهمیت تحقیق:………………………………………………………………………………4

1-4- سوالات تحقیق :…………………………………………………………………………..4

1-5- فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………….4

1-6- چهارچوب نظری:……………………………………………………………………….4

1-7- مدل تحقیق:……………………………………………………………………………….6

1-8-مواد و روش تحقیق:…………………………………………………………………….6

1-9- جامعه آماری:……………………………………………………………………………6

1-10-روش گرد آوری:………………………………………………………………………..6

1-11-روش تجزیه تحلیل:…………………………………………………………………..7

1_12-متغییرها و واژه های کلیدی:………………………………………………………..7

فصل دوم: اوضاع جغرافیایی ،طبیعی وسیاسی شمال غرب ایران…………………8

2-1-موقعیت طبیعی وجغرافیایی شمال غرب ایران ………………………………..9

2-2- ناهمواری های شمال غرب ایران…………………………………………………10

2-3-آب و هوا و بارندگی در شمال غرب ایران:…………………………………..12

2-4باد های آذربایجان………………………………………………………………………14

2-5-حوزه های آبریز و رودخانه های شمال غرب ایران :……………………16

2-5-1-رودهای آذربایجان شرقی:………………………………………………………………………………………..16

2-5-2-رودهای آذربایجان غربی :    ……………………………………………………………………………………18

 2-6-موقعیت جغرافیایی ،طبیعی،اجتماعی و سیاسی هریس:……………………………………………………20

2-7-اوضاع طبیعی:……………………………………………………………………………………………………………21

2-8-رودخانه زرنق:…………………………………………………………………………………………………………..21

2-9-لهجه و زبان:…………………………………………………………………………………………………………….22

2-10-دین و مذهب………………………………………………………………………………………………………..22

2-11-شهر زرنق…………………………………………………………………………………………………………….23

2-12-اقلیم شهر زرنق:    ………………………………………………………………………………………………..24

2-13-برسی وضع توپوگرافی و شیب های اصلی شهر زرنق………………………………………………..24

  2-14-تصویر كلی از وضعیت اقتصادی منطقه :  ……………………………………………………………..24

 2-15-وزش باد در زرنق ………………………………………………………………………………………………26

2-16-برسی وضعیت تاریخی شمال غرب ایران………………………………………………………………..28

2-17-جغرافیای تاریخی شمال غرب ایران……………………………………………………………………….30

2-18-سابقه تقسیمات کشوری در شمال غرب ………………………………………………………………..30

فهرست تصاویر فصل دوم……………………………………………………………………………………………….38

فصل سوم: نگاهی به باستانشناسی شمال­غرب ایران از آغاز تا پایان عصر مفرغ قدیم……………….41

3-1-پیشینه باستان شناسی شمال غرب ایران از آغاز تا عصر برنز قدیم………………………………..42

3-2- نگاهی کوتاه به  فرهنگ کورا ارس……………………………………………………………………………….42

3-2-1-منشاء فرهنگ کورا ارس……………………………………………………………………………………………47

3-2-2-دلایل مهاجرت………………………………………………………………………………………………………..52

3-3-تقسیم بندی فرهنگ کورا ارس………………………………………………………………………………………55

3-4-مرحله II فرهنگ کورا ارس 2600/2700الی 3300 ق.م……………………………………………………55

 

 

3-5-مرحلهIII فرهنگ کورا ارس از2000الی2200/2700ق.م ………………………………………………….56

3-6-سنت سفالگری فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………………57

3-6-سنت سفالگری فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………………58

3-8-معماری عصر مفرغ قدیم ……………………………………………………………………………………………58

3-7-سفال ها ی نوع شکل گیری کورا ارس…………………………………………………………………………58

3-9-عصر مفرغ قدیم فاز II:اواخر هزاره سوم تا میانه هزاره دوم ق.م……………………………………..60

3-10-هنر های تجسمی فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………61

3-11-فلزکاری………………………………………………………………………………………………………………..61

محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در جمهوری آذربایجان عبارتند از:……………………………54

3-19-محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس(یانیق) در ایران عبارتند از:…………………………….67

3-67- محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در آناتولی…………………………………………………90

محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در ارمنستان………………………………………………………….23

3-82-عصر مفرغ قدیم در گرجستان( کواتسخلبی)……………………………………………………………110

تصاویر فصل سوم:………………………………………………………………………………………………………..120

فصل چهار :گزارش حفاری تپه زرنق هریس……………………………………………………………………136

4-1-موقعیت طبیعی وجغرافیایی شهرستان هریس و شهر زرنق…………………………………………137

4-2-تپه باستانی زرنق(دوزده باغیر)…………………………………………………………………………………139

4-3-اهداف و روش کاوش……………………………………………………………………………………………140

4-4-سوالات:………………………………………………………………………………………………………………140

4-5-فرضیات:…………………………………………………………………………………………………………….140

4-6-ب – روش کاوش……………………………………………………………………………………………….141

4-7-روش کار………………………………………………………………………………………………………….141

فصل پنج:تحلیل معماری تپه زرنق………………………………………………………………………………..147

5-1- فاز I در شمال تپه زرنق در کارگاه E ………………………………………………………………….148

5-2-فاز II در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………….149

5_3_فازIII در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………..153

5-4-فازIV در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………..153

جدول معماری کارگاه E……………………………………………………………………………………………157

5-5-کارگاه F………………………………………………………………………………………………………….158

5-6-فازIکارگاه F…………………………………………………………………………………………………..158

5-7-فازIIکارگاه F…………………………………………………………………………………………………158

جدول معماری کارگاه F…………………………………………………………………………………………160

5-8-ترانشه4 B……………………………………………………………………………………………………161

5-9-کارگاه 5 B…………………………………………………………………………………………………..162

5-10-ترانشه 6  B …………………………………………………………………………………………….163

5-11-ترانشه:V …………………………………………………………………………………………………165

جدول معماری کارگاه V…………………………………………………………………………………….170

5-12-تکنیک ساخت مصالح معماری عصر مفرغ در تپه زرنق…………………………………171

تصاویر فصل پنچ………………………………………………………………………………….174

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………194

منابع………………………………………………………………………………………………….19

 

چکیده:

     معماری و مصالح مربوط به آن یکی از داده های مهم باستان شناسی است.یکی از شاخصه های مهم معماری در عصرمفرغ قدیم ،معماری با پلان مدور می باشد که در خلال عصر مفرغ قدیم در شمال غرب ایران،قفقاز و لوانت و بیشتر محوطه های مربوط به کورا ارس شناخته شده است.

در این پایان نامه سعی شده است معماری مدور کورا_ارس درعصر مفرغ قدیم بطور کامل بررسی و نحوه ی انتقال این شیوه ی معماری از دوره مس و سنگ جدید به دوره مفرغ و چگونگی گسترش این گونه معماری در دوره مفرغ قدیم در تمامی محوطه های کورا_ارس مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد بطوریکه ویژگی معماری با پلان مدور عصر مفرغ قدیم در همه محوطه های حفاری شده در شمال غرب ایران ،قفقاز و لوانت را شامل می شود و لذا مناطق مذکور توضیح داده شده است.

اما آنچه در معماری با پلان مدور فرهنگ کورا-ارس اهمیت دارد فرضیات و نظرات باستان شناسان در زمینه های مهاجرت و نوع کاربری این ساختارها می باشد که در فصل پنج پایان نامه با تکیه بر مطالعات و کاوش های باستان شناسی تپه زرنق و مقایسه آن با سایر محوطه های کورا-ارسی در داخل و خارج ایران مورد برسی قرار گرفته است.

کلید واژه:عصر مفرغ قدیم،کورا_ارس،معماری با پلان مدور،شمال غرب ایران،قفقاز،تپه زرنق

 

مقدمه:

         دوره مفرغ قدیم در مناطق مختلف ایران با توجه به فرهنگ­های ناهمگونی که در این دوره وجود داشته است، شناخته می­ شود. این فرهنگ­ها از لحاظ زمانی لزوماً با یکدیگر همخوانی ندارند و علاوه بر این مواد فرهنگی آن­ها نیز ناهمگون می­باشد. در این میان دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران با توجه به سفال سیاه براق و معماری مدور بسیار شاخص می­باشد. ظهور غریب این داده ­ها با توجه به اینکه در دوره مس و سنگ این منطقه شناخته نشده است و همچنین با توجه به اینکه ویژگی معماری شاخص این دوره در دوره دوم (خانه­های مدور) و سفال با دسته نخجوانی گونه­ های اولیه آن­ها در منطقه قفقاز و شرق آناتولی شناخته شده است بنابراین در بررسی دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران باید آن را در یک چارچوب فرهنگی وسیع­تری (کورا-ارس)مورد بررسی قرار داد.

        واحد شمال­غربی شامل مجموعه ناهمواری­هایی است که در محدوده سیاسی آذربایجان، کردستان و زنجان تا مدار 35 درجه شمالی گسترده شده ­اند. این ناهمواریها از سوی شمال، به وسیله فرورفتگی دره ارس از کوه­های قفقاز و ارمنستان جدا شده ­اند. مرز غربی را هم مرز سیاسی کشور با ترکیه تعیین می­ کند که در بیشتر مسیر، منطبق بر خط­الرأس کوه­های آذربایجان­غربی است. در مشرق، ناهمواری­های شمال­غرب توسط کوه­های طالش محدود شده ­اند. اما در جهت جنوبی، مرز مشخصی برای جداکردن آن از زمین­های مجاور نمی­توان یافت.

 1-1- بیان مساله:

       جوامع در دوره مس_سنگ(مس سنگی) جدید در منطقه شمالغرب ایران همزمان با حسنلویVIII مانند محوطه گوی تپه، دستخوش تغییراتی بنیادین درعناصر فرهنگی خود کردند. بعضی از این جوامع پس از یک وقفه کوتاه مدت مجدد مورد سکونت قرار گرفت و برخی برای همیشه ترک گردید.

      عصر مفرغ قدیم شمالغرب ایران را با توجه به فرهنگ های ناهمگون رایج در آن به سه دوره کوتاه تر قدیم،میانه،جدید تقسیم می شود.تنها محوطه ای که در شمالغرب ایران در بردارنده فاز یک کورا_ارس(یانیق) هستند گوی تپه لایه KI میباشد. از بارزترین مشخصات مادی این فرهنگ در مناطقی که یاد شد ودر حدود 1500 سال حضورپیوسته داشته اند ،می توان به خانه هایی ساخته شده از خشت و جگن و با پلان مدور،چهارگوش،اجاق هایی  بشکل حیوان و انسان اشاره کرد،  چارلز برنی برای این فرهنگ سه دوره تكاملی پیشنهاد كرده است: این سه دوره عبارت است از فرهنگ کورا-ارسI ، II و III. در دوره یانیقIIپلان خانه­ها مدور است و بر روی ظروف سفالی تزئینات كنده دیده می­ شود كه برنی به استناد نقشه دایره‌ای خانه­ها این مردمان را كوچ­رو می­داند؛ در دوره کورا-ارس III پلان خانه­ها به صورت چهارگوش درآمده و تزئینات كنده بر روی ظروف سفالی از بین می­رود.(رضالو 1386،3) تنها محوطه­ای كه درشمال­غرب ایران دربرگیرنده قدیمی­ترین دوران یعنی یانیقI می­باشد گوی­تپه لایه kI می‌باشد.( Burney, C.A., Lang 1972 )

سفال های دست ساز سیقلی در رنگ های سیاه وخاکستری،قرمز و قهوه ای دیده می شوند.ابزارهای استخوانی و فلزی با ترکیب ارسنیک،مجسمه گلی حیوانات شاخدار کوچک و ابزارهای سنگی ساخته شده از سنگ چخماق ابسیدین اشاره کرد

1-2- اهداف تحقیق:

هدف از تحقیق بازنگری در مطالعات انجام شده در منطقه شمالغرب در قالب برسی و کاوش های باستان شناسی وگردآوری اطلاعات ناشی از کاوش های تپه زرنق است که می تواند به تببن عامل تغییرات در ساختار معماری،مسیر حرکت جوامع عصر مفرغ قدیم وارتباطات های منطقه ای و فرا منطقه باشد.پی بردن به وضیعت تبادلات و ارتباطات فرهنگی مابین اقوام موجود در شمال غرب ایران با مطالعه و کاوش تپه زرنق.

1-3- اهمیت تحقیق:

این موضوع بعد از گوی تپه،برای اولین بار در شمالغرب ایران صورت میگیرد و انجام آن گامی مهم در شناخت نوع معماری است که این کار میتواند راهگشای تحقیقات بعدی باشد.

1-4- سوالات تحقیق :

مقدمه

فصل اول : كلیات

1-1- دلایل انتخاب موضوع

2-1- سوال اصلی

3-1- فرضیه اصلی

4-1- سوالات فرعی

5-1- فرضیه های فرعی

6-1- اهداف پژوهش

7-1- روش پژوهش

8-1- دشواری های پژوهش

9-1- سازماندهی پژوهش

10-1- پیشینه تحقیق

11-1- معرفی منابع و ماخذ

فصل دوم : نگاهی به خاندان و زندگانی شیخ صدوق

1-2- معرفی خاندان شیخ صدوق

2-2- ابن بابویه از زمان تولد تا وفات

3-2- سفرهای شیخ صدوق در جستجوی علم و حدیث 

4-2- نظر علما و دانشمندان در مورد شیخ صدوق 

5-2- اساتید شیخ صدوق

6-2- شاگردان شیخ صدوق

فصل سوم : تألیفات و شرح مختصری از آثار علمی شیخ صدوق

1-3- تقسیم بندی ادواری حدیث از زمان پیامبر اسلام(ص) تا پایان عصر شیخ صدوق

2-3- تابیفات و آثار شیخ صدوق

3-3- ویژگی های آثار شیخ صدوق 

4-3- شرح مختصری از برخی آثار شیخ صدوق 

فصل چهارم : بررسی اوضاع سیاسی – مذهبی در دوران شیخ صدوق

1-4- اوضاع سیاسی و موضع گیری عباسیان در مواجهه با تشیع تا عصر شیخ صدوق 

2-4- موضع گیری مذهبی سیاسی سامانیان در عصر شیخ صدوق 

3-4- آل بویه و روابط گسترده با فرهنگ تشیع در زمان ابن بابویه 

فصل پنجم : شیخ صدوق در دوران حیات و تاثیرات آن پس از فوت ایشان

1-5- نگارش كتب و حراست از میراث تشیع

2-5- برگزاری مناظرات كلامی در مواجه با تشیع ستیزی

 

 

3-5- تلاش برای رونمایی از چهره حقیقی اهل بیت (ع)

4-5- تلاش در جهت تنظیم اعتقادات شیعه

نتیجه گیری

فهرست منابع و ماخذ                                          

چكیده:

ابوجعفرمحمدبن‌علی(ابن بابویه) یكی از چهره‌هایی علمی برجسته عالم تشیع است كه در قرن‌چهارم هجری می‌زیسته و با بهره وری از اصالت نژادی، استعداد ذاتی، كوشش در تحصیل علوم دینی و پیروی دقیق از سیره‌های علوی، قله های علم و فضیلت را فتح كرد و با همت بلند و ذهن پویای خود در آسمان فضیلت چنان اوج گرفت كه در‌آغاز جوانی در شمار حدیث شناسان و فقیهان بلند پایه ی مكتب ائمه‌ی معصوم (ع) در آمد.

بعلاوه وی یكی از مولفان كتب اربعه‌ی شیعه به حساب می‌آید كه توانسته در آثار خود، سره را از ناسره تمیز دهد و آنچه نقل كرده از چنان ارزش علمی برخوردار است كه لقب صدوق و رئیس المحدثین را برای وی برگزیده‌اند.

در این پژوهش سعی شده است كه زندگی و آثار این محدث بزرگ با توجه به اوضاع سیاسی ، اجتماعی و مذهبی آن روزگار بویژه نقش و تاثیر وی در گسترش و تعلیم مفاهیم شیعی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

واژگان كلیدی: شیخ صدوق ، ابن بابویه ، تشیع ، حدیث ، آل بویه

 

مقدمه:

رسول خدا (ص) فرمودند: ((بار خدایا، جانشینان را مورد رحمت و مرحمت قرار ده. سوال شد: ای رسول خدا جانشینان شما چه‌كسانی هستند؟ فرمودند: همانها‌كه پس از من ظاهر شوند، احادیث و سنن مرا روایت كنند، و مفاد آن را به مردم آموزش دهند)).

دانسته است كه احادیث پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) پس از قرآن كریم مهمترین منبع شناخت جهان‌بینی اسلامی و احكام و مقررات دینی است كه البته آیات متعددی از قرآن، بر اعتبار و جاودانگی آن گواهی می‌دهد.

به همین دلیل حفظ و حراست این سرمایه‌ی عظیم فكری و انتقال آن به نسل‌های بعد رسالتی بزرگ بشمار می‌رود كه در طول تاریخ علمای دینی و مجتهدان و بویژه محدثان بزرگ بار این رسالت را به دوش     كشیده‌اند.

در واقع دانشمندان دینی در طول تاریخ تشیع، در همه جای جهان اسلام به خصوص در جغرافیای ایران، نقش بسزایی را در تقویت و گسترش فرهنگ شیعی ایفاء نمودند، به خصوص ظهور آنان در قرون سوم و چهارم هجری فصل جدیدی بود كه توانست روح در كالبد تشیع بدمد و آن را بارور و پرثمرتر گرداند و مردم را به سوی سرچشمه‌ی زلال این مذهب سوق دهد و جامعه‌ی شیعی را از مظلومیت اعتقادی نجات بخشدو مجوعه‌ی ایدئولوژیكی تشیع را كه حتی برای خود شیعیان هم‌مشخص نبود، روشن گرداند. هر چند در این قرن(چهارم هجری‌) علماء و دانشمندان بزرگی مانند نجاشی و كلینی(متوفی 329 هـ.ق) و شیخ مفید (متوفی 413 هـ.ق) كه هر یک وزنه ای برای قدرت اسلام و تشیع به شمار می‌آمدند، توانستند با تلاشهای فرهنگی خود، خدمات ارزشمندی را در جهت نشر و گسترش فرهنگ شیعی بر انجام رسانیده و عامل‌مهمی در توسعه‌ی پایدار تشیع گردند. با این وجود نقش‌شیخ صدوق از تمامی ‌آنان پر رنگ‌تر می کند.

ابن بابویه ملقب به رئیس المحدثین و شیخ صدوق ؛ بعد از سال (305 هـ.ق) با دعای حضرت ولی عصر (عج) در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود و پس از فراگیری علوم مقدماتی، علم حدیث و فقه را از بزرگان قم مانند پدرش علی بن بابویه و محمد بن حسن بن ولید، پیشوای فقهای قم و دیگران آموخت و به منظور دیدار با بزرگان تشیع و فراگیری علوم اسلامی و احادیث ائمه‌ی معصوم (ع) به ممالك اسلامی از ری تا بلخ و بخارا و از آنجا تا بغداد و كوفه و مكه و مدینه و دیگر مناطق مسافرت نمود و از مشایخ بزرگ جهان اسلام استماع حدیث كرد و توانست كوله بار علمی خود را پر بارتر گرداند و در شمار محدثین بزرگ شیعه در آید.

1-1- دلایل انتخاب موضوع:

بعد از رحلت پیامبر (ص) حدیث به وضع اسفباری گرفتار شد. از یک سو روی كار آمدن خلفا و منع كردن آنها از كتابت حدیث و از طرف دیگر افراط و تفریط‌گری‌های صحابه و تابعین در ترویج حدیث، مشكلات بسیاری را رقم زد و از اعتبار حدیث كاست. در نتیجه‌گروهی از دانشمندان اسلامی به‌فكر افتادند تا احادیث درست را از نادرست تفكیک كنند، كه در این میان بسیار زیاد است، وی به عنوان یكی از سه نویسنده‌ی كتاب‌های‌مرجع در رابطه با حدیث، تمامی اخبار و احادیث را با سلسله سند آن ضبط كرده است. هم چنین نقش بسیار والایی در حفظ و گسترش معارف شیعی داشته و متخصص شناخت حدیث بود و تا اطمینان نمی كرد كه حدیثی معتبر است، هرگز آن را نقل نمی‌كرد و به همین دلیل است كه به رئیس المحدثین، شهرت دارد. وی در شناخت احادیث آگاه و در حفظ منابع و جمع آوری آنها بسیار كوشا بود تا جایی‌كه با گذشت بیش از هزار سال هنوز تالیفات شیخ اعتبار و ازرش‌های خود را حفظ كرده است.

فهرست

فصل اوّل:کلیات تحقیق.. 1

1-1)فولکلور (فرهنگ عامه) 2…………….3

1-3) ریشه اصلی لهجه لری………………………..4

1-4) تاریخچه لرستان.. 5

فصل دوم:آداب و رسوم. 15

آداب و رسوم. 16

2-1)آداب تولد………..

2-3) نو دنانه. 17

2-4) زبان باز کردن طفل.. 18

2-5) نافه بران.. 19

2-6) سِرَژَه. 20

2-7) کوخای.. 20

2-8) دست بوسی یا خرج برو. 21

2-9) شیرینی حورو. 22

2-10) خرج گیرو. 22

2-11) آزیتی شکونن.. 23

2-12) سور. 24

2-13) در پردانه یا باون بووی.. 29

2-14) موارد غیر طبیعی همسرگزینی در لرستان.. 30

2-15) بویی و هَسویرَه. 32

2-16) پا وَ هیزه. 33

2-17) تاسو. 34

2-18) گرده اول وهار. 35

2-19) چله کلنگه. 35

2-20)چله گوجره. 36

2-21) بَنی کُشو. 36

2- 22) کویخا بی یَه رونه. 37

2-23) سه بیره. 38

2-24) مراسم وفات.. 39

2-25) حونه دِژ. 42

2-26)میراتی.. 42

2-27) لاوه لاوه. 43

2-28) پوشاک… 53

فصل سوم:اعتقادات و باور داشتها 68

3-1)دیدگاه اسلام پیرامون تفأل…………………………69

3-1-1-)فال چهل سرود…………………………………………70 

3-1-1-1)افسانه­ای در رابطه با فال چهل سرود…………………..70

3-1-1-2)وجهه تسمیه چهل سرود…………………………….71 

3-1-1-3)سراینده اصلی چهل سرود………………………….72 

3-1-1-4)شیوه اجرای فال چهل سرود………………………..73                                                                                                                                      

3-1-2) شو شمه کی……………………..95

3-1-3) نیک، بد، مراد………………………..95

3-1-4) فال وِژَه………………………………..95

3-2)باور داشت های عامه……………….97

 

 

3-2-1) گاروه. 97

3-2-2) آو فروشی.. 98

3-2-3) مراد و مطلو دِ اویار. 98

3-2-4)  پرس و کلاش… 99

3-2-5) آساره قوس… 100

3-2-6) دیگر باورها 101

فصل چهارم:

فصل پنجم:  تک بیتی­های مصطلح در ادبیات عامیانه لرستان.. 135

5-1) مویه. 136

5-2) لاوه لاوه. 144

5-3)چهل سرود………………………147

5-4) سور و شادیانه. 161

نتیجه. 167

فهرست منابع.. 168

چکیده انگلیسی……………………………..172

 پیشینه پژوهش:

در گذشته هیچ پژوهشی در مورد آداب و رسوم لرستان توسط بومیان این استان صورت نگرفته است. در سال­های اخیر پژوهش­هایی صورت گرفته است که مهم­ترین آ­ن­ها می­توان به آثار ارزشمند آقای علی مردان عسکری عالم با نام«فرهنگ عامه لرستان» در پنج جلد اشاره کرد. شایسته است که اشاره کنیم که نویسندگانی همچون جهان شاه آزادبخت در کتاب «سروده های ماندگار»، رستم رحیمی عثمانوندی در کتاب «بومیان دره مهرگان» و آقای کرم دوستی در کتاب «مردم شناسی ادبیات لکی» نیز به گوشه­هایی از این فرهنگ اشاره کرده اند. بعضی از کتاب­ها در فهرست منابع این پژوهش آمده است. هدف ما در این پژوهش آشنا ساختن خوانندگان با بخش هایی از فرهنگ، و آداب و رسوم قوم لر می­باشد.   

فرضیه پژوهش:

1- تک بیتی­های لری بیانگر فرهنگ، و آداب و رسوم قوم لر می­باشند. 

2-بعضی از آداب و رسوم در لرستان به هزاران سال پیش برمی­گردد.

3-مور و هوره بر گرفته از دعاهای آیین زرتشتی می­باشند. 

مقدمه

ادبیات عامیانه هر قوم بخش عظیمی از فرهنگ آن قوم است که غالباً به صورت شفاهی، سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می­ شود. و با ادبیات مکتوب از لحاظ سبک و وزن فرق دارد. ادبیات عامیانه هر قوم در واقع حافظ هویت فرهنگ آن قوم است. بخشی از ادبیات عامیانه قوم لر ضرب المثل­هایی است که در بین عوام وجود دارد. این ضرب المثل­ها گاه بیانگر شیوه زندگی عشایری در لرستان است مثل«مِ  خونی، تو خونی کی ایله بِرونی» و گاه بیانگر رسم و رسومی در لرستان می­باشد مثل«گیِس مِی اَر سر لَش بورینی» و یکی دیگر از بخش­های ادبیات عامیانه قصه­هایی است که مادران برای کودکانشان نقل می­ کنند. هر چند گوینده­ی اصلی این قصه­ها معلوم نیست، و از نسل­های گذشته به این نسل منتقل شده اند. تعدادی از این قصه­ها یا تخیلی هستند که به داستان­های غول و دیو می­پردازند. مثل داستان«سه قل» یا کم و بیش واقعی هستند مثل«ریچرمی خارچِن». و قسمت دیگری از ادبیات عامیانه اشعاری هستند که نمودی از زندگی روستایی و عشایری را دارد. مثل ترانه­هایی برای رام کردن گاو هنگام دوشیدن آن، و یا ابیاتی که زمان مشک زدن زنان عشایر می­خوانند. یا ترانه­های خاص مراسم عروسی که با صدایی خوش می­خوانند. به این گونه ترانه­ها در لرستان «بِت» می­گویند. بخش دیگری از این اشعار، اشعاری هستند که مادران برای خوابانیدن کودکان می­خوانند به آن «لاو­ه لاوه» می­گویند. در این «لاوه­لاوه» گاهی مادر قصه­های کوتاهی که ممکن است زندگی­نامه یک قهرمان باشد، را بیان می­ کند. مثل زندگی­نامه «قدم خیر» قسمت دیگری از اشعار در مراسم سوگواری خوانده می­ شود در لرستان آن را«مور» و «هوره» می­گویند.

فولکلور (فرهنگ عامه)

رفتار و اعمال جمعی و گروهی که در بین عامه مردم رواج دارد و خاص یک دوره محدود نمی ­باشد، فولکلور نامیده می­ شود. بنابراین اعمال و رفتار شخصی را که ممکن است یک یا چند مرتبه اتفاق افتاده باشد،  نمی­توان فولکلور نامید. 

«فولکلور از دو کلمه لاتینی«فولک» به معنای «توده مردم و عامه» و «لور» به معنای «دانش» تشکیل شده است. بنابراین فولکلور به معنای دانش عامیانه (دانش توده مردم) است». (نجف زاده، 1391: 14). 

به وجود آورنده و زمان به وجود آمدن فولکلور معلوم نیست. فولکلور یا فرهنگ عامه شامل تمام دانش­های فرهنگی، هنری، ادبی و…است که بنابر مقتضیات زمان تکرار می­شوند و جزئی از خرده فرهنگ­های ملی می­باشند و باید آن را پایه­ و اساس فرهنگ ملی به حسب آورد که معمولاً نامکتوب مانده اند. گذشتگان این میراث کهن را به صورت سماعی به نسل­های بعد انتقال داده اند.                                           

فولکلور را در ایران به فرهنگ عامه تعبیر کرده ­اند. فرهنگ عامه مجموعه­ی عادات و سنن، باورها، افسانه­ها، قصه­ها وخرافاتی است که از نسلی به نسل دیگر رسیده است و شامل  ضرب المثل­ها، اساطیر، رقص­ها، ترانه­ها، و…  می­باشد. فولکلور بیانگر افکار و ارزش­های فرهنگی یک ملت می­باشد که متأسفانه این شاخص ­های هویّتی، به خاطر گسترش تبادلات فرهنگی و مکتوب نبودن پیشینه­ی قومی-محلی کم­کم در حال از بین رفتن هستند. این عوامل در بین شهرها نمایان­تر است و روند آن در بین روستاها  کندتر می­باشد. به همین­خاطر روستاها را می­توان منبع و مرجع بهتری برای پژوهش در خرده فرهنگ­ها دانست. فولکلور در فهم تاریخ بشری و مطالعه جوامع بدوی، اهمّیّت ویژه­ای دارد. تقریباً در همه­ی کشورها مراکز مختلفی برای گردآوری، تحلیل و نشر آثار فرهنگ عامه وجود دارد. کشور ایران به لحاظ قدمت تاریخی دارای تنوع عقاید، و آداب و رسوم است و به همین خاطر دارای فولکلور غنی­ای می­باشد. در سال­های اخیر در کشور ایران نیز توجه به فرهنگ عوام رونق بیشتری یافته است.         

1-2) ادبیات عامیانه لکی

            «ادبیات عامیانه لَکی بخشی از فرهنگ مردم است که آداب و رسوم، تخیلات، باور­ها و آمال آنان را از نسلی به نسل دیگر منتقل می­سازد». (نجف زاده قبادی، 1391: 16). ادبیات عامیانه مختص به مردم عامه است و پیوندی ناگسستنی با واقعیت­های زندگی مردم دارد و به دو صورت شفاهی و مکتوب می­باشد.                                ادبیات عامه امروزی منطقه لک نشینان را می­توان ادبیات شفاهی و غیر مدون نام نهاد. هر چند از روی آثار و برخی اسناد بجا مانده از گذشتگان، چون صفحاتی از کتاب اوستا که در روی پوست آهو و به خط اوستائی با بسیاری از واژه های لکی نوشته شده و بعضاً در منطقه پیدا شده است و نیز سفال­ها و سنگ  نبشته­های زیاد موجود در منطقه، این احتمال وجود دارد که روزگاری همه فرهنگ و ادبیات لک که گفته  می­ شود زبان ایرانیان باستان و زبان ساسانیان و بی­تردید زبان سلسله زندیان بوده است، به صورت مکتوب آن روزگار وجود داشته است». (رحیمی عثمانوندی، 1379: 95).                                                                                زبان لکی یکی از غنی­ترین زبان­های کهن می­­باشد. هر چه قدمت زبانی بیشتر باشد به تبع ادبیات عامه آن غنی­تر خواهد بود. ادبیات لکی دارای ضرب المثل­ها، اشعار، چیستان­ها، تمثیل­ها و ده­ها افسانه کهن است. فرهنگ  و ادبیات لک زبانان را می­توان فرهنگ و ادبیات اصیل ایرانی دانست. زبان لکی دارای      افسانه­هایی است که در نوع خود بی­نظیر می­باشند. این افسانه ها را می­توان از کهن­ترین افسانه­ های ایران و جزء ادبیات ایران باستان دانست که سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر بصورت دست نخورده و بکر انتقال یافته است. افسانه های رایج در بین لک زبانان را می توان به دو دسته تقسیم کرد. یکی افسانه های عمومی، و دیگری افسانه های که معمولاً به نظم سروده شده اند مثل «بزلی بزان» و «نازلی» که خاص کودکان و نوجوانان می باشند. در بین لک زبانان شاهنامه خوانی نیز رواج دارد. شعرای گمنامی در بین اقوام لک زبان وجود دارد که شاهنامه را به زبان لکی به نظم برگردانده اند.  

 

1-3)لهجه لری

           لهجه لُری موجود را از ترکیبات زبان قدیمی ایران دانسته ­اند که از نظر ترکیبات کلمات با زبان فارسی همانندی تام دارد. (دهخدا، 1365 ج/42: 169).       اسفندیار غضنفری امرایی لهجه لری را از واژاه­های کهن و نزدیک به زبان «دری» می­دانند. (آزادبخت، 1387: 212).  ساکنان لرستان به دو لهجه لُری بختیاری و لُری فارسی و گویش لکی تکلم می کنند. شمال و شمال غربی استان که شامل شهرستان کوهدشت، نورآباد، الشتر و دو طایفه بزرگ بیرانوند و حسنوند خرم­آباد    می­ شود، با گویش لکی تکلم می­ کنند. بختیاری­های ساکن لرستان در که شهرستان­های ازنا، الیگودرز و دورود -در شرق و جنوب شرقی- لرستان ساکن هستند و کسانی که لهجه لری فارسی دارند در شمال، مرکز و جنوب لرستان، که شامل شهرستان بروجرد، خرم­آباد و بالاگریوه می شود، ساکن هستند                         .          امیر شرف­خان بدلیسی در کتاب شرفنامه که به سال 1005هجری نوشته شده است زبان لُری را یکی از چهار گویش بزرگ زبان کُردی می داند که خود شامل گونه­ های بختیاری و سوسنگردی است که مردم دزفول، شهر کُرد، چهارمحال و بختیاری، خرم­آباد، الشتر، الیگودرز و سوسنگرد با آن صحبت می­ کنند. (آزادبخت، 1387: 213).                                                                          

        ایرج کاظمی در کتاب مشاهیر لُر معتقد است که خلاف گفته مینورسکی، گویش های لری، برگرفته از گویش کردی نیست و می­نویسد: لهجه لُرهای فیلی، لرستان که مرکز آن خرم­آباد است و پشتکوه که استان کنونی ایلام شده، باید گفت که اصولاً چندان تفاوتی با زبان فارسی ندارد و همچنین آزادبخت نیز معتقد است که هر کدام از گویش­های لُری، لکی و کُردی از بازماندگان زبان­های فارسی باستان به شمار می ­آید و علی رغم شباهت­هایی که با هم دارند، هیچ کدام از این گویش­ها نمی­توان زیر مجموعه دیگری پنداشت. لذا اگر قرار باشد یکی از این گویش­ها زیر مجموعه و پیرو دیگری باشد معلوم نیست کدام گویش زیر مجموعه گویش دیگری است.                

1-4) تاریخچه لرستان

قوم لر عمدتاً در لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و بخش­هایی کوچک­تر از این نژاد در همدان، اصفهان، فارس، استان خوزستان و استان مرکزی ساکن­اند. 

لولوبی­ها را اجداد لرها شمرده اند. آن­ها اقوامی بودند که در «ذهاب»، «شهروز» و «سلیمانیه» زندگی می­کردند. (غضنفری امرایی، 1393: 61).                                          

لولوبی­ها در تاریخ ایران بسیار اهمّیّت دارند و با وجود داشتن زندگی کوهستانی دارای فرهنگ درخشانی بودند و به درجه­ای رسیده بودند که پادشاهان آشوری از صنعتگران لولوبی استفاده می­کردند. طوایف لر و سکنه سرزمین کنونی لرستان