فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                         صفحه

..

…………….. فصل اول:کلیات تحقیق…. 1

1-1-  بیان مسئله. 2

1-2- ضرورت انجام تحقیق… 4

1-3- سؤالات  تحقیق… 4

1-4- فرضیه ­های تحقیق… 5

1-5- پیشینه تحقیق… 5

1-6-  اهداف تحقیق… 9

1-7- روش انجام تحقیق… 9

1-8-  نوآوری تحقیق… 10

1-9-  مشکلات و تنگناهای تحقیق… 10

1-10- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق… 10

…………….. فصل دوم: مفاهیم، مدل­ها و مبانی نظری تحقیق…. 12

2-1- مقدمه. 13

2-2- مفاهیم و اصطلاحات… 13

2-2-1- بلایا 13

2-2-1-1- بلایای انسانی… 13

2-2-1-2- بلایای طبیعی… 14

2-2-2- بحران.. 14

2-2-3- مدیریت بحران.. 15

2-2-3-1- مدیریت بحران شهری… 15

2-2-3-2- چرخه مدیریت بحران.. 15

2-2-3-3- چرخه اصلی مدیریت بحران.. 16

2-2-3-4- مراحل مدیریت بحران.. 16

2-2-4- زلزله. 17

2-2-5- ایمنی… 17

2-2-6- آسیب‌پذیری… 17

2-2-7- شهر. 18

2-2-8- آسیب پذیری شهری… 18

2-2-8-1- عوامل مؤثر در آسیب پذیری شهر. 20

2-2-8-2- ساختار شهر و آسیب­پذیری… 21

2-2-8-3- بافت شهر و آسیب­پذیری… 21

2-2-8-4- شکل شهر و آسیب پذیری… 23

2-2-8-5- تراکم­های شهری و آسیب پذیری… 23

2-2-8-6- آسیب پذیری تأسیسات و زیر ساختهای شهری… 24

2-2-9- مدیریت شهری… 24

2-2-10- برنامه ­ریزی… 25

2-2-10-1- برنامه ­ریزی فضایی… 25

2-2-10-2- برنامه ­ریزی شهری… 25

2-2-10-2-1- نقش برنامه ­ریزی شهری در کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر خطرات زلزله. 26

2-2-11- کاربری اراضی شهری… 26

2-2-11-1- برنامه ریزی کاربری اراضی شهری… 26

2-2-11-2- ارتباط بین کاربری زمین و آسیب­پذیری در برابر زلزله. 27

2-2-12- امداد رسانی… 28

2-2-12-1- فضاهای امدادرسانی هنگام زلزله. 28

2-2-13- دسترسی… 29

2-2-14- شبکه ارتباطی شهر. 29

2-2-14-1- آسیب پذیری شبکه ارتباطی… 29

2-2-15- مکان‌یابی… 30

2-2-16- سیستم اطلاعات جغرافیایی… 31

2-3- رهیافت­ها و رویکردها 31

2-3-1- رهیافت‌های گوناگون پیرامون آسیب­پذیری… 31

2-3-1-1- رهیافت غالب…. 32

2-3-1-2- رهیافت اقتصاد سیاسی… 32

2-3-2- دیدگاه ­های آسیب­پذیری… 33

2-3-2-1- دیدگاه زیست فیزیکی… 33

2-3-2-2- دیدگاه ساخت اجتماعی… 33

2-3-2-3- دیدگاه ترکیبی… 34

2-3-3- دیدگاه ­های مدیریت بحران.. 34

2-3-3-1- دیدگاه سنتی… 34

2-3-3-2- دیدگاه قانون طبیعی… 34

2-3-3-3- دیدگاه تعاملی… 35

2-3-4- رویکردهای مدیریت بحران.. 35

2-3-4-1- رویکرد بحران گریزی… 35

2-3-4-2- رویکرد بحران ستیزی… 36

2-3-4-3- رویکرد بحران پذیری… 36

2-4- مدل­های ارزیابی آسیب­پذیری… 36

2-4-1- مدل‌های وزن دهی به معیارها : 36

2-4-1-1- فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). 37

2-4-1-2- مدل تحلیل شبکهای (ANP). 38

2-4-2- مدل‌های ریاضی تلفیق لایه های اطلاعاتی… 39

2-4-2-1- مدل منطق بولین : 40

2-4-2-2- مدل منطق فازی : 41

2-4-2-3- مدل TOPSIS.. 43

2-4-2-4- مدل VIKOR… 44

 

 

2-4-3- مدل تحلیل شبکه. 45

2-4-4- شاخص میانگین نزدیک‌ترین همسایه. 46

…………….. فصل سوم: معرفی منطقه مورد مطالعه.. 48

3-1- مقدمه. 49

3-2- خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر. 49

3-2-1- موقعیت جغرافیای شهر. 49

3-2-1-1- موقعیت و مختصات جغرافیایی… 50

3-2-1-2- وضعیت توپوگرافی پیرانشهر. 50

3-2-1-3- درصد و جهت شیب در شهر پیرانشهر. 51

3-2-2- وضعیت زمین شناسی پیرانشهر. 52

3-2-2-1- واحدهای زمین ساختی… 52

3-2-2-2- كرتاسه در زیر پهنه پیرانشهر. 54

3-2-2-3- تكتونیک و لرزه خیزی منطقه پیرانشهر. 55

3-2-2-4- گسل پیرانشهر. 57

3-2-3- واحدهای هیدرولوژیکی شهر پیرانشهر. 58

3-2-3-1- آب‌های سطحی… 58

3-2-3-2- آبهای زیر زمینی… 60

3-2-4- ویژگی‌های اقلیمی شهر پیرانشهر. 60

3-2-4-1- بارندگی… 61

3-2-4-2- دما 62

3-2-4-3- رطوبت نسبی… 62

3-2-4-4- تابش….. 63

3-2-4-5- باد. 64

3-3- ویژگی‌های جمعیتی و اجتماعی شهر پیرانشهر. 65

3-3-1-1- ساختار سنی و جنسی جمعیت…. 66

3-3-2- بعد خانوار. 67

3-3-3- وضع سواد. 68

3-3-4- تراکم ناخالص جمعیتی به تفکیک محلات شهر. 68

3-4- ویژگی‌های کالبدی و کاربری اراضی… 70

3-4-1- الگوی مالکیت…. 74

3-4-2- نظام کلی تراکم ساختمانی… 74

3-4-3- تعداد طبقات… 76

3-4-4- کیفیت بنا 77

3-4-5- مصالح بنا 79

3-4-6- قدمت بنا 80

3-5- نتیجه ­گیری… 82

…………….. فصل چهارم: یافته­ های تحقیق و تجزیه و تحلیل آن.. 83

4-1- مقدمه. 84

4-2- ارزیابی آسیب­پذیری شهر پیرانشهر در برابر زلزله. 84

4-2-1- آسیب پذیری کالبدی… 84

4-2-1-1- لایه همجواری کاربری اراضی شهری… 84

4-2-1-2- سایر لایه ­های ارزیابی آسیب­پذیری… 88

4-2-1-3- تهیه نقشه آسیب پذیری… 90

4-2-2- آسیب پذیری محله های شهر. 92

4-2-2-1- آسیب­پذیری ناشی از قدمت ابنیه. 92

4-2-2-2- آسیب­پذیری ناشی از مصالح بنا 93

4-2-2-3- آسیب­پذیری ناشی از تعداد طبقات… 94

4-2-2-4- آسیب­پذیری ناشی از عرض معبر. 94

4-2-2-5- آسیب­پذیری ناشی از درجه محصوریت…. 95

4-2-2-6- آسیب­پذیری ناشی از ریزدانگی قطعات… 96

4-2-2-7- آسیب­پذیری ناشی از کاربری­ها 96

4-2-2-8- برآورد آسیب­پذیری محلات با بهره گرفتن از شاخص نهایی… 98

4-3- ارزیابی و تحلیل مراکز امداد و نجات در شهر پیرانشهر. 100

4-3-1- تحلیل و مکانیابی ایستگاه­های آتش­نشانی… 100

4-3-1-1- شاخص ­های مؤثر در استقرار بهینه ایستگاه­های آتش­نشانی… 101

4-3-1-2- ترکیب و تلفیق نهایی لایه ­ها 104

4-3-2- ارزیابی، تحلیل مراکز درمانی و مکانیابی بیمارستان.. 106

4-3-2-1- توزیع و پراکنش مراکز درمانی موجود. 106

4-3-2-2- بررسی وضع موجود بیمارستان شهر پیرانشهر و شعاع عملکرد آن.. 108

4-3-2-3- مکانیابی بیمارستان­های جدید.. 109

4-3-2-3-1- پارامترهای موثر در مکانیابی بیمارستان.. 109

4-3-2-3-2- ترکیب و تلفیق نهایی لایه ­ها 112

4-3-3- مکانیابی بهینه‌ی پایگاه‌های اسکان موقت…. 113

4-3-3-1- لایه فضای سبز، اراضی بایر و مراکز آموزشی… 114

4-3-3-2- لایه مراکز انتظامی، مراکز درمانی و آتش­نشانی… 115

4-3-3-3- لایه ­های تراکم جمعیت، دسترسی به معابر، آسیب­پذیری و همجواری… 116

4-3-3-4- تلفیق لایه ­ها و تهیه نقشه نهایی مکانیابی پایگاه­های اسکان موقت…. 117

4-4- نتیجه ­گیری… 118

…………….. فصل پنجم: نتیجه ­گیری­ آزمون فرضیات و ارائه پیشنهادات…. 119

5-1- مقدمه. 120

5-2- بررسی ‌و آزمون فرضیه‌ها 120

5-2-1- فرضیه اول: 120

5-2-2- فرضیه دوم. 122

5-2-3- فرضیه سوم. 123

5-3- نتیجه‌گیری… 126

5-4- ارایه‌ پیشنهادها 127

 

 

فهرست شکل‌ها

 

شکل

صفحه

شکل شماره (‏2‑1): چرخه مدیریت جامع بحران 16

شکل شماره (‏2‑2): چارچوب نظری آسیب­پذیری 19

شکل شماره (‏2‑3) : اصول جبر بولی 41

شکل شماره (‏2‑4) : برد تابع عضویت یک مجموعه فازی… 42

شکل شماره (‏2‑5) : تابع عضویت یک مجموعه فازی… 42

شکل شماره (‏3‑1) : موقعیت پیرانشهر در سطح کشور، استان و شهرستان.. 50

شکل شماره (‏3‑2) : توپوگرافی شهر پیرانشهر و حومه آن 51

شکل شماره (‏3‑3) : درجه شیب در پیرانشهر و حومه. 52

شکل شماره (‏3‑4) : گسل‌ها و لرزه خیزی منطقه 57

شکل شماره (‏3‑5): وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه پیرانشهر 63

شکل شماره (‏3‑6) : موقعیت و زوایای تابش خورشید در عرض 37 درجه شمالی 64

شکل شماره (‏3‑7) : نواحی و محلات 15 گانه شهر پیرانشهر. 69

شکل شماره (‏3‑8) : کاربری اراضی شهر پیرانشهر 73

شکل شماره (‏3‑9) : تعداد طبقات در شهر پیرانشهر. 77

شکل شماره (‏3‑10) : کیفیت بنا در شهر پیرانشهر 78

شکل شماره (‏3‑11) : مصالح بنا در شهر پیرانشهر 80

شکل شماره (‏3‑12) : قدمت بنا در شهر پیرانشهر. 81

شکل شماره (‏4‑1) : وزندهی فاصله مناسب کاربری­ها 87

شکل شماره (‏4‑2) : لایه نهایی ارزش­گذاری شده برای ارزیابی آسیب­پذیری… 89

شکل شماره (‏4‑3) : مدل کلی وزن دهی معیارها در مدل ANP.. 90

شکل شماره (‏4‑4) : نقشه آسیب­پذیری کالبدی شهر پیرانشهر. 91

شکل شماره (‏4‑5) : سطح بندی محلات شهر بر اساس 7 شاخص آسیب­پذیری 98

شکل شماره (‏4‑6) : آسیب­پذیری محلات شهر پیرانشهر 99

شکل شماره (‏4‑7) : شعاع عملکرد ایستگاه آتش­نشانی 102

شکل شماره (‏4‑8) : لایه ­های وزن دهی شده. 104

شکل شماره (‏4‑9) : وزن نهایی شاخص ­های مکانیابی ایستگاه­های آتش­نشانی… 105

شکل شماره (‏4‑10) : مکان­های بهینه برای احداث ایستگاه آتش­نشانی… 106

شکل شماره (‏4‑11) : توزیع مراکز درمانی در شهر پیرانشهر. 107

شکل شماره (‏4‑12) : الگوی توزیع مراکز درمانی در شهر پیرانشهر با بهره گرفتن از مدل نزدیک‌ترین همسایه. 108

شکل شماره (‏4‑13) : شعاع عملکرد بیمارستان امام خمینی شهر پیرانشهر 109

شکل شماره (‏4‑14) : وزن دهی فاصله مناسب کاربری­ها جهت مکان­ یابی بیمارستان 112

شکل شماره (‏4‑15) : ارزش­گذاری برای احداث بیمارستان.. 113

شکل شماره (‏4‑16) : وزن دهی فاصله مناسب اراضی بایر، فضای سبز و مراکز آموزشی با بهره گرفتن از منطق OR 115

شکل شماره (‏4‑17): وزن دهی فاصله مناسب مراکز درمانی، انتظامی و آتش­نشانی با بهره گرفتن از منطق SUM 116

شکل شماره (‏4‑18) : وزن­دهی لایه ­ها با منطق فازی 117

شکل شماره (‏4‑19) : ارزش­گذاری برای ایجاد پایگاه­های اسکان موقت…. 118

شکل شماره (‏5‑1): وضعیت دسترسی به خدمات امداد و نجات 121

شکل شماره (‏5‑2): عرض معابر شهر پیرانشهر 124

شکل شماره ( ‏5‑3): عرض معابر شهر پیرانشهر 125

 

فهرست جداول

جدول شماره (‏2‑1) : متغیرهای مؤثر بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر بحران‌.. 19

جدول شماره (‏2‑2) : رابطه اندازه قطعه­ها و درجه آسیب­پذیری… 22

جدول شماره (‏2‑3) : رابطه درجه آسیب­پذیری و انواع بافت­های شهری… 23

جدول شماره (‏2‑4) : خصوصیات روش‌های عمده وزن دهی به معیارها 37

جدول شماره (‏2‑5) : اهمیت نسبت‌ها در روش مقایسه زوجی… 38

جدول شماره (‏3‑1) : میزان بارندگی شهر پیرانشهر در یک دوره 29 ساله. 61

جدول شماره (‏3‑2) : تغییرات ماهیانه دمای شهر پیرانشهر در یک دوره 29 ساله. 62

جدول شماره (‏3‑3) : رشد جمعیت شهر پیرانشهر. 65

جدول شماره (‏3‑4) : ساختار جمعیتی شهر پیرانشهر. 66

جدول شماره (‏3‑5) : توزیع خانوارها بر حسب بعد خانوار در پیرانشهر. 67

جدول شماره (‏3‑6) : وضعیت باسوادی در پیرانشهر. 68

جدول شماره (‏3‑7) : تراکم جمعیت محلات و نواحی پیرانشهر. 70

جدول شماره (‏3‑8) : وضعیت موجود کالبدی شهر پیرانشهر. 73

جدول شماره (‏3‑9) : درصد تراکم ساختمانی مسکونی پیرانشهر به تفکیک محلات 15 گانه. 75

جدول شماره (‏3‑10) :  تعداد طبقات بناهای شهر پیرانشهر. 76

جدول شماره (‏3‑11) : کیفیت بناهای شهر پیرانشهر. 77

جدول شماره (‏3‑12) : مصالح بناهای شهر پیرانشهر. 79

جدول شماره (‏3‑13) : قدمت بناهای شهر پیرانشهر. 80

جدول شماره (‏4‑1) : طبقه ­بندی و وزندهی کاربری­های شهری… 86

جدول شماره (‏4‑2) : وزن نهایی معیارهای همجواری کاربری‌ها 87

جدول شماره (‏4‑3) : وزن نهایی معیارهای آسیب­پذیری… 88

جدول شماره (‏4‑4) : وزن نهایی شاخص ­های آسیب­پذیری شهر پیرانشهر. 90

جدول شماره (‏4‑5) : ضریب تأثیر شاخص قدمت بنا با بهره گرفتن از مدل AHP.. 92

جدول شماره (‏4‑6) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص قدمت بنا 92

جدول شماره (‏4‑7) : ضریب تأثیر شاخص‌های مصالح با بهره گرفتن از مدل AHP.. 93

جدول شماره (‏4‑8) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص مصالح.. 93

جدول شماره (‏4‑9) : ضریب تأثیر شاخص تعداد طبقات با بهره گرفتن از مدل AHP.. 94

جدول شماره (‏4‑10) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص تعداد طبقات… 94

جدول شماره (‏4‑11) : ضریب تأثیر شاخص عرض معبر با بهره گرفتن از مدل AHP.. 94

جدول شماره (‏4‑12) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص عرض معبر. 95

جدول شماره (‏4‑13) : ضریب تأثیر شاخص درجه محصوریت با بهره گرفتن از مدل AHP.. 95

جدول شماره (‏4‑14) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص درجه محصوریت…. 95

جدول شماره (‏4‑15) : ضریب تأثیر شاخص ریزدانگی با بهره گرفتن از مدل AHP.. 96

جدول شماره (‏4‑16) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص ریزدانگی… 96

جدول شماره (‏4‑17) : ضریب تأثیر شاخص کاربری با بهره گرفتن از مدل AHP.. 97

جدول شماره (‏4‑18) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص کاربری… 97

جدول شماره (‏4‑19) : ضریب تأثیر شاخص نهایی با بهره گرفتن از مدل AHP.. 98

جدول شماره (‏4‑20) : وضعیت محلات شهر پیرانشهر در شاخص نهایی با بهره گرفتن از مدل VIKOR… 99

جدول شماره (‏4‑21) : طبقه ­بندی فاصله مناسب از شبکه ارتباطی… 103

جدول شماره (‏4‑22) : طبقه ­بندی تراکم جمعیت…. 103

جدول شماره (‏4‑23) : طبقه ­بندی محصوریت معابر. 104

جدول شماره (‏4‑24) : ضریب تأثیر شاخصها با بهره گرفتن از مدل AHP.. 105

جدول شماره (‏4‑25): اولویت بندی نقاط با بهره گرفتن از TOPSIS.. 106

جدول شماره (‏4‑26) : سازگاری کاربری درمانی با سایر کاربری­های شهری… 110

جدول شماره (‏4‑27) : وزن نهایی شاخص‌های مکان‌یابی بیمارستان در مدل ANP.. 112

جدول شماره (‏4‑28) : معیارهای ارزیابی جهت مکان‌یابی پایگاه­های اسکان موقت…. 114

جدول شماره (‏5‑1) : دسترسی محلات به مراکز امداد و نجات… 121

جدول شماره (‏5‑2) : عرض معابر شهر پیرانشهر. 124

جدول شماره (‏5‑3) : درجه محصوریت معابر شهر پیرانشهر. 125

 

مقدمه

با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله می‌تواند خسارات و تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها و کشور را دچار وقفه نماید. ضرورت کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر این پدیده، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌ریزی کالبدی محسوب می‌شود، در این راستا اولین گام شناسایی میزان آسیب‌پذیری اجزا و عناصر شهری و تحلیل و ارزیابی آن با بهره گرفتن از مدل‌های موجود در این زمینه می‌باشد که بتوان مناطق و بافت‌های آسیب‌پذیر شهری را مورد شناسایی قرار داده و با مشخص کردن این مناطق به ارائه راهکارهای علمی و عملی در ارتباط با کاهش اثرات زلزله پرداخت.

مسائل فوق‌الذکر لزوم تغییر مقیاس نگرش به مسئله زلزله را از ساختمان به مناطق شهری مطرح می کند. برای عملی نمودن این تغییر نگرش، می‌توان برنامه‌ریزی شهری را به عنوان یکی از عوامل اصلی مقابله با آثار سوء زمین‌لرزه بکار گرفت و در سطوح مختلف برنامه‌ریزی شهری به بررسی و ارائه راهکارهای عملی کاهش آثار زمین‌لرزه در سطح شهرها پرداخت. این تحقیق بر آن است تا با شناسایی و تدوین روابط بین برنامه‌ریزی شهری و مدیریت بحران زلزله، در جهت كاهش آسیب‌پذیری لرزه ای در شهر پیرانشهر، گامی بردارد؛ برای این منظور به چندین موضوع خرد شامل‌: شناسایی و انتخاب شاخص‌های ارزیابی آسیب‌پذیری، تحلیل میزان تأثیر هر کدام از شاخص‌ها و تعیین نواحی پرخطر و متراکم مسکونی و امتیاز‌بندی طیف‌های مختلف آسیب‌پذیری به عنوان گزینه‌های تحقیق، تولید نقشه آسیب­پذیری شهر در برابر زلزله، مکانیابی اسکان موقت، بیمارستان و ایستگاه آتش­نشانی با بهره گرفتن از مدل فازی و[1]ANP و [2]AHP و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و ارائه راهبردهای و سیاست‌های مرتبط با مدیریت بحران در محدوده مطالعاتی در جهت كاهش خسارت‌ها و تلفات ناشی از وقوع زلزله در 5 فصل  می‌پردازد.

[1] -Atrial natriuretic peptide

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                               صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

پیشگفتار…………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-1- طرح مسئله……………………………………………………………………………………………………………… 6

2-1- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 11

3-1-سؤالات اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………. 13

4-1- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 13

5-1- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 13

5-1-1-مجموعه مقالت(پیشینه تحقیق)……………………………………………………………. 15

6-1- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 16

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

1-2-تعریف و مفهوم گردشگری………………………………………………………………………………………. 19

2-2-توریست…………………………………………………………………………………………………………………….. 19

3-2-تعریف لغوی بافت فرسوده و قدیمی………………………………………………………………………. 19

4-2-مفهوم بافت قدیم شهری…………………………………………………………………………………………. 20

5-2-تعریف انواع بافت……………………………………………………………………………………………………… 20

6-2-نظریه های گردشگری در ایران و جهان…………………………………………………………………. 21

7-2-نگرش ها و دیدگاه ها در موردبافت قدیم……………………………………………………………….. 22

7-2-1-نگرش موزه ای…………………………………………………………………………………………………….. 22

7-2-2-نگرش سلولی……………………………………………………………………………………………………….. 23

7-2-3-نگرش ارگانیستی(ارگانیکی)……………………………………………………………………………….. 24

8-2- مکاتب و نظریات در مورد بافت قدیم……………………………………………………………………. 25

8-2-1-نظریه اوژن ویوله سودو……………………………………………………………………………………….. 25

8-2-2-نظریه جان راسکین…………………………………………………………………………………………….. 25

8-2-3-نظریه محافظه کاران……………………………………………………………………………………………. 25

8-2-4-نظریه رادیکال………………………………………………………………………………………………………. 26

8-2-5-نظریه عقلانی……………………………………………………………………………………………………….. 26

9-2-صنعت گردشگری در جهان…………………………………………………………………………………….. 26

10-2-اولویت های گردشگری و گردشگرها در ایران…………………………………………………….. 27

11-2-تجارب جهانی در مورد بافت قدیم……………………………………………………………………….. 28

11-2-1-کشور ایتالیا……………………………………………………………………………………………………….. 29

12-2-تجارب ایرانی در مورد بافت قدیم………………………………………………………………………… 29

12-2-1-بافت یزد…………………………………………………………………………………………………………….. 29

12-2-12-تجربه منطقه 12 تهران…………………………………………………………………………………. 29

13-2-جایگاه ایران در گردشگری جهانی……………………………………………………………………….. 30

14-2-بافت قدیمی شهرهای ایران………………………………………………………………………………….. 30

15-2-توسعه درون شهری………………………………………………………………………………………………. 31

16-2-انواع گردشگری……………………………………………………………………………………………………… 31

17-2-جاذبه های گردشگری…………………………………………………………………………………………… 32

18-2 گردشگری و توسعه پایدار……………………………………………………………………………………… 32

19-2-موانع اجتماعی و خدماتی،اجرایی در بخش گردشگری…………………………………….. 34

20-2-تأثیرات اقتصادی-اجتماعی توریسم(توریسم و ایجاد اشتغال)…………………………… 34

21-2-شهرهای خشک ایران و قابلیت های توریستی آن……………………………………………… 35

22-2-نومونه ای از عناصر مشخص و اصلی شهر در دوره ایرانی-اسلامی…………………… 35

22-2-1-مسجد………………………………………………………………………………………………………………… 35

22-2-2-بازار…………………………………………………………………………………………………………………….. 37

22-2-3-ارگ و بارو…………………………………………………………………………………………………………. 38

22-2-4-کاروانسراها………………………………………………………………………………………………………… 39

22-2-5-محله ها……………………………………………………………………………………………………………… 40

22-2-6-آب انبارها………………………………………………………………………………………………………….. 40

23-2-بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز….. 41

24-2-شناخت عناصر، ومحوطه های با ارزش تاریخی-فرهنگی،کالبدی-مذهبی………. 42

25-2-تدقیق اهداف کلی ساماندهی و مداخله در بافت قدیم……………………………………… 43

26-2-نقاط­ضعف و راهکارهای احیاء بافت قدیم……………………………………………………………. 45

27-2-روش های مرمت شهری……………………………………………………………………………………….. 45

28-2-نقاط ضعف……………………………………………………………………………………………………………… 46

29-2-راهکارها جهت تجدید حیات و باز زنده سازی……………………………………………………. 46

30-2-گردشگری شهری و آثار آن بر سیما و فضای شهری…………………………………………. 47

31-2-ضمانت توسعه پایدار گردشگری شهری با حفاظت بافت های قدیمی……………… 50

32-2-بافت قدیمی فرهنگ نامه آموختنی یا واژگان دور ریختنی………………………………. 53

33-2-اجزا و عناصر شهری بافت قدیمی……………………………………………………………………….. 54

33-2-1-چگونگی تغییر و تحولات بافت قدیم……………………………………………………………… 57

34-2-مدلSWOT ………………………………………………………………………………………………………. 59

 

فصل سوم: منطقه مورد مطالعه

1-مطالعات جغرافیایی شهر سمنان…………………………………………………………………………………. 63

1-3-موقع جغرافیایی شهرستان سمنان…………………………………………………………………………. 63

2-3-موقع جغرافیایی شهر سمنان………………………………………………………………………………….. 65

3-3-زمین شناسی منطقه مورد مطالعه…………………………………………………………………………. 65

3-3-1-گسل ها………………………………………………………………………………………………………………… 66

3-3-1-1-گسل سمنان…………………………………………………………………………………………………… 66

3-3-2-ناهمواری ها…………………………………………………………………………………………………………. 66

3-3-2-1-عوارض زمین………………………………………………………………………………………………….. 66

3-3-2-2-شیب………………………………………………………………………………………………………………… 66

3-3-3-توپوگرافی…………………………………………………………………………………………………………….. 67

4-3- مطالعات اقلیمی……………………………………………………………………………………………………… 67

5-3-بررسی پارامترهای اقلیم شناسی در شهر سمنان…………………………………………………. 67

5-3-1-دما………………………………………………………………………………………………………………………… 68

5-3-2-یخبندان……………………………………………………………………………………………………………….. 68

5-3-3-میزان بارندگی……………………………………………………………………………………………………… 69

 

5-3-4-رطوبت نسبی……………………………………………………………………………………………………….. 70

5-3-5-وضعیت باد…………………………………………………………………………………………………………… 72

5-3-5-1-گلباد سمنان……………………………………………………………………………………………………. 72

6-3-طبقه بندی اقلیمی…………………………………………………………………………………………………… 73

7-3-پوشش گیاهی………………………………………………………………………………………………………….. 74

8-3-منابع آب…………………………………………………………………………………………………………………… 74

8-3-1-منابع آب زیرزمینی…………………………………………………………………………………………….. 74

8-3-1-1-قنات………………………………………………………………………………………………………………… 74

8-3-1-2-چاه…………………………………………………………………………………………………………………… 75

8-3-1-3-چشمه……………………………………………………………………………………………………………… 75

8-3-2-منابع آب سطحی………………………………………………………………………………………………… 75

9-3-معادن………………………………………………………………………………………………………………………… 76

2-ویژگی های انسانی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………… 76

10-3-تغییرات و تحولات جمعیتی در شهرستان و شهر سمنان………………………………… 76

11-3-بررسی ساختار سنی جمعیت شهر سمنان………………………………………………………… 77

11-3-1-بعد هرم سنی…………………………………………………………………………………………………… 78

12-3-ترکیب جمعیت در بافت قدیم…………………………………………………………………………….. 79

12-3-1-ترکیب سنی و جنسی بافت قدیم شهر سمنان…………………………………………….. 80

13-3-ساختمان جنسی جمعیت……………………………………………………………………………………. 80

14-3-بررسی تعداد و بعد خانوار در شهر سمنان…………………………………………………………. 81

15-3-ویژگی های کیفی جمعیت…………………………………………………………………………………… 81

15-3-1-زادو ولد……………………………………………………………………………………………………………… 81

15-3-2-مرگ و میر………………………………………………………………………………………………………… 81

15-3-3-مهاجرت…………………………………………………………………………………………………………….. 81

15-3-4-ازدواج و طلاق…………………………………………………………………………………………………… 82

16-3-نظام استقرار ساکنین بافت قدیم شهر سمنان……………………………………………………. 82

16-3-1-روند جابجایی جمعیت درون شهری در بافت قدیم……………………………………….. 82

17-3-تحولات جمعیتی…………………………………………………………………………………………………… 83

3-ویژگی انسانی منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………………………. 84

18-3-بررسی­وضعیت درصد اشتغال در بخشهای مختلف اقتصادی…………………………….. 84

19-3-ساختار اقتصادی سمنان……………………………………………………………………………………….. 85

20-3-نسبت جمعیت فعال و بیکاران شهر سمنان……………………………………………………….. 86

21-3-ویژگی بخش های اقتصادی………………………………………………………………………………….. 87

21-3-1-کشاورزی……………………………………………………………………………………………………………. 87

21-3-2-صنعت و معدن…………………………………………………………………………………………………. 89

21-3-3-خدمات………………………………………………………………………………………………………………. 89

22-3-گردشگری در شهر سمنان……………………………………………………………………………………. 90

22-3-1-تعداد جهانگردان خارجی استفاده کننده از هتل ها در استان سمنان………… 90

23-3-بررسی میزان و انواع مشاغل دربافت قدیمی سمنان…………………………………………. 91

23-3-1-بررسی مشاغل و اصناف قدیمی در بازار سمنان……………………………………………. 93

24-3-وجه تسمیه شهر سمنان………………………………………………………………………………………. 94

25-3-شناخت و تحلیل ساختار کالبدی بافت قدیم در برابرجدید(شهر سمنان)……….. 96

26-3-جاذبه های تاریخی و فرهنگی شهر سمنان………………………………………………………… 97

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 103

1-4-معرفی داده ها…………………………………………………………………………………………………….. 103

2-4-پیدایش شهر سمنان………………………………………………………………………………………….. 103

2-4-تعیین محدوده بافت بافت قدیمی شهر سمنان………………………………………………. 105

3-4-شناخت و معرفی ساختار بافت قدیمی شهر سمنان………………………………………. 105

4-4-شناخت عناصر،فضاها و محوطه های با ارزش­تاریخی-فرهنگی،کالبدی ومذهبی………………. 109

4-4-1-ارزشمندی بناها بر اساسفرهنگی و اجتماعی……………………………………………… 110

4-4-2-ارزشمندی بناها به دلیل دارا بودن جنبه هایی از مهارتهای ویژه در ساخت بنا……………. 110

4-4-3-ارزشمندی بنا به دلیل تعلقات آیینی و نمادین و ارتباط با آداب و سنن ملی و مذهبی… 110

4-4-4-ارزشمندی بناهای قدیمی به دلیل قابلیت استفاده از آن برای عملکرد امروزی…………….. 110

5-4-عناصر ارزشمند بافت قدیمی از نظر باستان شناسی و علمی………………………… 111

5-4-1-قلعه ها……………………………………………………………………………………………………………. 111

5-4-2-برج………………………………………………………………………………………………………………….. 114

5-4-3-آتشگاه…………………………………………………………………………………………………………….. 115

5-4-4-کاروانسراها و رباط­ها……………………………………………………………………………………… 115

5-4-5-تیمچه ها………………………………………………………………………………………………………… 117

5-4-6-دارالحکومه………………………………………………………………………………………………………. 118

5-4-7-ارگ…………………………………………………………………………………………………………………. 118

5-4-8-مساجد……………………………………………………………………………………………………………. 120

5-4-9-مدارس قدیمی………………………………………………………………………………………………. 125

5-4-10-امامزاده و بقاع متبرکه………………………………………………………………………………… 125

5-4-11-آرامگاه­ها و معابر………………………………………………………………………………………….. 134

5-4-12-بازارها…………………………………………………………………………………………………………… 137

5-4-13-حمام­ها………………………………………………………………………………………………………… 142

5-4-14-آب انبارها…………………………………………………………………………………………………….. 145

5-4-15-آسیاب های آبی………………………………………………………………………………………….. 150

5-4-16-میادین و راسته های شهر سمنان……………………………………………………………… 150

5-4-17-معابر بافت قدیم………………………………………………………………………………………….. 151

5-4-18-محله ها………………………………………………………………………………………………………… 153

5-4-19-نمونه ای از خانه های قدیمی……………………………………………………………………. 153

5-4-19-1-خانه های قدیمی فامیلی……………………………………………………………………….. 153

5-4-19-2-خانه قدیمی دکتر معتمد………………………………………………………………………. 154

5-4-19-3-خانه قدیمی رنجبران……………………………………………………………………………… 154

5-4-19-4-خانه قدیمی کلانتر………………………………………………………………………………… 155

5-4-19-5-خانه قدیمی تدین………………………………………………………………………………….. 155

6-4-گذرهای محله ای……………………………………………………………………………………………….. 155

7-4-شکل توده ساختمانی خانه های قدیمی………………………………………………………….. 158

8-4-بررسی چگونگی پراکنش مکان های با ارزش در ساختار کالبدی شهر دیروز وامروز………….. 160

9-4-محیط طبیعی و آثار آن بر کالبد بافت قدیمی………………………………………………… 163

9-4-1-محیط طبیعی و مصالح ساختمانی بافت قدیم……………………………………………. 164

9-4-2-محیط طبیعی و شبکه معابر بافت قدیم……………………………………………………… 164

10-4-بررسی نقش و عملکرد اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم در ارتباط با شهر…………. 165

10-4-1-بررسی نقش اقتصادی بافت قدیم……………………………………………………………… 165

10-4-2-بررسی نقش اجتماعی-فرهنگی بافت قدیم……………………………………………… 165

11-4-چرخه احیاء و بهسازی بافت قدیمی سمنان…………………………………………………. 166

12-4-میزان تأسیسات و تجهیزات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم………….. 167

13-4- تعداد بازدید کنندگان از موزه حمام پهنه(حمام حضرت)………………………….. 169

2-تجزیه و تحلیل یافته ها………………………………………………………………………………………….. 169

14-4-بررسی اثرات گردشگری عناصر بافت قدیم…………………………………………………… 169

14-4-1- بررسی اثرات اقتصادی گردشگری عناصر بافت قدیم…………………………….. 169

14-4-2- بررسی اثرات اجتماعی،فرهنگی و مذهبی پتانسیل های گردشگری عناصر بافت قدیم. 171

15-4-تحلیل با بهره گرفتن از SWOT ………………………………………………………………………. 173

15-4-1-عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده…………………………… 173

15-4-2- عوامل خارجی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده………………………… 174

16-4-تحلیل نقاط قوت،ضعف، فرصت ها و تهدیدها………………………………………………. 183

17-4-اولویت بندی نهایی………………………………………………………………………………………….. 187

فصل پنجم: آزمون فرضیات،پیشنهادات و نتیجه گیری

1-5- آزمون فرضیات ………………………………………………………………………………………………………. 193

2-5-تنگناها ومشکلات……………………………………………………………………………………………………… 195

3-5- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………… 196

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………….. 200

فرست جداول

عنوان                                                                                                                                               صفحه

فصل دوم

1-2- کانون ها و قطبهای عمده توریستی جهان…………………………………………………………… 27

2-2-اولویت های گردشگری در ایران……………………………………………………………………………… 27

3-2-اولویت گردشگران در ایران……………………………………………………………………………………… 28

4-2-انواع مکان های گردشگری……………………………………………………………………………………… 28

5-2-اثارت مثبت و منفی فرهنگی و اجتماعی گردشگری…………………………………………… 35

فصل سوم

1-3- تقسیمات سیاسی شهرستان سمنان سال 1387………………………………………………… 63

2-3-مشخصات ایستگاه شهر سمنان………………………………………………………………………………. 67

3-3-میزان دمای شهر سمنان در طولانی مدت(2005-1965)…………………………………… 68

4-3-میانگین و آستانه های بارندگی ماهانه سمنان در طولانی مدت(2005-1965).. 69

5-3-میزان رطوبت سمنان(2005-1965)…………………………………………………………………….. 70

6-3-ساعات آفتابی در شهر سمنان سال 1387……………………………………………………………. 71

7-3-طبقه بندی اقلیمهای مختلف در طبقه بندی دمارتن…………………………………………… 73

8-3-تعداد و میزان تخلیه سالانه قناتهای دشت سمنان در سال 53الی72……………….. 75

9-3-تغییرات جمعیت شهرستان و شهر سمنان طی سالهای 85-1335…………………… 76

10-3-جمعیت به تفکیک گروه های عمده سنی شهر سمنان85-1375…………………… 77

11-3-گروه های سنی پنج ساله شهر سمنان سال 1385……………………………………………. 78

12-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور و شهرستان در سال 1385گروه سنی به درصد   78

13-3-روند تغییرات جمعیتی بافت قدیمی در مقایسه با کل شهر در فاصله سالهای75-1365        79

14-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور،استان و شهرستان و شهر سمنان در سال1385  80

15-3-تعداد و بعد خانوار شهر سمنان طی 1385-1365…………………………………………… 81

16-3-وضعیت مهاجران شهرستان سمنان طی دهه 1385-1365…………………………….. 82

17-3-مقایسه تحولات جمعیت شهرستان سمنان طی سالهای1385-1345……………. 84

18-3-تعداد شاغلین بر حسب گروه های فعالیت اقتصادی1385-1355……………………. 85

19-3-ترکیب جمعیت فعال و غیر فعال شهر سمنان در سال 1385………………………… 86

20-3-سطح زیر کشت اراضی کشاورزی شهرستان سمنان و مقایسه آن با استان در سال 1386-1385…..87

21-3-سطح زیر کشت تولید زراعت سالانه شهرستان سمنان و مقایسه با سال 1385……….. 87

22-3-سطح زیر کشت و میزان تولید و عملکرد محصولات دائمی استان و شهرستان سمنان سال85          88

23-3-مقایسه سطح زیر کشت،میزان تولید محصولات دائمی شهرستان سمنان با استان در سال85 88

24-3-تعداد بهره برداری انواع دام سمنان و شهرستان در سال1385……………………….. 89

25-3-وضعیت ناحیه شهرک صنعتی سمنان در سال 1388……………………………………… 89

26-3-تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده برای احداث بنا بر حسب نوع استفاده در نقاط شهری سمنان……100

27-3-تعداد گردشگران خارجی در طی سالهای 1387-1380…………………………………… 90

28-3-ویژگی های مشاغل رایج در بازار سمنان سال 1387……………………………………….. 91

29-3-وضع موجود کاربری های بافت قدیم به درصد…………………………………………………… 93

30-3-منابع و پتانسیل های موجود گردشگری شهر سمنان……………………………………….. 98

فصل چهارم

1-4-میزان تأسیسات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم سال1388…………………… 168

2-4-تعداد بازدیدکنندگان در موزه حمام پهنه(حمام حضرت)……………………………………. 169

3-4-تعداد فعالان و غیرفعالان شهر سمنان در سال 1385…………………………………………. 170

4-4-ماتریس عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیم……………………………….. 174

5-4-ماتریس عوامل مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیمی………………………………………… 180

6-4-عوامل اصلی تأثیرگذار بر توریسم بافت قدیم عناصر و اجزا فرصتها،تهدیدها در توسعه توریسم از دیدگاه دو گروه مشارکت کنندگان……………………………………………………………………………………………………………………………… 183

7-4-اولویت بندی نهایی عوامل مؤثر(نقاط قوت،ضعف)………………………………………………… 187

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                               صفحه

فصل دوم

1-2- عوامل مؤثر در ساختار گردشگری…………………………………………………………………………. 22

فصل سوم

1-3- بارندگی طولانی مدت شهر سمنان(2005-1965م)…………………………………………… 70

2-3-وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه سمنان(2005-1965م)……………………………………… 71

3-3-ساعات آفتابی ماهیانه شهر سمنان سال 1387……………………………………………………. 71

4-3-گلباد شهر سمنان در سال 1387………………………………………………………………………….. 72

5-3-تغییرات جمعیتی شهر سمنان طی سالهای 1385-1335…………………………………. 76

6-3-درصد شهرنشینی شهرستان سمنان در سال 1385…………………………………………….. 77

7-3-درصد جمعیت به تفکیک گروه های سنی سال 1385-1375……………………………. 77

8-3-هرم سنی در سال 1385……………………………………………………………………………………….. 79

9-3-تعداد شاغلان شهر سمنان به تفکیک بخشهای اقتصادی در سال 1385…………… 84

10-3-نسبت درصد اشتغال شاغلان در بخشهای مختلف اقتصادی 1385…………………. 85

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                               صفحه

فصل اول

1-1- گونه شناسی گردشگری شهری…………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم

1-2-ابعاد گردشگری………………………………………………………………………………………………………… 22

2-2-عناصر تشکیل دهنده گردشگری……………………………………………………………………………. 33

3-2-ماتریسSWOT و نحوه تعیین استراتژی……………………………………………………………. 60

4-2-ارزیابی درونی و بیرونی مدلSWOT …………………………………………………………………. 60

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….ا

فهرست مطالب………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..ب

جداول…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..س

نمودارها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………ض

شکل ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….ظ

نقشه ها …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..ع

پیشگفتار…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………غ

فصل اول : کلیات

1-1 :مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

1-2:بیان مسله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..3

1-3:ضرورت و اهمیت انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………7

1-4: اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9.

1-5:سوالات اساسی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..9

1-6:فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9

1-7:پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..10

1-8:کاربردهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..13

1-9:استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه ………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-10:نوآوری تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-11 –روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

1-12 روش گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………………………………..15

1-13 جامعه آماری ،حجم نمونه و روش نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………………15

1-14 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………………….16

1-15-ارزیابی ابزارهای اندازه گیری در تحقیق : روائی و پایایی…………………………………………………………………………………………….17

1-15-1-روایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….17

1-15-2-پایایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..17

1-16-محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………19

ا-17-نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………19

1-18-ساختار کلی پایان نامه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..20

 

فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..22

2-2- بخش اول: مباحث مربوط به مدیریت شهری……………………………………………………………………………………………..23

2-2-1-مدیریت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………23

2-2-2-مدیریت شهری ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………25

2-2-3-ارتباط برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری ………………………………………………………………………………………………………….29

2-2-4-مدیریت شهری یکپارچه ………………………………………………………………………………………………………………………………………30

2-2-5-لزوم دیدگاه سیسمتی در مدیریت شهری …………………………………………………………………………………………………………….34

2-2-6-کاربرد مفهوم یکپارچگی مدیریت سازمانی در مدیریت شهری ……………………………………………………………………………….36

2-2-7-سابقه مدیریت شهری در کشور های مختلف جهان ……………………………………………………………………………………………….38

2-2-8-مدل های مدیریت شهری………………………………………………………………………………………………………………………………………41

2-2-9-اهداف کلان نظام جامع مدیریت مجموعه های شهری در ایران ……………………………………………………………………………….44

2-3- بخش دوم: مباحث مربوط به حکمروایی…………………………………………………………………………. 47

2-3-1-تعریف حکمروایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47

2-3-2-حکمروایی و حکومت ………………………………………………………………………………………………………………………………………….58

2-3-3-شاخص های حکمروایی خوب شهری

 ……………………………………………………………………………………………………………………63

2-3-4-شاخص های حکمروایی در ایران ………………………………………………………………………………………………………………………….71

2-3-5-ابعاد مختلف حکمروایی شهری …………………………………………………………………………………………………………………………..74

2-3-6-اهداف حکمروایی خوب ……………………………………………………………………………………………………………………………………..75

2-3-7-مراحل اجرایی حکمروایی خوب ………………………………………………………………………………………………………………………….75

2-3-8-رویکرد ها و استراتژی های عمده حکمروایی کلان شهری …………………………………………………………………………………….76

2-3-9-خاستگاه نظری رویکرد حکمروایی شهری …………………………………………………………………………………………………………..78

2-3-10-جایگاه حکم روایی شهری در تئوری های پایه حکومت و قدرت شهری ………………………………………………………………..79

2-4-بخش سوم : مباحث مربوط به سه شاخص مشارکت ،شفافیت ،بینش راهبردی …………………….84

2-4-1-شفافیت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………84

2-4-2-تعریف و مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….84

2-4-3-پیشینه تاریخی حق آزادی اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………….87

2-4-4-قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات ……………………………………………………………………………………………………………..88

2-4-5-ضرورت های وجود شفافیت………………………………………………………………………………………………………………………………….91

2-4-6-شفافیت و مدیریت شهری …………………………………………………………………………………………………………………………………..93

2-4-7-شفافیت و مدیریت یکپارچه شهری ………………………………………………………………………………………………………………………94

2-4-8-مشارکت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94

2-4-9-تعاریف و مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94

2-4-10-ابعاد مشارکت …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….97

2-4-11-مشارکت در عرصه مدیریت شهری………………………………………………………………………………………………………………………98

2-4-12-ضرورت و اهمیت مشارکت …………………………………………………………………………………………………………………………………100

2-4-13-اثرات مثبت مشارکت شهروندان…………………………………………………………………………………………………………………………100

2-4-14-مشارکت و مدیریت یکپارچه شهری…………………………………………………………………………………………………………………….101

2-4-15-رابطه مشارکت و شفافیت ………………………………………………………………………………………………………………….. …………….102

2-4-16-رویکرد ها به مشارکت شهروندی ……………………………………………………………………………………………………………………….102

2-4-17-نظریه های مشارکت ………………………………………………………………………………………………………………………………………….104

2-4-18-دیدگاه های مختلف در زمینه مشارکت ………………………………………………………………………………………………………………108

2-4-19-برنامه ریزی مشارکتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….109

2-4-20-طیف برنامه ریزی مشارکتی ………………………………………………………………………………………………………………………………..110

2-4-21-مدل های برنامه ریزی مشارکتی ………………………………………………………………………………………………………………………….111

2-4-22-انواع مشارکت عمومی در شهر  …………………………………………………………………………………………………………………………113

2-4-23-تفاوت های برنامه ریزی مشارکتی با مشارکت عمومی………………………………………………………………………………………….116

2-4-24-وضعیت مشارکت در ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………118

2-4-25- بینش راهبردی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..121

2-4-26- تعریف برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………………………………..121

2-4-27- مراحل برنامه ریری استراتژیک در متون مختلف……………………………………………………………………………………………….122

2-4-28- فرایند مدیریت استراتژیک……………………………………………………………………………………………………………………………..128

2-4-29- مزایا و فواید برنامه ریری استراتژیک………………………………………………………………………………………………………………..129

2-4-30- مشکلات برنامه ریزی استراتژیک………………………………………………………………………………………………………………………130

2-5- بخش چهارم :مباحث مربوط به حکمروایی مناطق کلان شهری وبررسی وضعیت کلان شهر های ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………….131

2-5-1-کلان شهر و منطقه کلان شهری …………………………………………………………………………………………………………………………..131

2-5-2-تفرق سیاسی , چالش اصلی در حکمروایی مناطق کلان شهری …………………………………………………………………………….133

2-5-3-تفرق سیاسی و عملکردی و تلاش برای منطقه گرایی……………………………………………………………………………………………138

2-5-4-روند ها و رویکرد های نو در اداره و حکمروایی مناطق کلان شهری ( منطقه گرایی نوین )………………………………………140

2-5-5- شناخت و تحلیل وضعیت فعلی مدیریت منطقه کلانشهری در ایران …………………………………………………………………….145

2-5-6-مبانی نظری مدل حکمروایی شهری و تعامل آن با سازمان فضایی کلانشهری …………………………………………………………146

2-5-7-شناخت وتحلیل عناصر موثر و عملکرد آنها ………………………………………………………………………………………………………..148

2-5-8- الزمات تحقق حکمروایی شهری در مدیریت کلان شهرها……………………………………………………………………………………..151

2-5-9-موانع تحقق حکمرانی شهری در ایران …………………………………………………………………………………………………………………156

2-6-بخش پنجم :مفاهیم حکمروایی دراسناد فرادستی کشور …………………………………………………………………………………………158

2-6-1-مفاهیم حکمرانی در قانون اساسی ………………………………………………………………………………………………………………………158

2-6-2-مفاهیم حکمرانی در سند چشم انداز ایران 1404…………………………………………………………………………………………………..159

2-6-3-مفاهیم حکمرانی در برنامه چهارم توسعه………………………………………………………………………………………………………………161

2-6-4-مفاهیم حکمرانی در برنامه پنجم توسعه……………………………………………………………………………………………………………….162

2-6-5-تحلیل نقش حکمرانی خوب در اسناد فرادستی کشور ………………………………………………………………………………………….164

2-6-6-نتیجه گیری از این تحلیل……………………………………………………………………………………………………………………………………165

2-6-7- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….165

2-7-جمع بندی و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………….167

فصل سوم :شناخت محدوده مورد مطالعه

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..169

3-2- ویژگی های جغرافیای شهر مشهد …………………………………………………………………………………………………………………………169

3-2-1- موقعیت ریاضی و نسبی ……………………………………………………………………………………………………………………………………..169

3-2-2- توپوگرافی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..171

3-2-3-زمین شناسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..171

3-2-4-ویژگی های اقلیمی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………172

3-2-5- ویژگی های جمعیتی و وسعت شهر مشهد ………………………………………………………………………………………………………….174

3-2-6- ویژگی های اجتماعی ………………………………………………………………………………………………………………………………………..177

3-2-7-ویژگی های اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………………………….178

3-3- معرفی مناطق شهرداری مشهد …………………………………………………………………………………………………………………………….179

3-4- معرفی مناطق هشت و چهار شهرداری مشهد …………………………………………………………………………………………………………181

3-5- محدوده قانونی مناطق هشت و چهار …………………………………………………………………………………………………………………….183

3-6- بررسی مطالعات ،کالبدی ، اقتصادی ،- اجتماعی ،محیطی و فرهنگی مناطق ……………………………………………………………..185

3-7- تعیین سطوح سرانه کاربری های مختلف در منطقه 8 و 4 ……………………………………………………………………………………….186

3-8- بررسی مطالعات کالبدی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….189

3-8-1- بررسی بعد خانوار و وضعیت مسکن در منطقه چهار و هشت…………………………………………………………………………………189

3-8-2- مطالعات حمل و نقل …………………………………………………………………………………………………………………………………………192

3-8-3-فعالیت فضای سبز …………………………………………………………………………………………………………………………………………….194

3-8-4- فعالیت در مانی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..195

3-8-5- فعالیت های تجاری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….195

3-9- مطالعات اقتصادی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..197

3-10-مطالعات فرهنگی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………198

3-11- مطالعات محیطی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….200

3-12- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………201

فصل چهارم :بررسی یافته های تحقیق

4-1-مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..203

4-2-بخش اول :آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………………………………204

4-2-1-فروانی افراد مورد مطالعه در گروه شهروندان و مدیران ………………………………………………………………………………………….204

4-2-2-بررسی پاسخگویان بر حسب سن ……………………………………………………………………………………………………………………….205

4-2-3- بررسی پاسخگویان بر حسب جنس …………………………………………………………………………………………………………………..208

4-2-4- بررسی پاسخگویان بر حسب تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………….210

4-2-5-توزیع پاسخگویان برحسب وضعیت شغلی …………………………………………………………………………………………………………..212

4-2-6-وضعیت در آمد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….214

4-2-7-توزیع نسبت مدیران برحسب رده سازمانی …………………………………………………………………………………………………………215

3-4-تحلیل شاخص های حکمروایی ………………………………………………………………………………………………………………………………215

4-3-1-مشارکت در گروه شهروندان ……………………………………………………………………………………………………………………………….215

4-3-1-1-مقایسه میانگین گویه های شاخص مشارکت در منطقه 4 ……………………………………………………………………………………219

4-3-1-2- مقایسه میانگین گویه های شاخص مشارکت در منطقه8……………………………………………………………………………………219

4-3-2-شفافیت در گروه شهروندان ……………………………………………………………………………………………………………………………….221

4-3-2-1-مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در منطقه 4 …………………………………………………………………………………223

4-3-2-2- مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در منطقه8…………………………………………………………………………………223

4-3-3-بینش راهبردی در گروه شهروندان ……………………………………………………………………………………………………………………225

4-3-3-1- مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در منطقه 4………………………………………………………………………..226

4-3-3-2- مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در منطقه 8……………………………………………………………………….227

4-3-4-مشارکت در گروه مدیران ………………………………………………………………………………………………………………………………….228

4-3-4-1-مقایسه میانگین گویه های شاخص مشارکت در گروه مدیران ……………………………………………………………………………229

4-3-5-شفافیت در گروه مدیران ……………………………………………………………………………………………………………………………………230

4-3-5-1-مقایسه میانگین گویه های شاخص شفافیت در گروه مدیران……………………………………………………………………………..231

4-3-6-بینش راهبردی در گروه مدیران………………………………………………………………………………………………………………………….232

4-3-6-1-مقایسه میانگین گویه های شاخص بینش راهبردی در گروه مدیران…………………………………………………………………..233

4-4- بخش دوم :آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………………………………………….236

4-5-تحلیل پایای………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….236

4-5-1-پایای شاخص های حکمروایی در پرسشنامه شهروندان ………………………………………………………………………………………..236

4-5-2-پایای شاخص های حکمروایی در پرسشنامه مدیران…………………………………………………………………………………………….237

4-6-بررسی نوع توزیع داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………..237

4-7-بررسی وضعیت شاخص های حکمروایی در مناطق 4 و 8 شهر مشهد ………………………………………………………………………238

4-7-1-بررسی وضعیت حکمروایی خوب شهری از دیدگاه شهروندان ……………………………………………………………………………….239

4-7-2- بررسی وضعیت حکمروایی خوب شهری از دیدگاه شهروندان……………………………………………………………………………… 240

4-7-3-بررسی وضعیت حکمروایی خوب شهری از دیدگاه مدیران و مسولین شهری …………………………………………………………241

4-7-4-بررسی وضعیت شاخص مشارکت از دیدگاه شهروندان مناطق 4و8………………………………………………………………………..241

4-7-5-بررسی وضعیت شاخص شفافیت از دیدگاه شهروندان مناطق 4و8………………………………………………………………………..242

4-7-6-بررسی وضعیت شاخص بینش راهبردی از دیدگاه شهروندان مناطق 4و8……………………………………………………………..243

4-7-7-بررسی وضعیت شاخص مشارکت از دیدگاه مسولین و مدیران شهری …………………………………………………………………..244

4-7-8-بررسی وضعیت شاخص شفافیت از دیدگاه مسولین و مدیران شهری…………………………………………………………………….244

4-7-9-بررسی وضعیت شاخص بینش راهبردی از دیدگاه مسولین و مدیران شهری…………………………………………………………..245

4-8-بررسی وضعیت میزان برخورداری از شاخص شفافیت و بینش راهبردی در مناطق 4و8……………………………………………..245

4-9-بررسی وضعیت میزان برخورداری از شاخص مشارکت در مناطق 4و8……………………………………………………………………….247

4-10-تحلیل کیفی سوالات باز پرسش نامه …………………………………………………………………………………………………………………….248

4-10-1-سازمان های دخیل در مدیریت شهر مشهد ………………………………………………………………………………………………………..248

4-10-2-تحلیل نقش شهرداری در مدیریت شهر مشهد …………………………………………………………………………………………………..248

4-10-3-لزوم ایجاد قوانین جدید در جهت هماهنگ کردن اداره شهر ……………………………………………………………………………….249

4-10-4-استفاده از تجربه مدیران قبل و حال حاضر ………………………………………………………………………………………………………..250

4-10-5-نگرش سیستمی و یکپارچه سازی برنامه های مدیریت شهری در روند کار شهرداری

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………250

4-10-6-فرهنگ سازی و نهادسازی هدفمند و هماهنگ مدیریت واحد شهری …………………………………………………………………..251

4-11-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………251

فصل پنجم نتیجه گیری و آزمون فرضیات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..255

5-2 خلاصه ای از یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….255

5-3آزمون فرضیات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………256

5-3-1 فرضیه اول …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………256

5-3-2 فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….262

5-3-3فرضیه سوم ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………263

5-4-نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………264

5-5پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………266

منابع  ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….268

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….287

 

فهرست جداول

جدول شماره (1-2) :طبقه بندی کشورهای اروپایی برحسب مدل حکومت محلی ………………………………………………..42

جدول (2-2) مقایسه ویژگی های اصلی حکومت و حکمروایی……………………………………………………………………………..60

جدول (3-2) شاخص های حکمروایی در دیدگاه های مختلف……………………………………………………………………………. 67

جدول (4-2)ابعاد مختلف حکمروایی شهری……………………………………………………………………………………………………. 74

جدول (5-2)مفهوم مشارکت از دیدگاه صاحب نظران………………………………………………………………………………………. 96

جدول شماره (6-2) مدل آرنشتاین از مشارکت شهروندان………………………………………………………………………………. 106

جدول(7-2): تفاوت های مشارکت عمومی و برنامه ریزی مشارکتی………………………………………………………………….. 116

جدول (8-2) مراحل تحول مدیریت کلان شهری……………………………………………………………………………………………. 143

جدول (9-2)وضعیت موجود نظام مدیریت فضایی در ایران……………………………………………………………………………….154

جدول (10-2) روند شکل گیری حکمرانی خوب در اسناد فرادست نظام جمهوری اسلامی ایران…………………………………………. 162

جدول شماره) 1-3( : موقعیت و حدود جغرافیایی شهر مشهد………………………………………………………………………….. 170

جدول (2-3).مشخصات کلی مناطق 13 گانه شهر مشهد………………………………………………………………………………….180

جدول (1-4):فراوانی افراد موردمطالعه در گروه شهروندان………………………………………………………………………………..204

جدول (2-4):فراوانی افراد موردمطالعه در گروه مدیران………………………………………………………………………………….. 205

جدول(3-4)  بررسی نسبت پاسخگویان برحسب سن …………………………………………………………………………………….206

جدول (4- 4)بررسی نسبت پاسخگویان برحسب جنس………………………………………………………………………………… 208

جدول (5-4)توزیع نسبت پاسخگویان برحسب میزان تحصیلات……………………………………………………………………… 211

جدول (6-4)توصیف وضعیت شغلی شهروندان مناطق 4و8 ……………………………………………………………………………..213

جدول(7-4)، میانگین وضعیت در آمد شهروندان مناطق 4 و 8 شهر مشهد ………………………………………………………214

جدول (8-4 )توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیر مشارکت……………………………………………….. 216

جدول (9-4 ) توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیر شفافیت………………………………………………….221

جدول (10-4 ) توزیع درصدی پاسخگویان مناطق 4 و8 برحسب متغیربینش راهبردی………………………………………225

جدول (11-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیرمشارکت……………………………………………………………….. 228

جدول (12-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیرشفافیت…………………………………………………………………231

جدول (13-4) توزیع درصدی پاسخ مدیران برحسب متغیربینش راهبردی………………………………………………………233

جدول (14-4)، پایایی پرسشنامه شهروندان…………………………………………………………………………………………………..236

جدول (15-4)، پایایی پرسشنامه مدیران……………………………………………………………………………………………………….237

جدول (16-4)، وضعیت توزیع طبیعی متغیرهای حکمروایی……………………………………………………………………………238

جدول (17-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان و مقدار متوسط………………………………………………………240

جدول (18-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان مناطق( 4و8 )و مقدار متوسط…………………………………240

جدول (19-4) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط……………………………………………..241

جدول (20-4)تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط……………………………………..242

جدول (21-4) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………242

جدول (22-4) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه شهروندان(4 و8) و مقدار متوسط…………………………..243

جدول (23-4) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………………….244

جدول (24-4) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………244

جدول (25-4) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………….245

جدول (26-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص شفافیت حکمروایی از دیدگاه شهروندان

در مناطق 8 و 4 شهر مشهد………………………………………………………………………………………………………………………….246

جدول (27-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص بینش راهبردی حکمروایی از دیدگاه

شهروندان  در مناطق 8 و 4 شهر مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 246

جدول (28-4)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص مشارکت حکمروایی از دیدگاه شهروندان

در مناطق 8 و 4 شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………………………247

جدول (29-4) ساز مان های دخیل در مدیریت شهر مشهد…………………………………………………………………………………248

جدول( 1-5) تفاوت بین وضعیت حکم روایی از دیدگاه شهروندان و مقدار متوسط(حداقل میانگین 3)………………..257

جدول (2-5) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه شهروندان مناطق( 4و8 )و مقدار متوسط……………………………………258

جدول (3-5) تفاوت بین حکم روایی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………………258

جدول (4-5) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………259

جدول (5-5) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه شهروندان (4و8)و مقدار متوسط………………………………………..259

جدول (6-5) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه شهروندان(4 و8) و مقدار متوسط………………………………260

جدول (7-5) تفاوت بین شاخص مشارکت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………………..261

جدول (8-5) تفاوت بین شاخص شفافیت از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط…………………………………………261

جدول (9-5) تفاوت بین شاخص بینش راهبردی از دیدگاه مسئولین شهری و مقدار متوسط………………………………262

جدول (10-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص شفافیت حکمروایی از دیدگاه شهروندان در مناطق 8 و 4 شهر مشهد……………………………………………………………………………………………………………………………………………….263

جدول(11-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص بینش راهبردی حکمروایی از دیدگاه شهروندان  در مناطق 8 و 4 شهر مشهد………………………………………………………………………………………………………………………………263

جدول (12-5)، نتایج آزمون t مستقل در مورد مقایسه شاخص مشارکت حکمروایی از دیدگاه شهروندان  در مناطق 8 و 4 شهر مشهد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….264

فهرست نمودارها

نمودار(1-1)ساختار کلی پایان نامه……………………………………………………………………………………………………………………..20

نمودار(1-2):نظام پیشنهادی مدیریت مجموعه های شهری در نظام مدیریت شهری کشور……………………………………45

نمودار(2-2): ارتباط و وظایف دولت , بخش خصوصی و جامعه مدنی در مدل حکمروایی……………………………………….55

نمودار (3-2):روابط کنشگران شهری ……………………………………………………………………………………………………………….56

نمودار (4-2)عوامل موثر برمیزان مشارکت افراد ……………………………………………………………………………………………….98

نمودار(5-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی………………………………………………………………………………………………………..123

نمودار(6-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………………………………………………125

نمودار (7-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………….126

نمودار (8-2)مراحل برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………….127

چکیده

به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سال­های اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیط­های سکونتی شهری به شدت داغ شده و كیفیت محیط شهری، به یكی از دغدغه­های نوین نهادهای مدیریت و برنامه ­ریزی شهری تبدیل شده است.

با این تعابیر، این پژوهش با عنوان ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج بر آن است تا با واسطه سنجش سطح رضایت مندی ساکنین از وضعیت کیفی محیط سکونت­شان به ارزیابی کیفی و در صورت لزوم طراحی راهکارهای مناسب جهت بهبود کیفیت این دسته از محیط­های مسکونی بپردازد. برای تحقق این هدف رویکرد سنجش میزان رضایت مندی مسکونی به عنوان رویکرد نظری پایان نامه برگزیده شد. سپس با تشریح روش­شناسی ارزیابی کیفیت محیط مسکونی و تبیین علل استفاده از روش­های مختلف آماری در فرایند پژوهش، کار ادامه پیدا کرد. شایان ذکر است که به منظور جمع آوری داده ­ها از پرسشنامه استفاده شد. برای سازمان دهی شاخص ­ها و زیرشاخص ­های استخراج شده از ادبیات تحقیق، مدل نظری سنجش کیفیت محیط موسوم به درخت ارزش در سه سطح (شامل دو شاخص اصلی و شش زیرشاخص)، تشکیل شد.

یافته­ های توصیفی نشان دهنده این است که میزان کیفیت محیط مسکونی در روستاهای حسن آباد و نایسر به ترتیب با میانگین 47/2 و 46/2 (در مقایسه با میانه نظری 3) پایین­تر از میانه نظری یا نسبتا ناراضی ارزیابی شد. نتایج آزمون t نیز نشان می­دهد که رضایت از کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده معنادار نمی ­باشد و در مورد دو شاخص سازنده اصلی یعنی رضایت از شاخص ­های عینی محیط مسکونی و شاخص ­های ذهنی محیط مسکونی نیز نتایج به همین صورت است.

براساس نتایج تحلیل رگرسیونی چند متغیره، در سطح دوم مدل، شاخص ­های ذهنی محیط مسکونی نسبت به شاخص ­های عینی در میزان رضایت از کیفیت محیط مسکونی تأثیر بیشتری دارد. در سطح سوم مدل نیز، زیرشاخص امکانات خارجی واحد مسکونی، رضایت از سازمان دسترسی و فضایی و دسترسی به امکانات و خدمات تأثیر بیشتری بر شاخص بالاسری خود دارند. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای شناسایی میزان تاثیر ویژگی­های اجتماعی- اقتصادی مخاطبان بر روی ادراك كیفیت محیط مسکونی نشان داد که در هر دو روستا، تفاوت ادراک کیفیت محیط مسکونی در بین تمامی گروه­ها (و بر مبنای ویژگی­های اجتماعی- اقتصادی افراد) معنی‌دار است. و در نهایت نتایج آزمون تحلیل عاملی مدل نظری ارائه شده را تأیید نمود.

کلید واژه ­ها: کیفیت محیط، کیفیت محیط مسکونی، روستاهای ادغام شده در شهر، شهر سنندج، حسن آباد، نایسر.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                             صفحه

فصل اول : مقدمه و کلیات تحقیق ….. . ….1

1-1. بیان مسئله .. …….2

1-2. اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن…………………………………………………………………………4

1-3. سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..5

1-4. فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….5

1-5. اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….5

1-6. روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..6

1-7. روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………….6

1-8. پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….6

1-9. مشکلات و موانع تحقیق………………………………………………………………………………………………..8

1-10.واژه شناسی تحقیق………………………………………………………………………………………………………8

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………………10

 

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق……………………………………………………………………………………..12

2-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………13

2-2. کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………….13

2-3. قلمرو مفهوم کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………..15

2-4.کیفیت محیط………………………………………………………………………………………………………………17

2-5. کیفیت محیط سکونت: مفاهیم و تعاریف………………………………………………………………………..18

2-5-1. مفهوم سکونت……………………………………………………………………………………………………….18

2-5-2. محیط سکونت……………………………………………………………………………………………………….19

2-5-3. کیفیت محیط سکونت……………………………………………………………………………………………..19

2-5-4. شاخص ­های کمی و کیفی واحد مسکونی……………………………………………………………………20

2-6. رویکرد نظری…………………………………………………………………………………………………………….22

2-6-1. رویکرد رضایت مندی و متغیرهای ارزیابی آن……………………………………………………………..22

2-6-2. دیدگاه ادراکی………………………………………………………………………………………………………..25

2-6-3. مدل کانتر: مولفه­های مکان……………………………………………………………………………………….29

2-6-4. دیدگاه سیاست گذاران…………………………………………………………………………………………….30

2-7. گسترش فیزیکی شهرها و ادغام روستاها…………………………………………………………………………32

2-8. روستاهای ادغام شده و کیفیت محیط آنها………………………………………………………………………..33

2-9. نتیجه گیری و ارائه رویکرد نظری پایان نامه…………………………………………………………………….33

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………………37

 

فصل سوم : روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………………….40

3-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….41

3-2. روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………41

3-3. روش سنجش و ارزیابی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………….42

3-4. روش گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………….44

3-5. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………………..44

3-6. روایی و پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………45

3-7. جامعه آماری، روش نمونه گیری و تعداد نمونه…………………………………………………………………46

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………………48

 

فصل چهارم : بررسی نمونه مورد مطالعه (روستاهای حسن آباد و نایسر)………………………………49

4-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………50

4-2. موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………..50

4-3. جغرافیای انسانی- اقتصادی منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………..50

4-3-1. ویژگی­ها و تحولات جمعیتی شهر سنندج…………………………………………………………………..50

4-3-2. گسترش فضایی شهر سنندج از سال 1355 تا 1385………………………………………………………52

4-4. معرفی روستاهای مورد مطالعه (حسن آباد و نایسر)………………………………………………………….55

4-4-1. ویژگی­ها و تحولات جمعیتی روستاهای مورد مطالعه……………………………………………………56

4-4-2. ویژگی­ها و تحولات اقتصادی روستاهای مورد مطالعه…………………………………………………..57

4-4-3. ویژگی­ها و تحولات کالبدی روستاهای مورد مطالعه……………………………………………………..58

4-5. جغرافیای طبیعی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………………….63

4-5-1. وضعیت زمین شناسی………………………………………………………………………………………………63

4-5-2. لرزه خیزی…………………………………………………………………………………………………………….64

4-5-3. ژئومورفولوژی……………………………………………………………………………………………………….64

4-5-4. ویژگی­های اقلیمی…………………………………………………………………………………………………..65

4-6. یافته­ های تحقیق………………………………………………………………………………………………………….65

4-6-1. یافته­ های توصیفی……………………………………………………………………………………………………65

4-6-1-1. ترسیم ویژگی­های كلی مخاطبان: وضعیت سن………………………………………………………..66

4-6-1-2. وضعیت تاهل…………………………………………………………………………………………………….67

4-6-1-3. وضعیت تحصیلات…………………………………………………………………………………………….68

4-6-1-4. وضعیت شغلی……………………………………………………………………………………………………69

4-6-1-5. وضعیت مالكیت واحد مسكونی……………………………………………………………………………70

 

4-6-1-6. میزان متوسط درآمد خانوار در ماه…………………………………………………………………………71

4-6-1-7. مدت زمان سکونت در واحد مسكونی………………………………………………………………….71

4-6-2. یافته­ های توصیفی شاخص ­های سطوح مختلف مدل نظری……………………………………………72

4-6-2-1. حسن آباد………………………………………………………………………………………………………….72

4-6-2-1-1. سازمان دسترسی و فضایی………………………………………………………………………………..72

4-6-2-1-2. دسترسی به امکانات و خدمات…………………………………………………………………………73

4-6-2-1-3. محیط اجتماعی………………………………………………………………………………………………74

4-6-2-1-4. بهداشت محیط………………………………………………………………………………………………75

4-6-2-1-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی…………………………………………………………………..76

4-6-2-1-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………………………………………………………….77

4-6-2-2. نایسر………………………………………………………………………………………………………………..78

4-6-2-2-1. سازمان دسترسی و فضایی………………………………………………………………………………..78

4-6-2-2-2. دسترسی به امکانات و خدمات………………………………………………………………………….79

4-6-2-2-3. محیط اجتماعی………………………………………………………………………………………………79

4-6-2-2-4. بهداشت محیط………………………………………………………………………………………………80

4-6-2-2-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی……………………………………………………………………81

4-6-2-2-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………………………………………………………….82

4-6-2-3. وضعیت کلی كیفیت محیط مسکونی در دو روستای ادغام شده در

شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………………………….83

4-6-2. یافته­ های استنباطی…………………………………………………………………………………………………..83

4-6-2-1. ارزیابی میزان کیفیت محیط مسکونی………………………………………………………………………83

4-6-2-1-1. کیفیت سازمان دسترسی و فضایی………………………………………………………………………83

4-6-2-1-2. کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات……………………………………………………………….84

4-6-2-1-3. کیفیت محیط اجتماعی……………………………………………………………………………………85

4-6-2-1-4. کیفیت بهداشت محیط…………………………………………………………………………………….85

4-6-2-1-5. کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی………………………………………………………………86

4-6-2-1-6. کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی…………………………………………………………….86

4-6-2-1-7. کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج……………………………….87

4-6-2-2. مقایسه کیفیت در دو روستای ادغام شده………………………………………………………………..88

4-6-2-2-1. سازمان دسترسی و فضایی……………………………………………………………………………….88

4-6-2-2-2. دسترسی به امکانات و خدمات………………………………………………………………………….89

4-6-2-2-3. محیط اجتماعی………………………………………………………………………………………………89

4-6-2-2-4. بهداشت محیط……………………………………………………………………………………………….90

4-6-2-2-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی……………………………………………………………………90

4-6-2-2-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………………………………………………………….91

4-6-2-3. برازش مدل نظری……………………………………………………………………………………………….91

4-6-2-3-1. مقایسه اهمیت زیرشاخص ­های سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده…………………………………………………………………………………………………………..91

4-6-2-3-2. مقایسه اهمیت شاخص ­های اصلی سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده…………………………………………………………………………………………………………..93

4-6-2-4. سنجش صحت ساختار دسته بندی سوالات پرسشنامه و کفایت مدل ………………………..97

4-6-3. جمع ­بندی و نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………..102

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………104

 

فصل پنجم : نتیجه ­گیری و ارائه پیشنهادات……………………………………………………………………105

5-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………….105

5-2. یافته­ های تحقیق………………………………………………………………………………………………………..107

5-2-1. نتایج…………………………………………………………………………………………………………………..107

5-2-2. آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………..110

5-3. راهکارهای پیشنهادی………………………………………………………………………………………………..111

5-3-1. راهکارهای ارتقاء و بهبود کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده (در شهر سنندج)………………………………………………………………………………………………111

 

پیوست: پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….113

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                             صفحه

جدول (1-1): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه…………………………………….7

جدول (1-2): مهمترین مطالعات داخلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه……………………………………….8

جدول­ (2-1):­ گونه شناسی تفکرات حاکم بر تعاریف کیفیت محیط سکونت……………………………….20

جدول (4-1): تغییرات جمعیت و مساحت شهر سنندج طی دوره 1385-1355……………………………51

جدول (4 -2): روستاهای ادغام شده در بافت شهر سنندج طی دوره 1385- 1355……………………….54

جدول (4-3): تغییرات تعداد و نرخ رشد جمعیت روستاهای

حسن آباد و نایسر (دوره 1385-1355)………………………………………………………………………………….57

جدول (4-4): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66

جدول (4-5): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67

جدول (4-6): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………67

جدول (4-7): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………68

جدول (4-8): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………69

جدول (4-9): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70

جدول (4-10): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………71

جدول (4-11): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………..71

جدول (4-12): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………73

جدول (4-13): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..74

جدول (4-14): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..75

جدول (4-15): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..76

جدول (4-16): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….77

جدول (4-17): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..77

جدول (4-18): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی………………………………78

جدول (4-19): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات………………………..79

جدول (4-20): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی……………………………………………..80

جدول (4-21): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط……………………………………………..81

جدول (4-22): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی………………….82

جدول (4-23): یافته­ های توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی………………..82

جدول (4- 24): مقایسه سطح کیفیت سازمان دسترسی و فضایی در وضع موجود با حد متوسط……………………………………………………………………………………………………………………………..84

جدول (4- 25): مقایسه سطح کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات در وضع

موجود با حد متوسط………………………………………………………………………………………………………….84

جدول (4-26): مقایسه سطح کیفیت محیط اجتماعی در وضع موجود با حد متوسط……………………..85

جدول (4-27): مقایسه سطح کیفیت بهداشت محیط در وضع موجود با حد متوسط………………………85

جدول (4-28): مقایسه سطح کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط ………………………………………………………………………………………………………….86

جدول (4-29): مقایسه سطح کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط…………………………………………………………………………………………………………..86

جدول (4-30): مقایسه سطح کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر

سنندج بر اساس شاخص ­های اصلی……………………………………………………………………………………..88

جدول (4- 31): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین کیفیت سازمان دسترسی

و فضایی……………………………………………………………………………………………………………………………88

جدول (4- 32): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین دسترسی به امکانات

و خدمات………………………………………………………………………………………………………………………….89

جدول (4- 33): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین محیط اجتماعی…………………………………..89

جدول (4- 34): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین بهداشت محیط…………………………………..90

جدول (4- 35): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات داخلی

واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..90

جدول (4- 36): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات خارجی

واحدهای مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..91

جدول (4- 37): ضرایب بتای زیرشاخص ­های عینی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………92

جدول (4- 38)  ضرایب بتای زیرشاخص ­های ذهنی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج……………………………………………………………………………………………………93

جدول (4- 39): ضرایب بتای شاخص ­های سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده…………………………………………………………………………………………………………..94

جدول (4- 40): میزان تاثیر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی بر روی ادراك كیفیت

محیط مسکونی ساکنان……………………………………………………………………………………………………….97

جدول (4- 41): نتایج شاخص KMO……………………………………………………………………………………………………………98

جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص ­های ذهنی

کیفیت محیط مسکونی………………………………………………………………………………………………………..98

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص ­های

ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………….99

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص ­های

ذهنی کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………..100

جدول (4-43): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخص ­های عینی

کیفیت محیط مسکونی……………………………………………………………………………………………………..101

جدول (5-1): وضعیت کیفیت محیط مسکونی شاخص ­ها و زیرشاخص ­های

مدل نظری……………………………………………………………………………………………………………………..108

جدول (5-2): میزان اهمیت شاخص ­ها و زیرشاخص ­های سازنده کیفیت

محیط مسکونی…………………………………………………………………………………………………………………109

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                             صفحه

نمودار (4-1): توزیع جنسیت مخاطبان…………………………………………………………………………………..66

نمودار (4-2): توزیع سنی مخاطبان……………………………………………………………………………………….67

نمودار (4-3): وضعیت تاهل مخاطبان……………………………………………………………………………………68

نمودار (4-4): وضعیت تحصیلات مخاطبان……………………………………………………………………………69

نمودار (4-5): وضعیت اشتغال مخاطبان…………………………………………………………………………………70

نمودار (4-6): وضعیت مالكیت واحد مسكونی مخاطبان…………………………………………………………..70

نمودار (4-7): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه……………………………………………………………………..71

نمودار (4-8): مدت زمان سکونت در واحد مسكونی……………………………………………………………….72

نمودار (4-9): وضعیت كیفیت محیط مسکونی در دو روستای حسن آباد و نایسر………………………….83

نمودار (4-10): ضرایب اهمیت شاخص ­ها و زیرشاخص ­های سازنده کیفیت محیط

مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………95

نمودار (5-1): اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………107

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                             صفحه

شکل (2-1): چهارچوب كیفیت زندگی…………………………………………………………………………………16

شکل (2-2): مولفه های موثر بر کیفیت محیط…………………………………………………………………………18

شکل (2-3): متغیرهای موثر بر رضایت مندی سکونتی……………………………………………………………..24

شکل (2-4): مدل رضایت مندی محیط مسکونی……………………………………………………………………..25

شکل (2-5): مولفه­های سه گانه کیفیت طراحی محیط­های مسکونی در مدل کانتر…………………………30

شکل (2-6): ماهیت سلسله مراتبی کیفیت محیط مسکونی از دیدگاه سیاست گذاران…………………….31

شکل (2-7): مدل نظری و پایه ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………………………………….36

شکل (3-1): فرایند انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………..42

شکل (3-2): چهارچوب ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی………………………………………………….43

 

فهرست تصاویر

عنوان                                                                                             صفحه

تصویر (4-1): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای نایسر با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58

تصویر (4-2): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای حسن آباد با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….58

تصویر (4-3): نمایی از تفکیک زمین­های اطراف روستای حسن آباد…………………………………………..59

تصویر (4-4): شکل­ گیری برخی خدمات و امکانات جدید در روستاهای مورد مطالعه…………………..60

 

 

 

فهرست نقشه­ها

عنوان                                                                                             صفحه

نقشه (4-1): موقعیت نسبی روستاهای مورد مطالعه………………………………………………………………….56

نقشه (4-2): کاربری اراضی روستای نایسر……………………………………………………………………………..61

فهرست مطالب

 

فصل اول : کلیات

1-1-    مقدمه. 1

1-2-    بیان مسئله. 2

1-3-    سوالات تحقیق.. 5

1-4-    فرضیات تحقیق.. 5

2فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1-تصمیم‌گیری چندمعیاره(MCDM) و سیستم اطلاعات جغرافیایی( .. . (GIS8

2-2-    روش تحلیل شبكه ( ANP ) 9

2-3-    تعریف مجموعه فازی.. 10

2-3-1-  نمایش مجموعه‌های فازی.. 11

2-4-    مفهوم پارکینگ…. 12

2-4-1-  اهمیت پارکینگ…. 12

2-4-2-  مشکلات ناشی از فقدان پارکینگ در سطوح شهری.. 12

2-5-    انواع پارکینگ های شهری.. 14

2-5-1-  پارکینگ های خیابانی.. 14

2-5-2-  طرح پارکبانی.. 14

2-5-3-  پارکینگ های همسطح.. 15

2-5-4-  پارکینگ های طبقاتی.. 16

2-5-5-  پارکینگ های بامی.. 16

2-5-6-  پارکینگ های زیر زمینی.. 17

2-5-7-  پارکینگ های اتوماتیک…. 17

2-5-8-  پارکینگهای اختصاصی.. 18

2-6-    اهداف ایجاد پارکینگ های شهری.. 18

2-7-    مفهوم مکان یابی.. 20

2-7-1-  مبانی مکان یابی.. 20

2-8-    معیارهای مکان یابی.. 22

2-8-1-  عوامل موثر در انتخاب معیار در مکان یابی.. 24

2-9-    بررسی منابع.. 24

فصل سوم:منطقه مورد مطالعه

3-1-    مقدمه. 31

3-2-    ساختار محیط طبیعی.. 31

3-3-    حدود و موقعیت جغرافیایی.. 31

3-4-    توپوگرافی.. 33

3-5-    واحد کوهستانی.. 33

3-6-    واحد جلگه. 34

3-7-    ژئومورفولوژی.. 35

3-8-    خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر تبریز. 35

3-9-    ساختار جمعیت… 36

3-10-  بافت کالبدی شهر. 37

3-11-  شناخت محدوده‌ی مورد مطالعه(محور تاریخی-فرهنگی تبریز) 38

3-12-  بررسی پیوندهای عمدهی منطقه با مناطق همجوار کارکردی ـ ارتباطی.. 39

3-13-  شناسایی محیط طبیعی.. 40

3-13-1-… ارزشهای دید و مناظر طبیعی(گستره ها و محورهای واجد ارزش زیست محیطی) 40

3-14-  خصوصیات اصلی شبکهی ارتباطی و نظام حرکت… 40

3-15-  مسائل عمدهی نظام حرکت… 41

3-16-  کاربری زمین و ویژگیهای آن در محدودهی مطالعاتی.. 42

3-17-  الگوهای کلی کاربری طبقات در بناها 42

3-18-  گروهبندی کمیتی و کیفیتی کاربری و میزان تخصیص زمین به آنها 43

3-19-  ویژگیهای اصلی معماری و مسکن در محلات… 44

3-20-  پراکندگی معماری مسکونی.. 44

3-21-  نحوهی توزیع فعالیت و چگونگی استفاده از زمین.. 46

3-22-  شناسایی ساختار كالبدی منطقه. 48

3-23-  ویژگیهای شكلی، سیمای شهری و تركیب توده و فضا 49

3-24-  الگوی توزیع فضاهای شهری(محورها، …) 50

فصل چهارم : مواد و روش

4-1-    مقدمه. 54

4-2-    مواد: 55

4-2-1-  جمعیت… 55

4-2-2-  تراکم ساختمانی.. 55

4-2-3-  تعداد خودرو 56

4-2-4-  تقاضای پارکینگ…. 56

4-2-5-  عرضه پارکینگ…. 56

4-2-6-  مساحت… 57

4-2-7-  قیمت زمین.. 57

4-3-    نرم افزار 58

4-4-    روش…. 58

4-4-1-   روش تحلیل شبكه. 58

4-4-2-  تفاوتهای روش تحلیل شبكه و روش تحلیل سلسله مراتبی.. 60

4-5-    مراحل روش تحلیل شبكه. 61

4-5-1-  ساخت مدل و پیكربندی مسأله. 61

4-5-2-  تشكیل ماتریسهای مقایسه زوجی و محاسبه بردارهای وزن.. 62

4-5-3-  تشكیل سوپر ماتریس…. 63

4-5-4-  محاسبه توزیع ماندار سوپرماتریس وزن دار شده 64

4-5-5-   نرمال كردن وزنهای به دست آمده با در نظر گرفتن هر خوشه. 64

 

4-5-6-  انتخاب گزینه برتر. 64

4-5-7-  -مرحله کشف، شناسایی و دسته بندی معیار ها، زیر معیار ها و جایگزین ها 68

4-5-8-  مرحله ترکیب ضریب اهمیت گزینه ها 68

4-6-    تئوری منطق فازی.. 69

4-7-    منطق فازی.. 70

4-8-    مجموعه فازی.. 72

4-8-1-  مجموعه فازی مکمل.. 72

4-8-2-  اشتراک دو مجموعه. 72

4-8-3-  اجتماع دو مجموعه فازی.. 72

4-8-4-  تساوی مجموعه فازی.. 72

فصل پنجم : یافته های پژوهش

5-1-    مقدمه. 75

5-2-    یافته ها 75

5-2-1-  تحلیل شاخص های مورد استفاده در مکان یابی بهینه پارکینگ های طبقاتی.. 75

5-2-1-1————- جمعیت- 76

5-2-1-2————— تراکم ساختمانی- 78

5-2-1-3————— تعداد خودرو 79

5-2-1-4————— تقاضای پارکینگ– 81

5-2-1-5————— عرضه پارکینگ– 83

5-2-1-6————— دسترسی بر اساس عرض معبر 84

5-2-1-7————— مساحت- 86

5-2-1-8————— قیمت زمین- 87

5-3-    مکانیابی بهینه پارکینگ طبقاتی.. 89

فصل ششم : نتیجه گیری

6-1-    نتایج و آزمون فرضیات… 94

6-2-    اثبات فرضیه ها 96

6-3-    پیشنهادات… 97

 

فهرست اشکال

شکل شماره 1-1- فرایند انجام پژوهش………………………………………………………………………………………………….6

شکل شماره 3-1- نقشه محدوده منطقه 8 شهرتبریز……………………………………………………………………………..32

شکل شماره 3-2- نقشه موقعیت محلات منطقه هشت……………………………………………………………………… 46

شکل شماره 4-1- روش تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه…………………………………………………………….60

شکل شماره 4-2- روند نمای تصمیم گیری در روش تحلیل شبکه……………………………………………………..61

شکل شماره 4-3-شکل فلوچارت پژوهش………………………………………………………………………………………………..65

شکل شماره 4-4-تابع عضویت فازی برای متغبرهای زبانی…………………………………………………………………….73

شکل شماره 5-1- الگوی شماتیک ANP برای انتخاب گرینه‌های مناسب……………………………………………..75

شکل شماره 5-2- نقشه تراکم جمعیت ……………………………………………………………………………………………………77

شکل شماره 5-3- نقشه تراکم ساختمانی………………………………………………………………………………………………..79

شکل شماره 5-3- نقشه تعداد خودرو…………………………………………………………………………………………………….81

شکل شماره 5-4- نقشه تقاضا………………………………………………………………………………………………………………….82

شکل شماره 5-5- نقشه عرضه…………………………………………………………………………………………………………………84

شکل شماره 5-6- نقشه دسترسی……………………………………………………………………………………………………………..85

شکل شماره 5-7- نقشه مساحت………………………………………………………………………………………………………………..87

شکل شماره 5-8- نقشه قیمت…………………………………………………………………………………………………………………..89

شکل شماره 5-9- نقشه مکانیابی پارکینگ……………………………………………………………………………………………….91

 

فهرست جداول

جدول 1-3- تحولات جمعیتی شهر تبریز…………………………………………………………………………………………………….37

جدول 3-2- انواع بافت و مشخصات آن……………………………………………………………………………………………………….38

جدول 4-1- مهمترین کاربردهای روش تحلیل شبکه…………………………………………………………………………………59

جدول4-2- ساختار کلی سوپر ماتریس………………………………………………………………………………………………………..66

جدول 4-3- نمایش وزنهای سوپر ماتریس…………………………………………………………………………………………………..66

جدول 4-4- مقیاس های زبانی برای درجه اهمیت ……………………………………………………………………………………73

جدول 5-1- ارزش گذاری تراکم جمعیت……………………………………………………………………………………………………76

جدول 5-2- ارزش گذاری تراکم ساختمانی……………………………………………………………………………………………….78

جدول 5-3- ارزش گذاری تعداد خودرو……………………………………………………………………………………………………..80

جدول 5-4- ارزش گذاری تقاضای پارکینگ……………………………………………………………………………………………….82

جدول 5-5- ارزش گذاری عرضه پارکینگ………………………………………………………………………………………………….83

جدول 5-6- ارزش گذاری دسترسی…………………………………………………………………………………………………………….85

جدول 5-7- ارزش گذاری مساحت……………………………………………………………………………………………………………….86

جدول 5-8- ارزش گذاری قیمت زمین…………………………………………………………………………………………………………88

جدول 5-9- جدول وزن لایه ­ها………………………………………………………………………………………………………………………90

جدول 5-10- مکانیابی پارکینگ……………………………………………………………………………………………………………………92

چکیده:   انتخاب یک مکان مناسب برای فعالیت در سطح محله و مناطق، یکی از تصمیمات پایه ای برای انجام یک طرح پژوهشی است که نیازمند تحقیق در یک مکان مورد مطالعه از دیدگاه های مختلف می‌باشد. در مقیاس محلات و مناطق، مکان یابی فعالیتی است که قابلیت­ها و توانایی­های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب و کافی و همچنین سازگاری آن با سایر کاربری­ها، به منظور انتخاب مکانی مناسب و کاربردی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. هدف این پایان نامه مکانیابی مناطق بهینه برای ایجاد پارکینگ طبقاتی در منطقه هشت شهرداری تبریز با بهره گرفتن از نرم افزار Arc GIS بوده است. برای این منظور داده ­های اولیه از این منطقه تهیه و آماده و مدل مورد استفاده این  پایان نامه ، مدل فازی –ANP انتخاب شد.لایه ­های مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از: تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی، مساحت پارکینگ ، دسترسی بر اساس عرض معبر، قیمت زمین، عرضه پارکینگ، تقاضای پارکینگ و تعداد خودرو. ابتدا در نرم افزار Super decision   وزن مناسب برای لایه ­ها اعمال شد، سپس نتایج وزن دهی بر روی لایه ها در محیط نرم افزار Idrisi اعمال گردید و اقدام به فازی کردن لایه ­ها شد و مناطق مناسب پارکینگ طبقاتی انتخاب شد. نتیجه این عملیات فازی به نرم افزار Arc map  انتقال داده شد و خروجی و تحلیل نتایج در این محیط انجام گرفت. این پایان نامه در شش فصل تدوین شد.  فصل اول : کلیات ، فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق ، فصل سوم : شناخت منطقه مورد مطالعه، فصل چهارم: مواد و روش تحقیق، فصل پنجم: یافته­ ها ، فصل ششم : جمع‍‍بندی و نتیجه گیری.

کلمات کلیدی: مكانیابی پاركینگ طبقاتی، GIS،ANP  فازی، Super decision، منطقه هشت تبریز

1-1-   مقدمه

عوامل ناشی از مهاجرت و رشد جمعیت و همچنین رشد فیزیکی شهرها، خدمات رسانی و توزیع عادلانه خدمات در محیط شهرها را با اشکالات زیادی همراه کرده است و اتخاذ سیاست درست و کارآمد در زمینه ارائه خدمات ضروری به جمعیت ساکن در بخش های مختلف شهر بسیار مهم است . یکی از این کاربری های ضروری در شهرها پارکینگ می‌باشد.

در اختیار داشتن یک وسیله نقلیه هنگامی می‌تواند کاربرد واقعی خود را نشان دهد که دارندگان آن قادر باشند در هر نقطه‌ای از شهر که مقصدشان باشد محلی برای پارک وسیله نقلیه خود پیدا کنند. به عبارت دیگر باید در نقاط مختلف و پر تراکم شهری مانند محدوده‌های تجاری، خدماتی، تفریحی و کار توقفگاه‌هایی با ظرفیت کافی احداث شود. ولی به علت بی‌توجهی و یا به علل اقتصادی و غیره این برنامه در بسیاری از شهرهای کشورمان اجرا نگردیده است.

در واقع امروزه معضل کمبود محل توقف وسایل نقلیه به خصوص در مناطق پر تراکم شهر بیش از بیش نمود پیدا کرده است. حرکت با وسایل نقلیه، به مرکز شهر و رسیدن به مقصد بسیار آسانتر انجام می‌گیرد تا پیدا نمودن محلی برای پارک اتومبیل، متخصصان فن یکی از علل شلوغی و راه بندهای ترافیکی در نواحی پر تراکم شهر را رانندگانی می‌دانند که در پی جستجو برای پیدا کردن محلی برای پارک وسیله نقلیه خود، ترافیک روان خیابان را مختل نموده و باعث راه بندانهای طولانی می‌گردنند. تامین نیاز پارکینگ شهروندان، گردش صحیح اتومبیل به دنبال پارک را موجب شده، حرکت اتومبیل در شهر را منظم خواهد نمود. همچنین در مصرف سوخت سرفه جویی شده آلودگی هوا کاهش خواهد یافت.

در این پژوهش سعی بر آن است تا مناطق بهینه پارکینگهای طبقاتی در سطح منطقه هشت شهر تبریز با بهره گرفتن از روش تحلیل شبکه یا همان ANP  شناسایی و معرفی شوند.

 

1-2-   بیان مسئله

دنیای امروز دنیای اطلاعات و مدیریت بهینه آن است. بخش عمده­ای از تصمیمات اتخاذ شده توسط مدیران و برنامه ریزان در پروژه‌های مختلف شهری، زیست محیطی، دفاعی، امنیتی و خدماتی، به هر نحو به مکان و موقعیت خاص آن مربوط می باشد. لذا وجود اطلاعات مکانی و جغرافیایی دقیق، مطمئن و به هنگام و مهمتر از آن مدیریت بهینه آن، از موضوعات بسیار اساسی در موفقیت تصمیمات و اجرای آنها می باشد.

سیستم های اطلاعاتی جغرافیایی، یک فناوری پیشرفته در جهت مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی و توصیفی می‌باشد و در این راه، از تکنولوژی‌های متعددی همچون؛ سیستمهای تولید نقشه رقومی، سنجش از دور و سیستمهای مدیریت پایگاه داده ها (DBMS) استفاده می‌کنند(چانگ،2005 ) . استفاده از سیستمهای اطلاعاتی جغرافیایی، در مقیاسه با سیستمهای قدیمی و نیز مرتبط با آن از مزایای متعددی مانند پاسخگویی به نیاز کاربران در کلیه زمینه‌ها، ساماندهی و افزایش بهره وری از منابع موجود، بهینه سازی سرمایه گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، ابزاری مفید در جهت تصمیم گیری مدیران ، سرعت و دقت کار و تعیین قابلیت‌های توسعه در مناطق و مکان‌های مختلف برخوردار است و این مزایا، این سیستمها را از سایر سیستمها مانند CAD بسیار کاربردپذیر ساخته و فراتر می برد. امکان انجام آنالیزهای پیچیده با مجموعه داده‌های مختلف مکانی و غیر مکانی به صورت توام، مهمترین قابلیت GIS می‌باشدکه نمی توان آن را با روش های دیگر مثل روش های آنالوگ انجام داد. توانایی تجزیه و تحلیل توام داده های مختلف، امکان ایجاد و استفاده از اطلاعات مکانی را به شکلی کاملاً متفاوت با گذشته فراهم می‌سازد. رشد شهر نشینی در تمامی جوامع به خصوص در كلان شهرها به قدری سریع است كه بسیاری از مراكز شهری نتوانستند خود را با این حركت همگام كنند و شهرها به طور ناموزون شروع به توسعه نمودند و فضاهای باز ناپدید شدند و مسائل حاد بهداشتی، مسئله آموزشی، مسكن و اشتغال در شهرهای پر جمعیت  به وجود آمد و تعادل درروابط اجتماعی و انسانی بین ساكنین شهرها و امكانات موجود به هم خورد و شهرها با كمبود شدید خدمات آموزشی، بهداشتی درمانی،گذران اوقات فراغت، حفاظتی، امنیتی، رفاهی و… روبرو شدند و همچنین عدم توزیع خدمات، شدت كمبودها را دو چندان کرد.

در میان زیرساختارهای مختلف تشكیل‌ دهنده یک کشور، سیستم حمل‌ونقل درون شهری بعنوان زیرساختاری كه نقش بسزایی در فعالیت‌های مختلف آن کشور دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است. ابتدا و انتهای هر سفری چه درون شهری و چه برون شهری، با هر هدفی که انجام پذیرد، در نهایت به توقف ختم  می گردد. در پایان سفر لازم است خودرو در محلی مشخص و معین که دارای ممنوعیت قانونی نیز نباشد، پارک گردد. محاسبه­ها نشان می دهند که مدت توقف هر اتومبیل، بیشتر از مدت حرکت آن است. پیش بینی و تدارک فضای کافی برای وسیله­های نقلیه در زمان هایی که از آنها استفاده نمی­ شود، از معضلات شهرها، به ویژه شهرهای بزرگ است. دشواری کار بیشتر به این دلیل است که فضای خاص پارکینگ را اغلب باید در محدودترین وگران ترین نقاط شهر در نظر گرفت (سعید نیا، 1378).

رشد سریع جمعیت و به تبع آن افزایش اتومبیل‌های شخصی در مناطق مسکونی و پارک آن‌ ها در طول شبانه روز در محلات و کوچه ها به دلیل کمبود پارکینگ به ویژه در بافت های مرکزی و سنتی شهرها که کم عرض و متراکم بوده و فاقد پارکینگ در واحد مسکونی خود هستند مشکلات عدیدهای را در عبور و مرور محله­ای ایجاد کرده و نظم محلی را مختل ساخته است.

نامناسب بودن محل پارکینگ‌ها و پراکندگی غیر اصولی آن‌ ها نه تنها باعث عدم کارایی این پارکینگ‌ها می­ شود بلکه افزایش شلوغی در محلات و در نتیجه تراکم درون محله­ای، افزایش مصرف سوخت، آلودگی محلات و افزایش آلودگی صوتی را به همراه خواهد داشت(کریمی و همکاران ، 1387).

پارکینگ های شهری در کشور ما  به طور معمول در مناطق پر ازدحام مراکز شهری قرار گرفته‌اند در حالیکه سطح و سرانه اختصاص یافته به این کاربری در محلات بسیار اندک و در حد مالکیت‌های اختصاصی برخی از منازل می‌باشد، بدین ترتیب ما شاهد ازدحام خودروهای پارک شده در محلات و کوچه های شهری در هنگام شب و زمان های استراحت و فراغت هستیم، فضای مسکونی مردم به دلیل عدم برنامه ریزی‌های مدون و اصولی تقریبا عاری از امکانات پارک مناسب و استاندارد می‌باشد و محلات شهری مملو از خودروهای پارک شده در حاشیه خیابان و کوچه ها هستند. این امر سبب شده که خودروهای پارک شده در این مناطق از یک سو فضای تردد را تنگ کرده و از سوی دیگر در معرض خطراتی چون سرقت و ناامنی باشند(روستایی و قنبری، 1387).

مکانیابی پارکینگ­های طبقاتی که با اشغال زمین کمتر، ظرفیت پارک بالایی دارند، از ضرورت­های برنامه ­ریزی شهری و ترافیک شهرهای بزرگ می­باشد، به همین نسبت، مکانیابی مرکزهای خدماتی همچون پارکینگ­های طبقاتی در سطح شهر، به عنوان جزئی از برنامه ریزی کاربری زمین تحت تأثیر معیارها و متغیرهای فراوانی از جمله فاصله از مرکزهای جذب ( مرکزهای تجاری، اداری، درمانی، آموزشی و …)، دسترسی به خیابان­های اصلی و فرعی با سطح سرویس و عرض­های مختلف، ارزش ملک، کیفیت بنا و … می باشد که در نظر گرفتن تمامی این معیارها در قالب روش­های سنتی و نقشه­های کاغذی مشکل است و با توجه به مبنا قرار دادن وضعیت موجود شهر تبریز و علی الخصوص منطقه 8 شهری از لحاظ مشکلات مربوط به توقف های غیر قانونی و غیر متعارف و همچنین مسائل مربوط به کارت پارک­ها که در این مقطع زمانی تعیین مکان­های بهینه و اصولی پارکینگ­های طبقاتی بیش از پیش ضروری می­نماید که در این پایان نامه در نظر است به مکان­ یابی محل­های مناسب جهت پارکینگ طبقاتی با بهره گرفتن از GIS در منطقه مورد مطالعه پرداخته شود. هدف اصلی این تحقیق مکان­ یابی مناسب برای پارکینگ طبقاتی با در نظر گرفتن معیارهای مختلف با روش فرایند تحلیل شبکه ای (  ANP) فازی می­باشد.

[1] Remote Sensing

 

فصل اول: کلیات تحقیق

-1.­ مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..  2

1-2. بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-3-­ سؤال‏های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-4-­ پیشینه­ی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-5-­ فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-6-­ حدود پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-7-­ اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-8-­ معرفی الگو یا روش کار………………………………………………………………………………………………………………………. 10

1-9-­ نارسایی ها و مشکلات عمده­ی تحقیق………………………………………………………………………………………………….. 10

فصل دوم: مبانی نظری

2-1-­ مقدمه­13

2-2-­ شهر و نظریه­ های اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-2-1-­ مکتب آرمان­گرایی………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-2-2-­ مکتب اصلاح­گرایی…………………………………………………………………………………………………………………………. 14

2-2-3- مکتب شیکاگو……………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-2-4-­ مکتب مدرنیسم……………………………………………………………………………………………………………………………… 14

2-2-5-­ مکتب فرامدرنیسم………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

2-2-6-­ مکتب فرهنگ گرایی………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-2-7-­ مکتب طبیعت­گرایی……………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-2-8-­ مکتب فلسفه­گرایی………………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-2-9-­ مکتب فن­گرایی……………………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-2-10-­ مکتب آمایش انسانی…………………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-3-­ معماری اسلامی و نماد­های بارز آن……………………………………………………………………………………………………… 17

2-3-1-­ درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 17

2-3-2-­ برخی از نمادهای معماری اسلامی…………………………………………………………………………………………………… 19

2-3-2-1-­ گنبد………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-2-2-­ طاق………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-2-3-­ مفهوم امام یا پیشوا…………………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-3-2-4-­ نور و رنگ………………………………………………………………………………………………………………………………… 20

2-3-2-5-احجام سه گانه­ی کروی……………………………………………………………………………………………………………….. 21

2-3-2-6- دایره ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 21

2-4- مباحثی در علوم رفتاری و روانشناسی محیط………………………………………………………………………………………… 21

2-4-1- پدیدار شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 21

2-4-2-­ مفهوم مکان………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-4-3-­ هویت مکان…………………………………………………………………………………………………………………………………… 22

2-4-4-­ حس مکان…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-4-5-­ حس لامکانی یا احساس بی­مکانی…………………………………………………………………………………………………… 24

2-4-6-­ حافظه­ جمعی……………………………………………………………………………………………………………………………… 25

2-4-7-­ خرد جمعی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 25

2-4-8-­ شعور و حافظه­ جمعی…………………………………………………………………………………………………………………. 26

2-5-­ وجه سوم در هستی­: ماده،‌ انرژی و ” شعور ” ………………………………………………………………………………………. 26

2-5-1-­ نظریه­ی شعور………………………………………………………………………………………………………………………………… 26

2-5-2-­ پزشکی

 هومیوپاتی………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-6-­ استفاده از نظریه­ی شعور و تشریح شعور در حوزه­ کلام……………………………………………………………………… 28

2-6-1-­ شعور در کلام………………………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-6-2-­ شعور مثبت و منفی………………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-6-3-­ تشعشع در کلام……………………………………………………………………………………………………………………………… 30

2-6-4-­ تشعشع شعوری……………………………………………………………………………………………………………………………… 30

2-6-5-­ شارژ شعوری…………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-6-6-­ روح جمعی……………………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-6-7-­ شواهد تذکر به ” روح جمعی ” در قرآن………………………………………………………………………………………….. 32

2-6-8-­ شواهدی مبنی بر وجود آگاهی نسبت به مباحث شعور و تشعشع شعوری در فرهنگ اسلامی……………….. 33

2-7-­ نقد و بررسی مباحث روانشناسی محیطی از منظر شعور………………………………………………………………………… 34

2-7-1- معماری، هرمنوتیک، شعور و القای حس و معنا در ناخودآگاهی…………………………………………………………. 34

2-7-2-­ جمع­بندی مختصر از نظریه­ های پدیدارشناسانه در خصوص روانشناسی محیط……………………………………. 35

2-7-3- تحلیل ماهیت حس­مکان و حس تعلق به اجتماع از منظر شعور………………………………………………………….. 36

2-7-4- حس تعلق به مکان در شهر­های قدیمی و شهرهای سنتی…………………………………………………………………… 37

2-8- تاملی بر شهرسازی در جهان اسلام از منظری نو و از بُعد شعور…………………………………………………………….. 40

2-8-1- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

2-8-2- شهرسازی اسلامی در سیره­ی پیامبر اکرم (ص………………………………………………………………………………….. 40

2-8-3- شهرسازی اصفهان­، تجلی نمونه ­ای از شهرسازی ایدئولوژیک ایرانی­-اسلامی……………………………………….. 43

2-9-­ تعاریف و مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………………………… 44

2-9-1- تعریف فرهنگ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

2-9-2-­ ریشه­ مفهومی ” شهر-فرهنگ……………………………………………………………………………………………………….. 45

2-9-3- تعریف مدل “شهر- فرهنگ…………………………………………………………………………………………………………….. 45

2-9-4-­ تعریف “میدان شعوری…………………………………………………………………………………………………………………… 45

2-9-­5- نقش میدان شعوری در شکل­ گیری کائنات و علت جاذبه­ی اجرام سماوی در قرآن………………………………. 46

2-9-6-­ اهمیت میدان شعوری فضا-زمان در سرنوشت شهرها و حوادث طبیعی……………………………………………… 47

2-10- پایداری و مفهوم آن………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-10-1-­ پیدایش مفهوم پایداری…………………………………………………………………………………………………………………. 49

2-10-2-­ توسعه­ پایدار……………………………………………………………………………………………………………………………… 49

2-10-3-­ ابعاد توسعه­ پایدار……………………………………………………………………………………………………………………… 49

2-10-3-1-­ پایداری اکولوژیکی…………………………………………………………………………………………………………………… 49

2-10-3-2-­پایداری اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………. 50

2-10-3-3-­ پایداری اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………………… 50

2-10-3-4-­ پایداری محیطی در فرهنگ قرآن……………………………………………………………………………………………….. 50

2-11-­­­ اصول پیشنهادی شهر-فرهنگ در جهت هویت بخشی ایرانی-اسلامی به مجتمع­های زیستی…………………… 51

2-11-1- جمع­گرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور………………………………………………… 51

2-11-2-کانون­کرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربری­های عمومی در نقاط متراکم مجتمع­های زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

2-11-3-­ قدسی سازی با تشعشعی نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هسته­ی مرکزی شهر با انعکاس این مفاهیم در میدان شعوری         52

2-11-4-­ برنامه ­ریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی………………. 53

2-11-5-­ عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی 53

2-11-6-­ حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار می­ شود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

فصل سوم: معرفی محدوده­ مورد مطالعه

3-1-­ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 56

3-2-­ موقعیت جغرافیایی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

3-2-1-­ موقعیت و وسعت شهرستان خوی……………………………………………………………………………………………………. 56

3-2-2- موقعیت جغرافیایی شهر خوی………………………………………………………………………………………………………… 57

3-2-3- محدوده­ ­حوزه­  طبیعی شهر……………………………………………………………………………………………………… 57

3-3-­ مطالعات جغرافیای طبیعی محدوده ی مورد مطالعه……………………………………………………………………………….. 57

3-3-1- زمین شناسی منطقه خوی……………………………………………………………………………………………………………….. 57

3-3-2-وضعیت تکتونیکی و زلزله­خیزی شهر خوی………………………………………………………………………………………. 58

3-3-3- وضعیت توپوگرافی…………………………………………………………………………………………………………………………. 58

3-3-4-­ مطالعات اقلیمی……………………………………………………………………………………………………………………………… 59

3-3-4-1-­ دما……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

3-3-4-2-­ بارش………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

3-3-4-3-­ رطوبت……………………………………………………………………………………………………………………………………… 60

3-4- مطالعات جغرافیای انسانی محدوده­ مورد مطالعه………………………………………………………………………………… 61

3-4-1- ویژگی­های اجتماعی جمعیت خوی…………………………………………………………………………………………………. 61

3-4-1-1-­ رشد جمعیت در شهر خوی از سال 1335 تا 1390…………………………………………………………………………61

3-4-1-2-­ درصد رشد جمعیت خوی در دوره­ های مختلف سرشماری……………………………………………………………. 62

3-4-1-3-­ بعد خانوار………………………………………………………………………………………………………………………………… 62

3-4-1-4- وضعیت سواد…………………………………………………………………………………………………………………………….. 63

3-4-1-5- مهاجرت…………………………………………………………………………………………………………………………………… 64

3-4-2- ویژگی­های اقتصای جمعیت شهر خوی……………………………………………………………………………………………. 64

3-4-2-1-­ وضعیت اشتغال در شهر خوی…………………………………………………………………………………………………….. 64

3-4-2-2-­ نرخ اشتغال مردان و زنان……………………………………………………………………………………………………………. 65

3-5-­ ویژگی­های تاریخی و فرهنگی در منطقه­ خوی……………………………………………………………………………………. 66

3-5-1- سابقه تاریخی…………………………………………………………………………………………………………………………………. 66

3-5-2-­ وجه تسمیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

3-6-­ بررسی وضعیت کالبدی شهر خوی………………………………………………………………………………………………………. 67

3-6-1-­ هسته­ی اولیه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

3-6-2-­ بررسی ساخت شهر……………………………………………………………………………………………………………………….. 68

3-6-3-­ وضعیت توسعه­ کالبدی شهر و جهات توسعه­ کالبدی آتی …………………………………………………………….. 71

3-6-4-­ بررسی بافت شهر…………………………………………………………………………………………………………………………… 72

3-7-­ بررسی نحوه پراکندگی کاربری­های شاخص در شهرهای اسلامی…………………………………………………………… 73

3-7-1-­ کاربری مذهبی (مسجد) ………………………………………………………………………………………………………………… 73

3-7-2-­ کاربری آموزش­عالی (مدرسه) ………………………………………………………………………………………………………… 74

3-7-3-­ کاربری­های تجاری (بازار) ……………………………………………………………………………………………………………… 75

3-7-4-­ کاربری­های فرهنگی-هنری……………………………………………………………………………………………………………… 76

3-7-5­- سیستم محلات شهری……………………………………………………………………………………………………………………. 77

3-8-­ شخصیت­های فرهنگی-مذهبی مدفون در شهر خوی…………………………………………………………………………….. 78

3-8-1-­ شمس­الدین محمد بن علی بن ملک داد تبریزی معروف به “شمس تبریزی” ………………………………………. 78

3-8-2- پوریای ولی……………………………………………………………………………………………………………………………………. 79

3-8-3-­ امامزاده سید بهلول (ع) …………………………………………………………………………………………………………………. 80

3-8-4-­ امامزاده میرهادی سید کوثری (ع) ………………………………………………………………………………………………….. 81

3-8-5-­ امامزاده محمد (ع) ………………………………………………………………………………………………………………………… 81

3-9-­ جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 85

4-2- تحلیل ساخت و بافت شهر خوی از منظر ویژگیهای شهر اسلامی…………………………………………………………… 85

4-2-1-­ کانون­گرایی در بافت و ساخت شهر………………………………………………………………………………………………….85

4-2-2- کاربری مسجد……………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

4-2-2- کاربری تجاری (بازار) ……………………………………………………………………………………………………………………. 88

4-2-3- کاربری آموزش عالی ( مدرسه) ………………………………………………………………………………………………………. 89

4-2-4-­ محلات شهری……………………………………………………………………………………………………………………………….. 90

4-2-5-کاربری­های فرهنگی-هنری………………………………………………………………………………………………………………. 91

4-5-­ اقدامات انجام شده در خصوص تلاش برای هویت بخشی ایرانی-اسلامی به شهر …………………………………. 93

4-6-­ تحلیل ویژگی­های شهر خوی  از نقطه نظر اصول شش گانه­ی “شهر-فرهنگ”…………………………………………. 94

4-6-1-­ جمع­گرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور………………………………………………….. 94

4-6-2-­ کانون­گرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربری­های عمومی در نقاط متراکم مجتمع­های زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری قوی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

4-6-3-­ قدسی­سازی بار شعوری نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هسته­ی مرکزی شهر…………………….. 95

4-6-4-­ برنامه ­ریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی…………………. 96

4-6-5-­ عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی… 96

4-6-6-­ حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار می­ شود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 97

4-7-­ جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

فصل پنجم: آزمون فرضیه، جمع­بندی و نتیجه ­گیری و ارائه­ پیشنهادات

5-1-­ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 100

5-2-آزمون فرضیه ­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………. 100

5-2-1- فرضیه­ اول………………………………………………………………………………………………………………………………… 100

5-2-2-­ فرضیه­ دوم……………………………………………………………………………………………………………………………….. 101

5-3- بحث و نتیجه ­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………… 101

5-4- ارائه­ پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………….. 104

5-4-1- پیشنهاد اول: طرح پیشنهادی برای اجرایی­کردن شهر-فرهنگ در شهر خوی……………………………………… 104

5-4-1-1- جانمایی شهر­–­فرهنگ در مطالعه موردی شهر خوی……………………………………………………………………. 104

5-4-1-2- عناصر اصلی میدان………………………………………………………………………………………………………………….. 106

5-4-1-2-1- مسجد­جامع یا مصلای شهر…………………………………………………………………………………………………… 106

5-4-1-2-2-­ موسسات علمی-آموزشی……………………………………………………………………………………………………… 107

5-4-1-2-3- حسینیه­ای برای کل شهر………………………………………………………………………………………………………. 108

5-4-1-2-4- بازارچه­ی محلی…………………………………………………………………………………………………………………… 110

5-4-1-2-5- کاربری­های ورزشی……………………………………………………………………………………………………………… 111

5-4-2- پیشنهاد دوم…………………………………………………………………………………………………………………………………. 112

5-4-3-­ پیشنهاد سوم………………………………………………………………………………………………………………………………… 113

فهرست نقشه ها

 

نقشه 3-1- موقعیت خوی در تقسیمات کشوری و استانی……………………………………………………………………………….. 57

نقشه3-2- پهنه­ بندی خطر وقوع زلزله در قسمت شمالی آذربایجان غربی………………………………………………………….. 58

نقشه 3-3- هسته­ی اولیه ی شهر خوی و جابجایی هسته­ی شهر در طی دوره­ های مختلف………………………………….. 68

نقشه 3-4- طرح قلعه­ی قدیم خوی………………………………………………………………………………………………………………. 79

نقشه 3-5-­ کاربری اراضی پیشنهادی در طرح تفصیلی منقضی شده  خوی (1373) و تعریف توسعه­ آتی با شهرک ولیعصر     71

نقشه 3-6- مراحل گسترش شهر خوی از سال 1335 تا سال 1387…………………………………………………………………. 72

نقشه 3-7- توسعه­ شهری و اسکان غیر رسمی در نواحی پیرامونی شهر خوی……………………………………………….. 72

نقشه 3-8- وضعیت بافت شهری در شهر خوی……………………………………………………………………………………………… 73

نقشه 3-9- جایگزینی و پراکندگی کاربری­های مذهبی……………………………………………………………………………………. 74

نقشه 3-10- پراکندگی مراکز آموزش­عالی در سطح خوی………………………………………………………………………………. 75

نقشه 3-11- پراکندگی کاربری­های تجاری در بافت شهر خوی……………………………………………………………………….. 76

نقشه 3-12- پراکندگی مراکز فرهنگی و هنری در سطح شهرخوی………………………………………………………………….. 76

نقشه 3-13- محله­بندی سنتی شهر خوی………………………………………………………………………………………………………. 77

نقشه 3-14- موقعیت ناحیه­ی 2 شهرداری خوی……………………………………………………………………………………………. 78

نقشه 4-1- محله­بندی مصوب شهر خوی……………………………………………………………………………………………………… 91

نقشه 5-1- محدوده و مکان جانمایی طرح………………………………………………………………………………………………….. 105

نقشه 5-2-­ مکانیابی پیشنهادی مصلی جدید………………………………………………………………………………………………… 108

نقشه 5-3- مکانیابی پیشنهادی کاربری­های علمی­-آموزشی دانشگاهی…………………………………………………………… 108

نقشه 5-4-­ مکانیابی پیشنهادی کاربری حسینیه­ی شهر………………………………………………………………………………….. 109

نقشه 5-5- مکانیابی پیشنهادی کاربری بازارچه محلی………………………………………………………………………………….. 111

نقشه­ی 5-6-­ مکانیابی پیشنهادی برای کاربری فرهنگی-ورزشی زورخانه………………………………………………………. 112

فهرست نمودارها

نمودار 3-1 – میانگین ماهیانه­ی دمای هوا در ایستگاه خوی در دوره­ آماری 20 ساله (1373-1392………………… 59

نمودار 3-2- متوسط بارندگی در ایستگاه سینوپتیک خوی در دوره­ آماری 20 ساله (1372-1392)…………………….60

نمودار 3-3- متوسط رطوبت هوا در ایستگاه خوی در طی دوره­ 20 ساله (1372-1392)……………………………….. 60

نمودار 3-4- رشد جمعیت در شهر خوی در طی 55 سال اخیر (1335-1390…………………………………………………. 61

نمودار 3-5- متوسط رشد جمعیت در طی 55 سال اخیر (1335-1390………………………………………………………….. 62

نمودار 3-6- تغییرات شاخص بعد خانوار در طی 55 سال اخیر (1335-1390……………………………………………….. 63

نمودار 3-7- دانش آموختگان دانشگاه­ها و موسسات آموزش­عالی برحسب جنس و آخرین مدرك تحصیلی  در سال 1390      63

نمودار 3-8 – مهاجرین وارد شده به شهر خوی بر حسب مبدا مهاجرت (1385-1390……………………………………. 64

نمودار3-9- شاغلان در هریک از بخش­های کشاورزی، صنعت و خدمات در شهر خوی در سال 1390……………… 65

نمودار 3-10- درصد اشتغال در هر یک از بخش­های اقتصادی در شهر خوی در سال 1390…………………………….. 65

نمودار 3-11- شاغلین در سه بخش عمده­ی اقتصادی بر حسب جنس در شهر خوی در سال 1390………………….. 66

نمودار 3-12- درصد اشتغال مردان و زنان نسبت به هم در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات در شهر خوی در سال 1390            66

 

فهرست تصاویر

تصویر 2-1-­ طاق، جلوه­ی طرح گنبد در فضای داخلی ساختمان…………………………………………………………………….. 19

تصویر 2-2-­ بقعه­ی شاهزاده حسن در قزوین؛ آبی، استعاره از آسمان و گنبد نمود خارجی از مسیر حرکت………. 20

تصویر2-3-  احجام کروی بر بالای گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان………………………………………………………….. 21

تصویر 2-4- ساختمانی در فرانسه با نماد ماسونی………………………………………………………………………………………….. 35

تصویر 2-5- نشان مهر ایالات متحده بر روی اسکناس یک دلاری­، یکی از نماد های فراماسونری جهانی…………… 35

تصویر 2-6- تصویر باز سازی شده از خانه–مسجد پیامبر (ص……………………………………………………………………….. 41

تصویر 2-7- تصویر باز سازی شده از خانه–مسجد پیامبر (ص) و منطقه­ پیرامون آن در آغاز حکومت اسلامی در اواسط قرن 7 میلادی            41

تصویر 2-8- تسلط مسجد­النبی بر محیط ساخته شده­ی سنتی مدینه………………………………………………………………… 42

تصویر 2-9- نقشه در تاریخ 1811 میلادی که بخش­های جنوبی قرطبه را نشان می­دهد…………………………………….. 42

تصویر 2-10- میدان نقش جهان اصفهان………………………………………………………………………………………………………. 44

تصویر 2-11-­ راسته بازار قیصریه­ی اصفهان که از یک سمت به میدان نقش جهان منتهی می­گردد…………………….. 44

تصویر 2-12- تصور دوبعدی از انحنای فضا-زمان…………………………………………………………………………………………. 47

تصویر 3-1- عکس هوایی شهر خوی در سال1335 که در آن خیابانهای مهر پهلوی نمایان است……………………….. 70

تصویر3-2- طرح شهر دو هسته­ای خوی با هسته­ی قدیمی و هسته­ی جدید در شهرک ولیعصر (عج)…………………. 70

تصویر 3-3 – مناره­ی آجری شمس تبریزی تزئین شده با شاخ آهو………………………………………………………………….. 79

تصویر 3-4 – قلعه­ی قدیم خوی در 942 ه.ق، از کتاب بیان منازل سفر عراقین………………………………………………… 79

تصویر3-5 – آرامگاه پوریای ولی در شهر خوی به همراه طرح باغ در حال ساخت آن………………………………………….. 80

تصویر 3-6- حرم امامزاده سید­بهلول (ع………………………………………………………………………………………………………… 81

تصویر 3-7 – مرقد امامزاده میرهادی…………………………………………………………………………………………………………….. 81

تصویر 3-8 – مرقد امامزاده سید­محمد (ع……………………………………………………………………………………………………… 82

تصویر 3-9 – نمایش محل استقرار هریک از مقابر و زیارتگاه ها در محدوده­ ناحیه­ی 2 شهرداری خوی………………. 82

تصوریر4-1- رشد خزشی و نامنظم شهر به سمت حواشی……………………………………………………………………………….. 86

تصویر4-2- شهرک ولیعصر (عج) شهر خوی، وضع موجود……………………………………………………………………………….. 93

تصویر 5-1-­ ­جانمایی مدل شهر-فرهنگ در چهره­ی کالبدی شهر خوی………………………………………………………….. 105

فهرست جداول

جدول 3-1- محدوده و سال وقوع زلزله در طی دهه هشتاد در خوی………………………………………………………………… 58

جدول 3-2- تحولات جمعیت و خانوار در شهر خوی در طی 55 ساله (90-1335……………………………………………. 61

جدول 3-3- مهاجرین وارد شده به شهر خوی بر حسب مبداء مهاجرت و جنس در سال 1390………………………….. 64

فهرست اشکال

شکل 2-1- حرکت از مبدا تا مبدا در سیر کمال نفس (مبدا-مسیر-مبدا……………………………………………………………. 19

چکیده

امروزه از بارزترین مشکلات شهر­سازی معاصر، بحران معنا اعم از اجتماعی و کالبدی در مکان است. پس از دوران پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار بروز تغییرات در حوزه های مختلف فرهنگی، به تدریج وارد عرصه ­های کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی ایرانی-اسلامی را بوجود آورد. اما خود شهر اسلامی، بیان جامع و منسجمی ندارد و به شهرهایی اطلاق می­ شود که در دوران قبل از مدرن، در سرزمینهای اسلامی شکل گرفته بود. هدف این پروسه، تدوین چارچوب کلی برای برنامه ­ریزی شهر ایرانی-اسلامی است. با تحلیل ماهیت و مکانیسم عملکرد پارامترهای روانشناسی­محیط از نقطه نظر بُعد شعور، و بکارگیری آن در برنامه ­ریزی شهری، می­توان به در آفرینش هویت ایرانی-اسلامی به شهرهای موجود گام برداشت و نیز در ساخت شهرها و شهرک­های جدید برمبنای آن اقدام نمود تا بتوان شهر را به محیطی بدل ساخت که شهروندان با قرارگیری در آن، با ناخودآگاهی خود، مفاهیم معنوی را ادراک نمایند. روش تحقیق با رویکرد کیفی و تحلیلی-تطبیقی می­باشد و در استخراج مفاهیم، از استدلال و استنتاج عقلی و منطقی نیز بهره برده شده­ است. در جمع­آوری داده ­ها، از روش اسنادی بهره برده شد. از روش میدانی نیز به صورت حضور در محیط و مشاهده و اداراک ذهنی در مطالعات روانشناسی­محیط استفاده شد. در تایید و اثبات مباحث، به استنادات قرآنی و مباحث معرفتی تاویل قرآن نیز ارجاع داده شد. با مطالعات روانشناسی­محیط از نقطه نظر عنصر شعور، نگاهی دوباره به شهر اسلامی و ایرانی-اسلامی انداخته شد. بر این اساس، چینش کاربری­های مثبت و ارزشی در مرکز شهر، آگاهانه بوده و از مبانی عمیق عرفانی بهره برده شده است. با بازبینی و بروز رسانی ویژگی­ها و شاخصه­های آن، استفاده از معارف قرآنی و قلمروهای جدید علمی، چارچوبی تحت عنوان اصول ششگانه­ی شهر-فرهنگ تدوین شد که با بهره گرفتن از عامل  انتشار آگاهی در بعد سوم محیط، امکان هویت بخشی ایرانی-اسلامی به یک مجتمع زیستی را امری شدنی جلوه می­دهد. شهر-فرهنگ، با نگرش “شهر به عنوان یک پدیده­ فرهنگی”، در پی ایجاد محیطی است که با انتقال مفاهیم مثبت و معنوی به ناخودآگاهی شهروندان، هم سطح آگاهی را بالا ببرد و هم آنها را از درون، کنترل عقیدتی ­کند. بر این اساس، شهر ایرانی-اسلامی، یک میدان شعوری منطبق بر میدان کالبدی است که مفاهیم قدسی با پالس بالا در آن انعکاس می­یابند. با تدوین اصول و ضرورت های شهر-فرهنگ، و پیاده کردن طرح اجرایی آن در شهر خوی، به نحوه­ عملیاتی­شدن آن نیز پرداخته شد.

کلمات کلیدی: شهر ایرانی-اسلامی، هویت شهری، میدان شعوری، انتشارآگاهی، شهر خوی.

-­ مقدمه

اولین فصل پایان نامه ، به کلیات تحقیق اختصاص می­یابد. در این فصل، ابتدا به بیان مساله­ی تحقیق پرداخته می­ شود. موضوعی که در دستور کار قرار دارد و اهمیت و ضرورت پرداختن به این مساله به صورت اجمالی شرح داده می­ شود و در ارتباط با مسائل یاد شده، سوالاتی طرح می­ شود که با فرضیه­سازی در ادامه­ روند، در پی پاسخ­گویی به مسائل طرح­شده خواهیم بود. از مهمترین بخش­های این فصل، پرداختن به پیشینه­ی تحقیق و بررسی پژوهش­هایی است که محققان قبلی در زمینه­ موضوعات مربوط به عنوان پایان نامه ­ی حاضر انجام داده­اند. پس از پرداختن به روش تحقیق در روال حاضر، پرداختن به مسائل و مشکلات عمده در مسیر انجام پژوهش، پایان­بخش مباحث فصل اول خواهد بود.

1-2-­ بیان مسأله

ظهور اسلام در شبه جزیره­ی عربستان در نیمه­ی قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتا غیر شهری و زیر سلطه­ی قدرت­های پراکنده­ی قومی و سنت­های رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست (فکوهی،74:1383 و 75). سقوط ساسانیان در

چکیده: ‌ی

کلید واژه:توسعه شهری, رودخانه ,سیل خیزی رودخانه ها, آلودگی رودخانه ها ‌ن

بیان مسئله. 14

سوال  تحقیق 15

سیل  خیزی ‌ 19

تعریف فاضلاب های خانگی در ایالات متحده آمریکا 31

 مدل ها و  تئوری ها در تحقیقات… 38

 سوابق مطالعات انجام شده و یا در حال مطالعه. 39

 آسیبها و خسارتهای ناشی از سیلابهای گذشته. 40

موقعیت جغرافیا و وسعت  محدوده  تحقیق 46

 رودخانه سیاه رود. 47

رودخانه گوهر رود 48

داده های  تحقیق 4

 فرایند اجرای  تحقیق 49

تاریخچه شهر رشت… 52

شهر رشت… 53

شکل 4-2 روند افزایش سطح کالبدی شهر رشت تا سال ۱۳۸۵. 55

 احتمال وقوع بارندگی یا سیلاب طراحی.. 58

روش های برآورد سیلاب… 61

روش های محاسبه حداكثر دبی لحظه ای.. 63

فیزیوگرافی.. 65

خصوصیات فیزیكی حوضه ها 66

شکل 4-8 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود و زیر حوضهها مقطع ورودی رشت… 67

شکل 4-9مشخصات فیزیكی كل حوضه آبریز تا ابتدای رشت (حوضه بالادست رشت) 67

شکل 4-11 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت… 68

شکل 4-12 محدوده حوضه آبریز بالادست شهر رشت… 69

شکل 4-13مشخصات فیزیكی كل حوضه (ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت) 69

شکل 4-14موقعیت حوضه مورد مطلعه، تصویر ماهوارهای TM (لندست). 70

شکل 4-17ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ. 73

شکل 4-21نقشه شیب حوضه مورد مطالعه. 76

شکل 4-24مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ابتدای رشت… 79

شکل 4-25مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ابتدای رشت… 79

شکل 4-26مشخصات شكل حوضه آبریز تا انتهای رشت (ایستگاه هیدرومتری) 79

شکل 4-27 مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رش… 79

شکل 4-28 مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رشت… 80

توزیع طبقات ارتفاعی (هیپسومتری( 80

شکل 4-29طبقات ارتفاع و مساحت حوضه بالا دست رشت ( تا ابتدای رشت) 81

شکل 4-30 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 82

شکل 4-31 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 83

 جهت حوضه. 83

شکل 4-35 جهت شیب و توزیع جهت در واحد سطح حوضه بالادست رشت… 84

 شبكه هیدروگرافی.. 86

تراكم شبكه زهكشی.. 86

بررسی شیب حوضه. 88

شکل 4-40  طبقات شیب و مساحت حوضه تا ابتدای رشت… 89

شکل 4-43 نقشه شیب سطح شهر رشت به درجه. 91

 عوامل توسعه شهری : 96

 بررسی وضعیت آلودگی رودخانه های شهر رشت… 99

 سیل.. 104

شکل 4-52 آبدهی رودخانه شهر  رشت  در دوره  17 ساله. 108

رودخانه های جاری در شهر رشت… 108

 

سطوح غیر قابل نفوذ. 111

 نتایج.. 114

آزمودن فرضیات: 116

ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻗﺪاﻣﺎتﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ،ﺑﻴﻮﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲو ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶدﺑﻲﭘﻴﻚ ﺳﻴﻼب… 118

منابع  ………………………………………………………………………………………………………………………….121

Abstract……………………………………………………………………………………………………………………123

فهرست  اشکال

شکل 4-2 روند افزایش سطح کالبدی شهر رشت تا سال ۱۳۸۵. 55

شکل 8-4  مشخصات فیزیکی حوضه  گوهر رود و زیر حوضه های مقطع ورودی رشت……………………67

شکل 4-9مشخصات فیزیكی كل حوضه آبریز تا ابتدای رشت (حوضه بالادست رشت) 67

شکل 4-11 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت… 68

شکل 4-12 محدوده حوضه آبریز بالادست شهر رشت… 69

شکل 4-13مشخصات فیزیكی كل حوضه (ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت) 69

شکل 4-14موقعیت حوضه مورد مطلعه، تصویر ماهوارهای TM (لندست). 70

شکل 4-17ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ. 73

شکل 4-21نقشه شیب حوضه مورد مطالعه. 76

شکل 4-24مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ابتدای رشت… 79

شکل 4-28 مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رشت… 80

توزیع طبقات ارتفاعی (هیپسومتری( 80

شکل 4-29طبقات ارتفاع و مساحت حوضه بالا دست رشت ( تا ابتدای رشت) 81

شکل 4-30 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 82

شکل 4-31 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 83

شکل 4-35 جهت شیب و توزیع جهت در واحد سطح حوضه بالادست رشت… 84

شکل 4-40  طبقات شیب و مساحت حوضه تا ابتدای رشت… 89

شکل 4-43 نقشه شیب سطح شهر رشت به درجه. 91

شکل 4-52 آبدهی رودخانه شهر  رشت  در دوره  17 ساله. 10

چکیده:

مطالعات اثرات توسعه شهری بر رودخانه­های زرجوب و گوهررود شهر رشت با هدف ارتقاء كیفیت زیست محیطی تغییر شرایط رودخانه­ها از وضعیت آلودگی و روند سل خیزی آنها به شرایط مطلوب و پایدار صورت گرفته است. رودخانه­های ذكر شده در شرایط موجود عملاً فاضلاب رو باز شهر  می­باشند كه وضعیت آلودگی و عفونت آن، همجواری از فاصله زیاد را نیز غیرممكن ساخته است.تحولات توسعه شهری سبب قطع رابطه انسان و محیط با پیوند اولیه بوم­گرایی گردیده و متاسفانه رشد لجام گسیخته شهرگرایی در جهت تخریب محیط زیست در حركت می­باشد و فقدان نگرش پایدار به جایگاه محیط زیست در جهت محو و تضییع هر گونه حضور این پدیده از محیط زندگی شهری می­باشد و ما شاهد تبدیل والاترین منابع محیطی در شهر رشت به كانال­های فاضلاب هستیم. اندام­های طبیعی و اكولوژیک از مهمترین عناصر سازمان فضایی شهر می­باشند كه پایداری آنها شرط توسعه پایدار شهر، سلامت و بهداشت محیط محسوب می­گردد.. پایداری این اندام­ها به عنوان ریه­های طبیعی شهر شرایط ارتقاء و گسترش فصل مشترك شهر را با محیط طبیعی فراهم می­سازند.بدیهیست ارتقاء كیفیت رودخانه تاثیرات مثبتی در نظام عملكرد و فعالیت حوزه پیرامونی آن خواهد داشت. رشد جمعیت، توسعه شهری و صنعتی شدن جوامع، تاثیرات نامطلوبی در هیدرولوژی حوضه آبریزمیگذارد از میزان سطوح نفوذپذیر حوضه كه قادر به جذب بخشی از بارندگی هستند، میكاهد سطوح نفوذناپذیر شهری مانند خیابانها، کاهش پارکها و باغچه ها و عدم  استفاده  از سقف های سفالی موجب افزایش شدت آبدهی سیلاب حوضه های شهری خواهد بود نفوذناپذیری سطح حوضه های شهری و تغییراتی كه در اثر رشد و توسعه شهر بوجود میآید مانند از بین بردن پوششهای گیاهی، تراكم خاك به مقدار زیادی از و زمان نفوذ آب در خاك میكاهد.   

کلید واژه:توسعه شهری, رودخانه ,سیل خیزی رودخانه ها, آلودگی رودخانه ها, رشت

مقدمه:

جامعه بشری در ابتدای قرن بیست و یكم درگیر تجربهای نو شده است، برای اولین بار اكثریت جمعیت جهان در مناطق شهری سكونت یافتهاند و انسان به موجودی شهرگرا تبدیل شده است كه به جای روستاها و شهرهای كوچك در كلان شهرها منزل میگزیند. امروزه شهرها به مراكزی مبدل شدهاند كه نه تنها سرنوشت بشریت بلكه آینده زندگی را در كره خاكی رقم خواهند زد و بیتردید بدون شهرهایی دیر پا دنیایی پایدار نخواهیم داشت. مدیران و برنامه ریزان شهرها عموماً با مسائل پیچیده و گستردهای از جمله مشكلات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی درگیر هستند. نتیجة این مشكلات زمینهای جهت نزول سطح زندگی مردم خواهد بود. مضافاً سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورهای در حال توسعه، جوامع كشاورزی و روستایی را مورد تغییر و تحول قرار داده است به طوری كه مهاجرت به شهرها تداوم دارد و شهرها همواره در حال توسعه و گسترش هستند. گزارشهای سازمان ملل متحد در اواخر دهة 90 میلادی حاكی از آن است كه بعد از سال 2000 میلادی نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند كرد. تمركز فعالیتهای اجتماعی در شهرها، رقابت جهت تامین منابع مختلف را به شدت افزایش میدهد. اساسیترین منبع حیات بشر آب است كه با هزینه بسیار زیاد در شهرها به طور مستقیم (آب شرب مصرفی) و غیر مستقیم (محصولات كشاورزی و صنعتی) در دسترس مردم قرار میگیرد. آب به عنوان اصلیترین منبع حیات در بسیاری از موارد به دلیل مدیریت نادرست، فعالیتهای بشری را تهدید میكند. سیل، طغیان رودخانه ها، فرسایش آبی اراضی حاصلخیز، رسوب گذاری و آلودگی پسابهای خانگی و صنعتی از جمله این تهدیدات است كه در مناطق شهری با تغییر و تحول در كاربری اراضی، تراكم خاك، غیر قابل نفوذ شدن اراضی و از بین بردن پوششهای گیاهی مضاعف میشود. در این مورد میتوان به سیل مخرب سال 69 و 77 شهر رشت دلیل ساخت و سازهای فراوان، تجاوز به حریم رودخانه گوهررود و سیاهرود و از بین بردن پوشش گیاهی منطقه بوقوع پیوست و یا آبگرفتگیهای مكرر و هر ساله در سطح شهر رشت كه به دلیل عدم توانایی شبكه 700 كیلومتری فاضلاب مختلط شهر رشت در جمع آوری و انتقال آب باران، گسترش و توسعه همه جانبه شهر رشت و افزایش سطوح غیر قابل نفوذ شهری اتفاق میافتد، اشاره كرد. همچنین روزنامه همشهری در شماره 4793 مورخ 15 اردیبهشت 1386در مورد آبگرفتگی اكثر شهرهای كشور تحت عنوان “آبهای سطحی در شهر”از زبان مهندس محمود رضا رحمانی مینویسد:”بر اساس آمار با وجود شبكه جمع آوری و انتقال آبهای سطحی و فاضلاب در شهرهای شمالی، 90 درصد آب گرفتگیها به علت وجود زباله هایی است در مسیلهای جمع آوری آبهای سطحی ریخته میشود.” بنابراین ضرورت درك صحیح فرایندهای هیدرولوژی جهت مدیریت و تصمیم سازی صحیح، حتمی و لازم به نظر میرسد لازم است اندكی به مسئله شهری شدن بپردازیم. شهری شدن فرایندی است كه در طی آن اراضی طبیعی  كشاورزی به مناطق ساخته دست بشر مبدل میشود. تمركز پول و سرمایه، بالا بودن قیمت اراضی و سهولت دسترسی به امكانات و منابع، باعث ازدحام جمعیت در شهر بزرگ رشت شده به طوری كه توسعة كنترل نشده و بدون مدیریت صحیح در سالهای گذشته و گسترش اماكن و تاسیسات شهری در اثر ازدیاد روز افزون جمعیت در حال حاضر باعث به هم خوردن تعادل هیدرولوژی حوضه های آبریز مشرف به شهر شده حوضه آبریز است كه علاوه بر فرسایش است. شهری شدن مهمترین عامل نابسامانی چرخة هیدرولوژی خاك، باعث افزایش وقوع سیلهای بزرگ و آب گرفتگیهای وسیع  و افزایش آلودگی ناشی از فاضلاب ها در سطح شهرها میشود كه شهر رشت  نیز از این قائده مستثنی نیست. توسعه شهری، شهرسازی و تغییرات ناشی از كاربری اراضی در شهر رشت باعث افزایش حجم رواناب شهری، افزایش دبی اوج و وقوع آن در زمان كوتاهتری گردیده و احتمال وقوع آب گرفتگی در مناطق پایین دست شهر را نیز افزایش داده است. سطوحی كه باعث افزایش سیل در رودخانه های شهر رشت میشود، عموما شیروانیها، معابر عمومی، جادهها، خیابانها با سطح صاف و نفوذپذیری كم میباشد. قابلیت نگهداری رطوبت و نفوذپذیری مربوط به پهنه و عرصه های ذكر شده به مراتب پایینتر از اراضی طبیعی و دست نخورده میباشد

 

بیان  مسئله و ضرورت  انجام  تحقیق

توسعه  صنعت  شهر  نشینی و  افزایش جمعیت در  کمیت  و کیفیت آلودگی آب و  تخریب سریع  منابع  طبیعی همواره  نقش اساس داشته  و  دارند  آلودگی آب  و  سیل  خیزی  دو  رودخانه زرجوب و  گوهر رود  نیز  از  این  موضوع  مستثناء  نیستند به  هر ترتیب  این  نگرشی کلی به  مسائل  زیست  محیطی استان  گیلان   نشان  میدهد  آلودگی  آب  رودخانه های  زرجوب و  گوهر رود  از  تخلیه  انواع  فاضلاب ها , هرز ابهای شهری و مواد  زائد   در  محیط  ناشی  میشود  که  راه  فاضلاب های  شهری  خانگی , اماکن  عمومی مانند  بیمارستان ها,  هتل ها,و  فاضلاب های سطحی بر اثر  شسته  شدن  توسط آب باران  حاصل  میگردد به  رودها  وارد  میشوند  بارندگی یکی از  عناصر  اقلیمی است که بر روی  رودخانه ها تاثیر  مستقیم  دارد  هرگاه  میزان  آب  رودخانه  کم  بوده  رودخانه  تبدیل  به  محل  تعفن  شده  و  اگر   میزان آب  زیاد تر  باشد .  محیط  رقیق تر شده  قابل  ذکر است  که  همین  عنصر  اقلیمی  در  شهر  رشت   به  علت  تغییر  کاربری  اراضی  باعث  بروز  مشکلات   فراوانی  از  جمله  افزایش   پتانسیل  سیل  خیزی  رودخانه ها میگردد در  ادامه   موضوع  آلودگی رودخانه ها  به  علت  نداشتن  سیستم  پیشرفته  و  پر  بازده   تصفیه  فاضلاب  شهری   و  با توجه  به نرخ  رشد  فعلی  جمعیت  شهری  و محدود  بودن  رودخانه ها  از  نظر  کشش فاضلاب  شهری  و  خانگی  باید  تدابیری  اندیشیده  شود  تا  رودخانه ها  توان خود  پالایی خود  را  بدست اورند  برای  این  امر  باید  از  ریختن فاضلاب   جلوگیری  به  عمل  آید. همچنین  از  سوی  دیگر  توسعه  روز افزون  مناطق شهری  موجب  مستعد  شدن  سیل  خیزی  رودخانه های  شهر  رشت  شده  است . میتوان  با  مطالعه  حوزه های آبخیز  دوره های  طغیان  سیل  و  راه های  جلوگیری  از  وقوع ان  را  تعیین  کرد  افزایش جمعیت  همراه  با  ضعف  برنامه  ریزی  برای  بهره  برداری  از  زمین ,  تخریب  جنگل ها و  مراتع و  نیز  توسعه  سطوح غیر  قابل  نفوذ  سبب شده  تا  در  حوضه های آبریز  ,  آب  کمتری به  زمین  نفوذ کرده  و  سریع تر  به  طرف  پایین  دست  جریان  پیدا  کند  در  نتیجه   سیل  ها  فراوان تر ,  شدیدتر  و ناگهانی  تر  شده  و دآسیب  بیشتری  وارد  میکنند .توسعه  شهرها  بر کانالهای  طبیعی مسیلها  و  مسیر  آنها در  دشتهای سیلابی  تاثیر  گذار  بوده  و  در کل آبهای  جاری  , مشخصات  حداکثر ابدهی , کیفیت  آب مسیلها و  سرانجام  در  رفتار  هیدرولوزیکی انها  موثر  بوده  است  . یکی  از  مهمترین  تغییرات  تاثیر  گذار  توسعه  شهری بر  مسیلها  پوشش دار کردن  آنها  و  کاهش  حریم مسیلها میباشد. همچنین  در  دست نبودن  آمار  صحیح  و  دقیق  به  دلیل  تنگناهای  مالی  از  جمله  عوامل  موثر  بر  افزایش  میزان  خسارت ها  بوده  است  در این  تحقیق  که  از  دیدگاه  ژئوهیدرولوژی  و  تلفیق  آن  با  روش های  علمی  و  تجربی  موضوع  سیلاب  و  آب گرفتگی  و آلودگی  رودخانه  های  شهر  رشت  مورد  بررسی  و  تجزیه  و  تحلیل  قرار گرفته  و  مشخص مینماید  که  اثرات  توسعه  شهری  بر  سیل  خیزی  و آلودگی رودخانه های  شهر  و آسیب  پذیری بخش های وسیعی از  بافت آن  موثر  بوده یا خیر؟

 

سوال  تحقیق

آیا اثرات توسعه  شهری  بر آلودگی و  سیل  خیزی رودخانه های  شهر  رشت موثر است؟

 

اهداف تحقیق

روش های کاهش آلودگی رودخانه های  شهر  رشت

شناسایی عواملی که در  مستعد نمودن رود خانه به  جهت رخ دادن  سیل  موثرند

 

فرضیات  تحقیق

آیا توسعه  شهری  در  آلودگی  و  سیل  خیزی رودخانه  های  شهر رشت  موثر  میباشد ؟

آیا ادامه  روند  افزایش آلودگی  باعث  از  بین  رفتن  حیات  رودخانه های  شهر  رشت  خواهد شد؟

 

روش تحقیق و مراحل آن

روش کار  در این  تحقیق  توصیفی  تحلیلی  با  استفاده  عملیات  مشاهده ای  میدانی است و  روش ارائه  اطلاعات  بصورت  اسنادی  و  میدانی  میباشد و  در پایان  داده های  بدست  آمده  از  روش  توصیفی  تحلیلی بیان خواهد  شد .

 

ابزار گردآوری

ابزار گرداوری اطلاعات  در  این  پژوهش بصورت جداول هواشناسی  نقشه های  توپوگرافی  , زمین  شناسی ,  هیدرولوژی با  استفاده  از  نرم  افزر  سیستم  GIS مشاهده  و  بانکهای  اطلاعاتی و  شبکه های  کامپیوتری  و ماهواره